28.1.2012

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 24/40

---

Advies van het Europees Economisch en Scoiaal Comité over het onderwerp cloud computing in Europa (initiatiefadvies)

2012/C 24/08

Rapporteur: de heer PIGAL

Op 20 januari 2011 heeft het Europees Economisch en Sociaal Comité, op grond van art. 29 (2) van zijn reglement van orde, besloten een initiatiefadvies op te stellen over:

„Cloud computing in Europa”.

De afdeling Vervoer, energie, infrastructuur, informatiemaatschappij, die met de voorbereidende werkzaamheden was belast, heeft haar advies op 7 oktober 2011 goedgekeurd.

Het Europees Economisch en Sociaal Comité heeft tijdens zijn op 26 en 27 oktober 2011 gehouden 475e zitting (vergadering van 26 oktober) onderstaand advies uitgebracht, dat met 143 stemmen vóór en 1 tegen, bij 7 onthoudingen, werd goedgekeurd.

1.   Conclusies en aanbevelingen

1.1   Op basis van de Europa 2020-strategie en met name de Digitale Agenda wil het EESC zich verdiepen in cloud computing (CC), een digitale werkwijze die nog volop in ontwikkeling is maar veelbelovende perspectieven biedt. De bedoeling van dit initiatiefadvies is allereerst om de concrete ervaringen van in het EESC vertegenwoordigde partijen en van de CC-sector zelf te verzamelen en te delen. Daarnaast wordt een aantal maatregelen aanbevolen die Europa (1) kunnen helpen om met behulp van toonaangevende bedrijven een koppositie te verwerven in deze veelbelovende sector.

1.2   De digitale techniek CC heeft de volgende voordelen: snel invoerbaar, gemakkelijk uitbreidbaar en betaling op basis van gebruik.

1.3   Aan CC ligt een veelbelovend economisch model ten grondslag:

—	een groot aantal belangrijke potentiële gebruikers: particulieren, bedrijven, openbare diensten enzovoort;

—	gedeeld en daardoor efficiënter gebruik van IT-middelen en -faciliteiten;

—	mobiliteit, vooral voor werknemers zonder vaste werkplek, die zo overal en altijd bij hun gegevens kunnen;

—	eenvoudige, schaalbare en transparante integratie van de verschillende technische onderdelen: internet, IT-faciliteitenbeheer, mobiele applicaties enzovoort;

—	lagere kosten gedurende de hele levenscyclus van informaticasystemen, zonder dat de startinvesteringen stijgen;

—	bedrijven kunnen zich weer richten op hun kernactiviteit zonder zich nog langer het hoofd te moeten breken over ingewikkelde informaticasystemen;

—	grote spelers in de sector, systeemintegratoren (SI) en softwarefabrikanten krijgen dankzij nieuwe activiteiten groeikansen.

1.4   Momenteel is CC nog niet uitgerijpt en vertoont het nog zwakke punten:

—	er is een veelheid aan normen om CC in een kader te plaatsen en er toezicht op te houden;

—	het ontbreekt aan een duidelijke Europese bestuursautoriteit om deze normen te handhaven;

—	gebruikers, en dan met name particuliere gebruikers, nemen niet de afstand die nodig is om een juist beeld te krijgen van de beweerde voordelen en vooral ook de risico's;

—	de inherente kwetsbaarheid van internet: wegvallen van de verbinding bij storingen, cyberaanvallen enzovoort;

—	overbelasting van internet: trage verbindingen, sterke groei van het dataverkeer (steeds grotere audio-, video- en spambestanden), beperkingen van het systeem van IP-adressen;

—	overbelasting van de servers: door het gedeelde gebruik hiervan en de overboeking die hiervan het gevolg is kunnen zich verstoppingen voordoen;

—	de risico's verbonden met het uitbesteden van gegevensbeheer aan derden;

—	de risico's verbonden met het outsourcen van gegevensbeheer in een ander land, met zijn eigen wetgeving;

—	de sociale risico's door een concentratie van ontwikkeling, opslag en exploitatie;

—	de rechten en plichten van zowel de gebruikers als aanbieders van CC-diensten blijven onduidelijk;

—	het onderscheid tussen de verantwoordelijke voor de bewerking van de gegevens en degene die persoonlijke gegevens verwerkt is niet volledig duidelijk;

—	voor degenen die geen gespecialiseerde kennis bezitten, zijn de contracten voor de verlening van deze diensten ingewikkeld, en vaak ondoorzichtig voor wat betreft de verzameling, de bewerking en de overdracht van gegevens over consumenten, maar ook hun rechten, zoals deze wettelijk zijn vastgelegd.

1.5   Voor Europa biedt CC de kans om zich op een veelbelovende, grote en strategische markt te begeven. Wil dit een succes worden, dan zouden de volgende maatregelen moeten worden uitgevoerd, eventueel door de Commissie zelf, met hulp van de lidstaten of Europese ondernemingen uit de sector.

1.5.1   Kennis

—	een studie op touw zetten naar hoe IT-ers hun vaardigheden verder moeten ontwikkelen om gelijke tred te houden met de veranderende (personeels)behoeften in CC;

—	de invoering van opleidingsprogramma's bevorderen en/of coördineren;

—	een certificaat of speciale diploma's invoeren voor CC-specialisten.

1.5.2   Onderzoek en investeringen

—	Europese onderzoekscentra ertoe aanzetten om hun activiteiten onderling te coördineren, zodat zij qua kennis en expertise voorop blijven lopen;

—	met behulp van Europese telecommunicatiebedrijven (via subsidies of samenwerking) een impuls geven aan de ontwikkeling van optische vezels.

1.5.3   Partnerschap

—	de vorming van consortia tussen Europese ondernemingen bevorderen voor investeringen in gemeenschappelijke CC-projecten, bijvoorbeeld binnen het kaderprogramma voor onderzoek en ontwikkeling;

—	investeerders aanzetten, eventueel door middel van subsidies, tot de aanleg van serverparken in de lidstaten, naar het voorbeeld van parken die elders al zijn opgezet;

—	gebruik maken van aanbestedingen om samenwerking te stimuleren;

—	samenstellers van CC-oplossingen en telecombedrijven samenbrengen; telecombedrijven hebben qualitate qua rechtstreeks contact met de doelgroepen van CC-oplossingen.

1.5.4   Normen en bestuur

—	overheid en bedrijfsleven oproepen om normen te helpen ontwikkelen die als kader moeten dienen voor de manier waarop aanbieders van diensten en Europese bedrijven of burgers met elkaar omgaan;

—	profiteren van de voorsprong die de EU heeft wat gegevensbeveiliging, privacybescherming en dergelijke betreft door hier ook bij CC-oplossingen strikt de hand aan te houden;

—	een speciaal Europees bureau in het leven roepen dat toezicht houdt op de naleving van deze normen;

—	via wetgeving beperkingen opleggen aan de outsourcing van gevoelige gegevens naar derde landen;

—	bij de volgende herziening van de richtlijn inzake bescherming van persoonsgegevens met name rekening houden met uitdagingen in verband met de toepassingen van CC, ook al beseft het Comité dat het om ruimere uitdagingen gaat.

2.   Inleiding

2.1   Cloud computing maakt deel uit van een reeks van andere grootschalige ontwikkelingen, zoals het client-servermodel en internet.

2.2   Bij CC worden bestaande technologieën – zoals internet, serverparken en IT-faciliteitenbeheer – gecombineerd en beter benut. CC bezit dan ook de sterke en zwakke punten die kenmerkend zijn voor de onderdelen waaruit het is opgebouwd, zoals de snelheid van het internetverkeer, de bescherming van gegevens bij het IT-faciliteitenbeheer en overboeking van gemeenschappelijk gebruikte computers.

2.3   Het EESC heeft zich al verdiept in aspecten die CC rechtstreeks heeft overgeërfd, zoals:

—	de bescherming van gegevens (2);

—	telecommunicatiesystemen (3);

—	elektronische communicatie (4);

—	internet (5);

—	de bescherming van consumenten (6);

—	Het internet van de dingen — Een actieplan voor Europa (7);

Om niet in herhaling te vervallen heeft dit advies uitsluitend betrekking op datgene wat kenmerkend is voor CC.

2.4   Naast het EESC tonen ook andere Europese instanties en organen belangstelling voor CC.

2.5   Tijdens het World Economic Forum in Davos zette Neelie Kroes, vicevoorzitster van de Europese Commissie, op 21 januari 2011 uiteen hoe zij tegen het fenomeen aankijkt:

„Wat cloud computing betreft heb ik begrepen dat we niet kunnen wachten op een definitie waar iedereen zich in kan vinden. We moeten in actie komen […]. In overeenstemming met de digitale agenda voor Europa ben ik gaan werken aan een EU-brede strategie voor cloud computing. Dit behelst meer dan een beleidskader. Ik wil Europa niet slechts „cloud-friendly” maken, maar ook „cloud-active””.

2.6   In 2009 publiceerde de Europese Commissie de studie „The future of cloud computing” (8), waaraan een groep IT-deskundigen en onderzoekers heeft meegewerkt. Bovendien heeft zij een openbare raadpleging  (9) gehouden waarvan de uitkomsten gebruikt zullen worden bij het opstellen van de Europese CC-strategie, die voor 2012 op de agenda staat. CC is belangrijk voor de uitvoering van de Europa 2020-strategie, en dan met name voor de twee kerninitiatieven hiervan: de digitale agenda en innovatie.

Het 7e O&O-kaderprogramma (10) wordt al gebruikt voor de financiering van CC-programma's.

2.7   Verder heeft ENISA (11) in november 2009 het rapport „Cloud Computing: benefits, risks and recommendations for information security” uitgebracht.

2.8   De NIST (12) heeft onlangs de Cloud Computing Standards Roadmap (NIST CCSRWG – 092 – 5 juli 2011) gepubliceerd.

3.   Technische inleiding tot cloud computing

3.1   Pogingen om het eens te worden over een gemeenschappelijke definitie worden danig gedwarsboomd doordat softwarefabrikanten proberen hun bestaande producten als CC-oplossingen of „cloud-ready” aan de man te brengen.

Niettemin is er een brede consensus dat CC snel kan worden ingevoerd, gemakkelijk is uit te breiden en werkt op basis van het „betaling op basis van gebruik”-principe.

3.2   CC kenmerkt zich door het volgende:

—   dematerialisatie: er wordt voor gezorgd dat configuratie, plaats of onderhoud van de IT-middelen van gebruikers, particulieren of bedrijven zo weinig mogelijk zichtbaar voor hen zijn;

—   eenvoudige toegang: mits ze een internetverbinding hebben, kunnen gebruikers altijd – waar ze ook zijn en wat voor apparaat (pc, tablet-computer, smartphone) ze ook gebruiken – bij hun gegevens en applicaties;

—   schaalbaarheid: de provider stemt in real time de geleverde netwerkcapaciteit af op de behoeften van de gebruiker. Deze kan zo zijn piekbelastingen afdekken zonder tussen twee pieken in te hoeven betalen voor digitale middelen waarvan maar een gedeelte wordt gebruikt;

—   gemeenschappelijk gebruik: door zijn digitale middelen aan meerdere gebruikers beschikbaar te stellen kan de provider voor schaalbaarheid zorgen. Op die manier worden zijn serverparken, die bestaan uit vele duizenden computers, zo goed mogelijk gebruikt;

—   betaling op basis van gebruik: (pay on demand): afnemers betalen alleen voor de digitale middelen die zij daadwerkelijk gebruiken. Er wordt met andere woorden rekening gehouden met hun wisselende behoefte aan digitale capaciteit. De contractmodellen dragen nog vaak een ad hoc-karakter, maar raken steeds meer gestandaardiseerd.

3.3   De eerste applicaties waarvoor in het bedrijfsleven van CC gebruik wordt gemaakt zijn:

e-maildiensten, groupware en software voor webconferencing (elektronisch vergaderen), ontwikkel- en testomgevingen, klantenbeheer (CRM) en business intelligence-software.

In de komende tijd zullen de meeste applicaties in CC-vorm beschikbaar komen.

3.4   CC wordt aangeboden in drie verschillende modellen (of een combinatie hiervan), die oplopen in compleetheid en elk hun eigen doelgroep hebben:

—   IaaS (Infrastructure as a Service)– alleen de infrastructuur wordt door de cloud geleverd; vooral bedoeld voor IT-afdelingen van grote bedrijven;

—   PaaS (Platform as a Service)– de infrastructuur en de basissoftware worden verzorgd door de cloud; bedoeld voor software-ontwikkelaars;

—   SaaS (Software as a Service)– de cloud biedt alle functies, inclusief applicaties; vooral bedoeld voor eindgebruikers, die niet per se IT-ers hoeven te zijn; bijvoorbeeld e-mail voor particuliere gebruikers.

3.5   Private cloud computing, waarbij cloud computing binnen een bedrijf zelf plaatsvindt, is in opmars. Bedrijven die hiervoor kiezen, profiteren van de flexibiliteit en productiviteit van CC zonder zich te hoeven bekommeren om de problemen die optreden bij het uitbesteden van activiteiten aan een CC-provider.

Deze oplossing lijkt in diverse behoeften te voorzien:

—	binnen het bedrijf zelf behoedzaam de weg banen voor een overgang van bestaande informaticasystemen naar een CC-platform;

—	IT-afdelingen een meer dienstverlenende rol geven ten opzichte van andere afdelingen en laten werken met het transparantere „facturering op basis van gebruik”-principe.

4.   De impact van cloud computing

4.1   Wat kan een bedrijf verwachten van CC?

4.1.1   Zoals gezegd bezit CC de sterke en zwakke punten die kenmerkend zijn voor de onderdelen waaruit het is opgebouwd.

4.1.2   Voor bedrijven zijn er een aantal voordelen die niet zozeer kenmerkend zijn voor CC als wel voor IT-facilititeitenbeheer, dat al ouder is:

—	hun aandacht kan blijven uitgaan naar hun kernactiviteiten;

—	zij genieten schaalvoordelen doordat de provider industrialiseert en diens infrastructuur gemeenschappelijk wordt gebruikt;

—	zij profiteren van de expertise en hoogwaardige dienstverlening van specialisten.

4.1.3   Volgens recent onderzoek worden 70 % van de kosten van een interne IT-afdeling gegenereerd door het beheer van de bestaande faciliteiten. Als een gedeelte hiervan kan worden uitbesteed, heeft zo'n afdeling de handen vrij om nieuwe diensten uit te werken.

4.1.4   De bekendste voordelen voor bedrijven zijn:

—   lagere aanloopinvesteringen: wat de nieuwe digitale oplossingen betreft zijn er voor de invoering of uitbreiding van een informaticasysteem geen hoge investeringen nodig in zaken als computerruimten, servers, software of cursussen voor het gebruik van bepaalde software.

Er zijn echter van de kant van bedrijven en softwarefabrikanten aanzienlijke investeringen nodig om de bestaande oplossingen aan te passen en over te hevelen naar een CC-platform.

—   snellere invoering: ontwikkelingsteams kunnen zich op vakinhoudelijke zaken richten en hoeven zich niet bezig te houden met de technische infrastructuur; daarvoor zorgt de CC-provider, waarbij het met name gaat om een op de variërende vraag afgestemde inzet van materiële en menselijke hulpbronnen;

—   kostenberekening en -beheersing: met CC valt IT onder de exploitatiekosten en niet meer onder de kapitaalkosten.

Het onderhoud wordt ingehuurd; software en hardware worden op een transparante manier up-to-date gehouden en bij problemen geeft de softwarefabrikant of de serverbouwer direct on-line technische ondersteuning;

—   betere dienstverlening: in het vertrouwen dat de CC-provider zorgt voor kwaliteit, beschikbaarheid, veiligheid en tijdige aanpassing van de instrumenten kunnen IT-afdelingen hun interne klanten beter van dienst zijn met zogenoemde Service Level Agreements;

—   mobiliteit van werknemers: met CC hebben alle werknemers van een bedrijf altijd een goede en gemakkelijke toegang tot de gegevens, of ze nu wel of geen vaste werkplek hebben.

4.2   Bepaalde bedrijven hebben bij uitstek baat bij CC:

—	micro-ondernemingen en het MKB, die met CC over IT-capaciteit (hardware, software en vaardigheden) kunnen beschikken zonder een exorbitant duur „toegangskaartje” te hoeven kopen;

—	startende bedrijven, die per definitie grote ontwikkelingen doormaken en weten dat zij met CC hun IT-capaciteit gemakkelijker op hun groeiende activiteiten kunnen afstemmen.

4.3   Hoe bereiden systeemintegratoren zich voor op CC?

4.3.1   Deze systeemintegratoren (system integrators of SI) verzorgen IT-oplossingen voor bedrijven.

Door hun expertise, hun aantal en hun vermogen om in te spelen op de fluctuerende werklast van hun klanten spelen zij inmiddels een belangrijke rol in de IT-sector.

Op de Europese markt geven Accenture, Atos, Cap Gemini, HP, IBM en Wipro in dit verband de toon aan.

4.3.2   Aangezien de IT-behoeften voortdurend veranderen, huren IT-afdelingen in de ontwikkelingsfase af en toe IT-ers van systeemintegratoren in.

De vaste teams van IT-afdelingen worden alleen bij deze fase betrokken om een goed verloop van de volgende fase – gebruik en onderhoud – te verzekeren.

4.3.3   Met CC blijven systeemintegratoren verantwoordelijk voor het bedenken en uitwerken van oplossingen voor de bedrijven in hun klantenbestand.

Aangezien dat nieuw werk met zich meebrengt, zijn systeemintegratoren niet alleen blij met CC, maar geven ze er zelfs een impuls aan.

4.3.4   De vraag is echter of deze nieuwe activiteiten een permanent karakter hebben. Is de toegenomen bedrijvigheid niet van voorbijgaande aard, zoals ook het geval was ten tijde van bijvoorbeeld de millenniumbug en de invoering van de euro?

Decennia van innovaties en technologische vooruitgang hebben geleid tot een hogere productiviteit, zonder dat er echter een afname van de ontwikkelingen of van het aantal IT-ers is te bespeuren. Integendeel, het aantal IT-systemen is juist aanzienlijk toegenomen, en hetzelfde geldt voor hun omvang.

CC maakt logischerwijs deel uit van deze trend en zou er dus voor moeten zorgen dat de IT-ontwikkelingen nieuwe werkterreinen ontsluiten voor systeemintegratoren.

4.4   Hoe bereiden softwarefabrikanten zich voor op CC?

4.4.1   Microsoft, Google, Oracle en SAP, om er slechts enkele te noemen, moeten stuk voor stuk zwaar investeren in aanpassingen van hun bestaande producten om ervoor te zorgen dat deze het label cloud computing ready krijgen.

4.4.2   Om te beginnen moeten zij fors investeren in nieuwe IT-ontwikkelingen, waarbij vooral bepaalde business models grondig tegen het licht worden gehouden.

Zo verschilt Office 365 van Microsoft radicaal van het aloude Microsoftmodel waarbij klanten bij het in gebruik nemen van de software meteen een licentie kopen.

4.5   Wat voor invloed heeft CC op hosting-diensten?

4.5.1   In de afgelopen tien jaar heeft het IT-faciliteitenbeheer, en dan met name het outsourcen van hosting-diensten (servers, netwerken en elementaire software), een grote ontwikkeling doorgemaakt.

Deze ontwikkeling krijgt door CC een extra impuls – de uitbestede middelen komen terecht in een netwerk van een onbepaald aantal gebruikers (bedrijven of particulieren).

4.5.2   CC maakt outsourcen dus gemakkelijker; in de praktijk komt dit er vooral op neer dat hosting-diensten worden gebundeld in gigantische serverparken. CC zal al met al waarschijnlijk leiden tot een reorganisatie van de sector, met meer concurrentie tussen providers en fusies, die nodig zijn gezien de enorme investeringsbehoeften. Een en ander zal onvermijdelijk een sociale impact hebben, iets wat andere sectoren die al door dergelijke fases van opeenvolgende fusies zijn gegaan ook hebben ondervonden.

4.6   Heeft de publieke sector een andere kijk op CC dan het bedrijfsleven?

4.6.1   De doelstellingen, de beperkingen en het functioneren van de strategieën, de cultuur, de werknemers en de organisaties van de publieke sector lijken op die van het bedrijfsleven.

4.6.2   Overheden verwachten van CC dan ook precies dezelfde voordelen als het bedrijfsleven (zie hierboven).

Bovendien kan de overheid dankzij CC zijn dienstverlening aan het publiek – wat beschikbaarheid en toegankelijkheid betreft – verbeteren.

4.6.3   De publieke sector heeft echter wel een aantal kenmerkende eigenschappen:

—

Een klimaat van soberheid In dit klimaat wordt een stringent begrotingsbeleid gevoerd, dat gepaard gaat met bezuinigingen op publieke investeringsprogramma's. Ook investeringen in IT hebben hiervan te lijden. CC komt hier als geroepen: overheidsinstanties kunnen zo IT-capaciteit ontwikkelen zonder dat aanloopinvesteringen nodig zijn.

—

Door de overheid gefinancierd onderzoek Het bedrijfsleven doet uiteraard aan onderzoek, maar via nationale onderzoekscentra, universiteiten en samenwerkingsverbanden met bedrijven is ook de publieke sector zeer actief op dit vlak. Onderzoek kan echter van tijd tot tijd grote IT-capaciteit vergen, en daarvoor is CC bij uitstek geschikt.

—

Overheidsinvesteringen Deze investeringen kunnen nationale of Europese bedrijven, en dan met name telecommunicatie-exploitanten, ertoe aanzetten om op hun beurt ook in CC te investeren. In het verleden hebben overheidsinvesteringen in bijvoorbeeld de luchtvaart en ruimtevaart, de mobiele telefonie en hogesnelheidstreinen al vaker een katalysatoreffect gehad op de investeringen en strategische planning van het bedrijfsleven.

—	Sommige lidstaten hebben al drastisch geïnvesteerd in de migratie van de software van hun overheden naar CC-structuren.

4.7   Krijgen particulieren ook te maken met CC?

4.7.1   Particulieren zijn de speciale doelgroep van bepaalde CC-oplossingen, waarbij met name valt te denken aan iCloud van Apple, Office 365 van Microsoft en Picasa.

4.7.2   Maar weinig particulieren zijn bereid om geld uit te geven voor bijvoorbeeld een of meer servers of voor netwerkinfrastructuur. Bovendien kan of wil ook niet iedereen zich bezighouden met het onderhoud van zo'n infrastructuur, ook niet op een pc.

4.7.3   Producten die tot nu toe op (de harde schijf van) individuele pc's stonden (zoals tekstverwerking, printen en bewaren van foto's en andere data) worden geleidelijk aan via het SaaS-model vervangen door internetdiensten (zie boven).

4.7.4   In hun basisversie zijn deze diensten gratis in gebruik. CC-providers krijgen zo namelijk niet zelden de kans om een lijst van individuele gebruikers aan te leggen op wie zij hun eventuele marketing- en reclamecampagnes kunnen richten. Vaak wordt ook een premiumversie met onder andere meer opslagruimte en meer functies aangeboden waarvoor wél betaald moet worden.

4.7.5   Voor individuele gebruikers biedt CC ook een uitweg uit de toenemende complexiteit van IT-instrumenten, doordat zij zich hier zelf niet meer om hoeven te bekommeren. Bovendien is CC als pay-on-demand-model zeer geschikt voor individuele gebruikers, die beperkt en met tussenpozen gebruik maken van IT-instrumenten en -middelen.

4.7.6   Ten slotte wordt het door gebruikers steeds meer op prijs gesteld dat zij altijd en overal bij hun gegevens kunnen. Veel providers bieden hun klanten de mogelijkheid om waar zij zich ook bevinden naar hun muziek te luisteren, hun foto's te bekijken enzovoort (13).

4.8   Afgezien van de economische en commerciële gevolgen is de vraag welke sociale impact CC zal hebben.

4.8.1   IT-specialisten lopen de grootste kans om het effect van CC te ondervinden.

4.8.2   Systeemintegratoren blijven met CC waarschijnlijk evenveel werk houden. Misschien krijgen ze er door de invoering hiervan zelfs wel veel meer werk bij. De IT-specialisten van deze bedrijven zullen weliswaar nieuwe CC-vaardigheden moeten aanleren, maar het ziet er niet naar uit dat hun aantal door CC zal slinken.

4.8.3   De IT-specialisten die verantwoordelijk zijn voor de ontwikkelingen bij bedrijven die klant zijn van systeemintegratoren raken waarschijnlijk hun belangrijkste taak kwijt: samen met de systeemintegratoren werken aan IT-onwikkelingen om, als deze weg zijn, beter voor het onderhoud te kunnen zorgen. Maar als het onderhoud voortaan inderdaad gedeeltelijk in de cloud zal plaatsvinden, is het goed mogelijk dat er navenant minder van dergelijke IT-specialisten nodig zullen zijn.

4.8.4   IT-specialisten die als systeembeheerder optreden worden naar verwachting echt het kind van de rekening. Dat zijn ze eigenlijk al veel langer, namelijk sinds zij door de opkomst van IT-faciliteitenbeheer onder de verantwoordelijkheid van externe IT-faciliteitenbeheerders kwamen te staan. Met CC zal de ontwikkeling van IT-faciliteitenbeheer gewoon doorgaan, zij het wel in een sector die een sterke bundeling van krachten doormaakt en waarin verplaatsing van bedrijvigheid gemakkelijker is geworden. Een volgende reductie van het aantal IT-ers dat werkzaam is als systeembeheerder en in hostingdiensten valt dan ook te verwachten.

4.8.5   Door de outsourcing van (een gedeelte van) IT-afdelingen ontstaat er een kloof tussen IT-specialisten en de eindgebruikers van IT-oplossingen. Als gevolg van deze organisatorische of zelfs geografische afstand neemt het contact tussen beide groepen af. Dit contact maakt echter een directe en efficiënte uitwisseling van ervaringen mogelijk en heeft als sociale functie dat IT-ers de problemen en wensen van de gebruikers beter begrijpen en er dus ook beter op kunnen inspelen.

4.9   Waarmee moet bij een CC-contract rekening worden gehouden?

4.9.1   Er zijn twee mogelijkheden: de diensten van CC-providers zijn gratis of er moet voor betaald worden. Toch is de scheidslijn niet altijd even scherp te trekken. Zo kunnen gratis diensten gepaard gaan met niet-geldelijke kosten, zoals contextual advertising (reclame afgestemd op de inhoud van een internetpagina). Ook is het mogelijk dat de provider de gegevens van de klant voor andere doeleinden gebruikt.

4.9.2   Gratis of goedkope diensten hebben in de regel particulieren als doelgroep. Dezen doen er goed aan de „algemene voorwaarden” zorgvuldig te lezen, die ondanks de vrij informele indruk die ze maken namelijk wel degelijk bindend zijn. Bovendien hebben ook de gegevens die particulieren aan providers toevertrouwen een zekere waarde. Als zich problemen voordoen, kan zo'n gratis dienst wat betreft tijdverlies of zelfs verlies van bestanden zeer kostbaar blijken te zijn.

4.9.3   Ook bedrijven moeten zorgvuldig aandacht besteden aan CC-contracten. Het beste kunnen zij daarvoor specialisten in de arm nemen. Zij vertrouwen immers waardevolle informatie en instrumenten toe aan derden en kunnen in grote problemen raken als dezen een wanprestatie leveren.

4.9.4   Over CC-contracten valt zelden te onderhandelen: de meeste providers stellen als eis dat hun mogelijke klanten hun standaardcontract gebruiken. Maar zoals altijd kan een provider geneigd zijn om akkoord te gaan met een „aangepast” contract als de waarde en het strategisch belang hiervan maar groot genoeg zijn.

4.9.5   Of een contract nu gratis is of niet en standaard of specifiek, het moet wel duidelijkheid verschaffen over de volgende punten:

—	het niveau van de CC-service ((IaaS, PaaS of SaaS);

—	de mate waarin gegevens gegarandeerd beschikbaar zijn en de aansprakelijkheid bij verlies of schade;

—	de mate waarin gemeenschappelijk gebruik wordt gemaakt van de middelen (risico van overboeking);

—	de flexibiliteit van de beschikbare en gebruikte IT-middelen en de tarieven op basis van gebruik;

—	de rechten en plichten van een CC-provider om informatie aan derden, bijvoorbeeld een juridische instantie, te openbaren;

—	de precieze identiteit van degenen die uiteindelijk diensten verlenen, gezien de gelaagde structuur van de cloud;

—	de mogelijkheden om het contract op te zeggen en de mate van ondersteuning die de provider tijdens de overgangsperiode zal bieden;

—	het rechtsstelsel (nationaal of internationaal) waaronder het contract valt, met name indien zich conflicten voordoen.

5.   De zwakke punten van cloud computing

5.1   CC leunt zwaar op het internet, dat echter in diverse opzichten – zeker wat prestaties betreft – tegen zijn grenzen aan lijkt te lopen.

Uit allerlei ontwikkelingen – het onstuitbaar groeiende aantal gebruikers en gebruikswijzen, de explosief toenemende omvang van bestanden (met name audio en video) en de steeds hogere snelheid die gebruikers verwachten – valt op te maken op welke punten zich wat de prestaties van het internet betreft problemen kunnen voordoen. Deze problemen worden alleen maar erger door CC: niet alleen neemt de totale omvang van uitgewisselde bestanden verder toe, maar gebruikers eisen ook een nog hogere snelheid van het internetverkeer.

5.2   De veerkracht van internet is een ander risico voor CC. In de afgelopen tijd is het internetverkeer af en toe tot stilstand gekomen door technische incidenten, cyberaanvallen en politieke besluiten. Daaruit blijkt hoe kwetsbaar het internet is en vooral hoe afhankelijk gebruikers zijn van dit publieke netwerk. Door de opkomst van CC wordt het des te noodzakelijker om dit netwerk, dat in oorsprong niet voor commercieel gebruik was bedoeld, goed te beveiligen.

5.3   Een andere grote zwakte van CC betreft de veiligheid van gegevens. Hierbij speelt vooral outsourcing, al dan niet naar het buitenland, een rol.

Allereerst kunnen er problemen zijn met de continue toegang tot gegevens, waarvan de praktisch onmiddellijke beschikbaarheid van groot of zelfs vitaal belang kan zijn voor een CC-gebruiker. Ook de vertrouwelijkheid van de door een externe dienstverlener opgeslagen en beheerde gegevens kan een heikel punt zijn.

Dit geldt in het bijzonder voor gegevens met een grote toegevoegde waarde, vooral tegen de achtergrond van industriële spionage.

5.4   CC-oplossingen zijn ook kwetsbaar omdat ze een prooi vormen voor hackers. Hoe omvangrijker en zichtbaarder de serverparken zijn waar de CC-oplossingen op draaien en hoe groter het kritisch belang hiervan is, des te aantrekkelijker zijn ze voor hackers. Er zijn daarom meer maatregelen en specialisten nodig om deze oplossingen minder aantrekkelijk voor hackers te maken.

Het is overigens wel zo dat leveranciers van IT-diensten (zoals outsourcing en CC) zich al zeer bewust zijn van zaken als veiligheid en cybercriminaliteit en op dit punt beslagener ten ijs komen dan veel van hun klanten.

Bij wijze van analogie: een bankkluis is zeer aantrekkelijk voor criminelen, maar biedt wel een betere bescherming voor juwelen dan een doosje in de slaapkamer.

5.5   Ook valt moeilijk te bepalen welke regelgeving van toepassing is: die waar de eigenaar van de informatie onder valt of die waar de hostingdienst onder valt?

Bovendien is de vraag welke toezichthoudende instantie op de naleving van de regelgeving moet toezien of eventuele geschillen tussen eigenaar en hostingdienst moet beslechten.

In dit verband zij verwezen naar Richtlijn 95/46/EG („Bescherming van persoonsgegevens”) van het Europees Parlement en de Raad en het EESC-advies (14).

De Europese regelgeving inzake de bescherming van persoonsgegevens fungeert als een sterke rem op allerlei vormen van gegevensoverdracht naar landen buiten Europa. Gezien de internationale aard van CC is de vraag in hoeverre de overdracht van gegevens – tussen klant en provider of binnen het netwerk van de provider – mogelijk is.

Daar komt nog bij dat er geen (wereldwijd) bestuurlijk toezicht is op internet in het algemeen en CC in het bijzonder.

Naast gegevensbescherming speelt ook het auteursrecht een rol. Nu de informatie die onder dit recht valt over allerlei verschillende locaties kan worden verspreid, valt steeds moeilijker uit te maken welke regels inzake bescherming, beloning en toezicht van toepassing zijn.

5.6   Dankzij hun innovaties op IT-gebied hebben sommige bedrijven een dominante positie weten te verwerven. Dit geldt bijvoorbeeld voor Microsoft en Apple met hun apparaten voor de individuele gebruiker (zoals pc's en mobiele telefoons), maar ook voor de zoekmachine Google en de sociale netwerksite Facebook. Europa heeft er altijd op gelet dat deze bedrijven niet zo dominant worden dat de belangen van andere bedrijven in de sector of van consumenten erdoor in de knel komen.

Als combinatie van diverse belangrijke technologieën belichaamt CC de voordelen maar ook de risico's van een dominante marktpositie. Alle reden dus voor Europa om zich des te waakzamer op te stellen.

5.7   Portabiliteit is niet alleen een technische, maar ook een commerciële kwestie. Zonder portabiliteit zit een gebruiker vast aan de door hem gekozen CC-oplossing en kan hij zijn opgeslagen IT-middelen niet bij een andere provider onderbrengen. Dat is fnuikend voor de concurrentie tussen providers. Het gebruik van open standaards en het garanderen van interoperabiliteit van diensten en applicaties zijn wellicht oplossingen voor een eenvoudige en snelle overdracht van gegevens, zonder noemenswaardige kosten voor de gebruiker, van de ene naar de andere provider

5.8   Al deze zwakke punten kunnen als gevaarlijke klippen de algemene invoering van het CC-model in de weg staan. Aandacht in de media (pers, sociale netwerken en dergelijke) voor problemen in verband met deze zwakke punten of voor geschillen die erdoor ontstaan kan CC een zware slag toebrengen en ertoe leiden dat gebruikers geen vertrouwen meer hebben in het CC-model en in de providers.

6.   Uitdagingen en kansen voor Europa

6.1   De Europese Commissie streeft naar een cloud-active Europa (zie de toespraak van Neelie Kroes hierboven) Maar de term active maakt niet duidelijk of alleen het „gebruik” dan wel de verdere „ontwikkeling” van CC wordt bedoeld. Bedoelt de Commissie „gebruik”, dan geeft zij blijk van een pijnlijk gebrek aan ambitie. Het is veel concreter om Europa cloud-productive proberen te maken, dus om er – met andere woorden – voor te zorgen dat Europa zelf CC-oplossingen gaat leveren in plaats van alleen maar die van anderen te gebruiken.

6.2   Of het nu gaat om diensten, producten of inhoud wordt de digitale sector gedomineerd door buitenlandse – Amerikaanse of Aziatische – bedrijven.

In de telecommunicatiesector is Europa echter even sterk vertegenwoordigd als andere werelddelen. Ondernemingen als Deutsche Telekom, Orange of Telefónica geven hier mede de toon aan.

6.3   Nu de digitale sector een drijvende kracht achter economische groei is geworden, moet Europa wel in actie komen.

In het nabije verleden heeft het in bepaalde sectoren laten zien dat het een leidende en dominante rol kan spelen. Dat geldt met name voor de mobiele telefonie, al is zijn positie daarin de laatste tijd verzwakt.

6.4   De opkomst van CC is een kans om opnieuw de kaarten te schudden. Met andere woorden: alle spelers in de sector kunnen weer gaan concurreren om wereldwijde dominantie. Zij die nu de markt beheersen moeten opboksen tegen bestaande concurrenten of nieuwkomers.

6.5   Het mondiale karakter van cloud computing vereist de ontwikkeling van wereldwijde principes en normen. De Europese Unie moet blijven samenwerken met internationale organisaties om deze principes en normen uit te werken. De EU moet het voortouw nemen in de ontwikkeling van mondiale principes en normen en garanderen dat zij het hoge niveau van bescherming van persoonsgegevens die in de Europese wetgeving is vastgelegd, waarborgen.

6.6   In deze nieuwe mondiale concurrentiestrijd heeft Europa een aantal sterke troeven in handen:

—	het bezit een uitstekende digitale infrastructuur. Optische vezels worden er op grote schaal toegepast. De infrastructuur wordt gecontroleerd en beheerd door een klein aantal gevestigde bedrijven, die hun invloed kunnen doen gelden als het aankomt op telecomstandaarden en investeringen;

—	het heeft de kennis en kunde om een krachtig investeringsbeleid te voeren dat een impuls kan geven aan investeringen door het bedrijfsleven;

—	het regionale en nationale midden- en kleinbedrijf werkt graag samen met lokale – en dus Europese – CC-bedrijven;

—

in het licht van de nationale of Europese regels en beperkingen die gelden voor bepaalde sectoren (zoals de gezondheidszorg, het openbaar vervoer en de publieke sector) geven deze de voorkeur aan nationale of Europese CC-providers. Andere sectoren (banken, verzekeringswezen, energiemaatschappijen, farmaceutische ondernemingen en dergelijke) moeten zich aan regels inzake gegevensbescherming houden en hebben daarom weinig armslag bij de keuze van providers buiten hun eigen land of buiten Europa.

---

(1)  In dit document worden de termen „Europa”, „Europese Unie” en „EU” door elkaar gebruikt.

(2)  EESC-advies over de bescherming van persoonsgegevens, PB C 248 van 25-10-2011, blz. 123.

(3)  EESC-advies over elektronische-communicatienetwerken, PB C 224, 30-8-2009, blz. 5

(4)  EESC-advies over de elektronischecommunicatiesector, PB C 175, 28-7-2009, blz. 8

(5)  EESC-advies over de bevordering van het internet, PB C 175, 28-7-2009, blz. 92

(6)  EESC-advies over creatieve online-inhoud in de interne markt, PB C 77, 31-3-2009, blz. 63

(7)  PB C 77, 31-3-2009, blz. 60 en PB C 255, 22-9-2010, blz. 116

(8)  Europese Commissie, DG Informatiemaatschappij en media – rapport van de deskundigengroep; rapporteur: Lutz Schubert

(9)  Van 16 mei tot en met 31 augustus 2011

(10)  Of FP7 (7th Framework Programme).

(11)  Europees agentschap voor netwerk- en informatiebeveiliging

(12)  National Institute of Standards and Technology (VS).

(13)  Cloud Drive van Amazon en iCloud van Apple.

(14)  PC 159 van 17-06-91, pag. 38 (CESE 569/1991).

---