Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα: «Πρόταση οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με ορισμένες επιτρεπόμενες χρήσεις ορφανών έργων»

COM(2011) 289 τελικό — 2011/0136 (COD)

2011/C 376/12

Εισηγητής: ο κ. McDONOGH

Στις 15 Ιουνίου 2011 και 7 Ιουνίου 2011 αντιστοίχως, και σύμφωνα με το άρθρο 114 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αποφάσισε να ζητήσει τη γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής για την

Πρόταση οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με ορισμένες επιτρεπόμενες χρήσεις ορφανών έργων

COM(2011) 289 τελικό — 2011/0136 (COD).

Το ειδικευμένο τμήμα «Ενιαία αγορά, παραγωγή και κατανάλωση», στο οποίο ανατέθηκαν οι σχετικές προπαρασκευαστικές εργασίες, υιοθέτησε τη γνωμοδότησή του στις 30 Αυγούστου 2011.

Κατά την 474η σύνοδο ολομέλειας, της 21ης και 22ας Σεπτεμβρίου 2011 (συνεδρίαση της 21ης Σεπτεμβρίου), η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή υιοθέτησε την ακόλουθη γνωμοδότηση με 131 ψήφους υπέρ και 3 αποχές.

1.   Παρατηρήσεις και συστάσεις

1.1   Η ΕΟΚΕ επικροτεί την πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με την οδηγία για την αδειοδότηση των ορφανών έργων. Η επιτυχής ολοκλήρωση της πρωτοβουλίας θα δώσει ώθηση στην ανάπτυξη ψηφιακών βιβλιοθηκών, όπως η Europeana (1) και άλλα ιδρύματα δημοσίου συμφέροντος σύμφωνα με την 1η παρ. άρθρο 1 της πρότασης οδηγίας, μέσω των οποίων οι πολίτες θα έχουν πρόσβαση στην πλούσια και ποικιλόμορφη πολιτιστική κληρονομιά της Ευρώπης.

1.2   Η ΕΟΚΕ προετοιμάζει χωριστή γνωμοδότηση με θέμα την πρόσφατη ανακοίνωση της Επιτροπής σχετικά με μια ενιαία αγορά για τη Διανοητική Ιδιοκτησία (ΔΙ) (2). Τα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας αποτελούν καταλύτη για την τεχνολογική και εμπορική καινοτομία στην οποία θα βασιστεί η Ευρώπη για να ανακάμψει οικονομικά και να αναπτυχθεί στο μέλλον (3). Η διακυβέρνηση των ΔΔΙ διαδραματίζει επίσης καθοριστικό ρόλο στην άνθηση του ευρωπαϊκού πολιτισμού και την ποιότητα ζωής των ευρωπαίων πολιτών.

1.3   Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η στρατηγική «Ευρώπη 2020» για μια έξυπνη, διατηρήσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη δεν μπορεί να επιτευχθεί χωρίς τη δημιουργία μιας πραγματικής ενιαίας αγοράς για τη ΔΙ. Η ΕΟΚΕ ζητά εδώ και πολλά χρόνια την εναρμόνιση των ευρωπαϊκών και εθνικών κανόνων για την προώθηση της καινοτομίας, της δημιουργικότητας και της ευημερίας των πολιτών, ενώ παράλληλα υποστηρίζει τις πρωτοβουλίες που καθιστούν έργα, προϊόντα και υπηρεσίες προσιτά σε όσο το δυνατόν μεγαλύτερο αριθμό ατόμων (4).

1.4   Η ΕΟΚΕ συμφωνεί σε γενικές γραμμές με την προτεινόμενη οδηγία για ένα νομικό πλαίσιο που διασφαλίζει τη νόμιμη, διασυνοριακή διαδικτυακή πρόσβαση στα ορφανά έργα (5). Στη γνωμοδότησή της σχετικά με το ψηφιακό θεματολόγιο για την Ευρώπη (6), η ΕΟΚΕ υποστήριξε σθεναρά δράσεις, όπως η εφαρμογή του εν λόγω πλαισίου, για να αντιμετωπιστούν τα προβλήματα πολιτιστικού και οικονομικού κατακερματισμού της ενιαίας αγοράς.

1.5   Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει σθεναρά την ψηφιοποίηση και την ευρεία διάδοση της πολιτιστικής κληρονομιάς της Ευρώπης (7). Θεωρεί ότι η διάθεση του υλικού αυτού στο Διαδίκτυο αποτελεί βασικό συστατικό για την ανάπτυξη της οικονομίας της γνώσης στην Ευρώπη, απαραίτητο για τον πλούτο και την ποικιλομορφία της πολιτιστικής ζωής των πολιτών. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ επικροτεί το γεγονός ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτείνει οδηγία για τα ορφανά έργα.

1.6   Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει ότι η έκδοση οδηγίας είναι απαραίτητη διότι πολύ λίγα κράτη μέλη έχουν εφαρμόσει τη νομοθεσία για τα ορφανά έργα, καθώς οι υφιστάμενες νομοθεσίες τους περιορίζουν την πρόσβαση στους πολίτες που διαμένουν στην επικράτειά τους.

1.7   Η ΕΟΚΕ συμφωνεί καταρχήν με την προσέγγιση που προτείνεται στην οδηγία βάσει τεσσάρων πυλώνων:

1.8   Η διαθεσιμότητα ηλεκτρονικών βάσεων δεδομένων και μητρώων πληροφοριών για τα δικαιώματα, όπως ισχύει για τις εκδόσεις βιβλίων (8), είναι καθοριστικής σημασίας για κάθε τομέα προκειμένου να διευκολυνθεί η αποτελεσματική αναζήτηση κατόχων δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας και η ευρεία διάδοση των ορφανών έργων. Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να διευκολύνει το έργο των αντιπροσωπευτικών οργανώσεων για την ανάπτυξη των εν λόγω εργαλείων.

1.9   Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι τα κράτη μέλη οφείλουν να τηρούν εθνικό μητρώο με τις βάσεις δεδομένων οι οποίες διαθέτουν επίσημη έγκριση για την καταγραφή των αποτελεσμάτων των επιμελών αναζητήσεων που πραγματοποιούνται στο έδαφός τους, όπως ορίζεται στην παρ. 4 του άρθρου 3 της οδηγίας. Τα μητρώα αυτά θα ενημερώνουν επίσημα τα ιδρύματα άλλων κρατών μελών της ΕΕ ότι οι πηγές είναι αξιόπιστες.

1.10   Η ΕΟΚΕ εφιστά την προσοχή της Επιτροπής στη σημασία της παραδοσιακής μουσικής, της προφορικής παράδοσης, των φωτογραφικών και κινηματογραφικών έργων για την πολιτιστική κληρονομιά της ΕΕ και ζητά τέτοιου είδους ηχογραφήσεις και εικόνες που περιλαμβάνονται στα αρχεία των οργανισμών που απαριθμούνται στην παρ. 1 του άρθρου 1 να τυγχάνουν ίσης μεταχείρισης όσον αφορά τον εντοπισμό και τη δημοσίευση των ορφανών έργων. Η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι στην παρ. 1 του άρθρου 1 της οδηγίας προβλέπει το ενδεχόμενο επέκτασης του πεδίου εφαρμογής της οδηγίας, ώστε να συμπεριληφθούν στο προστατευόμενο υλικό φωνογραφήματα και μεμονωμένες φωτογραφίες που δεν καλύπτονται μέχρι σήμερα, καλεί δε την Επιτροπή να προβεί στη συμπερίληψή τους το συντομότερο δυνατόν.

1.11   Η ΕΟΚΕ συγχαίρει επίσης την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για τη φιλοδοξία της να συνάψει Μνημόνιο Συμφωνίας μεταξύ βιβλιοθηκών, εκδοτών, συγγραφέων και εταιρειών συλλογικής διαχείρισης ούτως ώστε να βρεθούν λύσεις αδειοδότησης για την ψηφιοποίηση και τη διάθεση βιβλίων που δεν κυκλοφορούν στο εμπόριο (9).

2.   Ιστορικό

2.1   Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε μία στρατηγική για τα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας (ΔΔΙ) (10) ως μέρος του συνολικού θεματολογίου για την προώθηση της βιώσιμης ανάπτυξης και της απασχόλησης στην ενιαία αγορά και τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της Ευρώπης σε παγκόσμιο επίπεδο. Η εν λόγω στρατηγική συμπληρώνει και αποτελεί ουσιαστικό στοιχείο της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» (11), της Πράξης για την Ενιαία αγορά και του Ψηφιακού Θεματολογίου για την Ευρώπη.

2.2   Σε πρόσφατη ανακοίνωση της Επιτροπής, για την οποία η ΕΟΚΕ εκπονεί τώρα γνωμοδότηση, εξετάζεται το ενδεχόμενο δημιουργίας ενιαίας αγοράς για τα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας (12). Μεταξύ των πρώτων αποτελεσμάτων αυτής της στρατηγικής για τα ΔΔΙ είναι η πρόταση οδηγίας για ένα απλούστερο σύστημα χορήγησης αδειών για τα ορφανά έργα που θα επιτρέψει την πρόσβαση μέσω του Διαδικτύου σε πολλά πολιτιστικά έργα και από κάθε κράτος μέλος. Με τον τρόπο αυτό θα διευκολυνθεί η ανάπτυξη των ευρωπαϊκών ψηφιακών βιβλιοθηκών που διατηρούν και διαδίδουν την πλούσια πολιτιστική και πνευματική κληρονομιά της Ευρώπης.

2.3   Η ψηφιοποίηση και η μετάδοση των ορφανών έργων συνιστούν ιδιαίτερη πολιτιστική και οικονομική πρόκληση. Όταν ένας κάτοχος δικαιωμάτων δεν είναι γνωστός, οι χρήστες δεν είναι σε θέση να εξασφαλίσουν την απαιτούμενη άδεια, με αποτέλεσμα π.χ. ένα βιβλίο να μην μπορεί να ψηφιοποιηθεί. Τα ορφανά έργα αποτελούν σημαντικό τμήμα των συλλογών πολιτιστικών ευρωπαϊκών οργανισμών: π.χ. υπολογίζεται ότι το 40 % των συλλογών της Βρετανικής Βιβλιοθήκης, των οποίων τα πνευματικά δικαιώματα προστατεύονται -150 εκατομμύρια συνολικά- είναι ορφανά έργα.

2.4   Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτείνει επί του παρόντος μια οδηγία με κοινούς κανόνες σε όλα τα κράτη μέλη προκειμένου να ρυθμιστεί η μεταχείριση των έργων αυτών και να διευκολυνθούν τα προγράμματα ψηφιοποίησης μεγάλης κλίμακας, όπως απαιτείται από το Ψηφιακό Θεματολόγιο για την Ευρώπη.

2.5   Η Επιτροπή πραγματοποίησε εκτίμηση του αντικτύπου και εξέτασε έξι διαφορετικές επιλογές για την αντιμετώπιση του ζητήματος των ορφανών έργων (13). Το συμπέρασμα στο οποίο κατέληξε ήταν ότι η καλύτερη προσέγγιση πρέπει να βασίζεται στην αμοιβαία αναγνώριση του χαρακτηρισμού των έργων ως ορφανών από τα κράτη μέλη. Η λύση αυτή παρέχει ασφάλεια δικαίου στις βιβλιοθήκες και στους υπόλοιπους κατόχους δικαιωμάτων σύμφωνα με την παρ. 1 του άρθρου 1 ως προς τον χαρακτηρισμό ενός συγκεκριμένου έργου ως ορφανού. Ακόμη, η αμοιβαία αναγνώριση διασφαλίζει ότι τα ορφανά έργα που περιλαμβάνονται σε μια ψηφιακή βιβλιοθήκη θα είναι προσιτά στους πολίτες ολόκληρης της Ευρώπης.

2.6   Η οδηγία βασίζεται σε τέσσερις πυλώνες

3.   Παρατηρήσεις

3.1   Για την ΕΟΚΕ είναι σημαντικό όλες τις πολιτικές πρωτοβουλίες ΔΔΙ να εξισορροπούν τα δικαιώματα των δημιουργών και των ιδιοκτητών με τα συμφέροντα των χρηστών και των τελικών καταναλωτών, έτσι ώστε να διαθέτουν πρόσβαση στο υλικό αυτό όσο το δυνατόν περισσότερα άτομα σε κάθε κράτος μέλος.

3.2   Για να διευκολυνθεί η αναζήτηση των κατόχων ΔΔΙ, η Επιτροπή θα μπορούσε να δημοσιεύει και να ενημερώνει τακτικά τον κατάλογο των οργανισμών που αναφέρονται στην παρ. 1 του άρθρου 1 της οδηγίας και οι οποίοι είναι αρμόδιοι για τη διαχείριση των ορφανών έργων.

3.3   Επιπλέον, οι οργανισμοί αυτοί πρέπει να γνωρίζουν επίσημα ότι τα μητρώα των επιμελών αναζητήσεων σε άλλο κράτος μέλος της ΕΕ είναι αξιόπιστα. Συνεπώς, τα κράτη μέλη θα πρέπει να τηρούν εθνικό μητρώο με τις βάσεις δεδομένων οι οποίες διαθέτουν επίσημη έγκριση για την καταγραφή των αποτελεσμάτων των επιμελών αναζητήσεων που πραγματοποιούνται στο έδαφός τους, όπως ορίζεται στην παρ. 4 του άρθρου 3 της οδηγίας.

3.4   Η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι το άρθρο 11 της πρότασης οδηγίας προβλέπει το ενδεχόμενο επέκτασης του πεδίου εφαρμογής της οδηγίας ώστε να συμπεριληφθούν στο προστατευόμενο υλικό φωνογραφήματα και μεμονωμένες φωτογραφίες που δεν καλύπτονται μέχρι σήμερα. Ανεξάρτητα από την προβλεπόμενη αυτή αναθεώρηση, τούτο πρέπει να υλοποιηθεί σήμερα προκειμένου να δημοσιοποιηθεί έγκαιρα το εν λόγω πολιτιστικό υλικό.

3.4.1   Η παραδοσιακή μουσική και η προφορική παράδοση είναι πολύ σημαντικές για την ευρωπαϊκή πολιτιστική κληρονομιά, υπάρχει δε πλούσιο καταγεγραμμένο υλικό σε ολόκληρη την ΕΕ, όχι μόνο από δημόσιους ραδιοτηλεοπτικούς οργανισμούς αλλά και από άλλους οργανισμούς που απαριθμούνται στην παρ. 1 του άρθρου 1. Όλο αυτό το ηχητικό και οπτικοακουστικό υλικό πρέπει να υπόκειται στους ίδιους κανόνες αναζήτησης, ταξινόμησης και χρήσης με τα υπόλοιπα έργα που απαριθμούνται στην παρ. 2 του άρθρου 1 της οδηγίας.

3.4.2   Παρομοίως, το φωτογραφικό και το κινηματογραφικό υλικό αποτελεί ιδιαίτερα πλούσια πηγή πληροφοριών για τη γνώση και την κατανόηση του ευρωπαϊκού πολιτισμού· στην περίπτωση λοιπόν που το υλικό αυτό χαρακτηριστεί ορφανό, τότε πρέπει να καταβληθεί κάθε δυνατή προσπάθεια ώστε το υλικό να απεγκλωβιστεί από τα σκονισμένα αρχεία των δημόσιων οργανισμών.

(1)  Η Europeana επιτρέπει στους ανθρώπους να εξερευνούν τις ψηφιακές πηγές μουσείων, βιβλιοθηκών, αρχείων και συλλογών οπτικοακουστικού υλικού της Ευρώπης. Το έργο αυτό, που χρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, εγκαινιάστηκε το 2008 με στόχο να καταστεί η πολιτιστική και επιστημονική κληρονομιά της Ευρώπης προσβάσιμη στο κοινό. Βλ: www.europeana.eu.

(2)  COM(2011) 287 τελικό «Μια ενιαία αγορά για τα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας».

(3)  «Στρατηγική για την Ευρώπη του 2020» (COM (2010) 2020 τελικό), «Ετήσια Επισκόπηση της Ανάπτυξης για το 2011» (COM (2011) 11 τελικό), «Ψηφιακό θεματολόγιο για την Ευρώπη» (COM (2010) 245 τελικό), «Η Πράξη για την Ενιαία αγορά» (COM (2011) 206 τελικό) και «Ένωση καινοτομίας» (COM (2010) 546 τελικό).

(4)  ΕΕ C 116 της 28.4.1999, σ. 35, ΕΕ C 155 της 29.5.2001, σ. 80, ΕΕ C 221 της 7.8.2001, σ. 20, ΕΕ C 32 της 2.2.2004, σ. 15, ΕΕ C 108 της 30.4.2004, σ. 23, ΕΕ C 324 της 30.12.2006, σ. 7, ΕΕ C 256 της 27.10.2007, σ. 3, ΕΕ C 182 της 4.8.2009, σ. 36, ΕΕ C 218 της 11.9.2009, σ. 8, ΕΕ C 228 της 22.9.2009, σ. 52, ΕΕ C 306 της 16.12.2009, σ. 7, ΕΕ C 18 της 19.1.2011, σ. 105, ΕΕ C 54 της 19.2.2011, σ. 58.

(5)  «Ορφανά έργα» είναι έργα όπως βιβλία, εφημερίδες και άρθρα περιοδικών που εξακολουθούν να προστατεύονται από δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας, παρόλο που οι κάτοχοί τους δεν μπορούν να εντοπιστούν για την απόκτηση άδειας χρήσης. Περιλαμβάνουν κινηματογραφικά και οπτικοακουστικά έργα. Πολλά ορφανά έργα βρίσκονται σε συλλογές ευρωπαϊκών βιβλιοθηκών.

(6)  ΕΕ C 54 της 19.2.2011, σ. 58.

(7)  ΕΕ C 324 της 30.12.2006, σ. 7, ΕΕ C 182 της 4.8.2009, σ. 36, ΕΕ C 228 της 22.9.2009, σ. 52, ΕΕ C 18 της 19.1.2011, σ. 105, ΕΕ C 54 της 19.2.2011, σ. 58.

(8)  Το πρόγραμμα «Accessible Registries of Rights Information and Orphan Works» («Προσβάσιμα μητρώα πληροφοριών για δικαιώματα και ορφανά έργα») ως προς την Europeana, συνιστά κοινοπραξία των ευρωπαϊκών εθνικών βιβλιοθηκών, εκδοτών και οργανισμών συλλογικής διαχείρισης πνευματικών δικαιωμάτων, στην οποία εκπροσωπούνται και οι συγγραφείς μέσω των κυριότερων ευρωπαϊκών ενώσεών τους αλλά και εθνικών οργανώσεων, βλ.: www.arrow-net.eu.

(9)  Βλ. IP/11/630, Βρυξέλλες, 24 Μαΐου 2011.

(10)  COM(2011) 287 τελικό «Μια ενιαία αγορά για τα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας».

(11)  COM(2011) 206 τελικό - Πράξη για την Ενιαία Αγορά – Δώδεκα δράσεις για την τόνωση της ανάπτυξης και την ενίσχυση της εμπιστοσύνης «Μαζί για μια νέα ανάπτυξη»

(12)  COM(2011) 287 τελικό.

(13)  SEC(2011) 615 τελικό - «Εκτίμηση του αντικτύπου για τη διασυνοριακή ηλεκτρονική πρόσβαση στα ορφανά έργα».