17.6.2011   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

L 159/88

(1)

Portugalia znalazła się ostatnio pod wzrastającą presją ze strony rynków finansowych, stwarzając zwiększone obawy dotyczące stabilności finansów publicznych tego kraju. Obecny kryzys istotnie wywarł ogromny wpływ także na finanse publiczne, co doprowadziło do gwałtownego wzrostu oprocentowania emitowanych przez nie obligacji. Po tym jak agencje ratingowe kilkakrotnie obniżyły ocenę wiarygodności kredytowej Portugalii, kraj ten utracił zdolność do refinansowania swojego zadłużenia w sposób zapewniający długoterminową stabilność finansów publicznych. Jednocześnie krajowy sektor bankowy, który jest w znacznym stopniu uzależniony od finansowania zewnętrznego, w szczególności w ramach strefy euro, został stopniowo pozbawiony dostępu do finansowania na rynkach międzynarodowych.

(2)

W świetle tych poważnych zaburzeń gospodarczych i finansowych wynikających z nadzwyczajnych okoliczności pozostających poza kontrolą rządu, w dniu 7 kwietnia 2011 r. władze Portugalii oficjalnie zwróciły się o pomoc finansową Unii Europejskiej, państw członkowskich, których walutą jest euro, oraz Międzynarodowego Funduszu Walutowego („MFW”) w celu wsparcia programu politycznego ukierunkowanego na przywrócenie zaufania i trwałego wzrostu gospodarki oraz zapewnienia stabilności finansowej w Portugalii, w strefie euro i w Unii. W dniu 3 maja 2011 r. osiągnięto porozumienie pomiędzy rządem Portugalii i wspólną delegacją złożoną z przedstawicieli Komisji, MFW i EBC co do kompleksowego trzyletniego programu działań na okres do połowy roku 2014; porozumienie to zostanie ujęte w protokole dotyczącym polityki gospodarczej i finansowej (ang. Memorandum of Economic and Financial Policies) i w protokole ustaleń dotyczącym szczegółowych warunków w zakresie polityki gospodarczej (ang. Memorandum of Understanding on Specific Economic Policy Conditionality). Program ten zyskał poparcie dwóch największych partii opozycyjnych.

(3)

Portugalia przedstawiła Komisji i Radzie projekt gospodarczego i finansowego programu dostosowawczego („program”), którego celem jest przywrócenie zaufania do państwa i systemu bankowego oraz wsparcie wzrostu gospodarczego i zatrudnienia. W planie przewidziano podjęcie kompleksowych działań na trzech frontach. Po pierwsze – głębokie i przyspieszone reformy strukturalne mające zwiększyć potencjał wzrostu, przyczynić się do tworzenia nowych miejsc pracy i poprawić konkurencyjność (w tym poprzez dewaluację przy pomocy środków polityki fiskalnej). W szczególności program obejmuje reformy rynku pracy, sądownictwa, sektorów sieciowych oraz branży budownictwa mieszkaniowego i branży usługowej, mające na celu wzmocnienie potencjału wzrostu gospodarki, poprawę konkurencyjności i wsparcie procesu dostosowań gospodarczych. Drugim elementem jest wiarygodna i zrównoważona strategia konsolidacji budżetowej wsparta środkami strukturalnymi i lepszą kontrolą budżetową nad partnerstwami publiczno-prywatnymi i przedsiębiorstwami będącymi własnością skarbu państwa, której celem jest doprowadzenie do stałego spadku wskaźnika zadłużenia publicznego brutto w średnim okresie. Władze zobowiązały się do obniżenia deficytu do poziomu 3 % PKB do roku 2013 r. Trzecim elementem jest strategia sektora finansowego opierająca się na dokapitalizowaniu i delewarowaniu, obejmująca działania mające na celu ochronę sektora finansowego przed bezładnym delewerowaniem poprzez mechanizmy rynkowe wspierane przez instrumenty gwarancyjne.

(4)

Według aktualnych prognoz Komisji dotyczących wzrostu nominalnego PKB (-1,2 % w roku 2011, -0,5 % w 2012, 2,5 % w 2013 i 3,9 % w 2014) cele budżetowe są zgodne z przewidywanym wzrostem relacji długu do PKB z poziomu 101,7 % w 2011 r. do 107,4 % w roku 2012, 108,6 % w 2013 i 107,6 % w 2014. Relacja długu do PKB ustabilizuje się zatem w 2013 r., a następnie przyjmie tendencję spadkową, zakładając dalsze postępy w redukcji deficytu. Na dynamikę zadłużenia ma wpływ szereg operacji pozabudżetowych, które zgodnie z prognozami doprowadzą do wzrostu relacji długu do PKB o 1¾ punktu procentowego (p.p.) PKB w 2011 r. i o ¾ p.p. rocznie w latach 2012–2014. Chodzi tu o operacje pozyskania znacznych aktywów finansowych, zwłaszcza na potrzeby możliwego dokapitalizowania banków i dofinansowania przedsiębiorstw będących własnością skarbu państwa, w wysokości odpowiadającej ½ % PKB rocznie w latach 2011–2014. Z drugiej strony do ograniczenia zadłużenia przyczynią się dochody z prywatyzacji, które do roku 2013 wyniosą łącznie około 3 % PKB.

(5)

Komisja w porozumieniu z Europejskim Bankiem Centralnym („EBC”) i wspólnie z MFW oceniają, że w okresie od czerwca 2011 r. do połowy 2014 r. potrzeby finansowe Portugalii wyniosą łącznie 78 mld EUR. Pomimo znacznej konsolidacji budżetowej niedobór środków państwa może wynieść łącznie 63 mld EUR w całym okresie objętym programem. Oznacza to brak dostępu do rynku długu w średnim i długim okresie do pierwszej połowy 2013. Przyjmuje się, że Portugalia będzie w stanie refinansować część swojego obecnego zadłużenia krótkoterminowego, natomiast w programie przewidziano także bufor finansowy na wypadek nieoczekiwanych odstępstw od podstawowego scenariusza finansowania zakładanego przez Komisję. Zachęca się Portugalię do utrzymania i dostosowania operacji na swoim rynku finansowym w celu rozwoju dostępu do rynku i zaufania. Zawarta w programie strategia dotycząca sektora finansowego, mająca na celu trwałe przywrócenie zaufania do portugalskiego systemu bankowego, wymaga podniesienia przez grupy bankowe współczynnika kapitału podstawowego warstwy 1 do poziomu 9 % do końca 2011 r. i 10 % do końca roku 2012, a następnie utrzymania tego poziomu. W programie przewidziano mechanizm wsparcia systemu bankowego do maksymalnej wysokości 12 mld EUR celem zapewnienia niezbędnego kapitału w razie gdyby nie udało się znaleźć rozwiązań rynkowych. Rzeczywiste potrzeby finansowe mogą być jednak znacznie niższe, zwłaszcza gdy warunki rynkowe znacząco się polepszą, a w okresie objętym programem banki nie odnotują żadnych poważnych nieoczekiwanych strat.

(6)

Program byłby finansowany z wkładów pochodzących ze źródeł zewnętrznych. Pomoc Unii na rzecz Portugalii w ramach europejskiego mechanizmu stabilizacji finansowej ustanowionego rozporządzeniem (UE) nr 407/2010 oraz w ramach wkładu z Europejskiego Instrumentu Stabilności Finansowej wyniosłaby maksymalnie 52 mld EUR. Ponadto Portugalia zwróciła się do MFW o pożyczkę w wysokości 23,742 mld SDR (specjalnych praw ciągnienia), tj. 26 mld EUR po kursie z dnia 5 maja 2011 r., w ramach instrumentu rozszerzonego wsparcia finansowego (ang. Extended Fund Facility). Wsparcie ze strony europejskiego mechanizmu stabilizacji finansowej musi zostać udzielone na warunkach zbliżonych do warunków MFW. Pomocą finansową Unii powinna zarządzać Komisja.

(7)

Rada powinna dokonywać regularnych przeglądów prowadzonej przez Portugalię polityki gospodarczej.

(8)

Ustalone z Portugalią szczegółowe warunki dotyczące polityki gospodarczej powinny zostać określone w protokole ustaleń dotyczącym szczegółowych warunków w zakresie polityki gospodarczej (ang. Memorandum of Understanding on Specific Economic Policy Conditionality) („protokół ustaleń”). Szczegółowe warunki finansowe powinny zostać określone w umowie pożyczki.

(9)

W regularnych odstępach czasu Komisja, we współpracy z EBC powinna weryfikować na podstawie wyników wizyt kontrolnych i regularnych sprawozdań władz Portugalii, czy związane z pomocą finansową warunki dotyczące polityki gospodarczej są spełniane.

(10)

Podczas realizacji programu Komisja powinna zapewniać dodatkowe wskazówki w zakresie polityki oraz pomoc techniczną w określonych dziedzinach.

(11)

Operacje, których finansowanie jest wspierane z pomocy finansowej Unii, muszą być zgodne z polityką Unii i prawodawstwem unijnym. Interwencje wspierające instytucje finansowe muszą być dokonywane zgodnie z unijnymi przepisami w zakresie konkurencji.

(12)

Należy przyznać pomoc w celu wsparcia skutecznej realizacji programu,

a)

Portugalia w pełni wdroży przewidziane w budżecie na 2011 r. środki konsolidacji budżetowej o wartości około 9 mld EUR oraz dodatkowe środki wprowadzone przed majem 2011 r. o wartości ponad 400 mln EUR. Środki te służą redukcji deficytu sektora instytucji rządowych i samorządowych w okresie, o którym mowa w ust. 3. Przewidzianym w budżecie na 2011 r. środkom po stronie dochodów, o wartości 3,4 mld EUR, towarzyszyć będzie zwiększenie wpływów ze składek na ubezpieczenia społeczne poprzez dokładniejsze kontrole i wprowadzenie obowiązku odprowadzania składek za praktykantów. Oprócz przewidzianych w budżecie na 2011 r. środków po stronie wydatków wdrożone zostaną dodatkowe środki, w tym oszczędności w sektorze opieki zdrowotnej, obniżenie subsydiów dla przedsiębiorstw będących własnością skarbu państwa oraz zmniejszenie transferów socjalnych;

b)

Portugalia przyjmie środki wspierające wiarygodną strategię budżetową i wzmocnienie ram budżetowych. Portugalia w pełni wdroży środki przewidziane w nowym prawie budżetowym, w tym wprowadzi średniookresowe ramy budżetowe, przygotuje dogłębną analizę strategii budżetowej i utworzy niezależną radę budżetową. Ramy finansowe na poziomie lokalnym i regionalnym zostaną dostosowane do nowego prawa budżetowego. Portugalia wzmocni sprawozdawczość w zakresie finansów publicznych i nadzór nad nimi, zwłaszcza jeśli chodzi o zaległe płatności. W ramach procesu budżetowego Portugalia rozpocznie systematyczną i regularną analizę zagrożeń budżetowych, w tym zagrożeń związanych z partnerstwami publiczno-prywatnymi i z przedsiębiorstwami będącymi własnością skarbu państwa;

c)

Portugalia przyjmie pierwszy pakiet środków na rzecz wzmocnienia rynku pracy poprzez ograniczenie odpraw i uelastycznienie uregulowań dotyczących czasu pracy;

d)

w energetyce Portugalia podejmie środki na rzecz ułatwienia nowym podmiotom wejścia na rynek, wspierania utworzenia iberyjskiego rynku gazu oraz zweryfikowania mechanizmów wsparcia i opłat wyrównawczych mających zastosowanie do wytwarzania energii elektrycznej. W odniesieniu do pozostałych sektorów sieciowych, zwłaszcza transportu, telekomunikacji i usług pocztowych, Portugalia przyjmie dodatkowe środki na rzecz wspierania konkurencji i elastyczności;

e)

Portugalia pilnie podejmie działania na rzecz wspierania konkurencji i zdolności dostosowawczych gospodarki. Obejmuje to likwidację specjalnych uprawnień skarbu państwa w przedsiębiorstwach, zmiany prawa konkurencji w celu zwiększenia jego skuteczności oraz złagodzenie wymogów dotyczących podejmowania działalności gospodarczej w branżach usługowych i transgranicznego świadczenia usług;

f)

Portugalia poprawi praktyki i przepisy w dziedzinie zamówień publicznych, aby przyczynić się do stworzenia bardziej konkurencyjnych warunków dla przedsiębiorczości oraz do zwiększenia efektywności wydatków publicznych.

a)

w budżecie na 2012 r. zawarte zostaną neutralne dla budżetu zmiany w systemie podatkowym, których celem ma być obniżenie kosztów pracy i zwiększenie konkurencyjności;

b)

budżet na 2012 r. obejmować będzie wynoszące co najmniej 5,1 mld EUR środki konsolidacji budżetowej służące redukcji deficytu sektora instytucji rządowych i samorządowych w okresie, o którym mowa w art. 3 ust. 3;

c)

w budżecie na 2012 r. przewidziane zostanie zmniejszenie wydatków o co najmniej 3,5 mld EUR, obejmujące kompleksową reorganizację administracji centralnej; eliminację podwójnych struktur i innych przypadków nieefektywności; cięcia wydatków na edukację i opiekę zdrowotną; zmniejszenie transferów do samorządów regionalnych i lokalnych; zmniejszenie zatrudnienia w sektorze publicznym; zmiany wysokości emerytur; oraz zmniejszenie nakładów inwestycyjnych i innych wydatków zgodnie z programem;

d)

po stronie dochodów budżet zawierać będzie środki o łącznej wartości około 1,5 mld EUR na przestrzeni całego roku, m.in.: poszerzenie podstawy opodatkowania podatkiem dochodowym od osób prawnych i podatkiem dochodowym od osób fizycznych poprzez ograniczenie odliczeń i zasad specjalnych; zapewnienie zbieżności odliczeń od podatku dochodowego od osób fizycznych mających zastosowanie w przypadku rent i emerytur oraz dochodów z pracy; zmiany zasad opodatkowania nieruchomości polegające na znacznym ograniczeniu zakresu zwolnień; poszerzenie podstawy opodatkowania podatkiem VAT poprzez ograniczenie zakresu zwolnień i zmiany w wykazach towarów i usług objętych stawką obniżoną, standardową i podwyższoną; oraz podwyżki akcyzy. Środkom tym towarzyszyć będą działania na rzecz zwalczania uchylania się od opodatkowania, zwalczania oszust podatkowych i zwalczania szarej strefy;

e)

Portugalia wprowadzi wzmocnione ramy prawno-instytucjonalne na potrzeby oceny zagrożeń dla budżetu przed zawarciem partnerstwa publiczno-prywatnego. Portugalia przyjmie także przepisy regulujące tworzenie i funkcjonowanie przedsiębiorstw będących własnością skarbu państwa na szczeblu centralnym, regionalnym i lokalnym. Do czasu zmiany przepisów i wprowadzenia nowej struktury prawnej Portugalia nie zawrze żadnego nowego partnerstwa publiczno-prywatnego ani nie utworzy przedsiębiorstwa będącego własnością skarbu państwa;

f)

administracja samorządowa w Portugalii składa się obecnie z 308 gmin i 4 259 powiatów. Portugalia opracuje skonsolidowany plan mający na celu reorganizację i znaczne zmniejszenie liczby tych jednostek. Zmiany te wejdą w życie z początkiem następnej tury lokalnych wyborów;

g)

Portugalia zmodernizuje swoją administrację podatkową poprzez utworzenie centralnego organu, zmniejszenie liczby urzędów gminnych i zlikwidowanie pozostałych wąskich gardeł w systemie odwoływania się od decyzji podatkowych;

h)

Portugalia wprowadzi przepisy mające na celu zreformowanie systemu ubezpieczenia od bezrobocia, w tym ograniczenie do 18 miesięcy maksymalnego okresu uprawnienia do świadczeń, ograniczenie wysokości świadczeń do dwuipółkrotności minimum socjalnego, ograniczenie zakresu świadczeń przysługujących w okresie bezrobocia, skrócenie minimalnego okresu opłacania składek oraz objęcie systemem niektórych kategorii samozatrudnionych. Po przeprowadzeniu przeglądu aktualnych praktyk i uzgodnieniu planu działania należy wzmocnić aktywną politykę rynku pracy;

i)

zgodnie z protokołem ustaleń należy zharmonizować system odpraw z praktyką w tym zakresie stosowaną w innych państwach członkowskich UE;

j)

zgodnie z protokołem ustaleń należy złagodzić przepisy dotyczące wynagrodzenia za pracę w nadgodzinach oraz wprowadzić bardziej elastyczne uregulowania dotyczące czasu pracy;

k)

Portugalia będzie wspierać takie kształtowanie się wynagrodzeń, które będzie sprzyjać tworzeniu miejsc pracy i zwiększaniu konkurencyjności przedsiębiorstw, w dążeniu do skorygowania zaburzeń równowagi makroekonomicznej. Ewentualne podniesienie płac minimalnych może nastąpić jedynie, jeśli jest uzasadnione rozwojem sytuacji gospodarczej i sytuacji na rynku pracy. Należy podjąć środki celem usunięcia słabości obecnych mechanizmów negocjowania wynagrodzeń, w tym przyjąć przepisy celem zdefiniowania na nowo kryteriów i procedur rozszerzania zakresu układów zbiorowych oraz celem ułatwienia zawierania porozumień na poziomie przedsiębiorstw;

l)

należy opracować plan działania na rzecz poprawy jakości kształcenia średniego i zawodowego;

m)

należy poprawić funkcjonowanie systemu wymiaru sprawiedliwości poprzez wprowadzenie środków zaproponowanych w planie reformy wymiaru sprawiedliwości oraz przeprowadzenie i skontrolowanie zaległych spraw celem określenia środków mających prowadzić do usunięcia zaległości i wspierania pozasądowego rozstrzygania sporów;

n)

należy poprawić ramy konkurencji poprzez wzmocnienie niezależności krajowych organów regulacyjnych i zwiększenie ich środków. Należy zliberalizować wolne zawody poprzez udoskonalenie ram kwalifikacji zawodowych i likwidację ograniczeń w zawodach regulowanych;

o)

należy zlikwidować ceny regulowane na rynkach energii elektrycznej i gazu.

a)

budżet na 2013 r. obejmować będzie wynoszące co najmniej 3,2 mld EUR środki konsolidacji budżetowej służące redukcji deficytu sektora instytucji rządowych i samorządowych w okresie, o którym mowa w art. 3 ust. 3. W szczególności po stronie wydatków w budżecie przewidziane zostanie obniżenie wydatków w 2013 r. o co najmniej 2,5 mld EUR, w tym: ograniczenie wydatków na administrację centralną, edukację i opiekę zdrowotną; zmniejszenie transferów do samorządów regionalnych i lokalnych; zmniejszenie zatrudnienia w sektorze publicznym; oraz obniżenie kosztów przedsiębiorstw będących własnością skarbu państwa;

b)

w budżecie przewidziane zostaną środki po stronie dochodów, w tym zwłaszcza dalsze poszerzenie podstawy opodatkowania podatkiem dochodowym od osób prawnych i podatkiem dochodowym od osób fizycznych, podwyższenie stawek akcyzy oraz zmiany w opodatkowaniu nieruchomości, które przyniosą dodatkowe dochody w wysokości niemal 0,8 mld EUR. Portugalia poprawi warunki prowadzenia działalności gospodarczej poprzez zmniejszenie obciążeń administracyjnych w następstwie objęcia wszystkich dziedzin gospodarki reformami i uproszczeniem (system jednego okienka i projekty niewymagające zezwoleń); a także poprzez złagodzenie barier w dostępie do kredytu, z którymi mają do czynienia małe i średnie przedsiębiorstwa, między innymi poprzez wdrożenie dyrektywy 2011/7/UE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 16 lutego 2011 r. w sprawie zwalczania opóźnień w płatnościach w transakcjach handlowych (2);

c)

Portugalia dokończy usuwanie zaległości sądowych.

a)

wprowadzi zmiany w ustawodawstwie w celu ułatwienia emisji gwarantowanych przez rząd obligacji bankowych na odpowiednią kwotę, zgodnie z protokołem ustaleń;

b)

do końca maja 2011 r. wprowadzi zmiany wymagań w przepisach ustawowych dotyczące podniesienia współczynnika kapitału podstawowego warstwy 1 do poziomu 9 % do końca 2011 r. i 10 % do końca roku 2012 (do utrzymania później);

c)

zapewni, aby banki do końca czerwca 2011 r. stworzyły plany dotyczące finansowania w średnim okresie, specyficzne dla każdej instytucji, tak, aby osiągnąć stabilną, opartą na rynku, pozycję finansowania, zgodną z okresowymi docelowymi wartościami wskaźnika wykorzystania dźwigni, określoną przez Bank Portugalii i EBC. Wykonalność takich planów fiannsowania i ich konsekwencje dla wartości wskaźnika wykorzystania dźwigni będzie badana raz na kwartał przez Bank Portugalii oraz EBC, przy konsultacji pracowników Komisji i MFW.

d)

określi jasne, okresowe docelowe wartości wskaźnika wykorzystania dźwigni finansowej przez banki oraz wzmocni w 2011 r. ramy oceny wypłacalności i zmniejszenia udziału finansowania dłużnego;

e)

zapewni reorganizację należącego do państwa banku Caixa Geral de Depósitos celem odpowiedniego dokapitalizowania jego podstawowej działalności bankowej oraz uruchomi proces przyspieszonej sprzedaży Banco Português de Negócios. W tym celu Portugalia przedstawi Komisji do zatwierdzenia nowy plan, który zostanie zweryfikowany pod kątem zgodności z przepisami dotyczącymi pomocy państwa;

f)

do końca 2011 r. zmieni przepisy dotyczące wczesnej interwencji i uchwał dotyczących likwidacji banków, a także przepisy dotyczące bankowego funduszu gwarancyjnego i funduszu gwarancyjnego dla rolniczych banków spółdzielczych, celem zapewnienia ochrony deponentów i ułatwienia restrukturyzacji. W szczególności fundusze te powinny zachować możliwość finansowania reorganizacji kryzysowej instytucji znajdujących się w trudnej sytuacji, jednak bez możliwości ich dokapitalizowania. Stosowne środki finansowe będą ograniczone do kwoty gwarantowanych depozytów, które musiałyby zostać wypłacone w przypadku likwidacji, i byłyby dopuszczalne wyłącznie jeżeli nie naruszałyby zdolności tych funduszy do spełniania ich głównej funkcji;

g)

do końca listopada 2011 r. znowelizuje prawo upadłościowe w celu dopilnowania, by deponentom, których depozyty posiadają gwarancje, lub gwarantowanym funduszom (bezpośrednio lub w drodze subrogacji) przyznano pierwszeństwo w stosunku do wierzycieli nie mających zabezpieczenia w niewypłacalnym majątku danej instytucji kredytowej, jak również w celu zapewnienia większego wsparcia działań na rzecz skutecznego ratowania prawidłowo funkcjonujących przedsiębiorstw;

h)

zobowiąże się do zachęcania prywatnych inwestorów do utrzymania – na zasadzie dobrowolności – ich ogólnego zaangażowania.