16.12.2014   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 451/10

Rapporteurs:

JOOST VAN IERSEL en CARMELO CEDRONE

—

de EMU als hoeksteen van de verdere ontwikkeling van de EU — hoe die er ook uitziet — , tot doel heeft om bestaanskwaliteit, welvaart en stabiliteit voor de burgers van Europa te bevorderen. Vertrouwensherstel en gunstige voorwaarden voor de reële economie zijn onontbeerlijk voor groei, werkgelegenheid, concurrentievermogen en investeringen. Daarom is de EMU even belangrijk voor de lidstaten in als voor de lidstaten buiten de eurozone;

—

er vanwege de onvoorspelbaarheid van de ontwikkelingen met spoed moet worden gezorgd voor de juiste randvoorwaarden in de eurozone. Immers, onder de huidige geglobaliseerde omstandigheden kan geen enkele lidstaat alléén voor zijn eigen vrijheid van handelen instaan, met alle vérstrekkende gevolgen van dien voor het bestuur en het beleid van en in de EMU;

—

de EMU niet los van de rest mag worden gezien. Oorspronkelijk was de EMU bedoeld als het sluitstuk van een interne open Europese ruimte en de interne markt. De EU en de lidstaten moeten gelijktijdig streven naar begrotingsdiscipline en begeleidend economisch en sociaal beleid voor groei en werkgelegenheid als sleutelfactoren voor een succesvolle consolidatie (1).

—

grondige aanpassingen van het economisch en structuurbeleid (wat tot voor kort nog meestal werd gezien als een exclusieve bevoegdheid van de lidstaten) geboden zijn, omdat alleen dan op tal van gebieden convergentie mogelijk wordt tussen de lidstaten. Er moet samen worden gebouwd aan meer onderling vertrouwen: dat vertrouwen moet in de plaats komen van wantrouwen en spanningen. De hele samenleving ondervindt de gevolgen van een hechtere EU. Op alle niveaus moet voor een sociale en een burgerdialoog worden gezorgd.

I.

om de EMU te voltooien. Die voltooiing vergt een solide bestuurlijke en beheersstructuur voor de eurozone. Die structuur moet worden gegrondvest op:

II.

om met spoed een echt Europees plan voor groei en werkgelegenheid op te starten. Dit plan moet stoelen op een grootschalig programma van particuliere en overheidsinvesteringen waardoor aan de begrotingssituatie een nieuwe impuls wordt gegeven. Er moet worden toegezien op de herdosering en behoorlijke toepassing van bestaande instrumenten, met name: Six-pack, Two-pack en het Europees Semester;

III.

om een tijdlijn op te stellen en regelingen te treffen voor de lancering van Europa als politieke eenheid, ook middels een bezinning op zijn institutionele opzet in het kader van een nieuwe Europese Conventie;

IV.

om een strategie voor communicatie over en vereenvoudiging van de EMU te lanceren, waarvoor de Commissie, het Europees Parlement, de lidstaten en maatschappelijke organisaties zich gezamenlijk zouden moeten inzetten.

2.1

De impact van een voltooide en succesvolle EMU is veel groter dan die van begrotings-, monetaire of bankenregelingen. Gericht leiderschap moet burgers en economische actoren aanmoedigen om in het gemeenschappelijke doel te geloven en het belang van het gevoel om bij Europa te horen, in te zien.

2.2

Het komt aan op de komende vijf jaar: in die tijd moet het nu nog breekbare bouwwerk van de EMU tot wasdom komen. Daartoe is er eerst en vooral behoefte aan ownership, openhartigheid en transparantie; daarom hebben we behoefte aan effectief beleid en moet halfslachtigheid worden uitgebannen: voortaan moet zowel door de regeringen van de lidstaten van de eurozone als door de Raad en alle andere organen van de EU duidelijke en onomwonden taal worden gesproken.

2.3

In overeenstemming met het desbetreffende pleidooi van enkele prominente Europese politici, ziet het EESC het streven naar een politieke unie als de koers die beslist moet worden gevaren (2). Net als die politici beschouwt het EESC een politieke unie als het sluitstuk van de EMU, maar beziet het dit streven ook in een bredere internationale context: die van de huidige geglobaliseerde wereld die het Westfaalse statensysteem op zijn kop zet en het regelgevend vermogen van individuele landen uitholt.

2.4

In de huidige geglobaliseerde wereld kan geen enkele lidstaat in zijn eentje overleven. De soevereiniteit van een land wordt dan ook beter gewaarborgd binnen een gemeenschappelijk politiek en economisch kader.

2.5

Het verslag van voorzitter Van Rompuy „Naar een echte EMU” en de daarbij aansluitende Mededeling van de Commissie (november en december 2012) vormen samen een ontwerp voor een stappenplan met concrete maatregelen die dezelfde kant op gaan. Het EESC staat hierachter (3). Hét probleem is dat de kloof tussen werken met een gemeenschappelijke munt enerzijds en voor het economisch bestuur afhankelijk zijn van afspraken tussen regeringen anderzijds, in weerwil van de grote vooruitgang die al is geboekt, onoverkomelijke spanningen oplevert. Het EESC wil beslist dat het Van Rompuy-verslag het beleidsmatige uitgangspunt blijft voor wetgevende initiatieven in de komende periode.

2.6

Vooral de eurozone is getroffen door de economische en financiële crisis. Daardoor zijn de grenzen aan de EMU blootgelegd. De euro wordt door velen niet ervaren als een bolwerk van de Europese integratie, maar als een wig die tussen landen en hun maatschappelijk middenveld wordt gedreven. Daarom rijst de vraag of de EU nog wel een toekomst heeft. In die vertekende zienswijze wordt eraan voorbijgegaan dat de crisis — waarvan de oorzaken voor een groot deel buiten de eurozone liggen — zonder gemeenschappelijk munt nog ernstiger zou zijn geweest.

2.7

Vooralsnog zetten het gebrek aan evenwicht en de economische verschillen tussen groepen van landen — waarvan al sprake is sinds 1991 zonder dat er ooit iets tegen is ondernomen — een rem op vooruitgang in het integratieproces. Er zijn zelfs gevaarlijke verdeeldheid en trends om te renationaliseren, die de kop opsteken.

2.8

Op deze manier wordt de toekomst onvoorspelbaar. Tekenen van herstel houden het optimisme in stand en maken dat ingesteld zijn op crisisbeheer tot het verleden gaat behoren. Wel kan ervan uit worden gegaan dat de groeicijfers nog lang laag/matig zullen blijven, wat voor een deel te wijten is aan het feit dat de EMU nog niet voltooid is en aan de versnippering van de Europese financiële markt. De economie is wisselvallig en nog meer tegenslagen kunnen de komende jaren niet worden uitgesloten: daarom blijft waakzaamheid geboden.

2.9

In die sombere context was het hoog tijd voor de besluiten die onlangs zijn en moesten worden genomen (Six Pack, Two Pack en de bankenunie, hoe beperkt ook). Alleen zijn deze nieuwe governance-regelingen voor het grootste deel méér ingegeven door zorg om begrotingen en stabiliteit dan door zorg om mensen, hetgeen verklaart waarom er geen groeibevorderende en sociale maatregelen zijn genomen. Bovendien roepen de traagheid waarmee besluiten worden genomen en de complexiteit van het systeem in de lidstaten en de Raad — openlijk of stilzwijgend — verzet op, omdat er politiek wantrouwen heerst en het argument van de nationale soevereiniteit steeds weer opduikt. Deze situatie heeft de EU al economische en sociale schade opgeleverd en beïnvloedt de positie van de EU in de wereld in ongunstige zin. Kortom, de problemen kunnen onmogelijk worden opgelost zolang er geen vertrouwensbasis is gecreëerd.

2.10

Daarom dringt het EESC aan op een overtuigend stappenplan voor de volgende Europese legislatuur waarin wordt uiteengezet welke maatregelen nog nodig zijn om de EMU te voltooien en welke precieze termijnen daarbij moeten worden aangehouden, zonder dat de doelstellingen van de Europa 2020-strategie en van de vlaggenschipinitiatieven daarvan uit het oog worden verloren. In onderhavig advies worden suggesties gedaan voor enkele van de belangrijkste onderdelen van zo'n stappenplan.

2.11

Dat de integratie in de EU wordt gedifferentieerd, is een al met goed gevolg op een aantal beleidsgebieden toegepast beginsel waaraan moet worden vastgehouden. Een groot aantal van de besluiten die moeten worden genomen om de EMU te voltooien, is mogelijk onder de huidige wetgeving en/of kan door meer samenwerking tot stand worden gebracht. Voor andere besluiten is een nieuw verdrag nodig en/of moeten de huidige Verdragen worden gewijzigd. Met die besluiten kan de achterstand die met de voltooiing van de EMU is opgelopen, worden ingehaald en kan een reeks snelle maatregelen worden genomen zonder dat het langetermijnperspectief uit het oog wordt verloren: de eurozone is institutioneel, net zo goed als de lidstaten, aan echte structurele hervormingen toe.

3.1

De eerste stap in het stappenplan voor de volgende Europese legislatuur zou moeten zijn dat een echt pact voor groei, banen en stabiliteit wordt ondertekend en uitgevoerd. Hierdoor zou het herstel moeten worden gestimuleerd en zouden de voorwaarden voor de terugbetaling van schulden moeten worden geschapen (een Europese New Deal). Bedoeld stappenplan zou in ieder geval de volgende onderdelen moeten omvatten:

4.1.1

Als monetaire maatregel zou het mandaat van de ECB, gelijk opgaand met een stringenter macro-economisch bestuur in de eurozone, moeten worden aangevuld om ervoor te zorgen dat de ECB op gelijke voet komt te staan met centrale banken van landen buiten Europa en van Europese landen buiten de EU en buiten de eurozone. Zo zou de ECB o.m. moeten kunnen optreden als kredietverstrekker in laatste instantie en als gelijkwaardige deelnemer aan internationale bijeenkomsten, zonder dat afbreuk wordt gedaan aan haar autonomie. De ECB moet volledig in staat worden gesteld om liquiditeitscrises te voorkomen op een wijze die gunstig is voor investeringen (midden- en kleinbedrijf).

4.1.2

Toch kan de ECB niet alleen alle verantwoordelijkheid dragen. Een volwaardige bankenunie is een conditio sine qua non voor een begrotings- en economische unie (8). Aangezien regeringen en banken nog steeds banden onderhouden, voelen lidstaten er weinig voor om de noodzakelijke politieke en economische voorwaarden te scheppen, met als gevolg dat de meest gepaste en doeltreffende beslissingen op de lange baan worden geschoven (9). Die terughoudendheid van de lidstaten zet ook een rem op een efficiënt toezicht door de ECB op alle banken waardoor financiële versnippering zou moeten worden tegengegaan, ongewenste banden tussen nationaal beleid en banken zouden moeten worden verbroken en gunstige voorwaarden zouden moeten worden geschapen voor grensoverschrijdende fusies van banken.

4.1.3

Het Europees Parlement is er tijdens zijn onderhandelingen met de Raad over de bankenunie in geslaagd om overeenstemming te bereiken over vorderingen op de weg naar een gemeenschappelijk afwikkelingsmechanisme en een gemeenschappelijk afwikkelingsfonds (10). Het EESC staat onvoorwaardelijk achter het standpunt van het Europees Parlement. In de nabije toekomst moeten de besluiten een verenigde Europese kapitaalmarkt dichterbij brengen, die vergelijkbaar is met die van de VS.

4.1.4

Bij een bankenunie horen — om volledig te zijn — een goed gestructureerd gemeenschappelijk afwikkelingsmechanisme, geharmoniseerde depositogarantiestelsels in de lidstaten en een ESM voor rechtstreekse herkapitalisatie van banken (11). De daaraan gerelateerde besluitvorming moet efficiënt zijn en snelle actie mogelijk maken. Er moet meer vaart worden gezet achter het proces waardoor al die onderdelen worden opgezet en ten uitvoer gelegd.

4.1.5

Een bankenunie alléén is ontoereikend om economie en investeringen te stimuleren. De onverkorte toepassing van Bazel III, de Raad voor financiële stabiliteit (FSB) en een oplossing voor banken die te groot zijn om failliet te gaan (de „too-big-to fail”-banken) moeten, in overeenstemming met internationale overeenkomsten (G-20), hoog op de agenda voor de komende jaren staan. Zo kan de Europese financiële sector veerkrachtiger worden gemaakt.

4.1.6

Met het onlangs door eurocommissaris Barnier gepubliceerde uitvoerige wetgevingspakket voor bankwezen en financiële markten kan veel worden bijgedragen aan de behoorlijke werking van de financiële markten in Europa en de stabiliteit en betrouwbaarheid van het bankwezen. Daarmee staat of valt de reële economie. De besluiten die de Raad onlangs op dit gebied heeft genomen, gaan slechts voor een deel de goede kant op.

4.1.7

Adequate kredietverlening staat — met het oog op het herstel en de groei van economie en de ontwikkeling — bovenaan de prioriteitenlijst. Met EU-wetgeving moet dus de gulden middenweg worden gevonden tussen erop toezien dat banken zich aan stringente kadervoorwaarden houden en voldoende kansen creëren voor operationele banktransacties. Dit laatste vooral om investeringen te vergemakkelijken, die nu eenmaal onmisbaar zijn voor welk groeibeleid dan ook. Uiteraard zijn bevredigende regelingen voor startende ondernemingen en het midden- en kleinbedrijf van doorslaggevend belang (12).

4.2.1

Dat de discussie over bindende overeenkomsten voor economische hervormingen op dit gebied moeizaam verloopt in de Europese Raad, spreekt boekdelen en is teleurstellend (13). Daarom dringt het EESC er bij de Commissie op aan om te blijven werken aan haar voorstel voor dergelijke overeenkomsten, wat betekent dat verder moet worden gediscussieerd over de vorm, financiering en democratische legitimering daarvan (14).

4.2.2

Partnerschappen op grond van onderling overeengekomen bindende overeenkomsten en bijbehorende solidariteitsregelingen kunnen leiden tot het voeren van gezond bijsturingsbeleid, dat op die manier wordt vergemakkelijkt en ondersteund. Deze overeenkomsten zouden bijdragen aan het ownership van de lidstaten in een gemeenschappelijk kader en aan hervormingen op alle gebieden die verband houden met duurzame groei, concurrentievermogen en werkgelegenheid, ofwel drie factoren die samen de EU als geheel solider zullen maken (15). Een dergelijk kader zou kunnen bijdragen aan de totstandbrenging van een reactie van de EU op landenspecifieke asymmetrische schokken, hetgeen neerkomt op een vorm van solidariteit in de EU.

4.2.3

Dergelijke partnerschappen zouden bevorderlijk zijn voor samenhang en vertrouwen onder de burgers, die onmisbaar zijn om boven zorgen rond de nationale soevereiniteit uit te stijgen. Samenhang en vertrouwen zullen op hun beurt weer bijdragen aan Europese communaliteit als onontbeerlijk uitgangspunt voor EU-instrumenten als een begroting voor de eurozone, een Europees solidariteitsfonds en Euro-obligaties.

4.2.4

De convergentie van economische systemen, waaronder belastingregelingen (16), gekoppeld aan een solidariteitsregeling, is een voorwaarde waaraan moet worden voldaan om de macro- en micro-economische verschillen tussen landen geleidelijk op te heffen. Het gaat hier om een instrument dat — zelfs als dit betekent dat het verdrag ervoor moet worden gewijzigd — waarschijnlijk zal uitgroeien tot een stelsel voor economische compensatie waardoor de economieën van de eurolanden onderling weer in evenwicht worden gebracht en worden geïntegreerd. Het zou op den duur onderdeel kunnen gaan uitmaken van een gemeenschappelijke begroting voor de eurozone. De structuurfondsen en het cohesiefonds kunnen ook te dien einde worden ingezet.

4.2.5

De nieuwe Commissie, die hierin een hoofdrol speelt, moet het op zich nemen om — volgens de methode die eurocommissaris Barnier voor het beheer van het financiële systeem heeft gebruikt — wetgevingsvoorstellen uit te werken op gebieden waar de discussie tot dusverre door de lidstaten werd beheerst. Doel daarvan is om in de Raad, dankzij concrete voorstellen, discussies op gang te brengen die vruchten afwerpen.

4.2.6

De Commissie heeft vooralsnog te weinig gebruik gemaakt van die methode. Voorbeelden van gevallen waarin daarvan gebruik zou kunnen worden gemaakt, zijn de ex-ante coördinatie van plannen voor grote hervormingen van het economisch beleid, de overeenkomsten voor economische hervormingen met bijbehorende solidariteitsregelingen, de invoering van een Europees schuldaflossingsfonds, en Eurowissels (Eurobills). De Commissie moet bij voorstellen voor de eurolanden steeds aangeven of daarvoor verdragswijzigingen nodig zijn.

4.2.7

Door een dergelijke aanpak wordt de Raad gedwongen tot een stellingname over die voorstellen. Het gaat hier om een methode die transparantie hoog in het vaandel heeft, duidelijkheid schept over de verschillende politieke posities en als enige in staat is om de huidige intergouvernementele patstelling te doorbreken. Ook is nodig dat de Commissie hierover naar behoren informatie geeft aan de diverse belanghebbenden, waaronder het grote publiek.

4.2.8

Er is op de middellange termijn (sinds het Verdrag van Maastricht) behoefte aan economische governance voor de eurozone. Dit geldt zowel voor het macro- als voor het micro-economisch beleid waarvoor van de huidige coördinatiemethode (die tot dusverre nauwelijks resultaten heeft opgeleverd) wordt overgestapt op gemeenschappelijke besluitvorming over de „fundamenten” van een dergelijk beleid. De situatie waarin de lidstaten van de eurozone dezelfde munt hanteren, maar niet hetzelfde economisch beleid voeren, is niet langer houdbaar. Onder meer om het werk van de ECB te vergemakkelijken, moeten al hun economische beleidsmaatregelen dus onder één noemer worden gebracht.

4.2.9

Een herverdelingsregeling die moet worden ingezet bij asymmetrische schokken: het beginsel van „verantwoordelijkheid” — die niet alleen bij de lidstaten, maar ook bij de burgers ligt — mag niet los worden gezien van het begrip „solidariteit”. Daarom moeten er bij asymmetrische schokken voor kwetsbare doelgroepen in de samenleving tijdgebonden concrete maatregelen worden genomen. De verantwoordelijkheid daarvoor ligt bij alle burgers en alle landen.

4.2.10

Volgens diezelfde redenering moet dus worden toegewerkt naar een geschikte eigen begroting voor de eurozone, volgens algemeen aanvaarde regels. Die begroting voor de eurozone is de enige mogelijke opstap naar een gemeenschappelijk begrotingsbeleid en de ondervanging van schokken die zich in de toekomst nog kunnen voordoen. De financiering ervan kan bijvoorbeeld worden geregeld door een speciaal daarvoor ingevoerde belasting, een belasting op financiële transacties (op voorwaarde dat die overal in de eurozone wordt geheven), een koolstofbelasting of een tijdelijke belasting op overschotten van meer dan 6 % op de betalingsbalans, of door de uitgifte van gemeenschappelijke obligaties.

4.2.11

Staatsschuld: er zou een regeling moeten worden uitgewerkt waardoor een land zelf verantwoordelijk blijft voor de schulden van zijn overheid, maar zonder dat die schulden ten prooi vallen aan financiële speculatie. De schuld van een land — middels een geleidelijke omzetting tot maximaal 60 % (zoals voorgesteld door het EESC (17)) of voor het deel dat uitkomt boven 60 % (volgens het voorstel van de Commissie voor een schuldafwikkelingsfonds (18)) — zou in een geconsolideerde schuldrekening kunnen worden ondergebracht en door de diverse lidstaten pro rata kunnen worden afgelost. Een andere mogelijkheid is dat er een tijdelijk fonds voor eurowissels (Eurobills) in het leven wordt geroepen. Dit kan als de regeringen een verdrag sluiten waardoor er in de eurozone schuldinstrumenten voor de korte termijn mogen worden uitgegeven. Daarmee zou dus een einde worden gemaakt aan het risico van liquiditeitscrises van regeringen in de eurozone. Volgens de conclusies van de deskundigengroep die speciaal was opgezet om de voordelen en risico's van de diverse opties voor schuldafwikkeling de revue te laten passeren, is het nu tijd voor de Commissie om met een concreet voorstel voor instrumenten en termijnen te komen.

4.3.1

Ook micro-economisch beleid verdient veel aandacht. Daarbij wordt vooral gedacht aan industrie- en sectorgebonden beleid, dat van doorslaggevend belang is voor de groei van de Europese economie: het gaat niet aan bij brokjes en beetjes te blijven werken. Het is zaak dat sommige vormen van beleid die indirect gevolgen hebben voor de nationale begrotingen, alsook de bijbehorende besluitvormingsprocedures, gemeenschappelijk worden gemaakt. Op die manier kan worden bewerkstelligd dat de Commissie en de lidstaten één enkele visie aanhangen en samen actie ondernemen. Dit geldt met name voor:

4.4.1

Het EESC dringt aan op concrete maatregelen voor de sociale dimensie van de EMU (20). De jeugdwerkloosheid blijft onrustbarend hoog. De nieuwe Commissie zou, samen met de lidstaten, haar schouders moeten zetten onder de verbetering van de bestaans- en werkomstandigheden, en wel door:

4.4.2

Er is op alle niveaus behoefte aan een behoorlijke sociale dialoog. Dit vooronderstelt dat alles wat daadwerkelijke raadplegingen in en tussen de lidstaten in de weg staat, uit de wereld moet worden geholpen. De EU kan en moet daaraan een aanzienlijke bijdrage leveren door belanghebbenden uit diverse landen bijeen te brengen voor discussies over geslaagde methoden en de opstelling van plannen om betere voorwaarden voor de aanwerving van werknemers te scheppen.

4.4.3

Als het oogmerk de voltooiing van de EU en dan vooral van de eurozone is, mag niet worden voorbijgegaan aan de sociale consequenties van het gevoerde economisch beleid en mogen de lidstaten dus niet alleen opdraaien voor de consequenties daarvan. Zowel bij economische als bij sociale maatregelen moet niet alleen rekening worden gehouden met de voorwaarden van het stabiliteitspact, maar ook met een veel breder scala aan macro-economische voorwaarden (werkloosheid, groeivoet, betalingsbalans, bezettingsgraad, armoedecijfers, verdeling van inkomens en welvaart enz.). De stabiliteit van de EMU kan onmogelijk worden gegarandeerd zolang de eurozone geen enkel sociaal vangnet heeft voor de gevolgen van rampzalige economische recessies en/of onevenwichtigheden. Soms vergen dergelijke sociale voorzieningen verdragswijzigingen. Op de middellange termijn behoren de volgende voorzieningen tot de mogelijkheden:

4.4.4

In het algemeen belang moeten nog andere beleidsmaatregelen samen worden gericht op de vergroting van het gevoel van burgers om erbij te horen en de vergemakkelijking van het vrije verkeer van personen. Men denke aan:

4.5.1

Een dergelijk breed opgezet programma kan alleen worden uitgevoerd als de besluitvorming erover democratische legitimiteit geniet. In het volle besef van de aanzienlijke vooruitgang die de laatste paar jaar is geboekt, meent het EESC dat er tijdens de komende legislatuur alleen nog meer vorderingen kunnen worden gemaakt als speciaal aandacht wordt geschonken aan verantwoordingsplicht, legitimiteit, democratie, transparantie en communicatie.

4.5.2

De politieke discussie over de eenwording van Europa wordt overal steeds feller. De politieke partijen in de EU moeten duidelijkheid scheppen over hun opties, die bepalend zijn voor de standpunten van de diverse politieke stromingen in het Europees Parlement. Zo kan worden bijgedragen aan een grotere zichtbaarheid van Europese politieke partijen. Europese verkiezingen met een transnationaal karakter waarbij politieke stromingen zich over de grenzen heen kunnen vormen, zou een stevigere onderbouwing geven aan de Europese discussie en zou die discussie vergemakkelijken.

4.5.3

De noodzaak van betrokkenheid (co-ownership) en de behoefte aan draagvlak onder de burgers vergen een veel grotere inzet van de nationale parlementen in de Europese discussie. Voorstellen voor wetgeving van de EU en nationale hervormingsprogramma's moeten naar behoren worden besproken in de nationale parlementen. Tussen het Europees Parlement en de nationale parlementen zouden interactieve raadplegingen over strategische vraagstukken moeten worden gehouden, waardoor ook de betrekkingen tussen nationale parlementen dynamischer worden.

4.5.4

De Commissie zou de communautaire methode bij de presentatie van maatregelen en wetgevingsvoorstellen zo doeltreffend mogelijk moeten toepassen, ook als er sprake is van gedeelde bevoegdheden met lidstaten. Zoals in het verleden al is gebleken, werpt een voortvarende en moedige opstelling vruchten af.

4.5.5

De Commissie zou door parlementen en/of maatschappelijke organisaties moeten worden gevraagd om deel te nemen aan nationale debatten over Europese aangelegenheden.

4.5.6

De Europese Raad en de Raad (en dan vooral de ECOFIN-Raad) zijn centrale besluitvormers op wie het aankomt als het gaat om verantwoordingsplicht en legitimiteit. Daarom is er behoefte aan meer transparantie, een van de voorwaarden die aan democratie worden gesteld.

4.5.7

Leden van de Raad die nationale belangen behartigen, evenals medebeslissers in EU-verband, zeggen in eigen land dikwijls iets anders dan in Brussel. Doorgaans leidt dit tot veel verwarring en wordt overeenstemming daardoor bemoeilijkt. Halfslachtigheid is onaanvaardbaar. De lidstaten moeten het eens worden over gemeenschappelijke politieke boodschappen op alle bestuursniveaus en moet die boodschappen steunen.

4.5.8

De lidstaten spelen — qua structuur — een zowel actieve als passieve rol in de EMU. Het is mogelijk voor de lidstaten om zich aan de Europese methode te conformeren en toch hun nationale bestuurlijke procedures en tradities in stand te houden, maar dan moeten er in sommige landen vergaande aanpassingen worden doorgevoerd. Of vertrouwen kan worden gekweekt, zal afhangen van de betrouwbaarheid van politieke en bestuurlijke gewoonten.

4.5.9

Ook het maatschappelijk middenveld heeft een rol te spelen in de toekomstige opzet van de EU en van een beter geïntegreerde eurozone, hoe vaak die rol ook wordt onderschat. Op veel gebieden hangt vooruitgang volledig of voor een deel af van de inbreng van niet-gouvernementele actoren. Het maatschappelijk middenveld moet daar volledig bij worden betrokken. In te veel landen wordt het maatschappelijk middenveld nog steeds buiten spel gehouden, terwijl maatschappelijke organisaties juist de nodige instrumenten zouden moeten worden verschaft om aansluiting te krijgen bij institutionele besluitvormers. Het maatschappelijk middenveld mag zijn verantwoordelijkheid niet uit de weg gaan en moet deelnemen aan de besluitvorming van de EU om het democratische gehalte daarvan te vergroten. Zonder de actieve betrokkenheid van het maatschappelijk middenveld kan de EMU nooit een succes worden.

4.5.10

Vooral voor de sociale partners zou het erg goed zijn als de resultaten van een op consensus berustend model in de lidstaten worden onderzocht. Het EESC is een groot voorstander van zo'n model. Het verdient aanbeveling om voorbeelden van geslaagde methoden uit te wisselen.

4.5.11

De huidige regels — zoveel is voor het EESC wel duidelijk geworden — zijn niet geschikt en hebben niet aan de verwachtingen voldaan. Ook is wat de regeringen hebben gedaan en nu nog doen, ontoereikend voor de uitdagingen waarvoor de EMU staat. Nu de crisis stilaan afzwakt, mogen we ons geen rad voor de ogen draaien: de stabilisatiesystemen die in allerijl, terwijl de crisis volop woedde, zijn opgezet, volstaan niet om vooruitgang te boeken en nieuwe crises te voorkomen.

4.5.12

De enige manier om herhaling van soortgelijke situaties te voorkomen, is dat de regels voor en de besluitvorming in de eurozone worden veranderd. Beide moeten transparanter en democratischer worden:

5.1

Afgezien van de hierboven geschetste voltooiing van de EMU zou het goed zijn om in de loop van de volgende legislatuur een uitvoerige discussie over verdieping van de hele EU en de werking van haar institutioneel bestel op te starten, waarbij ook een keuze moet worden gemaakt t.a.v. beleid dat gemeenschappelijk moet worden. In die discussie moeten volgens het EESC onderstaande aspecten aan de orde worden gesteld.

5.2

Het optreden van de Commissie zou voortaan onderhevig kunnen worden aan goedkeuring door het Europees Parlement, dat bovendien haar initiatiefrecht kan gaan delen. Het Europees Parlement zou kunnen worden verkozen op grond van Europese lijsten die door Europese partijen worden opgesteld.

5.3

Ter wille van meer zichtbaarheid en democratische legitimiteit en de scheiding van de machten zou de diarchie tussen voorzitterschap van de Europese Raad en voorzitterschap van de Commissie moeten worden opgeheven. Dit voorzitterschap zou moeten worden bekleed door iemand die ofwel door het Europees Parlement, ofwel rechtstreeks door de bevolkingen wordt verkozen, op voorwaarde dat zijn of haar rol ook wordt veranderd. De huidige Raad zou de „senaat van de lidstaten” kunnen worden, met nieuwe regels voor de werking ervan.

5.4

Tot beleid dat (mede) door de EU zou moeten worden gevoerd en waarvoor de EU beslissingsbevoegdheid zou moeten hebben, kunnen ook het buitenlands beleid en het internationale optreden van de EU (één vertegenwoordiging van de EU in internationale organisaties), het defensiebeleid (voor wie wil), het energiebeleid, het onderzoeksbeleid, asielrecht en immigratie en de naleving van normen en rechten (met de bevoegdheid om op te treden tegen lidstaten die normen en rechten overtreden, zoals nu al het geval is bij economische aangelegenheden en begrotingsregels) worden gerekend.

5.5

Het nieuwe institutioneel bestel van de EU — dat niet kan worden bewerkstelligd door alleen maar de samenwerking op te voeren — , en de respectieve rollen van het Europees Parlement, de Raad, de Commissie, het EESC en het Comité van de Regio's zouden kunnen worden vastgelegd door een nieuwe Conventie. Die Conventie zou haar werkzaamheden vóór 2019 (het jaar waarin er voor het eerst weer, na die van 2014, Europese verkiezingen zullen worden gehouden) moeten afronden.

6.1

Voor het herstel van het vertrouwen moet er beslist goed worden gecommuniceerd. Volgens het EESC zijn goed beleid en geslaagde methoden die alle burgers van de EU een langetermijnperspectief bieden, de beste middelen om de boodschap over te brengen.

6.2

De communicatie met het publiek moet worden gestimuleerd en verbeterd. Communicatie kweekt belangstelling en belangstelling leidt tot begrip. Die leerstelling is niet genoeg in aanmerking genomen, een misser die de Commissie en de lidstaten zichzelf hebben te verwijten. Alle sociale media moeten worden ingezet.

6.3

De EMU en alles wat daarmee verband houdt, zijn vaak gepresenteerd als een technische aangelegenheid. Dat klopt niet: het belang van de EMU is in wezen van politieke aard en de EMU heeft veel invloed op het dagelijks leven van alle burgers. Dat neemt niet weg dat de EMU maar zelden vanuit die invalshoek wordt besproken, laat staan overgebracht aan het publiek. Daarin ligt een van de verklaringen voor de gigantische kloof tussen de EU en de gewone burger.

6.4

Dag in dag uit getuigen uiteenlopende tradities en omstandigheden van het pijnlijke gebrek aan een „gemeenschappelijke EMU-taal”, wat soms erg verwarrend werkt en het maatschappelijk draagvlak ondermijnt. De Commissie is als houder van het initiatiefrecht in het EU-wetgevingsproces de enige gezagdrager die een oplossing kan bieden. In die zin moet ervan worden uitgegaan dat de Commissie en het Europees Parlement meer dan ooit van „politieke” aard worden.

6.5

Maatschappelijke organisaties en de sociale partners hebben ieder hun eigen rol te spelen in communicatie, waarvan tot dusverre meestal maar weinig terecht is gekomen. Maatschappelijke organisaties en de sociale partners zouden wat bij burgers en bedrijfsleven leeft, moeten overbrengen aan de overheden en zouden samen naar oplossingen moeten zoeken. Standpunten moeten over en weer worden bekendgemaakt.

6.6

Europa mag niet langer overkomen als een ivoren toren, wat nu bij een groot deel van de publieke opinie wél het geval is. De burgers moet duidelijk worden uitgelegd wat de verdiensten van Europese integratie zijn, welke concrete stappen worden genomen en welke voordelen daaraan verbonden zijn, vooral voor investeringen, banengroei en consumenten. Met die nieuwe manier om „het verhaal van Europa te vertellen”, zou moeten worden begonnen doordat de Commissie en de lidstaten, die hierin (naast politieke partijen en maatschappelijke organisaties) een hoofdrol spelen, samen één communicatie- en vereenvoudigingsstrategie gaan toepassen.