16.5.2008   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 120/25

1.1

Met de mededeling „Werkgelegenheid in plattelandsgebieden: de banenkloof dichten” (1) heeft de Commissie de grondslag gelegd voor een discussie over het belang dat de landbouw heeft voor het creëren en het behoud van arbeidsplaatsen op het platteland.

1.2

Aan de structurele veranderingen in de landbouw komt voorlopig geen eind. Honderdduizenden mensen ondervinden hiervan de gevolgen; zij verliezen hun baan of hun leefsituatie verandert. De speciale situatie van een groot gedeelte van de mensen die werkzaam zijn in de landbouw, namelijk de werknemers — en dan met name seizoensarbeiders en arbeidsmigranten — krijgt in de mededeling echter nauwelijks aandacht.

1.3

Dat is jammer, mede gezien de inspanningen van de Commissie ter gelegenheid van het jaar van de mobiliteit van werknemers (2006). Dat er in de landbouwsector sprake is van een hoge mobiliteit en veel flexibiliteit blijkt wel uit de 4 miljoen seizoens- en deeltijdwerkers per jaar, van wie de helft arbeidsmigrant is.

1.4

Seizoensarbeid, vooral in de fruit- en groenteteelt, vormt een structureel onderdeel van de landbouw; zonder deze vorm van arbeid is een efficiënte, duurzame landbouw eenvoudigweg ondenkbaar. Aangezien er meestal niet genoeg lokale arbeidskrachten zijn om in de behoefte aan seizoensarbeiders te voorzien, leveren arbeidsmigranten met hun werk een bijdrage aan de ontwikkeling van de landbouw in Europa.

1.5

De productie van gezonde levensmiddelen is belangrijk voor onze levenskwaliteit. Daar horen ook passende lonen bij.

1.6

Ondanks de hoge werkloosheid in tal van Europese regio's klinkt de roep om extra seizoensarbeiders uit onder meer Wit-Rusland en Oekraïne steeds luider. De arbeidsmarkt in de EU moet op een in sociaal opzicht duurzame manier worden ontwikkeld: iedereen moet de kans krijgen om door middel van arbeid in zijn levensonderhoud te voorzien. Deze kans komt in de verdrukking als steeds meer goedkope arbeidskrachten uit derde landen worden toegelaten.

1.7

De economische groei die de EU nastreeft, is zonder eerlijke concurrentie geen haalbare kaart. Werknemers in de landbouw moeten ongeacht hun herkomst in alle opzichten gelijk worden behandeld.

1.8

De agrarische arbeidsmarkt kent een hoge mobiliteit, hetgeen spoort met de doelstellingen van de Commissie. Arbeidsmigranten mogen echter geen nadelige gevolgen ondervinden van hun mobiliteit. Daarom moet er na hun politieke en economische integratie ook worden gezorgd voor hun sociale integratie. Op de korte termijn zou het volgende moeten gebeuren:

1.9

Er is weinig duidelijkheid over de precieze omvang van de werkgelegenheid in de landbouw en de sociale normen die daar gelden. Hierdoor worden de concurrentieverhoudingen scheefgetrokken. Om dit te verhelpen zouden bedrijven aan de hand van sociale criteria gecertificeerd moeten worden.

2.1.1

Over werken in de landbouw heeft het EESC al diverse adviezen uitgebracht. Op Europees niveau en in tal van lidstaten wint de discussie over arbeidsmigratie en seizoensarbeid aan belang. Op allerlei terreinen houden de drie belangrijkste partijen — werkgeversorganisaties, vakbonden en politieke c.q. bestuurlijke vertegenwoordigers — zich inmiddels met dit onderwerp bezig, zoals onder meer blijkt uit het volgende:

2.1.2

Reeds herhaalde malen is er op gewezen dat er een waarnemingspost voor arbeidsmigratie en seizoensarbeid zou moeten komen. Hier is geen gehoor aan gegeven, hoewel het vergaren, in kaart brengen en evalueren van inzichtelijke gegevens over de werkgelegenheid in de landbouw juist van wezenlijk belang is voor een verbetering van de situatie van de werknemers.

2.2.1

Dat er zo weinig schot zit in de discussie over seizoensarbeid in de landbouw komt onder meer doordat de situatie niet goed in kaart is gebracht en daardoor onduidelijk is. Er zijn nog altijd geen inzichtelijke, gedetailleerde cijfers over de omvang van deze vorm van seizoensarbeid.

2.2.2

De EU-landbouw telt 2 miljoen voltijdswerkers. De 4 miljoen overige agrarische werknemers hebben geen volledige baan: sommigen werken in deeltijd en anderen zijn — gedurende een periode die uiteenloopt van een aantal dagen tot acht maanden per jaar — als seizoensarbeiders actief. Veel van deze seizoensarbeiders zijn arbeidsmigranten; ze werken niet waar ze wonen en moeten vaak de grens over om bij hun werkplek te komen.

2.2.3

De cijfers over de werknemers zouden veel meer duidelijkheid moeten verschaffen over de gehanteerde criteria om bijvoorbeeld de omvang van bedrijven en de indeling in branches en sectoren — waar ligt bijv. de grens tussen bijvoorbeeld de tuinbouw en de dienstverlenende landbouw? te bepalen.

3.1

Het advies heeft om diverse redenen een dringend karakter:

4.1

Arbeidsmigratie wordt voornamelijk veroorzaakt door de verschillen in levensstandaard in de Europese regio's. Op de lange termijn ontstaat er zelfs een gebrek aan met name geschoolde arbeidskrachten in de landen waar de arbeidsmigranten vandaan komen. Dit gebrek probeert men niet op te vangen door middel van hogere lonen of betere opleidingen, maar door arbeidskrachten aan te werven die uit nog armere regio's komen (in de toekomst steeds meer uit landen buiten Europa).

4.2

Een van de oorzaken van het gebrek aan arbeidskrachten zijn de soms moeilijke en van de norm afwijkende arbeidsomstandigheden. Arbeidsmigranten gedragen zich als marktdeelnemers en gaan op de vrije markt daarnaartoe waar de situatie voor hen het beste is.

4.3

Arbeidsmigratie kent aan aantal terugkerende problemen:

5.1.1

De Commissie streeft terecht naar meer werkgelegenheid op het platteland. In dit verband is meer duidelijkheid over het werk in de landbouw toe te juichen. Zo zouden er statistieken moeten worden opgesteld en is het zaak om de betrokken arbeidskrachten goed te informeren over de woon- en werkomstandigheden in de landen waar zij neerstrijken.

5.1.2

Het landbouwbeleid heeft tot dusverre vooral betrekking gehad op de kwalitatieve en kwantitatieve aspecten van de producten. Het werk en de werkomstandigheden van de arbeidskrachten zijn altijd grotendeels buiten beschouwing gebleven.

5.1.3

De doelstellingen van de Lissabon- en de Göteborgstrategie moeten verder geconcretiseerd worden. Bij de ontwikkeling van een duurzame landbouw moet de sociale dimensie evenveel aandacht krijgen als milieu en economie.

5.1.4

Het voornaamste streven van alle partijen dient te zijn om de Europese arbeidsmarkt in balans te brengen. Dit kan niet bereikt worden door steeds meer goedkope arbeidskrachten uit nog verder verwijderde regio's naar Europa te halen. Een wezenlijk kenmerk van het Europese model is een gemeenschappelijk sociaal leven. In dat beeld passen geen getto's van arbeidsmigranten waar slechte woon- en leefomstandigheden heersen en die cultureel en sociaal geïsoleerd zijn van het lokale leven.

5.1.5

Bij verder onderzoek en de daaruit voortvloeiende oplossingen dient het genderaspect meer aandacht te krijgen.

5.1.6

De voorwaarden kloppen nog steeds niet. Alle partijen dienen een bijdrage te leveren.

5.1.7

Arbeidsmigranten moeten dezelfde behandeling krijgen als plaatselijke werknemers. Voor zover mogelijk moet de Commissie hier een bijdrage aan leveren. Een eerste stap in de goede richting is het vaststellen van minimumnormen, die een goed uitgangspunt vormen voor een brede discussie over de kwaliteit van het werk.

5.2.1

Het is een goede zaak dat de sociale partners in het kader van de sociale dialoog het vraagstuk beroepsopleidingen voor de landbouw verder willen uitwerken, met speciale aandacht voor de bekrachtiging van beroepsmatige vaardigheden door speciale nationale instanties. Het in de maak zijnde Europese paspoort („agripas”) moet de mobiliteit van landbouwwerknemers in Europa verbeteren. De invoering hiervan mag niet leiden tot discriminatie van werknemers die er niet over beschikken, maar moet juist een stimulans vormen om dit certificaat te verwerven.

5.2.2

Transparantie over diploma's kan bovendien de mobiliteit van werknemers, dat wil zeggen hun mogelijkheden om zich in andere landen te vestigen en daar te gaan werken, ten goede komen. Het is goed dat de Commissie de sociale partners met de invoering van een „agripas” probeert bij te staan.

5.2.3

Samen met de Commissie en de regeringen van de betrokken lidstaten zouden de sociale partners maatregelen tegen illegaal werk moeten uitwerken.

5.3.1

De sociale zekerheid van seizoensarbeiders is van bijzonder belang. Werknemers die al jarenlang seizoensarbeid verrichten mogen wat de sociale zekerheid betreft niet slechter behandeld worden dan andere werknemers. Dit betekent onder meer:

5.3.2

Werknemers moeten in hun eigen taal worden geïnformeerd over de wetten, overeenkomsten en praktijken die in het gastland m.b.t. loon, organisatie, sociale zekerheid, belastingen, werkklimaat, e.d. gelden. De EU dient de rol van de sociale partners te respecteren en mag geen wettelijke voorschriften opstellen op gebieden die onder de nationale cao's vallen.

5.4.1

Arbeidsmigranten hebben in het doelland recht op menswaardige huisvesting. Hiervoor moeten in Europees verband minimumnormen worden vastgesteld.

5.5.1

Al jarenlang maakt het EESC zich in zijn adviezen sterk voor duurzame landbouw. Deze vorm van landbouw heeft niet alleen maar een milieudimensie, maar kent ook zakelijke en sociale aspecten. Een niet door de overheid opgelegd vrijwillig certificeringssysteem voor „eerlijke seizoensarbeid” zou voor eerlijker concurrentieverhoudingen kunnen zorgen. Daarbij zouden de volgende criteria kunnen gelden:

Certificering is bedoeld om

5.6.1

In de Europese landbouw zijn er tal van interessante projecten om de mobiliteit en de situatie van seizoensarbeiders te verbeteren. De Commissie doet er in dit verband goed aan om best practices te evalueren en te verspreiden.