16.12.2006   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 309/119

1.1

Το ευρωπαϊκό κοινωνικό πρότυπο αποτελεί πραγματικότητα η οποία βασίζεται στην ενότητα των βασικών αρχών και την ποικιλότητα όσον αφορά την εφαρμογή τους. Το πρότυπο έχει αποδείξει την αξία του εμπνέοντας τις ευρωπαϊκές χώρες συμβάλλοντας στην οικοδόμηση συνεκτικών, αλληλέγγυων, και ανταγωνιστικών κοινωνιών. Τα προσεχή έτη, το πρότυπο θα αντιμετωπίσει σημαντικές νέες προκλήσεις. Το έργο μας σήμερα έγκειται στο να δώσουμε να περιεχόμενο σ' ένα ευρωπαϊκό πρότυπο και να προετοιμαστούμε για το μέλλον.

1.2

Η ισχύς του ευρωπαϊκού κοινωνικού προτύπου πηγάζει από τον τρόπο αλληλεπίδρασης της ανταγωνιστικότητας, της αλληλεγγύης, και της αμοιβαίας εμπιστοσύνης. Συνεπώς, το πρότυπο είναι ταυτόχρονα πραγματικότητα και όραμα για το μέλλον. Δεν μπορεί, όμως, να θεωρηθεί ποτέ «τελικό» με οποιαδήποτε έννοια. Πρέπει να είναι δυναμικό και να προσαρμόζεται στις νέες προκλήσεις.

1.3

Στην παρούσα ανάλυση, το ευρωπαϊκό κοινωνικό πρότυπο δεν περιορίζεται στην παραδοσιακή έννοια του όρου «κοινωνικό». Λαμβανομένης υπόψη της ανάπτυξης των διαφόρων τομέων, ο όρος «κοινωνικό» πρέπει να συνδέεται τόσο με την οικονομία όσο και με το περιβάλλον. Μόνο εάν αποδεχτούμε τον ευρύ αυτό ορισμό μπορεί το κοινωνικό πρότυπο να παράσχει την απαραίτητη έμπνευση για την αντιμετώπιση των μελλοντικών προκλήσεων. Με αυτή την ευρεία ερμηνεία, το πρότυπο θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ευρωπαϊκό κοινωνιακό πρότυπο η κοινωνική πτυχή του οποίου αποτελεί μια συνιστώσα. Ωστόσο, στην παρούσα ανάλυση, θα χρησιμοποιηθεί ο όρος «κοινωνικό» πρότυπο.

1.4

Όλα τα εθνικά συστήματα στην ΕΕ χαρακτηρίζονται από τη σχέση της οικονομικής αποτελεσματικότητας και της κοινωνικής προόδου. Ο ορθός σχεδιασμός των κοινωνικών θεσμών και των θεσμών της αγοράς εργασίας αποτέλεσε θετικό παράγοντα τόσο για την κοινωνική δικαιοσύνη όσο και για την οικονομική αποτελεσματικότητα και παραγωγικότητα. Η κοινωνική πολιτική αποτελεί συντελεστή της παραγωγής.

1.5

Η ΕΟΚΕ έχει εντοπίσει τρία βασικά στοιχεία του ευρωπαϊκού κοινωνικού προτύπου με αφετηρία το κράτος ως θεματοφύλακας και, συχνά, πηγή δράσης για την προώθηση της κοινωνικής συνοχής και δικαιοσύνης στοχεύοντας σε υψηλά επίπεδα απασχόλησης και στην παροχή δημοσίων υπηρεσιών υψηλής ποιότητας. Άλλα βασικά στοιχεία συνδέονται, μεταξύ άλλων, με τα μέτρα για την παραγωγικότητα και την ανταγωνιστικότητα, την αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών προκλήσεων, την έρευνα και την εκπαίδευση.

1.6

Τα επιτεύγματα του ευρωπαϊκού κοινωνικού προτύπου, το οποίο οικοδομήθηκε επί δεκαετίες, από οικονομικής, κοινωνικής, και περιβαλλοντικής άποψης είναι ουσιαστικά. Η δημιουργία του ευρωπαϊκού χώρου ευημερίας είναι το πλέον απτό αποτέλεσμα. Ωστόσο, αυτό δεν μπορεί να αποκρύψει τις αδυναμίες του προτύπου όπως είναι, για παράδειγμα, ο συνεχιζόμενος κοινωνικός αποκλεισμός, οι εμμένοντες θύλακες φτώχειας, και τα σταθερά υψηλά επίπεδα ανεργίας, ιδιαίτερα μεταξύ των νέων.

1.7

Για την Ευρώπη, και για το ευρωπαϊκό κοινωνικό πρότυπο, οι προκλήσεις του μέλλοντος είναι σημαντικές. Καλύπτουν την ανταγωνιστικότητα και την απασχόληση, τον κοινωνικό αποκλεισμό και την καταπολέμηση της φτώχειας, και τις συνέπειες της παγκοσμιοποίησης. Άλλες προκλήσεις είναι το θέμα της ισότητας των δυο φύλων, η μετανάστευση και οι δημογραφικές εξελίξεις.

1.8

Προκειμένου να μπορέσει το ευρωπαϊκό κοινωνικό πρότυπο να συμβάλει στη διαμόρφωση της μελλοντικής κοινωνίας, θα πρέπει να είναι δυναμικό, ανοικτό στις προκλήσεις, τις αλλαγές, και τις μεταρρυθμίσεις.

1.9

Το ευρωπαϊκό κοινωνικό πρότυπο είναι έγκυρο μόνο εάν έχει την υποστήριξη και την εκτίμηση των ευρωπαίων πολιτών. Η ανάλυση και τα βασικά θέματα του ευρωπαϊκού κοινωνικού προτύπου πρέπει να αποτελέσουν βάση συζήτησης και διαλόγου στα κράτη μέλη και, έτσι, να προσφέρουν στους πολίτες νέα μέσα παρουσίασης των απόψεών τους για το είδος της Ευρώπης και του κοινωνικού προτύπου που επιθυμούν.

1.10

Με λίγα λόγια, η υπόθεση της παρούσας γνωμοδότησης είναι ότι το ευρωπαϊκό κοινωνικό πρότυπο πρέπει να προβάλει την ιδέα μιας δημοκρατικής, οικολογικής, ανταγωνιστικής, βασιζόμενης στην αλληλεγγύη, κοινωνίας της ευημερίας, χωρίς αποκλεισμούς για όλους τους πολίτες της Ευρώπης.

2.1.1.1

Το ευρωπαϊκό κοινωνικό πρότυπο και τα χαρακτηριστικά του έχουν αποτελέσει αντικείμενο έντονης συζήτησης. Δεν εκπλήσσει το γεγονός ότι ορισμένα πρόσφατα γεγονότα προσέφεραν έναυσμα για τη συζήτηση. Το σχέδιο συνταγματικής συνθήκης δεν έτυχε της υποστήριξης του κοινού και τα οράματά του δεν υλοποιήθηκαν. Εξάλλου, και άλλες εξελίξεις και γεγονότα ενέπνευσαν τη συζήτηση για το ευρωπαϊκό κοινωνικό πρότυπο: η ανεπαρκής οικονομική επίδοση της Ευρώπης και η αδυναμία της να αυξήσει την απασχόληση, οι δημογραφικές εξελίξεις, η συνεχιζόμενη παγκοσμιοποίηση και οι συνέπειές της, και η έντονη συζήτηση για το σχέδιο οδηγίας για τις υπηρεσίες. Η ένταξη νέων κρατών μελών εμπνέει περαιτέρω τις συζητήσεις για το μέλλον της Ευρώπης.

2.1.1.2

Με την παρούσα γνωμοδότηση, η ΕΟΚΕ συμβάλλει στο διάλογο που διεξάγεται. Η γνωμοδότηση θα αποτελέσει βάση για περαιτέρω διάλογο με τους κοινωνικούς εταίρους και την οργανωμένη κοινωνία των πολιτών.

2.1.1.3

Αφετηρία της γνωμοδότησης είναι η αναγνώριση του γεγονότος ότι υπάρχει μια δέσμη αξιών αλλά και ότι υπάρχει μια κοινωνική πραγματικότητα, και ότι τα δυο αυτά μαζί μπορούν να αποκληθούν ευρωπαϊκό κοινωνικό πρότυπο. Σκοπός είναι να εξεταστεί το περιεχόμενο του προτύπου αυτού και να σκιαγραφηθούν ιδέες και προκλήσεις για την περαιτέρω ανάπτυξή του.

2.1.1.4

Ως όραμα για την Ευρώπη, το κοινωνικό πρότυπο πρέπει να αναπτυχθεί σε αρμονία με άλλα οράματα για την Ευρώπη, και ιδιαίτερα τα οράματα της βιώσιμης ανάπτυξης και μιας Ευρώπης που θα καταστεί η πλέον ανταγωνιστική κοινωνία που βασίζεται στη γνώση και που προσφέρει περισσότερες και καλύτερες θέσεις απασχόλησης και κοινωνική συνοχή.

2.1.2.1

Η ανάλυση του ευρωπαϊκού κοινωνικού προτύπου πρέπει να ξεκινήσει με την αξία των συστημάτων έτσι όπως έχουν αναπτυχθεί στις ευρωπαϊκές χώρες. Τα συστήματα αξιών παρέχουν τη βάση οποιασδήποτε συζήτησης σχετικά με τα κοινά χαρακτηριστικά ενός κοινωνικού προτύπου. Η Ευρωπαϊκή Ένωση βασίζεται σε ορισμένες κοινές αρχές: της ελευθερίας, της δημοκρατίας, του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της αξιοπρέπειας του ανθρώπου, της ισότητας, της αλληλεγγύης, του διαλόγου και της κοινωνικής δικαιοσύνης. Το γεγονός ότι το πρότυπο εν μέρει είναι ένα πρότυπο που βασίζεται στα δικαιώματα — όπως καταδεικνύεται από τον Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Χάρτη — τονίζει ότι το πρότυπο βασίζεται σε αξίες.

2.1.2.2

Στην παρούσα ανάλυση, το ευρωπαϊκό κοινωνικό πρότυπο πρέπει να θεωρηθεί από μια ευρύτερη γωνία. Το κοινωνικό πρότυπο δεν μπορεί να περιοριστεί στην παραδοσιακή έννοια του όρου «κοινωνικό». Η αλληλεπίδραση των οικονομικών, κοινωνικών και περιβαλλοντικών θεμάτων απαιτούν μια ευρύτερη ερμηνεία του κοινωνικού προτύπου.

2.1.2.3

Εξάλλου, στην παρούσα ανάλυση του ευρωπαϊκού κοινωνικού προτύπου επιλέγηκε μια διπλή προσέγγιση: εστίαση σε αξίες και οράματα, σε συνδυασμό με βασικές αρχές για την υλοποίηση των οραμάτων. Το κοινωνικό πρότυπο δεν περιορίζεται στη διατύπωση οραμάτων. Είναι εξίσου έργο μεταφοράς του οράματος στην πολιτική πραγματικότητα. Ρόλος του ευρωπαϊκού κοινωνικού προτύπου είναι να προσφέρει έμπνευση και να παράσχει ένα πλαίσιο για την αντιμετώπιση νέων προκλήσεων.

2.1.2.4

Μια υπόθεση της ανάλυσης που ακολουθεί είναι ότι το ευρωπαϊκό κοινωνικό πρότυπο σήμερα βασικά έχει τρεις πυλώνες: οικονομικούς, κοινωνικούς, και περιβαλλοντικούς στόχους. Με την αλληλεπίδραση ακριβώς των τριών τομέων — με ένα υπόβαθρο τάσεων όπως, για παράδειγμα, η παγκοσμιοποίηση — συγκεκριμενοποιείται η ανάπτυξη του κοινωνικού προτύπου. Η ισχύς του ευρωπαϊκού κοινωνικού προτύπου πηγάζει από τον τρόπο αλληλεπίδρασης της ανταγωνιστικότητας, της αλληλεγγύης, και της αμοιβαίας εμπιστοσύνης. Στην προοπτική αυτή, το ευρωπαϊκό κοινωνικό πρότυπο δεν μπορεί με καμιά έννοια να θεωρηθεί ποτέ ως «τελικό». Πρέπει να είναι δυναμικό και να προσαρμόζεται στις εσωτερικές και εξωτερικές προκλήσεις.

2.1.2.5

Το όραμα αυτό μπορεί να συνοψιστεί στην ακόλουθη πρόταση: το ευρωπαϊκό κοινωνικό πρότυπο προβάλλει την ιδέα μιας δημοκρατικής, οικολογικής, ανταγωνιστικής, βασιζόμενης στην αλληλεγγύη, κοινωνίας της ευημερίας, χωρίς αποκλεισμούς για όλους τους πολίτες της Ευρώπης.

2.1.2.6

Στο πλαίσιο αυτό, είναι σημαντικό να τονιστεί η διασύνδεση της οικονομικής αποτελεσματικότητας και της κοινωνικής δικαιοσύνης και συνοχής. Το ευρωπαϊκό κοινωνικό πρότυπο στηρίζεται στα δυο αυτά σκέλη. Παρά την ποικιλομορφία των εθνικών συστημάτων, υπάρχει ένα διακριτό ευρωπαϊκό κοινωνικό πρότυπο με την έννοια ότι όλα τα εθνικά συστήματα στις χώρες της ΕΕ χαρακτηρίζονται από τη συνεκτικότητα της οικονομικής αποτελεσματικότητας και της κοινωνικής προόδου. Ταυτόχρονα, η κοινωνική διάσταση λειτουργεί ως συντελεστής της παραγωγής. Για παράδειγμα, η καλή υγεία και η σωστή εργατική πολιτική έχουν ως αποτέλεσμα καλά οικονομικά αποτελέσματα. Ορθά σχεδιασμένες κοινωνικές πολιτικές και πολιτικές της αγοράς εργασίας, υποστηριζόμενες από τους κοινωνικούς εταίρους, μπορούν να αποτελέσουν θετική δύναμη τόσο για την κοινωνική δικαιοσύνη και συνοχή όσο και για την οικονομική αποτελεσματικότητα και την ανταγωνιστικότητα. Επιδόματα ανεργίας, σε συνδυασμό με ενεργές πολιτικές αγοράς εργασίας, σταθεροποιούν την οικονομία και προωθούν την ενεργό προσαρμογή στην αλλαγή χάρη στη βελτίωση των δεξιοτήτων και την αποτελεσματική αναζήτηση εργασίας και την επανεκπαίδευση. Ορθά εστιασμένες δημόσιες επενδύσεις σε υλικές υποδομές και ανθρώπινους πόρους μπορούν να εξυπηρετήσουν οικονομικούς και κοινωνικούς στόχους. Οι δυο πτυχές πρέπει να ενισχύονται αμοιβαία. Η ενεργός συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων και της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών μπορεί να βελτιώσει τη συνοχή και να ενισχύσει την οικονομική αποτελεσματικότητα.

2.1.2.7

Το σημείο αυτό μπορεί να θεωρηθεί και με ένα άλλο τρόπο: η απουσία μιας κοινωνικής Ευρώπης συνεπάγεται ένα οικονομικό και πολιτικό κόστος. Μια μελέτη που διενεργήθηκε για λογαριασμό της Επιτροπής σχετικά με το κόστος της απουσίας μιας κοινωνικής πολιτικής εντόπισε σημαντικά οφέλη της κοινωνικής πολιτικής από απόψεως αποτελεσματικότητας της κατανομής των πόρων, της παραγωγικότητας της εργασίας και της οικονομικής σταθερότητας. Η μελέτη κατέληξε ότι «οι κοινωνικές πολιτικές οι οποίες βασίζονται σε επενδύσεις σε ανθρώπινους πόρους και κοινωνικό κεφάλαιο ευνοούν την οικονομική αποτελεσματικότητα δεδομένου ότι βελτιώνουν την παραγωγικότητα και την ποιότητα του εργατικού δυναμικού. Κατά συνέπεια, η κοινωνική πολιτική αποτελεί συντελεστή της παραγωγής, μολονότι το κόστος της γενικά είναι ορατό στο βραχυπρόθεσμο διάστημα ενώ τα οφέλη της καθίστανται εμφανή μόνο στο μακροπρόθεσμο διάστημα» (1).

2.1.2.8

Οι χώρες, και σε ορισμένες περιπτώσεις ακόμα και οι περιφέρειες, είχαν τις ιδιαίτερες ιστορικές τους εμπειρίες, συγκρούσεις, και μορφές επίλυσης των συγκρούσεων. Η κοινωνική συναίνεση όσον αφορά την ορθή «ισορροπία» αξιών διαφέρει, επίσης, σε ένα βαθμό, μολονότι όχι σημαντικά. Οι αξίες αποτέλεσαν τη γενεσιουργό αιτία χιλιάδων θεσμικών μορφών διαμέσου των οποίων εφαρμόστηκε το «κοινωνικό σύνταγμα» των χωρών — δηλαδή, αξίες που μετουσιώθηκαν σε νόμιμα δικαιώματα και απαιτήσεις — στο οποίο στηρίζεται η οικονομία της αγοράς και ο νομικός και συνταγματικός κυβερνητικός μηχανισμός. Οι ευρωπαϊκές συνθήκες, αφενός, τονίζουν τις κοινές αξίες που στηρίζουν το κοινωνικό πρότυπο και, αφετέρου, εμμένουν στη σημασία του σεβασμού της εθνικής ποικιλομορφίας.

2.1.2.9

Υπάρχουν, εξάλλου, και οι περιβαλλοντικές πτυχές. Η ταχεία αύξηση των ενεργειακών τιμών, η συνεχής ρύπανση της ατμόσφαιρας, και οι επακόλουθες συνέπειες στη στέγαση, τις μεταφορές, και την επαγγελματική ζωή, θα επιδεινώσουν τις ισορροπίες μεταξύ οικονομικής αποτελεσματικότητας, παραγωγικότητας, κοινωνικής δικαιοσύνης και συνοχής. Ωστόσο, και εδώ υπάρχουν παραδείγματα πολιτικών που προωθούν τη βιωσιμότητα και συμβαδίζουν με την επιδίωξη οικονομικών και κοινωνικών στόχων. Το αυτό ισχύει και για θέματα όπως, για παράδειγμα, η δημόσια υγεία και η ασφάλεια. Η υποβάθμιση του περιβάλλοντος δημιουργεί νέα προβλήματα υγείας τόσο για τους νέους όσο και για τους ενήλικες Τα παράδειγμα αυτό καταδεικνύει την ανάγκη για καλύτερη ολοκλήρωση των περιβαλλοντικών θεμάτων στο ευρωπαϊκό κοινωνικό πρότυπο.

2.1.2.10

Λόγω της θεσμικής ποικιλομορφίας αυτής, ορισμένοι συμπέραναν ότι στην πράξη δεν υπάρχει ένα ευρωπαϊκό κοινωνικό πρότυπο. Είτε υπάρχουν (τουλάχιστον) τόσα πρότυπα όσες είναι και οι χώρες, είτε, στην καλύτερη περίπτωση, τα πρότυπα μπορούν να ομαδοποιηθούν σε «οικογένειες».

2.1.2.11

Η ΕΟΚΕ, μολονότι δεν έχει καμία πρόθεση να παραγνωρίσει την ποικιλομορφία αυτή, ωστόσο σημειώνει τους ακόλουθους λόγους που δικαιολογούν τον ισχυρισμό ότι υπάρχει ένα ενιαίο ευρωπαϊκό κοινωνικό πρότυπο:

2.1.2.12

Η ΕΟΚΕ επιθυμεί να προτείνει τα ακόλουθα χαρακτηριστικά — μια κοινωνική πραγματικότητα, όχι απλώς μόνο μια δέσμη αξιών η οποία παρουσιάζει μια ποικιλομορφία θεσμών — που πρέπει να θεωρηθούν ότι αποτελούν τα βασικά στοιχεία του ευρωπαϊκού κοινωνικού προτύπου τα οποία είτε έχουν ήδη υιοθετηθεί στις χώρες της ΕΕ είτε πρέπει να υιοθετηθούν με πολιτικά μέσα:

2.2.1

Η δημιουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης και οι επιτυχείς διευρύνσεις της είναι γεγονότα ιστορικών διαστάσεων. Μια ήπειρος που είχε πληγεί από τον πόλεμο και τις συγκρούσεις κατόρθωσε να κάνει μια καινούργια αρχή και να αποκηρύξει τον εθνικισμό που οδηγεί στις πολεμικές συρράξεις. Σ' αυτό το πλαίσιο πρέπει να θεωρηθεί το ευρωπαϊκό κοινωνικό πρότυπο.

2.2.2

Η Ευρώπη δικαιολογημένα μπορεί να αισθάνεται υπερήφανη για την κοινωνική της επίδοση χάρη στους θεσμούς και πολιτικές που έχει υιοθετήσει, στις μυριάδες του μορφές, σε εθνικό και, σε ορισμένο βαθμό, σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Όσον αφορά τους βασικούς δείκτες ευημερίας, συμπεριλαμβανομένων της φτώχειας, της ανισότητας, του προσδόκιμου επιβίωσης, και της υγείας, οι χώρες της Ευρώπης κατέχουν την πρώτη θέση.

2.2.3

Πολλές ευρωπαϊκές χώρες κατέχουν διεθνώς υψηλή θέση όσον αφορά τους δείκτες παραγωγικότητας και ανταγωνιστικότητας, μολονότι υπάρχουν πολλές αποκλίσεις μεταξύ των χωρών της ΕΕ. Είναι σημαντικό επίτευγμα το γεγονός ότι πολλές χώρες της ΕΕ κατέχουν διεθνώς την πρώτη θέση όσον αφορά την ανταγωνιστικότητα και τις επενδύσεις στην έρευνα. Το όραμα μιας κοινωνίας η οποία στηρίζεται στη γνώση, βασικοί συντελεστές της οποίας είναι οι επενδύσεις στην έρευνα και η δια βίου μάθηση, αποτελεί βασικό στοιχείο του ευρωπαϊκού προτύπου που τυγχάνει ευρείας στήριξης.

2.2.4

Η Ευρώπη έχει σημειώσει τη μεγαλύτερη πρόοδο όσον αφορά την εφαρμογή του πρωτοκόλλου το Κιότο — μολονότι τα γενικά αποτελέσματα δεν είναι ικανοποιητικά. Η Ευρώπη ως περιφέρεια κατέχει, επίσης, διεθνώς ηγετική θέση στον τομέα των περιβαλλοντικών τεχνολογιών και της ανάπτυξης νέων ενεργειακών λύσεων στα θέματα της θέρμανσης και των μεταφορών.

2.2.5

Από τη σύγκριση των δεικτών κοινωνικής συνοχής και ασφάλειας και των ποσοστών απασχόλησης/ανεργίας στις χώρες του ΟΟΣΑ προκύπτει ότι οι χώρες που προσφέρουν υψηλά επίπεδα ασφάλειας στους εργαζομένους τους τείνουν να έχουν υψηλότερα επίπεδα απασχόλησης και ότι οι σκανδιναβικές χώρες αποτελούν τα πλέον θετικά παραδείγματα.

2.2.6

Καθίσταται ολοένα και πιο εμφανές ότι η πολιτική υποστήριξη της περαιτέρω ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης εξαρτάται από μια αντίληψη η οποία ξεπερνά την απλή ολοκλήρωση των αγορών. Καθώς καταργούνται τα οικονομικά σύνορα, οι κυβερνήσεις των κρατών μελών και τα ευρωπαϊκά όργανα, μαζί με τους κοινωνικούς εταίρους σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο, αναπτύσσουν κατάλληλους μηχανισμούς οι οποίοι διασφαλίζουν την κοινωνική συνοχή και δικαιοσύνη υπό τις νέες συνθήκες και, ειδικότερα, αποτρέπουν ο ανταγωνισμός των συστημάτων να οδηγήσει σε μια ισοπέδωση προς τα κάτω με αποτέλεσμα σοβαρή μείωση του επιπέδου κοινωνικής ασφάλειας στην Ευρώπη.

2.2.7

Η διεύρυνση της ΕΕ συνέβαλε πολύ εποικοδομητικά στην ανάπτυξη της ταυτότητας του ευρωπαϊκού κοινωνικού προτύπου. Η διεύρυνση πλούτυνε την ΕΕ με ένα πλήθος χωρών με μια μακρά ιστορία πολιτισμικών, κοινωνικών, οικονομικών, και βιομηχανικών επιτευγμάτων. Παγίωσε σαφώς την πολιτιστική διάσταση του κοινωνικού προτύπου. Η πολιτισμική διάσταση θα αποτελέσει έναν από τους βασικούς μηχανισμούς της συνοχής της ΕΕ.

2.2.8

Οι κοινωνικός διάλογος, σε όλα τα επίπεδα, έχει καταστεί ζωτική έκφραση του ευρωπαϊκού κοινωνικού προτύπου. Η αναδυόμενη συναίνεση, η οποία αναπτύχθηκε με τον κοινωνικό διάλογο, θα καταστήσει δύσκολη την επίτευξη των μεγάλων φιλοδοξιών της στρατηγικής της Λισσαβώνας χωρίς τη συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων. Ο ευρωπαϊκός τρόπος αντιμετώπισης της συμμετοχής των εργαζομένων διασφαλίζει ότι οι συνεχείς διαρθρωτικές μεταβολές που υφίστανται είναι επωφελείς για όλους τους ενδιαφερόμενους.

2.2.9

Οι κοινωνικοί εταίροι διαδραμάτισαν αποφασιστικό ρόλο όσον αφορά την εφαρμογή των κοινωνικών πολιτικών. Ο ρόλος αυτός είναι μοναδικός στον κόσμο. Μέχρι που έχει προταθεί οι κοινωνικοί εταίροι να είναι υπεύθυνοι, σε κοινοτικό επίπεδο, για όλο το ρυθμιστικό έργο που αφορά τον κόσμο της εργασίας.

2.2.9.1

Όσον αφορά τη βασική δομή του ευρωπαϊκού κοινωνικού προτύπου, δεν έχει εκτιμηθεί όσο θα έπρεπε ο θεμελιώδης ρόλος που διαδραματίζουν οι κοινωνικοί εταίροι στους τομείς της οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής. Στο πλαίσιο αυτό, πρέπει να τονιστεί η ιδιαίτερη σημασία του ρυθμιστικού ρόλου των συνδικαλιστικών και εργοδοτικών οργανώσεων στο πλαίσιο των συλλογικών συμβάσεων και των συμβάσεων περί αποδοχών. Η θεσμοθετημένη συμμετοχή των εκπροσώπων των εργαζομένων εντός των επιχειρήσεων αποτελεί, επίσης, θεμελιώδες στοιχείο του ευρωπαϊκού κοινωνικού προτύπου.

2.2.10

Η συμμετοχή των πολιτών και των οργανώσεών τους αποτελεί ουσιαστικό παράγοντα διαμόρφωσης του ευρωπαϊκού κοινωνικού προτύπου. Οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών προωθούν τις επιθυμίες των μελών τους και διαδραματίζουν συχνά σημαντικό ρόλο ως πάροχοι κοινωνικών υπηρεσιών. Το μέλλον του ευρωπαϊκού κοινωνικού προτύπου και ο δυναμισμός του εξαρτώνται από τη μεγαλύτερη συμμετοχή της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών με την επέκταση του διαλόγου των πολιτών και, ως εκ τούτου, της συμμετοχικής δημοκρατίας.

2.2.11

Οι υψηλής ποιότητας υπηρεσίες του δημοσίου τομέα αποτελεί ένα άλλο σημαντικό στοιχείο για τον προσδιορισμό του ευρωπαϊκού κοινωνικού προτύπου. Η γενική εικόνα της κατάστασης στην ΕΕ είναι ότι ο δημόσιος τομέας, ως φορέας ο οποίος εγγυάται ή/και διασφαλίζει την εξίσου παροχή βασικών υπηρεσιών, τυγχάνει ευρύτερης παροχής υποστήριξης και διαδραματίζει ευρύτερο ρόλο σε σύγκριση με άλλες χώρες. Σε τομείς όπως η εκπαίδευση και η κατάρτιση, η ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και η φροντίδα των ηλικιωμένων, ο δημόσιος τομέας διαδραματίζει σημαντικό ρόλο σε όλα τα κράτη μέλη. Ταυτόχρονα εντείνεται η συζήτηση σχετικά με τους συμπληρωματικούς ρόλους του δημόσιου τομέα, ως εγγυητή ειδικών υπηρεσιών, ή ως εγγυητή και παρόχου υπηρεσιών.

2.2.12

Στενά συνδεδεμένη με τον δημόσιο τομέα είναι η ανάπτυξη φορέων κοινωνικής οικονομίας σε ένα ορισμένο αριθμό χωρών της ΕΕ. Η κοινωνική οικονομία διαδραματίζει διττό ρόλο: παρέχει βασικές υπηρεσίες, ιδιαίτερα στον τομέα των φροντίδων και ταυτόχρονα προσφέρει απασχόληση σε άτομα τα οποία δεν μπορούν να ενταχθούν εύκολα στην κανονική αγορά εργασίας όπως, για παράδειγμα, τα άτομα με ειδικές ανάγκες. Οι κοινωνική οικονομία αναπτύσσεται ολίγο ως πολύ σε όλες τις χώρες της ΕΕ, εν μέρει λόγω των δημογραφικών εξελίξεων και της ανάγκης για παροχή φροντίδων στους ηλικιωμένους. Οι κοινωνική οικονομία διαδραματίζει σημαντικό ρόλο όσον αφορά την καταπολέμηση της φτώχειας. Η κοινωνική οικονομία πολλά έχει «πρόσωπα» και μεγάλο πλήθος μορφών οργάνωσης ενώ δεν έχει υποχρεωτικά διάθεση να ενταχθεί στο ανταγωνιστικό σύστημα.

2.3.1

Μολονότι είναι ορθό να τονίζονται τα επιτεύγματα του ευρωπαϊκού κοινωνικού προτύπου, θα ήταν σφάλμα να παραγνωρίζονται οι αδυναμίες του και οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει σε ένα μεταβαλλόμενο περιβάλλον. Η υπερηφάνεια για το κοινωνικό πρότυπο δεν πρέπει να συγχέεται με την αυταρέσκεια.

2.3.2

Συχνά λέγεται ότι το πρότυπο δεν μπορεί να αποκληθεί «κοινωνικό» εάν καταδικάζει το ένα δέκατο ή δωδέκατο του εργατικού δυναμικού σε ανεργία. Από μια έννοια, αυτό είναι ορθό: στην πλειονότητα των χωρών της ΕΕ η ανεργία είναι απαράδεκτα υψηλή, προκαλεί κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα, απειλεί την κοινωνική συνοχή, και σπαταλά τους παραγωγικούς πόρους. Ωστόσο, ο υπονοούμενος συχνά ισχυρισμός είναι ότι η Ευρώπη, επιλέγοντας ένα κοινωνικό πρότυπο, επιλέγει ταυτόχρονα ένα υψηλό επίπεδο ανεργίας και ότι η ανεργία είναι το τίμημα για την κοινωνική συνοχή. Η ΕΟΚΕ απορρίπτει την άποψη αυτή. Η Ευρώπη δεν οφείλει να επιλέξει μεταξύ κοινωνικής συνοχής και υψηλού επίπεδου ανεργίας.

2.3.3

Η ανεργία παραμένει η βασική απειλή του ευρωπαϊκού κοινωνικού προτύπου, αυξάνοντας το κόστος, μειώνοντας τις οικονομικές ευκαιρίες, δημιουργώντας ανισότητα και κοινωνικές εντάσεις. Μείωση της απασχόλησης παραμένει βασική προτεραιότητα. Τούτο ισχύει ιδιαίτερα όσον αφορά την ανεργία των νέων η οποία, σε πολλές χώρες, είναι σημαντικά υψηλότερη από το μέσο επίπεδο ανεργίας και, δεδομένου του κινδύνου αποκλεισμού για μεγάλο χρονικό διάστημα από την αγορά εργασίας και από την κοινωνία γενικότερα, είναι ιδιαίτερα επιζήμια τόσο από κοινωνική όσο και από οικονομική άποψη. Για να επιλυθεί το πρόβλημα αυτό απαιτείται μια ευρεία δέσμη μέτρων από πλευράς προσφοράς σε συνδυασμό με μέτρα πολιτικής από πλευράς ζήτησης προκειμένου να διασφαλιστεί το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα

2.3.4

Η γεωγραφική ανισότητα και φτώχεια (που υπολογίζεται ότι πλήττει 70 εκατ. πολίτες) παραμένει σημαντική σε όλη την έκταση της Ευρωπαϊκής Ένωσης και έχει ενταθεί από της διευρύνσεως. Ακόμη και στις πλούσιες ευρωπαϊκές χώρες ένας υπερβολικά μεγάλος αριθμός ατόμων πλήττεται από (σχετική) φτώχεια. Η παιδική φτώχεια είναι ιδιαίτερα σκανδαλώδης, επειδή καταστρέφει τις δυνατότητες που προσφέρει η ζωή και παγιώνει την ανισότητα από την μια γενιά στην άλλη. Παρά τις υψηλές σημερινές φιλοδοξίες, οι πολιτικές κοινωνικής συνοχής στα κράτη μέλη της ΕΕ δεν κατόρθωσαν να καταπολεμήσουν τη φτώχεια και την ανεργία. Τούτο αποτελεί σημαντική πρόκληση για την Ευρώπη.

2.3.5

Αυτές και άλλες αδυναμίες της ευρωπαϊκής οικονομίας και κοινωνίας, στο κοινωνικό μας πρότυπο, συχνά θεωρείται ότι επιδεινώνονται από νέες προκλήσεις, με τη μορφή της οικονομικής παγκοσμιοποίησης, της εξέλιξης των νέων τεχνολογιών και του γηρασμού του πληθυσμού. Η αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης και η μείωση του ποσοστού των γεννήσεων δημιουργούν σοβαρά προβλήματα όσον αφορά τη χρηματοδότηση των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης — με χαρακτηριστικό παράδειγμα τα συστήματα συνταξιοδότησης. Η ΕΟΚΕ απευθύνει έκκληση κατά μιας απλουστευμένης πολιτικής προσέγγισης η οποία βασίζεται σε ένα αριθμό δημοφιλών δοξασιών:

2.4.1

Προκειμένου να επιβιώσει το ευρωπαϊκό πρότυπο, και να μπορεί να επηρεάζει τις μελλοντικές πολιτικές, πρέπει να είναι δυναμικό και ανοικτό στο διάλογο και τη μεταρρύθμιση. Η ιστορία παρέχει πολλά παραδείγματα προκλήσεων που δεν μπορούσαν να προβλεφθούν: οι απειλητικές περιβαλλοντικές καταστροφές, οι ριζικές δημογραφικές αλλαγές και αλλαγές στη διάρθρωση των οικογενειών, οι κρίσεις όσον αφορά τον εφοδιασμό σε ενέργεια, η κρίση της γνώσης, οι νέες και ισχυρές τεχνολογίες των πληροφοριών και των επικοινωνιών, και τα μεταβαλλόμενα πρότυπα της παραγωγής και ου επαγγελματικού βίου.

2.4.2

Στο μέλλον, η βασική πρόκληση που θα αντιμετωπίσει το ευρωπαϊκό κοινωνικό πρότυπο είναι ο εντοπισμός των πτυχών του προτύπου οι οποίες θα προωθήσουν λύσεις επωφελείς για όλους σε δυο ή τρία επίπεδα. Με άλλα λόγια, θα πρέπει να εντοπιστούν υπάρχουσες ή νέες πολιτικές οι οποίες προωθούν την κοινωνική συνοχή, την οικονομική επίδοση, και τη βιώσιμη ανάπτυξη.

2.4.3

Ταυτόχρονα, έχει ζωτική σημασία, να εφαρμοστούν σταθερά μετριοπαθείς μεταρρυθμίσεις στους θεσμούς που έχει αποδειχθεί επαρκώς ότι έχουν αρνητικές συνέπειες από οικονομικής, κοινωνικής, και περιβαλλοντικής άποψης. Στο σημείο αυτό, αξιολογήσεις των επιπτώσεων των πολιτικών μπορεί να είναι χρήσιμες, με σκοπό βελτίωση των ρυθμίσεων και όχι απλουστευμένη απορρύθμιση.

2.4.4

Πού εντοπίζονται οι νέες προκλήσεις πού αντιμετωπίζει το ευρωπαϊκό κοινωνικό πρότυπο; Εν πρώτοις υπάρχουν τρεις τομείς: ανταγωνιστικότητα και απασχόληση, κοινωνική ένταξη και καταπολέμηση της φτώχειας, και οι συνέπειες της παγκοσμιοποίησης. Πιο μακροπρόθεσμα, οι περιβαλλοντικές προκλήσεις μπορούν να προκαλέσουν σοβαρές μετεγκαταστάσεις παραγωγής και χώρου εργασίας. Σ' αυτό πρέπει να προστεθούν τα θέματα της μετανάστευσης (εσωτερικής και εξωτερικής) και της ισότητας των δυο φύλων. Και τα δύο θα επηρεάσουν έντονα με τη μελλοντική μορφή του ευρωπαϊκού κοινωνικού προτύπου.

2.4.5

Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να αναπτυχθεί περαιτέρω η κοινωνία της γνώσης τόσο στον τομέα της έρευνας όσο και στον τομέα της δια βίου μάθησης. Η γνώση θα καταστεί, ακόμα περισσότερο και από σήμερα βασικός συντελεστής για τη διασφάλιση της ανταγωνιστικότητας και, κατά συνέπεια, για τη δημιουργία πόρων για τις κοινωνικές πολιτικές. Στο πλαίσιο αυτό, είναι σημαντικό να συνεχίσει η στήριξη της επιχειρηματικότητας και της ανάπτυξης μικρών επιχειρήσεων. Οι κοινωνικές συνέπειες της επανάστασης της γνώσης είναι ενδεχομένως θέμα που θα μπορούσε επωφελώς να αποτελέσει αντικείμενο του κοινωνικού διαλόγου. Η ανάπτυξη νέων και αποτελεσματικών συστημάτων δια βίου μάθησης θα αποτελέσει ιδιαίτερη πρόκληση για τις κυβερνήσεις και τους κοινωνικούς εταίρους.

2.4.6

Είναι επιτακτικό να διερευνηθεί η επίτευξη νέας ισορροπίας μεταξύ ευελιξίας και ασφάλειας η οποία θα προωθήσει την απασχόληση και την καινοτομία, όπως τόνισαν και οι κοινωνικοί εταίροι στο κοινό τους πρόγραμμα εργασίας (3). Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να συμφωνήσουν οι κοινωνικοί εταίροι όσον αφορά μέτρα για τη μείωση της ανεργίας των νέων. Η ανεργία αυτή καθαυτή είναι τραγικό φαινόμενο. Η ανεργία των νέων γενιών αποτελεί κίνδυνο για τον ίδιο τον ιστό της δημοκρατικής ευρωπαϊκής κοινωνίας.

2.4.7

Στην προοπτική των περιβαλλοντικών προκλήσεων, θα απαιτηθούν περισσότερες επενδύσεις στις μεταφορές και τη στέγαση, καθώς και στο σχεδιασμό και τη μεταρρύθμιση των τοπικών κοινοτήτων. Η άνοδος των ενεργειακών τιμών θα έχει ριζικές επιπτώσεις στην πολιτική κοινωνικής συνοχής και τις διαρθρωτικές πολιτικές. Πρόκειται για τομείς που προσφέρονται ιδιαίτερα για λύσεις επωφελείς για όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη.

2.4.8

Το σύστημα μακροοικονομικής διαχείρισης οφείλει να στηρίξει καλύτερα τους στόχους της στρατηγικής της Λισσαβώνας. Σε μια πιο μακροπρόθεσμη προοπτική, στη μετά τη Λισσαβώνα εποχή, έχει ζωτική σημασία η επίτευξη μιας ισορροπίας, προσανατολισμένης στην ανάπτυξη, που θα στηρίζεται στους δυο πυλώνες της οικονομικής πολιτικής, δηλαδή την προσφορά και τη ζήτηση.

2.4.9

Η παγκοσμιοποίηση είναι πρόκληση όχι μόνο από απόψεως εμπορίου και τιμών. Η παγκοσμιοποίηση είναι, επίσης, ευκαιρία, για παράδειγμα, για το άνοιγμα νέων περιβαλλοντικών τεχνολογιών. Η Ευρώπη πρέπει να επενδύσει πολύ περισσότερο σε σύγχρονες τεχνολογίες, ιδιαίτερα στον τομέα του περιβάλλοντος, δεδομένου ότι άλλες χώρες, όπως οι ΗΠΑ, εντοπίζουν γρήγορα τις ευκαιρίες που διανοίγονται. Η παγκοσμιοποίηση δεν είναι μόνο ζήτημα προσπάθειας για επιβίωση. Είναι, μάλλον, ζήτημα πρωτόβουλης δράσης και εντοπισμού των ευκαιριών.

2.4.10

Οι πλέον πιθανές σοβαρές προκλήσεις του μέλλοντος είναι η επιστροφή της Ευρώπης σε εθνικιστικές και πολιτικές και πολιτικές προστατευτισμού και κλείσιμο των αγορών. Αυτό, πράγματι, θα ήταν επιζήμιο τόσο από οικονομικής όσο και από κοινωνικής άποψης.

2.4.11

Κανένα κοινωνικό πρότυπο στο παρελθόν δεν ήταν τελικό και ούτε θα είναι στο μέλλον. Η βασική ιδέα ενός κοινωνικού προτύπου είναι ότι δημιουργεί ιδέες και απόψεις καθώς εξελίσσεται. Ένα κοινωνικό πρότυπο πρέπει να είναι δυναμικό αλλιώς απολιθώνεται — και χάνεται. Ένα κοινωνικό πρότυπο πρέπει να τίθεται σε δοκιμασία και να συζητείται σε μια συνεχή δημοκρατική διαδικασία. Πρέπει να διενεργούνται αξιολογήσεις και αναπτύσσονται και να προσαρμόζονται κατάλληλα μέσα διακυβέρνησης.

2.5.1

Το ευρωπαϊκό κοινωνικό πρότυπο μπορεί να θεωρηθεί ως προσπάθεια κατάρτισης ενός σχεδίου για τη διαμόρφωση μιας Ένωσης της ευημερίας στο μέλλον, που θα διαθέτει μια ιδιαίτερα ανταγωνιστική βιομηχανία, θα έχει ιδιαίτερα μεγάλες φιλοδοξίες, και υψηλό επίπεδο ευθυνών όσον αφορά τις περιβαλλοντικές προκλήσεις. Με αυτή την περιγραφή, και έμφαση στις δημοκρατικές του λειτουργίες, το ευρωπαϊκό κοινωνικό πρότυπο μπορεί να αποτελέσει πηγή έμπνευσης για άλλες χώρες ή ομάδες χωρών.

2.5.2

Το ευρωπαϊκό κοινωνικό πρότυπο μπορεί να γίνει πρότυπο παγκόσμιας αναφοράς; Κάθε χώρα και κάθε ομάδα χωρών έχει αναπτύξει το δικό της κοινωνικό πρότυπο και έχει αναπτύξει τις εφαρμογές του. Ό,τι έχει αποδειχθεί πολύτιμο στην Ευρώπη δεν είναι αναγκαστικά και πολύτιμο σε άλλες χώρες και υπό διαφορετικές συνθήκες. Ωστόσο, το ευρωπαϊκό κοινωνικό πρότυπο θα μπορούσε να αποτελέσει παράδειγμα, εάν όχι τουλάχιστον επειδή προσπαθεί να εντάξει σε ένα σύνολο τα οικονομικά, κοινωνικά, και περιβαλλοντικά θέματα σε μια «ιδέα μιας δημοκρατικής, οικολογικής, ανταγωνιστικής, βασιζόμενης στην αλληλεγγύη, κοινωνίας της ευημερίας, χωρίς αποκλεισμούς για όλους τους πολίτες της Ευρώπης». Θα κριθεί από τις άλλες χώρες από την άποψη της επίτευξης των στόχων αυτών.

2.5.3

Οι εταίροι της ΕΕ επιδεικνύουν όλο και μεγαλύτερο ενδιαφέρον για την προσέγγιση της ΕΕ επειδή, με ενεργό τρόπο, συνδυάζει τους οικονομικούς, κοινωνικού, και περιβαλλοντικούς στόχους. Το ευρωπαϊκό οικονομικό και κοινωνικό πρότυπο για την περιφερειακή ολοκλήρωση μπορεί να αποτελέσει πηγή έμπνευσης για άλλες περιοχές και χώρες. Η αξία της ευρωπαϊκής προσέγγισης των τριών πυλώνων είναι αποδεδειγμένη.

2.5.4

Στη μελέτη της για την κοινωνική διάσταση της παγκοσμιοποίησης, η ΔΟΕ αναφέρθηκε ρητά στο ευρωπαϊκό κοινωνικό πρότυπο ως πιθανή πηγή έμπνευσης για τις νέες βιομηχανικέ χώρες (4). Ένα παράδειγμα είναι η Κίνα η οποία έχει επιτύχει μια σταθερή και ταχεία οικονομική ανάπτυξη, αλλά αντιλαμβάνεται ολοένα και περισσότερο τις κοινωνικές εντάσεις και τα οικολογικά προβλήματα.

2.6.1

Το ευρωπαϊκό κοινωνικό πρότυπο θα διαρκέσει και θα επιβιώσει μόνο εφόσον έχει την υποστήριξη των πολιτών της Ευρώπης. Προκειμένου να έγκυρο, το πρότυπο πρέπει να αποτελεί αντικείμενο διαλόγου και συζήτησης με τους πολίτες,. Αυτό θα προσέφερε στους πολίτες μια μοναδική ευκαιρία να ακουστούν στη γενική συζήτηση για το μέλλον της ευρωπαϊκής κοινωνίας.

2.6.2

Στην παρούσα γνωμοδότηση, η ΕΟΚΕ παρουσίασε μια βασική ανάλυση του ευρωπαϊκού κοινωνικού προτύπου. Η ανάλυση αυτή πρέπει να αναπτυχθεί περαιτέρω. Υπάρχει ιδιαίτερη ανάγκη για σαφή διασύνδεση της ιδέας και της πραγματικότητας. Έτσι, το πρότυπο μπορεί να αποτελέσει βάση για περαιτέρω συζητήσεις σχετικά με το είδος της ευρωπαϊκής κοινωνίας που επιθυμούν για το μέλλον οι πολίτες. Στο πλαίσιο της νέας στρατηγικής της ΕΕ για την πληροφόρηση επικοινωνία, το πρότυπο θα μπορούσε να αποτελέσει βάση διαλόγου.

2.6.3

Τέλος, με τη συζήτηση, το διάλογο και μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση, θα δεσμευθούν οι πολίτες της Ευρώπης να υπερασπιστούν το ευρωπαϊκό κοινωνικό πρότυπο και να προσφέρουν τις ιδέες τους για την περαιτέρω ανάπτυξή του.

2.7.1

Τα μέλη της ΕΟΚΕ αποτελούν σημαντικό δίαυλο για τις οργανώσεις που εκπροσωπούν. Η ΕΟΚΕ διοργανώνει τακτικά φόρουμ ενδιαφερομένων μερών σε ένα ευρύτερο πλαίσιο για την ανταλλαγή γνωμών και απόψεων.

2.7.2

Η ΕΟΚΕ θα μελετήσει κατά πόσο μπορεί να χρησιμοποιήσει το ευρωπαϊκό κοινωνικό πρότυπο ως βάση για μια ευρύτερη προσπάθεια επικοινωνίας στην Ένωση. Έτσι, η ΕΟΚΕ μπορεί να συμβάλει συγκεκριμένα στη συζήτηση σχετικά με ποιο είδος Ευρώπης, ποιο είδος κοινωνικού προτύπου, επιθυμούν οι πολίτες για το μέλλον. Οι κοινωνικοί εταίροι, η οργανωμένη κοινωνία των πολιτών, και τα εθνικά οικονομικά και κοινωνικά συμβούλια προσκαλούνται να συμμετάσχουν.