8.10.2015   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 332/45

Εισηγητής:

ο κ. Sandy BOYLE

1.1.

Οι άμεσες ξένες επενδύσεις αποτελούν σημαντικό παράγοντα που συμβάλλει στην οικονομική ανάπτυξη και οι ξένοι επενδυτές πρέπει να χαίρουν παγκόσμιας προστασίας έναντι της άμεσης απαλλοτρίωσης, να είναι απαλλαγμένοι από διακρίσεις και να απολαμβάνουν αντίστοιχα ισοδύναμα δικαιώματα με τους ντόπιους επενδυτές.

1.2.

Το δικαίωμα ενός κράτους να θεσπίζει ρυθμίσεις υπέρ του δημοσίου συμφέροντος είναι υψίστης σημασίας και δεν πρέπει να υπονομεύεται από διατάξεις οποιασδήποτε διεθνούς επενδυτικής συμφωνίας. Μια σαφής ρήτρα που να επιβεβαιώνει γενικά το δικαίωμα αυτό είναι ουσιαστικής σημασίας.

1.3.

Με την ISDS δεν πρέπει να αναβαθμίζεται ο χαρακτηρισμός των διακρατικών κεφαλαίων σε επίσημα κρατικά ή να επιτρέπεται στους ξένους επενδυτές να αμφισβητήσουν το δικαίωμα των κυβερνήσεων να ρυθμίζουν και να καθορίζουν τις δικές τους υποθέσεις.

1.4.

Με την πάροδο του χρόνου, η προσφυγή στον μηχανισμό ISDS (διευθέτηση διαφορών επενδυτή-κράτους) είχε ως συνέπεια την εμφάνιση ορισμένων καταχρήσεων, οι οποίες πρέπει τώρα να αντιμετωπιστούν. Στις συστημικές αδυναμίες που απορρέουν από την εφαρμογή του συστήματος ISDS συμπεριλαμβάνονται η αδιαφάνεια, η έλλειψη σαφών κανόνων διαιτησίας, η απουσία δικαιώματος προσφυγής, οι διακρίσεις σε βάρος των εγχώριων επενδυτών που δεν μπορούν να χρησιμοποιήσουν το σύστημα, ο φόβος ότι προστατεύονται οι καθαρά κερδοσκοπικές επενδύσεις, οι οποίες, μεταξύ άλλων, δεν οδηγούν στη δημιουργία θέσεων εργασίας, καθώς και ο φόβος εκμετάλλευσης από ειδικευμένες νομικές εταιρείες. Στόχος τώρα είναι να προταθεί ένας εναλλακτικός μηχανισμός διευθέτησης διαφορών κατά τρόπο που να ευνοεί τη συμφιλίωση των θεμιτών απαιτήσεων των επενδυτών με τους προβληματισμούς της κοινωνίας πολιτών που προκύπτουν από τις εν λόγω αρνητικές αντιλήψεις σε σχέση με το σύστημα ISDS.

Η διαβούλευση με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την επίλυση διαφορών μεταξύ επενδυτών και κράτους στο πλαίσιο της TTIP κατέδειξε την αισθητή διάσταση μεταξύ των απόψεων της ευρείας επιχειρηματικής κοινότητας και των απόψεων, που στη συντριπτική πλειοψηφία των απαντήσεων, προέρχονται από την κοινωνία των πολιτών.

1.5.

Υφίστανται βαθιές ανησυχίες για τις εξουσίες που παραχωρούνται σε μια ομάδα τριών ιδιωτών δικηγόρων να δικάζει και να λαμβάνει δεσμευτικές αποφάσεις σε τομείς θεμελιώδους δημόσιου συμφέροντος. Παρά το γεγονός ότι η UNCITRAL (United Nations Commission on International Trade Law — Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών για το διεθνές εμπορικό δίκαιο) έχει θεσπίσει νέους κανόνες για τη διαφάνεια, εξακολουθούν να υπάρχουν ανησυχίες ότι το μεγαλύτερο μέρος του υφιστάμενου συστήματος στερείται διαφάνειας και δεν προβλέπει δικαίωμα προσφυγής.

1.6.

Η αρχική έννοια της ISDS έχει χαθεί εδώ και καιρό. Πλέον αποτελεί μια εξαιρετικά επικερδή αγορά για έναν μικρό αριθμό νομικών εταιρειών εξειδικευμένων στον τομέα των επενδύσεων, οι οποίες κυριαρχούν στον χώρο.

1.7.

Ορισμένες εξειδικευμένες νομικές εταιρείες προωθούν την ISDS ως σημαντικό εργαλείο προληπτικού μετριασμού του κινδύνου κατά την εκκίνηση επενδύσεων. Σε ορισμένες εξέχουσες περιπτώσεις, η ISDS έχει εξελιχθεί σε εργαλείο άσκησης πίεσης, καθώς η απειλή μιας αγωγής και μόνο επιφέρει αναστολή των νομοθετικών ρυθμίσεων, η οποία εμποδίζει τους νομοθέτες να ακολουθήσουν πολιτικές νόμιμου δημοσίου συμφέροντος. Υπάρχει επίσης η ανησυχία ότι έχει προσελκύσει επενδύσεις κερδοσκοπικού χαρακτήρα από αμοιβαία κεφάλαια κινδύνου κλπ.

1.8.

Ορισμένες φιλελεύθερες ερμηνείες που διατυπώνονται σχετικά με το τι συνιστά απαλλοτρίωση έχουν προκαλέσει αυξανόμενη ανησυχία ότι οι φορολογούμενοι υποχρεούνται να καταβάλλουν αποζημιώσεις για πολιτικές δημοσίου συμφέροντος που εικάζεται ότι περιορίζουν τα κέρδη.

1.9.

Η συμφωνία της ΕΕ με τον Καναδά (CETA), η οποία υπεγράφη στα τέλη του 2014 μαζί με το ξεχωριστό κεφάλαιο περί επενδύσεων που προστέθηκε στην ΣΕΣ (FTA) ΕΕ–Σιγκαπούρης, περιέχει τα πρώτα κεφάλαια περί επενδύσεων που αποτέλεσαν αντικείμενο διαπραγμάτευσης εκ μέρους της ΕΕ σε συμφωνία από τη στιγμή που η ΕΕ απέκτησε αρμοδιότητα στον τομέα των επενδύσεων, βάσει της Συνθήκης της Λισαβόνας το 2009. Αν και τα κεφάλαια αυτά επιδιώκουν να επιφέρουν βελτιώσεις στο υπάρχον σύστημα ISDS, καθώς και να ορίσουν, αυτό που η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ισχυρίζεται ότι αποτελεί ένα νέο «εξελιγμένο» μοντέλο ISDS για την ΕΕ, αυτές οι βελτιώσεις δεν επιτυγχάνουν να κατευνάσουν τους φόβους του κοινού. Τα υποδείγματα της Σιγκαπούρης και της CETA δεν είναι πανομοιότυπα και, κατά τη γνώμη πολλών, η ISDS παραμένει μια μη ισορροπημένη, ιδιαίτερα δαπανηρή διαδικασία η οποία παρακωλύει τη δημοκρατία και θέτει σε κίνδυνο το δικαίωμα των κυβερνήσεων να νομοθετούν, καθώς παρέχει στους ξένους επενδυτές δικαιώματα που υπερβαίνουν όσα κατοχυρώνονται από τα εθνικά Συντάγματα και από όσα απολαύουν οι εγχώριοι επενδυτές. Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ανησυχία της για το γεγονός ότι το κείμενο της CETA σχετικά με την ISDS αποτελεί επί του παρόντος τη βάση για τις διαπραγματεύσεις ΕΕ–Ιαπωνίας για τη σύναψη ΣΕΣ.

1.10.

Η ανταλλαγή ρόλων μεταξύ διαιτητών και συνηγόρων αποτελεί σαφή σύγκρουση συμφερόντων που η CETA δεν κατορθώνει να αντιμετωπίσει. Αυτό επιβεβαιώνει εκ νέου την άποψη ότι η ISDS δεν είναι μια δίκαιη, ανεξάρτητη ή ισορροπημένη μέθοδος επίλυσης επενδυτικών διαφορών.

1.11.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί την δημόσια διαβούλευση με θέμα την ISDS στην TTIP. Σε αντίθεση με τη CETA, τούτο βοήθησε να καταστούν πιο διαφανείς οι διαπραγματεύσεις για την ΤΤΙΡ και διαμορφώνει σημαντικό προηγούμενο το οποίο η ΕΟΚΕ πιστεύει ακράδαντα ότι πρέπει να ακολουθείται πλέον σε όλες τις μελλοντικές εμπορικές διαπραγματεύσεις. Η απάντηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ήταν να εντοπίσει τέσσερις συγκεκριμένους τομείς για διεξοδικότερη ανάλυση και, παρόλο που η ΕΟΚΕ δεν θεωρεί ότι ο κατάλογος είναι εξαντλητικός, έχει παράσχει λεπτομερή σχόλια σχετικά με τα εν λόγω ειδικά θέματα στα κεφάλαια 7 έως 10 της παρούσας γνωμοδότησης.

1.12.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί επίσης τον στόχο της εξάλειψης των «επουσιωδών αξιώσεων» από κάθε μελλοντικό μηχανισμό προστασίας των επενδυτών. Είναι σημαντικό τα συμβαλλόμενα μέρη οποιασδήποτε διεθνούς επενδυτικής συμφωνίας (IIA) να τυγχάνουν της προστασίας ενός γενικού πολιτικού φίλτρου το οποίο τους επιτρέπει, μέσω συμφωνίας, να εμποδίζουν αιτιολογημένα μια αξίωση για προσφυγή σε διαιτησία.

1.13.

Οι επενδυτές πρέπει να παροτρύνονται να καταφεύγουν στην επίλυση διαφορών με βάση τη Συνθήκη ως έσχατη λύση και να αναζητούν εναλλακτικές μεθόδους, όπως ο συμβιβασμός και η διαμεσολάβηση. Η ιδιωτική ασφάλιση και η συμβατική προστασία αποτελούν τα κατάλληλα μέσα με τα οποία οι ξένοι επενδυτές μπορούν να ελαχιστοποιήσουν τους κινδύνους.

1.14.

Η ανάγκη προστασίας των ξένων επενδυτών ποικίλλει από χώρα σε χώρα. Σε χώρες με ώριμο νομικό σύστημα που λειτουργεί δημοκρατικά και είναι απαλλαγμένο από διαφθορά, οι διαφορές για επενδύσεις πρέπει να αντιμετωπίζονται με διαμεσολάβηση, πρόσβαση στα εθνικά δικαστήρια και διευθέτηση μεταξύ κρατών. Αυτοί οι παράμετροι απαντώνται στην ΕΕ, στις ΗΠΑ και στον Καναδά, τα δε τρέχοντα υψηλά επίπεδα διατλαντικών επενδυτικών ροών καταδεικνύουν σαφώς ότι η έλλειψη διάταξης ISDS δεν εμποδίζει τις επενδύσεις. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ καταλήγει στο συμπέρασμα ότι δεν είναι αναγκαία η διάταξη επίλυσης διαφορών μεταξύ επενδυτών και κράτους στο πλαίσιο της TTIP ή στη CETA, και είναι αντίθετη με τη συμπερίληψή της.

1.15.

Η ISDS είναι ικανή να αποπροσανατολίσει τόσο την TTIP όσο και τη CETA. Η Επιτροπή πρέπει να εξετάσει εάν η συνέχιση της επιδίωξης αυτού του πολιτικά ευαίσθητου και καθόλου δημοφιλούς στο κοινό στόχου είναι λογικός και ορθός τρόπος δράσης.

1.16.

Από τις αναπτυσσόμενες χώρες αποστέλλεται σαφές μήνυμα ότι η ISDS είναι ένας απαράδεκτος μηχανισμός που θα αντιμετωπίσει ισχυρή αντίσταση από ολοένα και περισσότερους μείζονες παγκόσμιους παράγοντες. Εάν δεν βρεθεί ένα εναλλακτικό σύστημα, θα είναι πιο δύσκολο να ενσωματωθεί η προστασία του επενδυτή στις μελλοντικές συμφωνίες με χώρες όπου αυτή είναι περισσότερο αναγκαία.

1.17.

Υπάρχουν σοβαρές ανησυχίες βάσει της Συνθήκης της ΕΕ και του συνταγματικού δικαίου όσον αφορά τις σχέσεις των κανόνων της ISDS με την έννομη τάξη της ΕΕ. Τα δικαστήρια ιδιωτικής διαιτησίας έχουν την ικανότητα να εκδίδουν αποφάσεις που δεν συμμορφώνονται με το δίκαιο της ΕΕ ή παραβιάζουν τον ΧΘΔ. Για τον λόγο αυτόν, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι είναι απολύτως αναγκαίο να ελεγχθεί η συμμόρφωση της ISDS με το δίκαιο της ΕΕ από το ΔΕΕ στο πλαίσιο επίσημης διαδικασίας υποβολής αίτησης γνωμοδότησης, πριν εκδώσουν απόφαση τα αρμόδια όργανα και πριν την προσωρινή εφαρμογή οποιασδήποτε διεθνούς επενδυτικής συμφωνίας που θα έχει διαπραγματευθεί η Επιτροπή.

1.18.

Για να βρεθεί μια γενική λύση για την επίλυση διαφορών σχετικά με επενδύσεις, τούτη δεν μπορεί να βασιστεί σε περιορισμένη αναδιάρθρωση της τρέχουσας ISDS, η οποία έχει ελάχιστη δημόσια αποδοχή.

1.19.

Στην παρούσα χρονική στιγμή, όπου όλα τα κράτη G7 συμμετέχουν σε προχωρημένες διαπραγματεύσεις για συνολικές εμπορικές και επενδυτικές συμφωνίες, δίνεται μια μοναδική ευκαιρία να βρεθεί ένα αξιόπιστο σύστημα που να συνδυάζει τα νόμιμα συμφέροντα των επενδυτών με τα δικαιώματα των κρατών.

1.20.

Εάν μια ενιαία αρχή αποτελεί τη μελλοντική λύση, τούτη δεν πρέπει να απαρτίζεται από ιδιώτες δικηγόρους, θα πρέπει να είναι πιο προσιτή στις ΜΜΕ και να εμπεριέχει το δικαίωμα προσφυγής.

1.21.

Η ΕΟΚΕ προτρέπει ένθερμα την Επιτροπή να εξετάσει τις προτάσεις της UNCTAD για μεταρρύθμιση της ISDS και καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η θέσπιση ενός Διεθνούς Δικαστηρίου Επενδύσεων αποτελεί την καλύτερη λύση για τη διασφάλιση ενός δημοκρατικού, δίκαιου, διαφανούς και ισότιμου συστήματος.

2.1.

Εγκρίνοντας τη γνωμοδότησή της REX/390 (1) κατά συντριπτική πλειοψηφία, η ΕΟΚΕ αποφάσισε να συντάξει γνωμοδότηση πρωτοβουλίας για την ISDS. Παρότι η εν λόγω σύσταση αφορούσε συγκεκριμένα την TTIP, συμφωνήθηκε στη συνέχεια να διευρυνθεί το πλαίσιο εφαρμογής της, ώστε να καλύπτει την προστασία των επενδυτών και την ISDS στις εμπορικές και επενδυτικές συμφωνίες με τρίτες χώρες.

2.2.

Παρόλο που η παρούσα γνωμοδότηση εξετάζει τις ευρείες επιπτώσεις της ISDS, αναπόφευκτα, μεγάλο μέρος του υλικού που χρησιμοποιείται και των αναφορών που γίνονται σχετίζονται με την TTIP. Στη διάρκεια των διαπραγματεύσεων για την TTIP, η ISDS αποτέλεσε κυρίαρχο θέμα για τους ενδιαφερόμενους φορείς της ΕΕ και των ΗΠΑ.

2.3.

Η Επιτροπή διεξήγαγε διαδικτυακή δημόσια διαβούλευση για διάστημα 15 εβδομάδων (Μάρτιος-Ιούλιος 2014) σχετικά με την ISDS στην TTIP. Η ΕΟΚΕ έκρινε σκόπιμο να αναμείνει τη δημοσίευση των αποτελεσμάτων της εν λόγω διαβούλευσης και να διενεργήσει, στη συνέχεια, δημόσια ακρόαση πριν οριστικοποιήσει τη γνωμοδότησή της. Τα αποτελέσματα δημοσιοποιήθηκαν στα μέσα Ιανουαρίου 2015 και ακολούθησε η ακρόαση στις 3 Φεβρουαρίου 2015. Και οι δύο αυτές διαδικασίες συνέβαλαν σημαντικά στη σύνταξη της παρούσας γνωμοδότησης.

3.1.1.

Η ISDS είναι μέσο του δημόσιου διεθνούς δικαίου που εκχωρεί στους ξένους επενδυτές το δικαίωμα να κινούν διαδικασίες διευθέτησης διαφορών κατά μιας ξένης κυβέρνησης βάσει των διατάξεων μιας IIA (διεθνής επενδυτική συμφωνία). Οι Συνθήκες έχουν σχεδιαστεί με σκοπό να θεσπισθούν ορισμένες βασικές υποχρεώσεις των μερών όσον αφορά τις ξένες επενδύσεις, παρέχοντας εχέγγυα ότι οι κυβερνήσεις θα τηρούν βασικές αρχές όπως:

3.1.2.

Σε περίπτωση εικαζόμενης αθέτησης αυτών των υποχρεώσεων από ένα κράτος, οι ξένοι επενδυτές που καλύπτονται από την ΙΙΑ μπορούν να παραπέμψουν μια αξίωση σε διεθνή διαιτησία μέσω του μηχανισμού ISDS. Οι προσφεύγοντες οφείλουν να αποδείξουν ότι τα συγκεκριμένα μέτρα τούς προξένησαν σημαντική ζημία. Αν η αξίωση γίνει δεκτή, η χώρα υποδοχής καλείται να καταβάλει αποζημίωση για την προκληθείσα ζημία. Σε αντίθεση με τον μηχανισμό WTO-DSP, αν ένα κράτος χάσει μια υπόθεση, δεν δεσμεύεται να αλλάξει τη νομοθεσία του.

3.1.3.

Η ISDS βασίζεται, σε μεγάλο βαθμό, στο επιχείρημα ότι παρέχει ένα μη πολιτικό, ουδέτερο πεδίο επίλυσης διαφορών μεταξύ ξένων επενδυτών και κρατών υποδοχής. Επιτρέπει στις εταιρείες να μηνύουν κράτη σε διεθνή δικαστήρια. Αυτό το ένδικο βοήθημα είναι διαθέσιμο μόνο στις ξένες εταιρείες ή στις διεθνείς εταιρείες με διασυνοριακή θυγατρική. Οι κοινότητες, οι πολίτες, οι εγχώριοι επιχειρηματίες και οι κυβερνήσεις που θίγονται δεν μπορούν να κάνουν χρήση του ίδιου μηχανισμού.

3.1.4.

Οι διαιτητές δεν είναι μόνιμοι δικαστές με δημόσια εξουσία όπως στα εθνικά δικαστικά συστήματα. Τα δικαστήρια αποτελούνται κυρίως από τρεις ιδιώτες δικηγόρους που συνεδριάζουν κεκλεισμένων των θυρών και διορίζονται ad hoc. Η απόφασή τους είναι τελεσίδικη και δεν υπόκειται σε καμία επίσημη διαδικασία έφεσης.

3.1.5.

Αν το επιθυμούν και οι δύο διάδικοι, οι διαδικασίες ISDS μπορούν να κρατηθούν απολύτως απόρρητες, ακόμη και αν η διαφορά αφορά ζητήματα δημόσιου συμφέροντος. Μολονότι το πρότυπο των US BIT διευκολύνει τη μεγαλύτερη διαφάνεια, σε πολλές ισχύουσες συμφωνίες εξακολουθεί να υφίσταται μυστικότητα. Οι κανόνες διαφάνειας της UNCITRAL θα βελτιώσουν σημαντικά τη θέση αυτή, εάν η εφαρμογή είναι γενική.

3.2.1.

Το 93 % των ΔΕΣ περιέχουν διάταξη ISDS (2). Η ISDS περιλαμβάνεται επίσης σε ορισμένες διεθνείς εμπορικές συμφωνίες όπως η NAFTA και σε διεθνείς επενδυτικές συμφωνίες όπως η ΣΧΕ. Το 2014, η ΣΧΕ υπερέβη τη NAFTA ως η συχνότερα επικαλούμενη Συνθήκη (3).

3.2.2.

Τα κράτη μέλη έχουν συνάψει πάνω από 1  400 ΔΕΣ από τη δεκαετία του ’50, οι οποίες ισοδυναμούν με περίπου το ήμισυ του παγκόσμιου συνόλου (4). Όλες περιέχουν, σε μεγάλο βαθμό, παρόμοιες διατάξεις για την προστασία των επενδύσεων και την ISDS. Οι επενδυτές από την ΕΕ αναφέρονται ως οι μεγαλύτεροι χρήστες της ISDS παγκοσμίως (50 % του συνόλου των περιπτώσεων).

3.2.3.

Η ΕΕ αυτή τη στιγμή διαπραγματεύεται την TTIP με τις ΗΠΑ, μια συνολική ΣΕΣ με την Ιαπωνία, ενώ πρόσφατα ολοκλήρωσε τις διαπραγματεύσεις με τον Καναδά. Αυτές οι διαπραγματεύσεις, περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο ζήτημα, έχουν δώσει το έναυσμα για μια ευρύτατη δημόσια συζήτηση σχετικά με την αναγκαιότητα ενός μηχανισμού ISDS σε οποιοδήποτε κεφάλαιο αφορά τις επενδύσεις.

3.2.4.

Μόνο εννέα κράτη μέλη έχουν ΔΕΣ με τις ΗΠΑ (Βουλγαρία, Κροατία, Δημοκρατία της Τσεχίας, Εσθονία, Λετονία, Λιθουανία, Πολωνία, Ρουμανία και Σλοβακία), επτά κράτη μέλη έχουν ΔΕΣ με τον Καναδά και κανένα με την Ιαπωνία. Όλες αυτές οι συνθήκες επικρατούσαν πριν από την ένταξη στην ΕΕ.

3.2.5.

Το απόθεμα ΑΞΕ από επενδυτές των ΗΠΑ σε αυτά τα εννέα κράτη μέλη ισούται με 1 % των συνολικών ΑΞΕ των ΗΠΑ στην ΕΕ. Όσον αφορά τις εξερχόμενες ΑΞΕ από τα συγκεκριμένα κράτη μέλη προς τις ΗΠΑ, ανέρχονται μόλις σε 0,1 % του συνόλου των ΑΞΕ στις ΗΠΑ (5).

3.3.1.

Οι υποθέσεις ISDS πολλαπλασιάστηκαν αλματωδώς μεταξύ 2002 και 2014 (58 υποθέσεις το 2013 και 42 το 2014) (6), με τον αριθμό των διαιτησιών βάσει συνθήκης να φθάνει τις 610 ως το τέλος του 2014. Ωστόσο, επειδή τα περισσότερα φόρα διαιτησίας δεν τηρούν δημόσιο αρχείο αγωγών, ο συνολικός αριθμός των υποθέσεων εκτιμάται ότι είναι υψηλότερος.

3.3.2.

Από τις 356 γνωστές υποθέσεις που έχουν περατωθεί, 25 % επιλύθηκαν υπέρ του επενδυτή και 37 % υπέρ του κράτους. Οι μεμονωμένοι όροι του 28 % των υποθέσεων παρέμειναν εμπιστευτικοί.

3.4.1.

Το μέσο κόστος μιας υπόθεσης διαιτησίας είναι 4 εκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ ανά διάδικο, εκ των οποίων περίπου 82 % είναι νομικές αμοιβές (7). Ορισμένες υποθέσεις χρειάζονται αρκετά χρόνια για να περατωθούν.

3.4.2.

Το υψηλό κόστος έχει οδηγήσει στη διάδοση της χρηματοδότησης αγωγών από τρίτους. Μειώνοντας τον οικονομικό κίνδυνο για τις εταιρείες, αυτή η πρακτική συμβάλλει στην αύξηση των επουσιωδών υποθέσεων, για τις οποίες τα κράτη εξακολουθούν να είναι αυτά που αναλαμβάνουν όλες τις νομικές δαπάνες. Η ΕΟΚΕ εκφράζει την έντονη αντίθεσή της στις αναφερόμενες κερδοσκοπικές επενδύσεις από αμοιβαία κεφάλαια αντιστάθμισης κινδύνου σε συγκεκριμένες υποθέσεις ISDS με αντάλλαγμα μερίδιο σε οποιασδήποτε τυχόν επιδικαζόμενη αποζημίωση (8).

4.1.

Με εξαίρεση την Ιρλανδία, όλα τα κράτη μέλη έχουν ISDS στις ΔΕΣ. Υπάρχουν επίσης 190 ενδοενωσιακές ΔΕΣ που αντιστοιχούν στο 16 % όλων των υποθέσεων ISDS που είναι γνωστές παγκοσμίως.

4.2.

Η διαπραγματευτική εντολή της Επιτροπής που εγκρίθηκε το 2012 από τα, τότε, 27 κράτη μέλη περιλαμβάνει τον στόχο της επίτευξης της ISDS, η οποία προβλέπεται ως «ένας αποτελεσματικός και εξελιγμένος μηχανισμός διευθέτησης διαφορών».

4.3.

Η θέση (9) της Επιτροπής είναι ότι η ISDS αποτελεί:

4.4.

Μια επιχειρηματική συζήτηση στρογγυλής τραπέζης που οργανώθηκε από την Ομάδα Εργοδοτών της ΕΟΚΕ για την TTIP κατέληξε σε κοινή δήλωση (10) που ανέφερε ότι: «Μια διεθνής συμφωνία όπως η TTIP πρέπει να δημιουργεί τις κατάλληλες συνθήκες για την προσέλκυση υψηλού επιπέδου μελλοντικών επενδύσεων στη διατλαντική αγορά. Χρειάζεται μεταξύ άλλων παραχώρηση ευρείας πρόσβασης και μη διακριτικής μεταχείρισης στους επενδυτές και των δύο πλευρών, καθώς και βελτίωση του τρέχοντος πλαισίου προστασίας των επενδύσεων, συμπεριλαμβανομένης της ISDS, καθιστώντας την περισσότερο προσιτή στις ΜΜΕ και επιτυγχάνοντας τη δέουσα ισορροπία μεταξύ των δικαιωμάτων των επενδυτών και του δικαιώματος των κρατών και των τοπικών αρχών να θεσπίζουν κανόνες υπέρ του δημόσιου συμφέροντος». Να ληφθεί μέριμνα ώστε οι διατάξεις της TTIP σχετικά με την ISDS που σε καμία περίπτωση δεν παρεμποδίζουν την ικανότητα των κρατών μελών της ΕΕ να νομοθετούν προς όφελος του πληθυσμού τους περιλαμβάνονταν επίσης στα συμπεράσματα της κοινής συνεδρίασης του Ιουνίου 2014 σχετικά με το θέμα των διατλαντικών διαπραγματεύσεων, με τις κατηγορίες των καταναλωτών, των περιβαλλοντολόγων και των γεωργών.

4.5.

Η αναγκαιότητα ενός μηχανισμού ISDS υποστηρίζεται σθεναρά από τις επιχειρηματικές κοινότητες και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού, που τη θεωρούν ως θεμελιώδη διασφάλιση των εισερχόμενων επενδυτών και υποστηρίζουν ότι

4.6.

Υποστηρίζεται επίσης ότι η ISDS αποτελεί ύστατη λύση και χρησιμοποιείται μόνο σε ακραίες περιπτώσεις, όταν όλες οι εναλλακτικές λύσεις έχουν αποτύχει, και ότι περίπου το 90 % των ΔΕΣ δεν έχουν ποτέ χρησιμοποιηθεί για την υποβολή αξίωσης από επενδυτές. Επιπλέον, παρότι το παγκόσμιο σύνολο ΑΞΕ υπερβαίνει τα 25 τρισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ, καταμετρώνται μόνο 500, περίπου, υποθέσεις από το 1987. Η απόφαση διαιτησίας προβλέπει μόνο χρηματική αποζημίωση. Οι διαιτητές δεν έχουν τη δυνατότητα να επιφέρουν αλλαγές στη νομοθεσία ή στα μέτρα που θεσπίζουν τα κράτη (11).

4.7.

Η επιχειρηματική κοινότητα υποστηρίζει επίσης ότι ένα λειτουργικό και σύγχρονο σύστημα ISDS είναι επίσης σημαντικό για τις ΜΜΕ οι οποίες έχουν καταθέσει το 22 % των προσφυγών παγκοσμίως (12).

4.8.

Ωστόσο, παρά τις εκκλήσεις της επιχειρηματικής κοινότητας για τη διαπραγμάτευση μιας φιλελεύθερης επενδυτικής συμφωνίας (13), αναγνωρίζεται ότι πρέπει να ληφθούν μέτρα για να καταστεί η ISDS ένα περισσότερο αποτελεσματικό, σύγχρονο, προβλέψιμο και διαφανές εργαλείο, και να διατυπωθούν σαφέστεροι ορισμοί σημαντικών εννοιών, όπως «επενδυτής/επένδυση», «δίκαιη και ισότιμη μεταχείριση» και «έμμεση απαλλοτρίωση» (14).

4.9.

Λόγω της πολύ υψηλής δημοσιότητας των διαπραγματεύσεων για την TTIP, τη CETA και την ΣΕΣ ΕΕ–Ιαπωνίας, υποστηρίζεται ότι η μη επίτευξη συμφωνίας σε αυτές τις περιπτώσεις θα ήταν ιδιαίτερα επιζήμια για τις προοπτικές διαπραγμάτευσης μιας διάταξης ISDS σε οποιαδήποτε ΔΕΣ ΕΕ–Κίνας, διότι κάθε συμφωνία θα έχει αντίκτυπο σε άλλες επικείμενες.

5.1.

Η υποστήριξη της ISDS δεν επεκτείνεται σε άλλους βασικούς τομείς της κοινωνίας των πολιτών. Ωστόσο, υπάρχει ευρεία συναίνεση ως προς το ότι οι εισερχόμενοι επενδυτές χρειάζονται προστασία από την άμεση απαλλοτρίωση, δεν πρέπει να υφίστανται διακρίσεις και πρέπει να έχουν πρόσβαση στους ίδιους διαύλους που είναι ανοιχτοί για τους εγχώριους επενδυτές.

5.2.

Σθεναρή διατλαντική αντίθεση έχει εκφραστεί από συνδικαλιστικές οργανώσεις, ΜΚΟ, καταναλωτικές και περιβαλλοντικές οργανώσεις, και οργανώσεις δημόσιας υγείας.

5.3.

Η βασική ανησυχία είναι ότι το σύστημα ISDS δεν είναι κατάλληλο για τον συγκεκριμένο σκοπό και ότι προσδίδει στο διεθνικό κεφάλαιο νομική υπόσταση ισοδύναμη με αυτή ενός κυρίαρχου κράτους. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι εάν δύο χώρες επιθυμούν να προωθήσουν τις μεταξύ τους οικονομικές σχέσεις μέσω μιας διεθνούς επενδυτικής συμφωνίας (IIA), η καθεμία θα πρέπει να υποσχεθεί στην άλλη ότι θα διασφαλίσει συγκεκριμένα επίπεδα μεταχείρισης των επενδυτών και των επενδύσεων που προέρχονται από την άλλη χώρα.

5.4.

Από το μετριοπαθές της ξεκίνημα, όταν η ISDS σχεδιάστηκε για να βοηθά τους ξένους επενδυτές να λαμβάνουν αποζημίωση για άμεση απαλλοτρίωση ιδιωτικής περιουσίας από εθνικές κυβερνήσεις σε αναπτυσσόμενα κράτη με δυσλειτουργικά δικαστικά συστήματα, έχει εξελιχθεί σε έναν μηχανισμό που:

5.5.

Η απαλλοτρίωση έχει επεκταθεί για να συμπεριλάβει μέτρα που ισοδυναμούν με απαλλοτρίωση, έμμεση και ρυθμιστική απαλλοτρίωση. Ως αποτέλεσμα, έγιναν δεκτές αξιώσεις κατά οποιουδήποτε κρατικού μέτρου μπορεί ενδεχομένως να έχει αντίκτυπο σε κέρδη, σε μελλοντικά κέρδη ή σε εύλογες προσδοκίες κέρδους, ακόμη και αν η πολιτική ή τα μέτρα είναι γενικής φύσης και δεν εφαρμόζονται στη συγκεκριμένη επένδυση.

5.6.

Δυσμενείς αποφάσεις εθνικών δικαστηρίων έχουν αμφισβητηθεί ως «απαλλοτριώσεις», μεταξύ άλλων η 500 εκατομμυρίων δολαρίων ΗΠΑ αγωγή του αμερικανικού φαρμακευτικού κολοσσού Eli Lilly κατά του Καναδά με τον ισχυρισμό ότι οι αποφάσεις του Ομοσπονδιακού Δικαστηρίου σχετικά με δύο κατοχυρωμένα φάρμακα παραβιάζουν τα επενδυτικά δικαιώματα της εταιρείας. Αυτή είναι η πρώτη απόπειρα φαρμακευτικής εταιρείας με κατοχυρωμένες ευρεσιτεχνίες να χρησιμοποιήσει τα έκτακτα προνόμια που παρέχουν οι εμπορικές συμφωνίες των ΗΠΑ ως εργαλείο για να εξασφαλίσει μεγαλύτερη προστασία μονοπωλιακής ευρεσιτεχνίας (15).

5.7.

Νομικές εταιρείες ειδικευμένες στο εταιρικό δίκαιο παρέχουν σήμερα συμβουλές και εκμεταλλεύονται υποθέσεις που ελάχιστη σχέση έχουν με την απαλλοτρίωση ιδιωτικής περιουσίας. Μια «χούφτα» νομικών εταιρειών ειδικευμένων στις επενδύσεις εκμεταλλεύτηκαν την έξαρση των δικαστικών προσφυγών και κυριαρχούν στον χώρο.

5.8.1.

Στο πλαίσιο της TTIP, δύσκολα μπορεί να ισχυριστεί κανείς ότι οι επενδυτές έχουν λόγο να ανησυχούν για τα εθνικά νομικά συστήματα. Τόσο η ΕΕ όσο και οι ΗΠΑ έχουν ώριμα και ισχυρά νομικά συστήματα. Δεν υπάρχει προφανής λόγος να θεωρηθεί ότι δεν θα προστατεύονται επαρκώς τα δικαιώματα των ΑΞΕ με την ενσωμάτωση ενός απλού κανόνα νομικής προστασίας χωρίς διακρίσεις και ισότιμης πρόσβασης στα εθνικά δικαστήρια. Παρόμοια επιχειρήματα μπορούν να προβληθούν στις περιπτώσεις του Καναδά και της Ιαπωνίας. Εάν αποδειχθεί δυσχερής η επιβολή των διεθνών δικαιωμάτων μέσω διαπραγμάτευσης, διαμεσολάβησης ή στα εθνικά δικαστήρια σε αυτές τις υψηλά αναπτυγμένες δημοκρατίες, τότε το ζήτημα μπορεί, κατά κύριο λόγο, να επιλυθεί σε διακρατικό επίπεδο.

5.8.2.

Μια έκθεση του LSE, που αναλύει το μοντέλο ΔΕΣ των ΗΠΑ το 2012, καταλήγει στο συμπέρασμα ότι «οι ειδικοί τομείς όπου η ΔΕΣ των ΗΠΑ υπερβαίνει το βρετανικό δίκαιο είναι σημαντικοί. Για τους λόγους αυτούς, και δεδομένης της κλίμακας των αμερικανικών επενδύσεων στο Ηνωμένο Βασίλειο, πιστεύουμε ότι υπάρχει σημαντικός κίνδυνος πολιτικού κόστους για το Ηνωμένο Βασίλειο από την εγκατάλειψη ή την τροποποίηση μελλοντικών προκρινόμενων πολιτικών λόγω αντιρρήσεων από Αμερικανούς επενδυτές στο Ηνωμένο Βασίλειο».

5.8.3.

Δεν είναι πιστευτός ο ισχυρισμός ότι η έλλειψη μηχανισμού ISDS αποτελεί εμπόδιο στις εισερχόμενες επενδύσεις. Ο όγκος των ξένων επενδύσεων ποικίλλει ευρέως σε όλη την ΕΕ. Ορισμένα από τα κράτη μέλη της ΕΕ με διαδικασίες επίλυσης διαφορών επενδυτή-κράτους (ISDS) σε BIT (διμερείς επενδυτικές συμφωνίες) με τις ΗΠΑ παρουσιάζουν τα χαμηλότερα ποσοστά επενδύσεων από τις ΗΠΑ:

5.8.4.

Είναι εξαιρετικά αμφίβολο αν η μη παρουσία ενός μηχανισμού ISDS στην TTIP θα εξασθένιζε τη δυνατότητα της ΕΕ να συμπεριλάβει την ISDS σε μελλοντικές διμερείς επενδυτικές συμφωνίες με χώρες που δεν ανήκουν στον ΟΟΣΑ, όπως η Κίνα. Η Κίνα έχει ήδη δημιουργήσει ένα πυκνό δίκτυο περισσότερων από 130 ΔΕΣ (μεταξύ άλλων με 26 κράτη μέλη). Η επιθυμία της Κίνας για μια συμφωνία είναι εξίσου ισχυρή με αυτήν της ΕΕ. Αυτό που είναι ακόμη περισσότερο αμφίβολο είναι κατά πόσο η ΕΕ θα εξυπηρετούσε τα συμφέροντά της εάν επέτρεπε σε κρατικές επιχειρήσεις της Κίνας, που αποτελούν ουσιαστικά όπλο της κινεζικής κυβέρνησης, να χρησιμοποιούν την ISDS για να αμφισβητούν την κυβερνητική πολιτική. Αυτό θα επέτρεπε σε μια ξένη χώρα να χρησιμοποιεί μια καταρχήν εμπορική διαδικασία για να εμπλέκεται σε ζητήματα που θα έπρεπε να επιλύονται μέσω διαπραγμάτευσης και διπλωματίας.

5.8.5.

Ένα λεπτομερές έγγραφο που δημοσιεύτηκε τον Μάρτιο 2015 από το Κέντρο Μελετών Ευρωπαϊκής Πολιτικής, το Κέντρο για τις διατλαντικές σχέσεις και το πανεπιστήμιο Johns-Hopkins κατέληξε στο συμπέρασμα: «[...] η ενσωμάτωση ενός κεφαλαίου για την προστασία των επενδύσεων στο πλαίσιο της TTIP που θα συμπεριλαμβάνει διατάξεις σχετικά με την επίλυση των διαφορών μεταξύ επενδυτών και κράτους (ISDS) δεν αναμένεται να δημιουργήσει σημαντικά οικονομικά ή πολιτικά οφέλη για την ΕΕ. Η ανάλυσή μας δείχνει επίσης ότι η ενσωμάτωση των εν λόγω διατάξεων θα οδηγήσει σε σημαντικό οικονομικό και πολιτικό κόστος για την ΕΕ. Παρότι είναι σημαντικό να μην μεγαλοποιείται το μέγεθος του δυνητικού κόστους, η συνολική μας εκτίμηση είναι ότι οι δαπάνες είναι πολύ πιθανόν να υπερβούν οποιοδήποτε δυνητικό όφελος για την ΕΕ. Κατά συνέπεια, θα προτείναμε ότι είναι σκόπιμο, στην περίπτωση που ο μηχανισμός ISDS δεν συνοδεύεται από σημαντικές παραχωρήσεις εκ μέρους των Ηνωμένων Πολιτειών ώστε να αντισταθμιστούν οι δαπάνες που συνδέονται με την ISDS, η ΕΕ να εξετάσει εναλλακτικές λύσεις» (16).

5.9.1.

Η Νότιος Αφρική, η Βολιβία, ο Ισημερινός, η Βενεζουέλα και η Ινδονησία έχουν αρχίσει να ακυρώνουν ή να καταργούν σταδιακά τις υπάρχουσες ΔΕΣ. Η Ινδία φέρεται επίσης να επανεξετάζει τις συνθήκες της, ενώ, μετά την υπόθεση της Philip Morris, η Αυστραλία έχει ανακοινώσει ότι δεν θα συμφωνήσει στη συμπερίληψη ρήτρας ISDS σε οποιαδήποτε μελλοντική συμφωνία.

5.9.2.

Η Εθνική Διάσκεψη Νομοθετών, που εκπροσωπεί όλα τα κοινοβουλευτικά όργανα των 50 αμερικανικών πολιτειών, ανακοίνωσε (17) ότι «δεν προτίθεται να υποστηρίξει καμία εμπορική συμφωνία που προβλέπει επίλυση διαφορών επενδυτή-κράτους» διότι αυτό περιορίζει τη «δυνατότητα που διαθέτουν ως κρατικοί νομοθέτες να θεσπίζουν και να επιβάλλουν δίκαιους, μη μεροληπτικούς κανόνες που προασπίζουν τη δημόσια υγεία, την ασφάλεια και την ευημερία, διασφαλίζουν την υγεία και την ασφάλεια των εργαζομένων και προστατεύουν το περιβάλλον».

5.9.3.

Η αντίσταση στην ISDS αυξάνεται επίσης στην Ευρώπη, με τη Γερμανία, την Αυστρία, την Ελλάδα και τη Γαλλία να αμφισβητούν τα δικαιώματα των επενδυτών στην TTIP.

5.9.4.

Προειδοποιητικά μηνύματα έχουν εκφραστεί στο ΕΚ από εξέχοντα μέλη της ΙΝΤΑ, επιτροπής με μεγάλη επιρροή, που ζητούν να αφεθεί η ISDS εκτός TTIP.

5.9.5.

Η Επιτροπή των Περιφερειών τονίζει με έμφαση ότι οι εκτός δικαιοδοσίας των τακτικών δικαστηρίων διατάξεις περί προστασίας των επενδύσεων και οι μηχανισμοί επίλυσης διαφορών επενδυτή-κράτους μεταξύ της ΕΕ και των ΗΠΑ (ISDS) ενέχουν υψηλό κίνδυνο και, ως εκ τούτου, θεωρούνται περιττές (18).

5.9.6.

Ανάλογες είναι και οι θέσεις της πληθώρας των ευρωπαϊκών ΟΚΠ που αντιτίθενται σε ISDS στην TTIP. Ένα από τα βασικά επιχειρήματα είναι ότι, αν ένας επενδυτής προσφύγει πρώτα στο εθνικό νομικό σύστημα και λάβει τελεσίδικη απόφαση, ο ίδιος επενδυτής μπορεί στη συνέχεια να υποβάλει αξίωση σε δικαστήριο επίλυσης επενδυτικών διαφορών. Το δικαστήριο αυτό καθίσταται επομένως ο τελικός κριτής, πράγμα που θεωρείται ανάθεμα για τη δημοκρατία.

6.1.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί την απόφαση της Επιτροπής να ξεκινήσει δημόσια διαβούλευση με θέμα την ISDS στην TTIP. Χωρίς τις διπλές υποβολές, ελήφθησαν 1 43  053 απαντήσεις, πράγμα που δείχνει το μέγεθος του ενδιαφέροντος του κοινού. Το έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής που δημοσιεύτηκε τον Ιανουάριο του 2015 παρέχει ενδελεχή ανάλυση του περιεχομένου και της ουσίας των απαντήσεων του κοινού (19).

6.2.

Η διαβούλευση στηρίχθηκε σε ένα κείμενο αναφοράς βασισμένο στη CETA. Δυστυχώς, αυτό το σχέδιο συμφωνίας και ένα παρόμοιο με τη Σιγκαπούρη δεν υποβλήθηκαν σε δημόσια διαβούλευση. Ωστόσο, το γεγονός ότι αυτές οι συμφωνίες που ήταν αποτέλεσμα των διαπραγματεύσεων, χρησιμοποιήθηκαν ως βάση για δημόσια διαβούλευση κατόπιν εορτής, έχει εγείρει ανησυχίες ότι η δημόσια διαβούλευση δεν ήταν τίποτε παραπάνω από ένα τετελεσμένο γεγονός, σχεδιασμένο να επισφραγίσει τη νέα γενιά επενδυτικών συμφωνιών που προτείνονται από την ΕΕ. Αυτός ο φόβος επιτάθηκε από το γεγονός ότι το έγγραφο της διαβούλευσης επικεντρωνόταν σε διαδικασίες και δεν περιείχε καμία συγκεκριμένη ερώτηση για την αρχή της συμπερίληψης της ISDS στην TTIP. Ωστόσο, σκοπός της διαβούλευσης ήταν να εκφέρουν οι ενδιαφερόμενοι φορείς γνώμη σχετικά με δυνητικούς τρόπους βελτίωσης της ISDS στην TTIP.

6.3.

Η διαβούλευση ελάχιστα προσέθεσε στην πληθώρα των στοιχείων που ήδη ήταν διαθέσιμα από την ενεργή διαδικτυακή δημόσια συζήτηση για την ISDS. Ωστόσο, ήταν μια εξαιρετικά χρήσιμη προσπάθεια σύνδεσης των διαφόρων σκελών της επιχειρηματολογίας, η οποία προσέφερε στην κοινωνία των πολιτών την ευκαιρία άμεσης συνεισφοράς.

6.4.

Δυστυχώς, ορισμένοι υποστηρικτές της ISDS απέρριψαν το 97 % των απαντήσεων που υποβλήθηκαν συλλογικά μέσω διαφόρων διαδικτυακών πλατφορμών. Η συλλογική υποβολή αποτελεί νόμιμο μέρος της δημόσιας διαβούλευσης. Η ΕΟΚΕ επικροτεί τη διαβεβαίωση της Επιτροπής ότι «Όλες οι απαντήσεις έχουν ληφθεί υπόψη σε ισότιμη βάση».

6.5.

Η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι λιγότερο από το 1 % των συμμετεχόντων δήλωσαν ότι είναι επενδυτές στις ΗΠΑ, αλλά δεν το θεωρεί αυτό μείζον ζήτημα ανησυχίας. Σε θέματα όπως η δημοκρατία και τα κυριαρχικά δικαιώματα των κρατών να ρυθμίζουν τις υποθέσεις τους, η ευρείας βάσης συνεισφορά και άποψη της κοινωνίας των πολιτών είναι ουσιώδεις και ζωτικές παράμετροι.

6.6.

Η Επιτροπή έχει προσδιορίσει τέσσερις τομείς όπου πρέπει να διερευνηθούν περαιτέρω βελτιώσεις:

Οι τομείς αυτοί εξετάζονται περαιτέρω στο έγγραφο προβληματισμού με θέμα «Επενδύοντας στην ΤΤΙΡ και πέραν αυτής — H πορεία των μεταρρυθμίσεων», που παρουσιάστηκε από την Επίτροπο Malmström στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο τον Μάιο 2015.

6.7.

Η ΕΟΚΕ διαπιστώνει με έκπληξη ότι, κατά τη συνεδρίαση που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του διαλόγου της κοινωνίας πολιτών στις 18 Μαΐου, επιβεβαιώθηκε ότι το μοντέλο IP που χρησιμοποιείται σήμερα στις διαπραγματεύσεις ΣΕΣ με την Ιαπωνία είναι εκείνο που συμφωνήθηκε στην CETA. Δεδομένου ότι η Επίτροπος, στο έγγραφο έννοια της «Επενδύσεις στην ΤΤΙΡ και πέρα αυτής — Η πορεία για τη μεταρρύθμιση» που παρουσιάστηκε στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στις 6 Μαΐου, προσδιόρισε πολλούς τομείς για περαιτέρω βελτίωση του κειμένου CETA, η ΕΟΚΕ εκφράζει την ανησυχία ότι αυτό εξακολουθεί να αποτελεί τη βάση για τη διαπραγμάτευση με ένα τόσο σημαντικό παγκόσμιο εταίρο όπως η Ιαπωνία.

7.1.

Η ΕΟΚΕ ανησυχεί διότι με τις θέσεις που διατύπωσε στη δημόσια διαβούλευση το Ευρωπαϊκό Φόρουμ Υπηρεσιών ζητά να μειωθούν στο ελάχιστο οι εξαιρέσεις και οι περιορισμοί και καλεί την Επιτροπή να «χρησιμοποιήσει τη διαπραγματευτική της εντολή δυνάμει της Συνθήκης της Λισαβόνας με σκοπό τη βελτίωση και την ενίσχυση και όχι την αποδυνάμωση» της ISDS. Αυτές οι απαιτήσεις περιλαμβάνουν «ανεπιφύλακτες ρήτρες περί πλέον ευνοούμενου κράτους και εθνικής μεταχείρισης, ανεπιφύλακτη ρήτρα περί δίκαιης και ισότιμης μεταχείρισης, μια ευρεία γενική προστατευτική ρήτρα, καμία εξαίρεση για συγκεκριμένους τομείς, κανένα μηχανισμό φιλτραρίσματος, πλήρη αποζημίωση για άμεση και έμμεση απαλλοτρίωση» (20).

7.2.

Η ISDS χρησιμοποιείται ολοένα και περισσότερο για να παρακάμπτει τα εθνικά νομικά συστήματα και να παραπέμπει κυβερνήσεις σε ιδιωτικά διεθνή δικαστήρια, ζητώντας αποζημίωση με χρήματα των φορολογουμένων για πολιτικές δημόσιου συμφέροντος που εικάζεται ότι περιορίζουν τα κέρδη. Αυτή η πρακτική είναι ιδιαιτέρως διαδεδομένη σε τομείς προστασίας της υγείας και του περιβάλλοντος.

7.3.

Πρόσφατες υποθέσεις υψηλής δημοσιότητας έχουν ενισχύσει την αντίθεση στην ISDS:

7.4.

Οι επενδυτικές συνθήκες απαγορεύουν κάθε περιορισμό στον επαναπατρισμό κεφαλαίων ή κερδών. Οι κυβερνήσεις δεν μπορούν να επιβάλουν ελέγχους κεφαλαίου για να ανακόψουν επιθέσεις στο νόμισμά τους ούτε και να περιορίσουν τις κερδοσκοπικές χρηματικές ροές σε μια κρίση, παρότι το ΔΝΤ πιστεύει ότι αυτοί οι έλεγχοι αποτελούν βασικό μέτρο πολιτικής. Το κράτος που έχει υποστεί το βαρύτερο πλήγμα από υποθέσεις ISDS είναι η Αργεντινή, η οποία αναγκάστηκε να καταβάλει πάνω από 500 εκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ μετά την απόφασή της να αποσυνδέσει το πέσο από το αμερικανικό δολάριο το 2002.

7.5.

Για τις δημόσιες υπηρεσίες προβλέπονται εξαιρέσεις βάσει του κεφαλαίου 11 της CETA (Διασυνοριακές συναλλαγές στον τομέα των υπηρεσιών), αλλά δεν προβλέπονται εξαιρέσεις για τις δημόσιες υπηρεσίες στο κεφάλαιο 10 (Προστασία επενδύσεων). Καταρχήν, ενώ είναι ορθό να προστατεύονται οι επενδυτές από αυθαίρετες πράξεις των κρατικών αρχών, ο ορισμός της απαλλοτρίωσης και ειδικά της έμμεσης απαλλοτρίωσης εγείρει ανησυχίες ως προς τη δυνατότητα των κρατών να επαναφέρουν ορισμένες δραστηριότητες, που επί του παρόντος ασκούνται από εμπορικές οντότητες, στην κρατική ρύθμιση για θεμιτούς λόγους δημόσιας πολιτικής. Η απαλλοτρίωση δυνάμει του κεφαλαίου 10 περιλαμβάνει κάθε νομοθεσία που έχει ως συνέπεια να μειώνει την αξία ιδιωτικών επιχειρήσεων. Η αποζημίωση πρέπει να αντιστοιχεί στην «πραγματική απώλεια». Αυτό μπορεί να καθιστά απαγορευτική για τα κράτη, από οικονομικής άποψης, την επαναφορά υπηρεσιών υπό κρατική ρύθμιση.

7.6.

Αναγνωρίζεται στη CETA ότι ο ορισμός της έμμεσης απαλλοτρίωσης είναι υπερβολικά ευρύς και στο παράρτημα Χ.11 παράγραφος 3 επιχειρείται να διευκρινιστεί το θέμα με τον καθορισμό των πολιτικών στόχων που δεν αποτελούν έμμεση απαλλοτρίωση, όπως η υγεία, η ασφάλεια και το περιβάλλον. Υπάρχει, ωστόσο, κίνδυνος αυτή η διευκρίνιση να ερμηνευτεί ως περιοριστική, αφήνοντας άλλους ευρύτερους στόχους της δημόσιας πολιτικής, όπως την οικονομική ή δημοσιονομική πολιτική ή την επανεθνικοποίηση βασικών υπηρεσιών, έρμαιο αξιώσεων έμμεσης απαλλοτρίωσης στο πλαίσιο της ISDS. Είναι απαραίτητο να διευκρινιστεί αυτό το θέμα.

7.7.

Ανακοινώνοντας τα σχέδιά της όσον αφορά την αποτροπή της κατάχρησης της ISDS από τους επενδυτές, η Επιτροπή δηλώνει ότι στην TTIP «θα ήθελε να συμπεριληφθούν διατάξεις που αποτρέπουν τις επουσιώδεις αξιώσεις» (22). Το σχέδιο της CETA προβλέπει επίσης ταχεία διαδικασία απόρριψης αβάσιμων και επουσιωδών αξιώσεων. Ωστόσο, ο ορισμός του όρου «επουσιώδης» με αυστηρά νομική ορολογία θα είναι εξαιρετικά δύσκολος και δύναται να προσφέρει και άλλο γόνιμο πεδίο σε δικηγόρους εξειδικευμένους στον τομέα των επενδύσεων.

7.8.

Το σχέδιο της CETA προβλέπει επίσης μια στενή ερμηνεία της «δίκαιης και ισότιμης μεταχείρισης». Οι αντιτιθέμενοι στην ISDS θεωρούν τον ορισμό υπερβολικά ευρύ, ενώ η επιχειρηματική κοινότητα όχι αρκετά ευέλικτο. Αφήνει περιθώριο στο δικαστήριο να δώσει τη δική του ερμηνεία και στερείται ευέλικτου μηχανισμού επανεξέτασης.

7.9.

Και μόνο η απειλή μιας αγωγής βάσει της ISDS μπορεί να επιφέρει αναστολή νομοθετικών ρυθμίσεων, δηλαδή να αποτρέψει τις κυβερνήσεις από το να επιβάλουν νομοθετικές ρυθμίσεις προς το δημόσιο συμφέρον, λόγω φόβου για εμπλοκή σε δικαστικές διαδικασίες και την επιβολή επακόλουθων ποινών. Για παράδειγμα, η κυβέρνηση της Νέας Ζηλανδίας έχει αναβάλει τη θέσπιση του νόμου περί απλής συσκευασίας ειδών καπνού ενόσω εκκρεμεί η απόφαση επί της υπόθεσης της Philip Morris κατά της Αυστραλίας.

7.10.

Ενημέρωση της νομικής εταιρείας Freshfiels Bruckhaus Deringer για τους πολυεθνικούς της πελάτες: «Οι επιχειρήσεις σήμερα αντιλαμβάνονται καλύτερα τη δυνητική σημασία των επενδυτικών συμφωνιών, όχι μόνο ως έσχατη λύση προστασίας όταν τα πράγματα δεν πάνε καλά, αλλά και ως σημαντικό προληπτικό εργαλείο μετριασμού του κινδύνου κατά την εκκίνηση των επενδύσεων».

7.11.

Παρόλο που η Επιτροπή έχει δεσμευτεί να μεριμνήσει ώστε ένα κράτος να μην είναι δυνατό, με βάση τις μελλοντικές εμπορικές/επενδυτικές συμφωνίες, να εξαναγκάζεται σε ανάκληση ενός μέτρου, δεν λαμβάνεται υπόψη ο πιθανός αντίκτυπος της απειλής ενός τεράστιου προστίμου όταν υποβληθεί αγωγή πολλών δισεκατομμυρίων δολαρίων ΗΠΑ.

7.12.

Στο σχέδιο της CETA προβλέπεται επίσης ότι οι δαπάνες διαιτησίας θα πρέπει να αναλαμβάνονται από τον ηττηθέντα διάδικο. Αυτό σημαίνει ότι όσοι υποβάλλουν επουσιώδεις αξιώσεις θα απαιτείται να καταβάλλουν όλες τις δαπάνες. Ωστόσο, δεδομένου του τεράστιου μεγέθους των περισσότερων πρόσφατων αξιώσεων, είναι απίθανο ο ανωτέρω όρος να αποτελέσει εμπόδιο για τις πλούσιες πολυεθνικές εταιρείες και τις εξειδικευμένες νομικές εταιρείες, αν συγκριθεί με τα πιθανά κέρδη. Από την άλλη πλευρά, το μέσο κόστος των 4 εκατομμυρίων δολαρίων ΗΠΑ ανά διάδικο έχει σκοπό να λειτουργεί ως μείζων ανασταλτικός παράγοντας για την υποβολή αξιώσεων από ΜΜΕ βάσει διατάξεων της ISDS.

8.1.

Το υφιστάμενο σύστημα αναλύεται στο κεφάλαιο 3. Αποτελεί ζήτημα εκτεταμένης ανησυχίας στη διαβούλευση.

8.2.1.

Οι διαιτητές για κάθε περίπτωση επιλέγονται και από τα δύο μέρη τα οποία ορίζουν από έναν διαιτητή αλλά και τα δύο μέρη πρέπει να συμφωνήσουν σε ένα τρίτο. Εάν το τελευταίο δεν είναι δυνατόν, η αρμόδια αρχή αποφασίζει για τον τρίτο διαιτητή. Η πρακτική αυτή έρχεται σε αντίθεση με τη διαδικασία ορισμού εθνικών δικαστών οι οποίοι επωμίζονται υποθέσεις χωρίς να δίνεται η γνώμη των διαδίκων. Προέρχονται κατά κανόνα από το ICSID και τη UNCITRAL και είναι καταξιωμένοι νομικοί, μεταξύ άλλων πεπειραμένοι δικηγόροι, καθηγητές και πρώην δικαστές. Σε αντίθεση με την πρακτική του ΠΟΕ, δεν προκύπτει ότι συνήγοροι υπεράσπισης κυβερνήσεων στο πλαίσιο της ISDS ή κυβερνητικοί διαπραγματευτές σε επενδυτικές συνθήκες έχουν επιλεγεί ως διαιτητές σε υποθέσεις που αφορούν άλλα κράτη.

8.2.2.

Όπως έχει διαπιστώσει το Παρατηρητήριο της Ευρώπης των Πολυεθνικών (Corporate Europe Observatory — CEO) (23) πολλοί έχουν αναλάβει επίσης καθήκοντα συνηγόρου σε άλλες υποθέσεις: 50 % για τους επενδυτές και 10 % για τα κράτη. Αυτή η εναλλαγή ρόλων μεταξύ ενός σχετικά μικρού αριθμού νομικών (15 δικηγόροι έχουν αναλάβει καθήκοντα διαιτητή στο 55 % όλων των υποθέσεων) (24) θεωρείται μερικές φορές ότι οδηγεί σε αμοιβαία εταιρική αλληλεγγύη που μπορεί να οδηγήσει σε «νοσηρούς συμβιβασμούς» (25). Οι αυξημένες αιτήσεις των διαδίκων για εξαίρεση των προτεινόμενων διαιτητών φανερώνει τις αμφιβολίες για την αμεροληψία της δεξαμενής υποψηφίων (26).

8.3.

Είναι σαφές ότι οι διατάξεις της CETA για την επιλογή και τη διαγωγή των διαιτητών και τη διεξαγωγή των διαδικασιών, παρότι αναγνωρίζεται από πολλούς ότι έχουν βελτιωθεί σε ορισμένους τομείς, δεν έχουν ευρεία στήριξη από την κοινωνία των πολιτών. Υπάρχουν σοβαρές ανησυχίες σχετικά με τη σύσταση και λειτουργία των δικαστηρίων διαιτησίας:

9.1.

Οι ΑΞΕ αυτή τη στιγμή απολαμβάνουν ένα σχεδόν μοναδικό δικαίωμα σύμφωνα με το οποίο ένας ιδιώτης μπορεί να παραπέμψει ένα κράτος σε διαιτησία δυνάμει του διεθνούς δικαίου. Το δίκαιο περί ανθρωπίνων δικαιωμάτων προβλέπει ειδικά δικαιώματα, αλλά, κυρίως για να αποφευχθεί η παράκαμψη των εθνικών δικαστικών συστημάτων, απαιτείται οι ιδιώτες να εξαντλούν πρώτα τα τοπικά ένδικα μέσα αποζημίωσης και κατόπιν να υποβάλλουν αξιώσεις σε διεθνή δικαστήρια. Η CETA δεν απαιτεί εξάντληση των τοπικών ένδικων μέσων. Από τους επενδυτές απαιτείται μόνο να ζητούν συμβουλές.

9.2.

Τα κράτη μέλη έχουν εκφράσει καίριες ανησυχίες βάσει συμφωνιών και συνταγματικού δικαίου σε σχέση με την ISDS, όπως καθορίζεται στη CETA και όπως προβλέπεται για την TTIP (27). Οι βελτιώσεις που έχουν προταθεί μέχρι σήμερα για την ISDS στις ΔΕΣ δεν έχουν αμβλύνει αυτές τις ανησυχίες (28). Στην εμπορική πολιτική της (άρθρα 205 και 207 της ΣΛΕΕ), η ΕΕ δεσμεύεται από τις αρχές που καθορίζονται στο άρθρο 3 της ΣΕΕ, στον ΧΘΔ και σε άλλα νομικά πρότυπα της ΕΕ.

Ωστόσο, σύμφωνα με μια εμπορική συμφωνία όπου οι επενδυτικές διαφορές εξετάζονται σύμφωνα με διαδικασίες διεθνούς διαιτησίας, οι οποίες δεν υπόκεινται σε τέτοιες δεσμεύσεις, είναι δυνατόν να λαμβάνονται αποφάσεις που δεν συνάδουν με το ευρωπαϊκό δίκαιο (βλέπε παράγραφο 7.3 — Micula κατά Ρουμανίας).

9.3.

Αυτή η εκχώρηση δικαιοδοσίας σε δικαστήρια ιδιωτικής διαιτησίας που δεν δεσμεύονται από τις αρχές της ΕΕ δεν καλύπτεται από τη Συνθήκη της Λισαβόνας και αποτελεί σημαντική υπέρβαση εξουσίας. Το ΔΕΕ έχει κρίνει ότι η θέσπιση μιας τέτοιας διεθνούς δικαιοδοσίας εξαρτάται από την τήρηση της αρχής της αυτονομίας του νομικού συστήματος της ΕΕ και της κατανομής των εξουσιών, όπως ορίζεται από τις Συνθήκες (29).

9.4.

Δεδομένου ότι η ISDS στο πλαίσιο της TTIP πρέπει να θεσπίζεται με μικτή συμφωνία, η συγκατάθεση όλων των κοινοβουλίων των 28 είναι απαραίτητη πριν από την (προσωρινή) έναρξη ισχύος. Η αρχή της επικουρικότητας πρέπει να αναγνωρίζεται όσον αφορά τον αποκλεισμό των εθνικών δικαστηρίων.

9.5.

Θα πρέπει να αναγνωριστεί ότι υπάρχουν διαφορές μεταξύ ευρωπαϊκού και διεθνούς δικαίου, ιδίως όσον αφορά την αποκλειστική δικαιοδοσία του ΔΕΕ (ΣΕΕ άρθρο 19 και ΣΛΕΕ άρθρο 263 και επόμενα). Η γνωμοδότηση του ΔΕΕ για την προσχώρηση της ΕΕ στην ΕΣΔΑ (30) και η προσέγγιση της Επιτροπής που ζητεί να υπερισχύσει το ευρωπαϊκό δίκαιο στην υπόθεση Micula κατά Ρουμανίας το αποδεικνύουν αυτό. Το άρθρο 14 παράγραφος 16 του σχεδίου CETA δεν δέχεται την άμεση ισχύ της CETA και ορίζει να ενσωματωθούν οι διατάξεις της συμφωνίας στο δίκαιο της ΕΕ ή των κρατών μελών προκειμένου να χρησιμοποιούνται από τους επενδυτές. Αυτό περιπλέκει ακόμη περισσότερο τις σχέσεις μεταξύ της κοινοτικής έννομης τάξης και των αποφάσεων για υποθέσεις ISDS που έχουν λάβει διαιτητικά δικαστήρια.

9.6.

Όσον αφορά τη θέσπιση, για πρώτη φορά, ISDS στις συμφωνίες ελεύθερων συναλλαγών της ΕΕ με παγκόσμιο αντίκτυπο στα κράτη μέλη και σε πολλούς πολίτες της ΕΕ, η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι είναι απολύτως ζωτικής σημασίας να ελεγχθεί, εκ των προτέρων, από το ΔΕΕ η συμμόρφωση με το δίκαιο της ΕΕ. Τούτο έχει ιδιαίτερη σημασία ως προς τις θεμελιώδεις αξίες της ΕΕ και τον ΧΘΔ, αλλά και ως προς την απόλυτη δικαιοδοσία του ΔΕΕ όσον αφορά τη νομική ερμηνεία και την επικουρικότητα. Συνεπώς, πρέπει να εκδοθεί και να συνεκτιμηθεί η δέουσα νομική γνωμοδότηση, πριν να τεθεί σε ισχύ η συμφωνία και πριν από την προσωρινή της εφαρμογή (ΣΛΕΕ άρθρο 218). Στο πλαίσιο αυτό, να σημειωθεί ότι αν η CETA τεθεί σε ισχύ, θα περιέχει μια ρήτρα επιβίωσης που σε περίπτωση τερματισμού της συμφωνίας θα παρατείνει τις διατάξεις για 20 έτη όσον αφορά τις επενδύσεις που έγιναν πριν τον τερματισμό.

9.7.

Επιπλέον, υπάρχει επείγουσα ανάγκη να αρχίσει να εξετάζει η Επιτροπή τρόπους αντιμετώπισης των υφιστάμενων ενδοενωσιακών ΔΕΣ καθώς και των ΔΕΣ των κρατών μελών της ΕΕ με τρίτες χώρες, ειδικά με ανεπτυγμένες χώρες όπως οι ΗΠΑ και ο Καναδάς, οι οποίες περιέχουν μη μεταρρυθμισμένους μηχανισμούς ISDS και μπορούν αυτή τη στιγμή να χρησιμοποιηθούν για να αμφισβητηθεί το δικαίωμα ενός κράτους να νομοθετεί και να προωθεί νόμιμες κρατικές πολιτικές. Οι περισσότερες από αυτές τις συμφωνίες περιλαμβάνουν επίσης ρήτρες επιβίωσης, που περιπλέκουν περαιτέρω τη διαδικασία τερματισμού τους.

10.1.

Η ευρεία στήριξη της κοινωνίας των πολιτών στον μηχανισμό εφέσεων ήταν εμφανής στη δημόσια διαβούλευση και επιβεβαιώθηκε εκ νέου στη δημόσια ακρόαση της ΕΟΚΕ.

10.2.

Το σχέδιο της CETA δεν περιέχει σύστημα υποβολής εφέσεων. Εντούτοις, ανοίγει τη δυνατότητα δημιουργίας ενός τέτοιου συστήματος. Η CETA δεν προβλέπει μελλοντικές διαβουλεύσεις για συστήματα και τρόπους έφεσης. Αυτή η τάση υποσχέσεων που παραμένουν ανεκπλήρωτες ελαχιστοποιεί τη σπουδαιότητα του ζητήματος. Πρέπει να βρεθεί επειγόντως λύση.

10.3.

Καταρχήν, κάθε απόφαση δικαστηρίου είναι τελεσίδικη και μόνο σε πολύ ακραίες περιστάσεις είναι εφικτή η επανεξέταση ή ακύρωσή της (31). Αυτό το καθεστώς υστερεί οικτρά οποιουδήποτε εθνικού δικαστικού συστήματος και δεν ανταποκρίνεται στις θεμελιώδεις ανησυχίες που εκφράζονται στη διαβούλευση.

11.1.

Η UNCTAD έχει καθορίσει πέντε επιλογές για τη μεταρρύθμιση της ISDS:

11.2.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι αυτές οι επιλογές αξίζουν περαιτέρω λεπτομερούς διερεύνησης. Η Επιτροπή έχει επεξεργαστεί τις τέσσερις πρώτες επιλογές στο πλαίσιο της κατάρτισης μιας νέας προσέγγισης στην προστασία των επενδύσεων και στην ISDS σε σχέση με τα σχέδια της CETA και της συμφωνίας ΕΕ–Σιγκαπούρης. Όμως, η διαβούλευση έδειξε ότι εξακολουθούν να υπάρχουν βαθιά ριζωμένες ανησυχίες. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η ιδέα της δημιουργίας ενός διεθνούς επενδυτικού δικαστηρίου είναι η καλύτερη λύση, διότι θα συμβάλλει σημαντικά στη διασφάλιση της νομιμότητας και της διαφάνειας του συστήματος και θα οδηγήσει σε συνεπέστερη ερμηνεία και μεγαλύτερη ακρίβεια των αποφάσεων. Στο πλαίσιο αυτό η ΕΟΚΕ χαιρετίζει τη δήλωση της Επιτρόπου εμπορίου στην Επιτροπή Διεθνούς Εμπορίου (ΙΝΤΑ) στις 18 Μαρτίου 2015: «Η δημιουργία ενός πολυμερούς δικαστηρίου θα αποτελούσε μία αποδοτικότερη χρήση των πόρων και θα έχαιρε εκτενέστερης νομιμότητας».

11.3.

Παρόλα ταύτα, η ΕΟΚΕ δεν θεωρεί ότι οι παράλληλες διαπραγματεύσεις για την ISDS, στο πλαίσιο της TTIP με μια μεσοπρόθεσμη επιλογή ενός διεθνούς επενδυτικού δικαστηρίου, αποτελούν βιώσιμη λύση. Αν βρεθεί συμφωνία εντός της TTIP, είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα αποτελέσει τετελεσμένο και θα υπονομεύσει οποιαδήποτε προοπτική εξασφάλισης υποστήριξης για ένα Διεθνές Δικαστήριο. Η κατάσταση περιπλέκεται ακόμη περισσότερο από το γεγονός ότι η TTIP δεν σχετίζεται αυτόματα με τη CETA. Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι οι διαπραγματεύσεις σχετικά με τη CETA έχουν ολοκληρωθεί και δεν υπάρχει καμία εγγύηση ότι η καναδική κυβέρνηση θα συμφωνήσει να ενσωματώσει τις αλλαγές που συμφωνήθηκαν για την ΤΤΙΡ.

11.4.

Με την υιοθέτηση της τρέχουσας στρατηγικής, η Επιτροπή αντιμετωπίζει το ενδεχόμενο ότι η πρώτη της προσπάθεια ως προς τη διαπραγμάτευση της προστασίας των επενδυτών θα μπορούσε να οδηγήσει στη δημιουργία τριών διαφορετικών συστημάτων στις ΗΠΑ, τον Καναδά και τη Σιγκαπούρη. Από την άλλη πλευρά, αν η Επιτροπή εν τέλει καταφέρει να επιτύχει ένα ομοιόμορφο σύστημα, αυτό θα επιτευχθεί μόνο έπειτα από εξαιρετικά σκληρές διαπραγματεύσεις. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι στη συνέχεια θα ήταν σχεδόν αδύνατο να αποκτήσει την αναγκαία υποστήριξη για να επανεστιάσει τις προσπάθειες στη δημιουργία ενός διεθνούς δικαστηρίου.

11.5.

Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ καταλήγει στο συμπέρασμα ότι με τη συμμετοχή των μεγάλων παγκόσμιων παραγόντων όπως οι ΗΠΑ, ο Καναδάς και η Ιαπωνία, οι οποίοι εμπλέκονται παράλληλα σε νέες εμπορικές και επενδυτικές διαπραγματεύσεις, υφίσταται μία μοναδική ευκαιρία θέσπισης ενός διεθνούς επενδυτικού δικαστηρίου. Η ΕΟΚΕ πιστεύει, επίσης, ότι αυτό αποτελεί την καλύτερη ευκαιρία ώστε να πεισθούν οι αναπτυσσόμενες χώρες να ενταχθούν σε ένα παγκόσμιο σύστημα, δεδομένου ότι σε αυτές η ανάγκη για προστασία των επενδυτών είναι αναμφισβήτητα μεγαλύτερη.