22.9.2010

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 255/19

---

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα: «Συντονισμένη δράση για να ευνοηθεί η σταδιοδρομία και η κινητικότητα των ερευνητών στην Ευρωπαϊκή Ένωση» (γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)

(2010/C 255/03)

Μόνος εισηγητής: ο κ. Pedro ALMEIDA FREIRE

Στις 16 Ιουλίου 2009, και σύμφωνα με το άρθρο 29 παράγραφος 2 του Εσωτερικού της Κανονισμού, η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή αποφάσισε να καταρτίσει γνωμοδότηση πρωτοβουλίας με θέμα:

«Συντονισμένη δράση για να ευνοηθεί η σταδιοδρομία και η κινητικότητα των ερευνητών στην Ευρωπαϊκή Ένωση»

Το ειδικευμένο τμήμα «Απασχόληση, κοινωνικές υποθέσεις, δικαιώματα του πολίτη», στο οποίο ανατέθηκε η προετοιμασία των σχετικών εργασιών, υιοθέτησε τη γνωμοδότησή του στις 10 Νοεμβρίου 2009, με μόνο εισηγητή τον κ. Pedro Almeida Freire.

Κατά την 458η σύνοδο ολομέλειας, της 16ης και 17ης Δεκεμβρίου 2009 (συνεδρίαση της 16ης Δεκεμβρίου 2009) η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή υιοθέτησε με 174 ψήφους υπέρ και 8 αποχές την ακόλουθη γνωμοδότηση.

1.   Συστάσεις

—

Η ενίσχυση των ανθρώπινων πόρων στον χώρο της επιστήμης και της τεχνολογίας στην Ευρώπη και η προώθηση της κινητικότητας συνιστούν παράγοντες που συμβάλλουν καθοριστικά ώστε να υλοποιηθεί ο ευρωπαϊκός χώρος έρευνας, να διατηρήσει η ΕΕ την ανταγωνιστικότητά της σε παγκόσμιο επίπεδο και να σταθεί ικανή να ανταποκριθεί στις κυριότερες μελλοντικές προκλήσεις.

—

Απαιτείται επείγουσα ανάληψη δράσεων ώστε να διευκολυνθεί ο συντονισμός μεταξύ πολιτικών εκπαίδευσης, έρευνας, απασχόλησης και κοινωνικής ασφάλισης, προκειμένου να εξασφαλιστεί η συντονισμένη ανάπτυξη μηχανισμών της εκπαιδευτικής, της επιστημονικής και της κοινωνικής πολιτικής, για την επίτευξη των στόχων της ΕΕ στον χώρο αυτόν.

—

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) προτείνει, αφενός, την ενίσχυση και, αφετέρου, τον καλύτερο συντονισμό των υφιστάμενων προγραμμάτων όσον αφορά τους ανθρώπινους πόρους και την προώθηση της κινητικότητας, ειδικότερα δε συνιστά να αξιοποιηθεί η ευκαιρία που προσφέρει ο προβληματισμός σχετικά με το 8ο Πρόγραμμα Πλαίσιο Έρευνας και Τεχνολογικής Ανάπτυξης της ΕΕ, ώστε στις ερευνητικές δράσεις, μεταξύ άλλων μέτρων, να ενισχυθεί η συνιστώσα του ανθρώπινου κεφαλαίου και να προωθηθεί η δημιουργία μιας πλατφόρμας προηγμένης επιμόρφωσης.

—

Η ΕΟΚΕ προτείνει, επίσης, τη σύσταση παρατηρητηρίου των ανθρώπινων πόρων στον χώρο της επιστήμης και της τεχνολογίας στην Ευρώπη, το οποίο θα συγκεντρώνει και θα αναλύει τα δεδομένα και θα παρέχει συνεκτικές και συγκρίσιμες πληροφορίες σχετικά με το συγκεκριμένο ζήτημα και με τις εθνικές πολιτικές για θέματα ανθρώπινων πόρων, είτε στην Ευρώπη είτε σε παγκόσμια κλίμακα.

—	Η ΕΟΚΕ απευθύνει έκκληση για συντονισμένη δράση με στόχο την ενίσχυση της σταδιοδρομίας και της κινητικότητας των ερευνητών στην ΕΕ, όσον αφορά θέματα συνθηκών απασχόλησης και εξέλιξης της σταδιοδρομίας, ιδίως ως προς την πρόσληψη, την επαγγελματική ανέλιξη και τα κοινωνικά δικαιώματα.

—

Τέλος, η ΕΟΚΕ ζητά, στο νέο Ευρωπαϊκό Σύμφωνο για την Καινοτομία που πρόκειται να εκπονήσει η ΕΕ, καθώς και στην προσεχή αναθεώρηση της Στρατηγικής της Λισσαβώνας, να συνεκτιμηθεί δεόντως η σημασία που αντιπροσωπεύουν η αύξηση και η ειδίκευση των ανθρώπινων πόρων στον τομέα της επιστήμης και της τεχνολογίας.

2.   Εισαγωγή

2.1   Οι πολιτικές έρευνας, τεχνολογικής ανάπτυξης και καινοτομίας διαδραματίζουν ολοένα και πιο σημαντικό ρόλο στο πλαίσιο της Στρατηγικής της Λισσαβώνας, και σε κοινοτική και σε εθνική κλίμακα.

2.2   Η νέα ώθηση που δόθηκε στον Ευρωπαϊκό Χώρο Έρευνας (ΕΧΕ) και, στο πλαίσιο αυτό, στην ανάπτυξη του ανθρώπινου κεφαλαίου εντός της ευρωπαϊκής στρατηγικής για την ανταγωνιστικότητα, την ανάπτυξη και την απασχόληση καταδεικνύει ότι η ενίσχυση των ανθρώπινων πόρων στην επιστήμη και την τεχνολογία στην Ευρώπη και η κινητικότητά τους συνιστούν καθοριστικούς παράγοντες για την επιτυχία της στρατηγικής αυτής.

2.3   Η Ευρωπαϊκή Ένωση ετοιμάζεται να χαράξει μια νέα στρατηγική για την καινοτομία, πιο ολοκληρωμένη και πιο κοινωνική, στην οποία το τρίγωνο της γνώσης θα πρέπει να τοποθετηθεί στο επίκεντρο των προσπαθειών. Στο πλαίσιο αυτό, το ανθρώπινο δυναμικό κατέχει καίρια θέση ώστε να εξασφαλιστεί ότι η ΕΕ θα διατηρήσει την ανταγωνιστικότητά της σε παγκόσμιο επίπεδο και θα σταθεί ικανή να ανταποκριθεί στις κυριότερες προκλήσεις που επιφυλάσσουν οι προσεχείς δεκαετίες.

2.4   Η ελεύθερη κυκλοφορία της γνώσης και η κινητικότητα έχουν αναγνωριστεί από τους αρχηγούς κρατών και κυβερνήσεων ως καθοριστικοί παράγοντες για τις πολιτικές εκπαίδευσης και έρευνας στην ΕΕ και για την ευρωπαϊκή συνεργασία. Πολλά ευρωπαϊκά προγράμματα επιχειρούν, το καθένα στον οικείο χώρο δράσης, να ανταποκριθούν στις προκλήσεις αυτές, ειδικότερα δε τα εξής: – το πρόγραμμα Erasmus για την κινητικότητα των φοιτητών της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης· – το πρόγραμμα Erasmus Mundus για την ενίσχυση της συνεργασίας με τρίτες χώρες μέσω κοινών προγραμμάτων μεταπτυχιακών και διδακτορικών και μέσω της δημιουργίας συμπράξεων μεταξύ ιδρυμάτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης· – το πρόγραμμα πλαίσιο έρευνας και τεχνολογικής ανάπτυξης, εντός του οποίου το ειδικό πρόγραμμα «Άνθρωποι» για την προώθηση της κινητικότητας των ερευνητών, ευρύτερα γνωστό ως «Δράσεις Marie Curie», κατέχει πρωταρχική θέση. Η ίδια η διαδικασία της Μπολόνια στον τομέα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης αποβλέπει στην προώθηση της ευρωπαϊκής διάστασης της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, στην κινητικότητα και στη συνεργασία. Ωστόσο, παρά τα υπάρχοντα προγράμματα και τις προσπάθειες που έχουν καταβληθεί, είναι ευρέως αποδεκτό ότι απομένουν ακόμη να γίνουν πολλά.

2.5   Ως συνέχεια της γνωμοδότησής της για την ανακοίνωση της Επιτροπής «Καλύτερες σταδιοδρομίες και περισσότερη κινητικότητα: μια ευρωπαϊκή σύμπραξη για τους ερευνητές» (1), η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή αποφάσισε να καταρτίσει την παρούσα γνωμοδότηση πρωτοβουλίας, προκειμένου να προσφέρει για άλλη μία φορά τη συμβολή της σε μια στρατηγική ενίσχυσης του ανθρώπινου κεφαλαίου στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στην επιδίωξη μιας νέας ερευνητικής πολιτικής και μιας νέας στρατηγικής για την καινοτομία, που θα λαμβάνουν υπόψη τους ανθρώπινους πόρους, υπό το πρίσμα των πολιτικών ένταξης που ανέκαθεν η ΕΟΚΕ υποστήριζε καθώς και στο πλαίσιο μιας ατζέντας κοινωνικής πολιτικής.

2.6   Το 2010 θα σημάνει την ανανέωση της Στρατηγικής της Λισσαβώνας και την έναρξη του νέου ευρωπαϊκού σχεδίου για την καινοτομία, ενώ παράλληλα ανανεώνεται το «όραμα για το 2020» του Ευρωπαϊκού Χώρου Έρευνας.

2.7   Στη συγκυρία της οικονομικής κρίσης, η επιδίωξη της αύξησης των επενδύσεων στην έρευνα και την ανάπτυξη, είτε ιδιωτικών είτε δημοσίων, και η ενίσχυση των ανθρώπινων πόρων στον χώρο της επιστήμης και της τεχνολογίας πρέπει να εξακολουθήσουν να κατέχουν θέση προτεραιότητας στην πολιτική ατζέντα τόσο της ΕΕ όσο και του των κρατών μελών.

2.8   Αποτελεί, λοιπόν, επιτακτική ανάγκη ο καθορισμός κοινών στόχων σε επίπεδο ΕΕ και η προώθηση δράσεων για την επίτευξη του απαιτούμενου επιπέδου ανθρώπινων πόρων στην έρευνα και την ανάπτυξη, ώστε να μπορούν να υλοποιηθούν οι φιλόδοξοι στόχοι που έχει τάξει η ΕΕ.

2.9   Οι στόχοι αυτοί προϋποθέτουν να εξασφαλιστεί η αύξηση του αριθμού των νέων που ακολουθούν επιστημονικές και τεχνολογικές σπουδές (από τα μαθηματικά στις φυσικές επιστήμες και από τις σπουδές μηχανικών στις κοινωνικές και ανθρωπιστικές επιστήμες), καθώς και των διδακτορικών διατριβών στους κλάδους αυτούς, δίνοντας κίνητρα για την αύξηση του αριθμού των γυναικών στην επιστημονική κοινότητα, καθώς επίσης και να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις προσέλκυσης και παραμονής στην Ευρώπη ανθρώπινων πόρων ειδικευμένων στην επιστήμη και την τεχνολογία, ούτως ώστε να εξισορροπηθεί το σημερινό έλλειμμα στις διατλαντικές σχέσεις και να διασφαλιστεί ο θετικός αντίκτυπος στις σχέσεις της Ευρώπης με τον υπόλοιπο κόσμο. Πρόκειται για νέους στόχους, σύμφωνα με τους οποίους πρέπει να ανανεωθεί η ατζέντα της Λισσαβώνας.

2.10   Για την υλοποίηση των στόχων αυτών, χρειάζεται να αναπτυχθούν στην Ευρώπη κέντρα και δίκτυα εξαιρετικής αριστείας σε παγκόσμια κλίμακα, ικανά να προσελκύσουν τα καλύτερα ταλέντα διεθνώς, παράλληλα με την αναγκαία διεύρυνση της κοινωνικής βάσης της επιστημονικής και τεχνολογικής εκπαίδευσης και παιδείας.

3.   Ανάγκη ισχυρής πολιτικής σε θέματα ανθρώπινων πόρων στην Ε & Τ, σε εθνικό και σε ευρωπαϊκό επίπεδο

3.1   Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει την ευκαιρία που προσφέρουν η Πράσινη βίβλος για τον Ευρωπαϊκό Χώρο Έρευνας (ΕΧΕ) (2) — η οποία ορίζει ως μία από τις κύριες προτεραιότητες του ΕΧΕ την ευρωπαϊκή σύμπραξη για τους ερευνητές, με καλύτερες σταδιοδρομίες και μεγαλύτερη κινητικότητα—, καθώς και η προαναφερθείσα ανακοίνωση της Επιτροπής, επί της οποίας η ΕΟΚΕ έχει ήδη γνωμοδοτήσει. Με την παρούσα γνωμοδότηση, η ΕΟΚΕ επιχειρεί να προχωρήσει περαιτέρω και να υποστηρίξει τις προτάσεις που περιλαμβάνονται στο έγγραφο «Ευρωπαϊκή σύμπραξη για τη βελτίωση της ελκυστικότητας των σταδιοδρομιών στον τομέα της έρευνας και τεχνολογικής ανάπτυξης (ΕΤΑ) και των όρων κινητικότητας των ερευνητών στην Ευρώπη – Προτεινόμενες δράσεις προτεραιότητας» (3), το οποίο εκπόνησαν οι υπουργοί του Λουξεμβούργου και της Πορτογαλίας François Biltgen και José Mariano Gago αντιστοίχως, στις 30 Απριλίου 2009, με τη συνεργασία των ομολόγων τους υπουργών συμβάλλοντας με τον τρόπο αυτό στην πρόοδο, μέσω συγκεκριμένων δράσεων, της πολιτικής της ΕΕ επί θεμάτων ανθρώπινων πόρων στην επιστήμη και την τεχνολογία.

3.2   Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει το σημαντικό έργο που έχει επιτελεσθεί σε επίπεδο ΕΕ στα θέματα αυτά. Η ίδια η ΕΟΚΕ έχει ήδη εκπονήσει πολλές γνωμοδοτήσεις πρωτοβουλίας για θέματα που συνδέονται με το συγκεκριμένο ζήτημα.

3.3   Οι ανθρώπινοι πόροι στους τομείς της επιστήμης και της τεχνολογίας αποτελούν συστατικό στοιχείο της στρατηγικής της ΕΕ ήδη από τον Μάρτιο του 2000. Το 2002, στη σύνοδο κορυφής της Βαρκελώνης, ορίστηκε ο ευρωπαϊκός στόχος της αύξησης σε 3 % του ποσοστού του ΑΕγχΠ που επενδύεται σε έρευνα και ανάπτυξη (Ε & Α) έως το 2010. Η αύξηση των ανθρώπινων πόρων που αντιστοιχεί στον στόχο αυτόν έχει εκτιμηθεί σε μισό εκατομμύριο ερευνητών επιπλέον (4).

3.4   Ως εκ τούτου, δικαίως αναγνωρίστηκε η ανάγκη μιας κοινής ευρωπαϊκής πολιτικής στον τομέα αυτόν, που να προχωρά πολύ πέρα από την λεγόμενη ανοιχτή μέθοδο συντονισμού των εθνικών πολιτικών, και μάλιστα να περιλαμβάνει την μεταβολή των συνθηκών απασχόλησης και εξέλιξης της σταδιοδρομίας των ίδιων των ερευνητών, συμπεριλαμβανομένων των νέων ερευνητών, όσον αφορά την πρόσληψη, την επαγγελματική εξέλιξη και τα κοινωνικά δικαιώματα.

3.5   Παρότι ο στόχος των επενδύσεων σε Ε & Α ορίζει ότι το 2 από το 3 % επί του ΑΕγχΠ θα προέρχεται από τον ιδιωτικό τομέα, η βιομηχανία δεν δύναται να καταβάλει μόνη της αυτήν την προσπάθεια και, συνεπώς, οι κυβερνήσεις έχουν αυξημένη ευθύνη. Εφόσον οι περισσότερες επαγγελματικές ευκαιρίες για τους ερευνητές προσφέρονται από τη βιομηχανία, θα πρέπει να δημιουργηθούν στην Ευρώπη καλύτερες συνθήκες για την ανάπτυξη της έρευνας στον ιδιωτικό τομέα και με δική του πρωτοβουλία, συμπεριλαμβανομένων των μικρομεσαίων επιχειρήσεων, ώστε να επιτευχθούν οι ταχθέντες στόχοι, μέσω, λόγου χάρη, της παροχής κινήτρων για τη δημιουργία δικτύων και συνεργατικών σχηματισμών επιχειρήσεων σε καίριους για την ευρωπαϊκή οικονομία κλάδους.

3.6   Το επίπεδο της δημόσιας χρηματοδότησης ανά ερευνητή στην Ευρώπη είναι ακόμη πολύ κατώτερο απ’ ό,τι στις ΗΠΑ και στην Ιαπωνία. Οι συνθήκες και οι προοπτικές απασχόλησης στον δημόσιο τομέα θα έπρεπε, λοιπόν, να εντάσσονται ως συστατικό στοιχείο στους στόχους της επιστημονικής πολιτικής των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων. Από την άλλη πλευρά, σε σύγκριση πάντα με τις ΗΠΑ και την Ιαπωνία, παρατηρείται μεγάλη δυσαναλογία όσον αφορά το ποσοστό των ερευνητών επί του συνόλου του πληθυσμού: περίπου 6 ερευνητές ανά 1 000 κατοίκους στην ΕΕ, μεταξύ 9 και 10 ανά 1 000 κατοίκους στις ΗΠΑ και την Ιαπωνία.

3.7   Τα ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, ως κύριοι φορείς κατάρτισης των ερευνητών, πρέπει να προχωρήσουν σε καινοτομίες ως προς τους τρόπους καλύτερης ολοκλήρωσης της εκπαίδευσης και της κατάρτισης στα προγράμματα σπουδών και καλύτερης συνεργασίας με τη βιομηχανία, σε μια προοπτική δια βίου μάθησης. Πράγματι, τα εκπαιδευτικά ιδρύματα πρέπει να αλλάξουν την θεώρηση και την αντιμετώπιση του ζητήματος αυτού στα πλαίσια της αποστολής τους να καταρτίζουν ανθρώπινους πόρους για μια κοινωνία της γνώσης: πρέπει να διευρύνουν το φάσμα των προγραμμάτων σπουδών, να επιδιώκουν την κατάρτιση σε συνεργασία με την Ε & Α στο χώρο της βιομηχανίας, να προσφέρουν νέες ευκαιρίες, ακόμη και σ’ εκείνους που ξεκινούν όψιμα μια ερευνητική σταδιοδρομία, να παρέχουν πρόσβαση στις γυναίκες, στις εθνοτικές μειονότητες και στις μειονεκτούσες ομάδες, συμπεριλαμβανομένων των πολιτών με ειδικές ανάγκες, οι οποίοι μπορούν να αναζητήσουν στην έρευνα και στη γνώση ένα πεδίο κοινωνικής και προσωπικής ανάδειξης στη σύγχρονη κοινωνία.

3.8   Η συμμετοχή των φοιτητών σε ερευνητικές δραστηριότητες, ακόμη και στον ιδιωτικό τομέα, ως κανονικό τμήμα του προγράμματος σπουδών, όχι μόνο του δεύτερου και του τρίτου, αλλά και του πρώτου κύκλου των τριτοβάθμιων σπουδών, είναι ακόμη πολύ περιορισμένη και πρέπει να προωθηθεί.

3.9   Επίσης, χρειάζονται μέτρα που να καθιστούν πιο ελκυστική για τους νέους την επαγγελματική σταδιοδρομία του επιστήμονα, του μηχανικού, του τεχνολόγου, χωρίς να παραμελούνται οι κοινωνικές και ανθρωπιστικές επιστήμες. Η διαφορά επαγγελματικής εξέλιξης ανάμεσα στη βιομηχανία και το πανεπιστήμιο ή τον δημόσιο τομέα είναι μεγάλη. Οι εθνικές κυβερνήσεις και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρέπει να αναλάβουν καίριο ρόλο στο ζήτημα αυτό και να ενεργούν σε συντονισμό μεταξύ τους. Πρόκειται για παράγοντα καθοριστικό για την εξέλιξη του ΕΧΕ και για την μελλοντική ευημερία και ανταγωνιστικότητα της ΕΕ.

3.10   Η επιστημονική παιδεία συνιστά άλλον ένα σημαντικό παράγοντα, καθώς μπορεί να κεντρίσει την περιέργεια και το ενδιαφέρον των παιδιών και των νέων για τα επιστημονικά επαγγέλματα. Για την επιτυχία του ΕΧΕ, χρειάζεται να αποδοθεί εξέχουσα σημασία στα προσόντα που παρέχει η εκπαίδευση και στην ποιότητά της, ήδη από τη βασική και τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, μέσα από την πειραματική εργασία και από την επαφή με τους επιστημονικούς και τους βιομηχανικούς κύκλους, πέρα από τη σημασία στην ίδια την κατάρτιση των εκπαιδευτικών (5).

3.11   Οι στρατηγικές για την εκλαΐκευση της επιστήμης και την ευρεία διάδοση των επιστημονικών γνώσεων αναγνωρίζονται ήδη ως καθοριστικές για την κατανόηση της επιστήμης από το κοινό και για την προσέγγιση της επιστήμης με την κοινωνία, και κυρίως με τους νέους. Πρέπει, ωστόσο, οι στρατηγικές αυτές να προωθούνται ολοένα και περισσότερο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο, μέσα από την υποστήριξη πρωτοβουλιών κοινού ενδιαφέροντος, δεδομένου ότι παρουσιάζουν ύψιστο ενδιαφέρον, κυρίως μάλιστα σε έναν παγκοσμιοποιημένο κόσμο, όπου η ανάγκη κατανόησης αμφιλεγόμενων ζητημάτων, αφενός, και γνωστοποίησης των επιτευγμάτων της επιστήμης, αφετέρου, λαμβάνει καίρια σημασία.

3.12   Το ζήτημα της παρουσίας των γυναικών στους επιστημονικούς κύκλους συνιστά ακόμα ένα σημαντικό στοιχείο. Παρότι τα ποσοστά έχουν αλλάξει πολύ εδώ και μια εικοσαετία, οι γυναίκες εξακολουθούν να υποεκπροσωπούνται σε πολλούς τομείς επιστημονικής έρευνας, σε πολλές χώρες, και κυρίως δεν φθάνουν σε ηγετικές θέσεις. Έχει επιτελεσθεί σημαντικό έργο από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και από ορισμένα κράτη μέλη: ωστόσο, μένει ακόμη πολύς δρόμος. Οι γυναίκες συνεχίζουν να συνιστούν την πιο εμφανή πηγή αύξησης των ανθρώπινων πόρων στην επιστήμη και την τεχνολογία στην Ευρώπη, παρότι δεν υπάρχει μεγάλος συντονισμός των κινήτρων μεταξύ των επιστημονικών πολιτικών και των κοινωνικών και οικονομικών πολιτικών στήριξης των γυναικών.

3.13   Η διεθνής διάσταση του ΕΧΕ δεν μπορεί να παραγνωρίζεται όταν γίνεται λόγος για ανθρώπινους πόρους στην επιστήμη και την τεχνολογία (6). Η ΕΕ καλείται να ανταγωνιστεί σε διεθνές επίπεδο για να προσελκύσει τους καλύτερους ειδικευμένους ανθρώπινους πόρους και να εξασφαλίσει τις προϋποθέσεις για την παραμονή τους στην Ευρώπη, μέσα από έναν καλύτερο συντονισμό μεταξύ εθνικών και κοινοτικών πολιτικών. Ωστόσο, θα πρέπει να επικρατήσει μια αντίληψη συνεργασίας, ώστε να προωθείται η κυκλοφορία και η μετάδοση γνώσης, καθώς και η κινητικότητα, με πνεύμα αμοιβαιότητας και, κυρίως όσον αφορά τους ερευνητές από αναπτυσσόμενες χώρες, να προωθηθεί παράλληλα και η ενίσχυση της ειδίκευσης στις χώρες προέλευσής τους.

4.   Ανάγκη ανάληψης συγκεκριμένων πολιτικών δράσεων για την επίτευξη άμεσης προόδου στην ευρωπαϊκή ατζέντα για την ενίσχυση των ανθρώπινων πόρων στην επιστήμη και την τεχνολογία

4.1   Η ΕΟΚΕ επιθυμεί να τονίσει τη σημασία μιας κοινής ευρωπαϊκής προσέγγισης, με συγκεκριμένες πολιτικές δράσεις για την επίτευξη άμεσης προόδου σε θέματα ανθρώπινων πόρων στην επιστήμη και την τεχνολογία στην Ευρώπη.

Επαναλαμβάνοντας τα όσα εκτίθενται στη γνωμοδότηση για την ανακοίνωση της Επιτροπής σχετικά με την ευρωπαϊκή σύμπραξη για τους ερευνητές, κυρίως όσον αφορά την πρόσληψη ερευνητών και τις σχετικές προϋποθέσεις, κρίνουμε ευκταίο και ρεαλιστικό στόχο την σταθερή και συνεχή αύξηση του επιστημονικού δυναμικού στην ΕΕ με ρυθμούς 5 % περίπου ανά έτος κατά μέσον όρο κατά την προσεχή δεκαετία. Με τους ρυθμούς αυτούς, τα σημερινά επίπεδα ανθρώπινων πόρων στην επιστήμη και την τεχνολογία θα αυξηθούν κατά 50 % μέσα σε μια δεκαετία. Η ΕΟΚΕ προτείνει να αναπτυχθούν δράσεις ιδίως στις ακόλουθες πτυχές:

4.2.1   Να αυξηθεί ο αριθμός και η αναλογία των νέων που επιλέγουν να ακολουθήσουν σπουδές στο χώρο της επιστήμης και της τεχνολογίας.

4.2.2   Να αυξηθεί ο αριθμός και η αναλογία πτυχιούχων που εγγράφονται στον τρίτο κύκλο των τριτοβάθμιων σπουδών, να διευρυνθεί το φάσμα των διδακτορικών διατριβών, να ενισχυθούν οι μηχανισμοί εξασφάλισης της ποιότητας.

4.2.3   Να προσελκύεται στα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα, και να παραμένει σε αυτά, μεγαλύτερο ποσοστό φοιτητών και ερευνητών από τον χώρο της επιστήμης και της τεχνολογίας, προερχόμενων από την Ευρώπη και από τον υπόλοιπο κόσμο, και να διπλασιαστεί ο αριθμός διδακτορικών εκτός της χώρας καταγωγής.

4.2.4   Να τονιστεί για άλλη μία φορά η σημασία της εξασφάλισης ενός νομικού, διοικητικού και χρηματοδοτικού πλαισίου που θα προωθεί την υλοποίηση των προαναφερόμενων δράσεων σε θέματα συντονισμού των ερευνητικών πολιτικών με τις εργασιακές και τις κοινωνικές πολιτικές.

4.3   Ο αριθμός των νέων που επιλέγουν τις σπουδές στους τομείς της επιστήμης και της τεχνολογίας έχει όντως αυξηθεί στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, αυτό όμως δεν ισχύει και όσον αφορά την αναλογία τους προς τον συνολικό αριθμό των φοιτητών. Διάφορες δράσεις θα μπορούσαν να αναληφθούν για να προσελκύσουν τους νέους στην επιστήμη και την τεχνολογία, όπως για παράδειγμα: – να βελτιωθεί η διδασκαλία στους τομείς της επιστήμης και της τεχνολογίας και να προωθηθεί η ανάπτυξη επιστημονικών δικτύων σχολών, καθηγητών και ερευνητών, τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο· – να υποστηριχθούν οι δράσεις προώθησης του επιστημονικού πνεύματος και η διεύρυνση της κοινωνικής βάσης της επιστημονικής και τεχνολογικής εξέλιξης, ιδίως τα επιστημονικά κέντρα και τα μουσεία επιστημών· – να παρέχονται υπηρεσίες ενημέρωσης και υπηρεσίες σχολικού και επαγγελματικού προσανατολισμού, ικανές να ανταποκριθούν στις κοινωνικές ανάγκες όσον αφορά τις σπουδές επιστημών και τεχνολογίας.

4.4   Χωρίς να παραμελείται η εγγύηση της ποιότητας, άλλος άμεσος στόχος θα πρέπει να είναι η δημιουργία κινήτρων για την αύξηση του αριθμού των διδακτορικών διατριβών και τη διεύρυνση του φάσματος αυτών, με τη συμμετοχή της βιομηχανίας όταν ενδείκνυται. Αυτός ο στόχος περιλαμβάνει δράσεις: — για να αυξηθεί η αναλογία των υποτροφιών για σπουδές τρίτου κύκλου που χορηγούνται μέσω γενικών διαγωνισμών, σε εθνικό ή διεθνές επίπεδο· — για να προσελκυσθούν στην Ευρώπη πτυχιούχοι τρίτων χωρών για να ακολουθήσουν σπουδές διδακτορικού· — για να επεκταθεί και σε άλλους επαγγελματικούς χώρους, εκτός της έρευνας, η σημασία που έχει πρόσφατα αποκτήσει η κατοχή διδακτορικού για την ανέλιξη σε υψηλά επίπεδα επαγγελματικής ευθύνης.

4.5   Η ελκυστικότητα σε διεθνή κλίμακα πρέπει να συνιστά στόχο προς επίτευξη, και αυτός προϋποθέτει: — να βελτιωθεί και να προωθηθεί η κινητικότητα φοιτητών, ερευνητών και καθηγητών μεταξύ ιδρυμάτων, κλάδων και χωρών, ιδίως μεταξύ του ακαδημαϊκού χώρου και της βιομηχανίας· — να προωθηθεί η ανοιχτή, ανταγωνιστική και διαφανής πρόσληψη των ερευνητών· — να βελτιωθούν οι συνθήκες διαβίωσης των οικογενειών των ερευνητών και να διευκολυνθεί η πρόσβαση των συντρόφων των ερευνητών στην αγορά εργασίας· — να περιοριστεί δραστικά η γραφειοκρατία που απαιτείται για τη δημόσια χρηματοδότηση της έρευνας.

4.6   Η βελτίωση των όρων και των συνθηκών εργασίας και απασχόλησης των ερευνητών συνιστά καθοριστικό παράγοντα για την αύξηση της κινητικότητας και του ενδιαφέροντος για τα επιστημονικά επαγγέλματα, συμπεριλαμβανομένης και της αύξησης της αναλογίας των γυναικών στο χώρο της έρευνας, με την δέουσα κοινωνική προστασία. Η σταδιακή γενίκευση των συμβάσεων εργασίας που καθιστούν ανταγωνιστικές και ελκυστικές τις επαγγελματικές σταδιοδρομίες, παρέχοντας κατάλληλες συνθήκες απασχόλησης για άνδρες και γυναίκες, συμπεριλαμβανομένης της άδειας εγκυμοσύνης και της γονικής άδειας, καθώς και άλλων μέτρων κοινωνικής πρόνοιας που ευνοούν την κινητικότητα των ερευνητών, συνιστά αποφασιστικό παράγοντα για την επιτυχία οιασδήποτε πολιτικής υπέρ της έρευνας και της καινοτομίας.

4.7   Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τις προσπάθειες των κρατών μελών για την διερεύνηση μέτρων που να διευκολύνουν την μεταφορά των δικαιωμάτων συμπληρωματικής συνταξιοδότησης των διακινούμενων ερευνητών, με αξιοποίηση του υφιστάμενου νομικού πλαισίου μέσω διμερών και πολυμερών συμφωνιών. Προσβλέπει, επίσης, στα αποτελέσματα της μελέτης βιωσιμότητας ενός ενδεχόμενου πανευρωπαϊκού συνταξιοδοτικού ταμείου για τους ερευνητές της ΕΕ, η οποία διενεργείται με κοινοτική χρηματοδότηση, ενώ υποστηρίζει και θεωρεί επείγοντα οιαδήποτε μέτρα θα μπορούσαν να διευκολύνουν την μεταφορά των δικαιωμάτων συμπληρωματικής συνταξιοδότησης των ερευνητών.

4.8   Η ΕΟΚΕ τάσσεται επίσης υπέρ της επείγουσας ανάληψης δράσεων που να διευκολύνουν τον συντονισμό των πολιτικών εκπαίδευσης, έρευνας, απασχόλησης και κοινωνικής ασφάλισης, ώστε να εξασφαλιστεί η συντονισμένη ανάπτυξη μηχανισμών της εκπαιδευτικής, της επιστημονικής και της κοινωνικής πολιτικής, που θα συμβάλλουν στην επίτευξη των ευρωπαϊκών στόχων σε θέματα ανθρώπινων πόρων στον χώρο της επιστήμης και της τεχνολογίας.

Ως συγκεκριμένα μέτρα σε επίπεδο ΕΕ για την επίτευξη των στόχων που εκτίθενται ανωτέρω, η ΕΟΚΕ θα επιθυμούσε τα εξής:

4.9.1   Στα πλαίσια του προβληματισμού που πρόκειται να αναπτυχθεί προσεχώς σχετικά με το μελλοντικό 8ο πρόγραμμα πλαίσιο (8ο ΠΠ) έρευνας και τεχνολογικής ανάπτυξης (Ε & ΤΑ) της ΕΕ, να οριστεί ότι οι ερευνητικές δράσεις που θα λάβουν υποστήριξη από το 8ο ΠΠ θα πρέπει υποχρεωτικά να συνιστούν μια προηγμένη πλατφόρμα επιμόρφωσης, ιδίως για ανώτατες σπουδές τρίτου κύκλου, υπό συνθήκες ανοιχτού ανταγωνισμού, ελεύθερου στους φοιτητές οιασδήποτε χώρας.

4.9.2   Να συσταθεί παρατηρητήριο των ανθρώπινων πόρων στον χώρο της επιστήμης και της τεχνολογίας στην Ευρώπη, το οποίο να παρέχει συνεκτικές και συγκρίσιμες πληροφορίες σχετικά με την εξέλιξη του ζητήματος και με τις εθνικές πολιτικές για τα συγκεκριμένα θέματα, είτε στην Ευρώπη είτε σε παγκόσμια κλίμακα (7).

4.9.3   Στο πλαίσιο, και πάλι, του 8ου ΠΠ Ε & ΤΑ, να διευρυνθούν οι λεγόμενες «δράσεις Marie Curie», για την προώθηση της κινητικότητας των ερευνητών, και οι συναφείς δράσεις, και να ενισχυθεί η διάσταση της διεθνούς συνεργασίας ως προς την πτυχή των ανθρώπινων πόρων. Να ενισχυθεί, επίσης, το πρόγραμμα Erasmus Mundus, ως κίνητρο για τη συνεργασία με τρίτες χώρες σε θέματα προηγμένης επιμόρφωσης.

4.10   Τέλος, η ΕΟΚΕ ζητά η μελλοντική αναθεώρηση της Στρατηγικής της Λισσαβώνας να λαμβάνει δεόντως υπόψη τη σημασία που έχει η αύξηση και η ειδίκευση των ανθρώπινων πόρων στο χώρο της επιστήμης και της τεχνολογίας και η εξασφάλιση της σταθερής ανάπτυξης μιας κοινής πολιτικής για το ζήτημα αυτό σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης.

---

(1)  ΕΕ C 175 της 28.7.2009, σ. 81.

(2)  Πράσινη βίβλος «Ευρωπαϊκός Χώρος Έρευνας: Νέες προοπτικές» [COM(2007) 161 τελικό], της 4ης Απριλίου 2007.

(3)  Έγγραφο 10003/09 του Συμβουλίου, της 18ης Μαΐου 2009.

(4)  Βλ. την έκθεση της ομάδας υψηλού επιπέδου για τους ανθρώπινους πόρους στην επιστήμη και την τεχνολογία στην Ευρώπη «Report by the High Level Group on Increasing Human Resources for Science and Technology in Europe 2004», Ευρωπαϊκές Κοινότητες, 2004.

(5)  Βλ. τις δημοσιεύσεις: «Encouraging Student Interest in Science and Technology Studies», Παγκόσμιο επιστημονικό φόρουμ, ΟΟΣΑ 2008, «Mathematics, Science and Technology Education Report, The Case for a European Coordinating Body», Ευρωπαϊκή Στρογγυλή Τράπεζα Βιομηχάνων (European Roundtable of Industrialists – ERT), Αύγουστος 2009.

(6)  Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ, για την «Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο: Ευρωπαϊκό στρατηγικό πλαίσιο για διεθνή επιστημονική και τεχνολογική συνεργασία», εισηγητής: ο κ. Gerd Wolf (Βλ. ΕΕ C 306 της 16.12.2009, σ. 13).

(7)  Πρόκειται για πρόταση που διατυπώθηκε ήδη το 2004, από το High Level Group on Human Resources for Science and Technology in Europe (βλ. υποσημείωση αριθ. 4).

---