15.2.2013   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 44/140

1.1

Παρότι η διαχείριση κινδύνου εξαρτάται κατά κύριο λόγο από την ανθεκτικότητα των πυρηνικών σταθμών, η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι πρέπει να λαμβάνονται υπόψη όλοι οι κίνδυνοι που θέτουν οι πυρηνικοί σταθμοί, συμπεριλαμβανομένων των εξωτερικών κινδύνων για τον πληθυσμό, το περιβάλλον και την οικονομία.

1.2

Η ΕΟΚΕ κρίνει απαραίτητο να προβλεφθεί ανά εγκατάσταση η διαχείριση ατυχημάτων μέσα από την κατάρτιση του προσωπικού και την ενημέρωση και διαβούλευση με τους περίοικους, στους οποίους πρέπει να παρέχεται δυνατότητα συμμετοχής στην κατάρτιση των οδηγιών ασφαλείας και να αξιοποιείται η γνώση τους της περιοχής, ενώ πρέπει επίσης να προβλέπεται διαχείριση της κατάστασης μετά από ενδεχόμενο ατύχημα (μακροπρόθεσμη αντιμετώπιση).

1.3

Η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει τη βούληση της Επιτροπής για μια φιλόδοξη αναθεώρηση της οδηγίας για την πυρηνική ασφάλεια και την καλεί να μην εξετάσει αποκλειστικά τις τεχνικές πτυχές, αλλά και οτιδήποτε αφορά τους εργαζομένους και τους πολίτες από ανθρώπινη πλευρά (υγεία, άγχος, ψυχολογία, κατάσταση ανάγκης κ.λπ.).

1.4

Η ΕΟΚΕ διαπιστώνει ότι δεν διαθέτουν όλα τα κράτη μέλη ανεξάρτητη αρχή ασφαλείας με ρυθμιστικές αρμοδιότητες (εφεξής: ρυθμιστική αρχή), ενώ δεν υπάρχει επίσης ενιαία προσέγγιση των κρατών μελών σε θέματα νομοθεσίας περί πυρηνικής ασφάλειας. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ συνιστά εναρμόνιση μέσω της οδηγίας.

1.5

Κατά την ΕΟΚΕ, η ενημέρωση του κοινού και η συμμετοχή των πολιτών θα μπορούσαν να στηρίζονται στην εφαρμογή σε πυρηνικά θέματα της σύμβασης του Aarhus, η οποία προβλέπει ενημέρωση, συμμετοχή/διαβούλευση και πρόσβαση στη δικαιοσύνη, δεδομένου ότι η σύμβαση αυτή έχει υπογραφεί από την ΕΕ και τα κράτη μέλη.

1.6

Η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι η ΕΕ, μετά από τις προσομοιώσεις ακραίων καταστάσεων και από τις συστάσεις που διατύπωσε η Επιτροπή, οφείλει να θεσπίσει μηχανισμούς επιτήρησης και ελέγχου που να περιλαμβάνουν την υποβολή περιοδικών εκθέσεων των κρατών μελών στις ευρωπαϊκές αρχές.

1.7

Κατά την ΕΟΚΕ, η στενή συνεργασία και η ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ φορέων εκμετάλλευσης, προμηθευτών, εθνικών αρχών και ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων, όπως συνιστάται στην ανακοίνωση, έχουν μεγάλη σημασία και ότι πρέπει να επεκταθούν στους πολίτες, καθώς και στο προσωπικό και τους εκπροσώπους του, περισσότερο δε ακόμη στις παραμεθόριες περιοχές, όπου απαιτείται εναρμόνιση των διαδικασιών.

1.8

Η ΕΟΚΕ συνιστά να μελετάται οπωσδήποτε, ως μία από τις ενδεχόμενες περιπτώσεις ατυχήματος, η διακοπή της λειτουργίας όλων των αντιδραστήρων μιας εγκατάστασης λόγω ταυτόχρονης απώλειας ψυκτικού μέσου και ηλεκτρικής ισχύος. Συνιστά επίσης να αναθεωρηθούν οι διαδικασίες που προϋποθέτουν τροφοδότηση του αντιδραστήρα που υπέστη ατύχημα από άλλον αντιδραστήρα της ίδιας εγκατάστασης και να επανεξεταστούν οι εξοπλισμοί έκτακτης ανάγκης: εξωτερικός φωτισμός για τις μετακινήσεις του προσωπικού, εφεδρικές γεννήτριες ντίζελ, αύξηση της υδροδότησης των δεξαμενών αποθήκευσης αναλωμένων καυσίμων.

1.9

Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι η πυρηνική ενέργεια θα εξακολουθήσει να συνιστά μέρος του ενεργειακού μείγματος της ΕΕ, δεδομένου ότι, στο ορατό μέλλον, δεν πρόκειται να είναι διαθέσιμη καμία βασική πηγή ηλεκτρικής ενέργειας επαρκής και με χαμηλές εκπομπές ανθρακούχων αερίων που να μην θέτει σε κίνδυνο τον εφοδιασμό ηλεκτρικής ενέργειας, λόγω τεχνικής βλάβης ή ατυχήματος. Ως εκ τούτου, καλεί την Επιτροπή να μεριμνήσει για την εκπόνηση μελέτης σχετικά με τους ανθρώπινους και τους οργανωτικούς παράγοντες, οι οποίοι αποτελούν τους πυλώνες της πυρηνικής προστασίας και ασφάλειας.

1.10

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την πρόθεση της Επιτροπής να προτείνει νομοθετική πράξη σχετικά με την ασφάλιση και την νομική ευθύνη, η οποία σήμερα δεν καλύπτει πραγματικά τους κινδύνους. Πράγματι, κατά την ΕΟΚΕ, πρέπει ειδικότερα να καλύπτονται οι κοινωνικές, οι περιβαλλοντικές και οι οικονομικές πτυχές, από ταμεία που θα συσταθούν από τους παραγωγούς πυρηνικής ηλεκτρικής ενέργειας στην Ευρώπη. Εξάλλου, τα ενδεχόμενα θύματα πιθανόν να μην προστατεύονται επαρκώς, ίσως μάλιστα και να μην λαμβάνουν επαρκή αποζημίωση.

1.11

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ανησυχία της για την μαζική προσφυγή στην υπεργολαβία (ενίοτε έως και 80 % του προσωπικού) χωρίς πραγματική αξιολόγηση της προσφοράς της πρακτικής αυτής από άποψη ασφάλειας. Η επακόλουθη απώλεια ικανοτήτων αποδυναμώνει τις ομάδες. Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι πρέπει να υπάρχει μεγαλύτερη μέριμνα για την κατάρτιση των ατόμων που εργάζονται στις διάφορες εγκαταστάσεις.

1.12

Η διάρκεια λειτουργίας των σταθμών είναι ένα ζήτημα που δεν εξετάζεται, ενώ είναι σημαντικό για την ασφάλεια. Η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι πρόκειται για θέμα καθοριστικό για την αξιολόγηση της ασφάλειας των εγκαταστάσεων και για την ενδεχόμενη αντικατάστασή τους από σταθμούς νέας γενεάς, καθώς και για τον άμεσο προγραμματισμό της αντικατάστασης αυτής. Οι παρατάσεις του χρόνου λειτουργίας των πυρηνικών σταθμών πρέπει να εγκρίνονται από τις εθνικές ρυθμιστικές αρχές με αποκλειστικό κριτήριο τις βέλτιστες αποδεκτές σε διεθνές επίπεδο πρακτικές.

1.13

Η ΕΟΚΕ συνιστά στην Επιτροπή να θεσμοθετήσει, με ισχύ σε όλη την επικράτεια της ΕΕ, την εναρμονισμένη προφύλαξη από παθήσεις του θυρεοειδούς με προληπτική χορήγηση μη ραδιενεργού ιωδίου σε περιπτώσεις σοβαρών ατυχημάτων, καθώς και να αξιοποιήσει τα διδάγματα της Φουκουσίμα, επεκτείνοντας σε ακτίνα 20–30 χλμ. τις ζώνες εκκενώσεως των πυκνοκατοικημένων περιοχών γύρω από τις ευρωπαϊκές εγκαταστάσεις.

2.1

Το δυστύχημα στη Φουκουσίμα (11 Μαρτίου 2011) οδήγησε σε σειρά επανεξετάσεων της ασφάλειας των πυρηνικών εγκαταστάσεων, τόσο στην Ευρώπη όσο και στον υπόλοιπο κόσμο. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση υπάρχουν 145 αντιδραστήρες, εκ των οποίων 13 σε κατάσταση παύσης λειτουργίας ή υπό αποξήλωση, δηλαδή 132 αντιδραστήρες σε κατάσταση λειτουργίας, σε 58 εγκαταστάσεις, ενίοτε παραμεθόριες. Παρότι κανένα ανάλογο δυστύχημα δεν έχει συμβεί στην ΕΕ, έπρεπε να επανεξεταστούν όλοι οι μηχανισμοί εξασφάλισης του υψηλότερου δυνατού επιπέδου προστασίας, ασφάλειας και ακτινοπροστασίας. Μεταξύ των γειτονικών χωρών, στις προσομοιώσεις ακραίων καταστάσεων συμμετείχαν η Ελβετία και η Ουκρανία.

2.2

Σε επίπεδο ΕΕ, ήδη από τον Μάρτιο του 2011, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο δήλωσε στα συμπεράσματά του ότι «η ασφάλεια των πυρηνικών εγκαταστάσεων της ΕΕ πρέπει να επανεξετασθεί, βάσει συνολικής και διαφανούς αξιολόγησης κινδύνων και ασφάλειας (προσομοίωση ακραίων καταστάσεων)». Ως εκ τούτου, δρομολογήθηκε σε όλες τις χώρες της ΕΕ μια διαδικασία ελέγχου σε τρεις φάσεις:

Όλα τα συμμετέχοντα κράτη μέλη υπέβαλαν τις εκθέσεις προόδου και τις τελικές εκθέσεις τους στην Επιτροπή εντός των συμφωνηθέντων προθεσμιών [βλ. COM(2011) 784 final].

2.3

Επιπλέον, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ζήτησε από την Επιτροπή να καλέσει τις γειτονικές χώρες της ΕΕ να συμμετάσχουν στις διαδικασίες προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων, ενώ για την ΕΕ της ζήτησε «να επανεξετάσει το νομικό και κανονιστικό πλαίσιο που ισχύει όσον αφορά την ασφάλεια των πυρηνικών εγκαταστάσεων» και «να προτείνει, έως το τέλος του 2011, τις ενδεχόμενες αναγκαίες βελτιώσεις». Ας υπενθυμιστεί εδώ ότι η επανεξέταση αυτή κατέστη δυνατό να γίνει μόνον επειδή υπήρξε εντολή του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου προς την Επιτροπή.

3.1

Στην τελική έκθεση διαπιστώθηκε ότι τα πρότυπα ασφαλείας των πυρηνικών σταθμών στην Ευρώπη είναι γενικά υψηλά, αλλά συνιστώνται βελτιώσεις ως προς διάφορα στοιχεία ασφαλείας σε σχεδόν όλες τις ευρωπαϊκές πυρηνικές εγκαταστάσεις.

3.2

Ωστόσο, οι εθνικές ρυθμιστικές αρχές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι σε καμία περίπτωση δεν επιβάλλεται παύση λειτουργίας κάποιου σταθμού.

3.3

Οι προσομοιώσεις κατέδειξαν ότι τα πρότυπα ασφαλείας του Διεθνούς Οργανισμού Ατομικής Ενέργειας (ΔΟΑΕ) και οι βέλτιστες διεθνείς πρακτικές δεν εφαρμόζονται πλήρως από το σύνολο των κρατών μελών.

3.4

Η Επιτροπή θα αναλάβει τη στενή παρακολούθηση της εφαρμογής των συστάσεων και, παράλληλα, θα προτείνει νομοθετικά μέτρα με στόχο την περαιτέρω ενίσχυση της πυρηνικής ασφάλειας στην Ευρώπη.

3.5

Πέραν των συστάσεων για πολλές επιμέρους τεχνικές βελτιώσεις στους πυρηνικούς σταθμούς, οι προσομοιώσεις ακραίων καταστάσεων αποκάλυψαν ότι οι διεθνείς κανόνες και πρακτικές δεν εφαρμόζονται κατά σύστημα. Πρέπει, επίσης, να αντληθούν διδάγματα από τη Φουκουσίμα, ιδίως ως προς τα εξής: τους κινδύνους που σχετίζονται με σεισμούς και πλημμύρες, την επιτόπια παρουσία και χρήση σεισμογραφικών οργάνων, την εγκατάσταση συστημάτων εξαερισμού με φίλτρα στο προστατευτικό περίβλημα, την τοποθέτηση ειδικού εξοπλισμού για τις επεμβάσεις εκτάκτου ανάγκης σε περίπτωση ατυχήματος και την πρόβλεψη εφεδρικής αίθουσας ελέγχου εκτός της εγκατάστασης.

3.6

Οι εθνικές ρυθμιστικές αρχές θα εκπονήσουν εθνικά σχέδια δράσης με χρονοδιαγράμματα εφαρμογής, τα οποία θα είναι έτοιμα έως το τέλος του 2012. Η Επιτροπή, σε πλήρη σύμπραξη με τις εθνικές ρυθμιστικές αρχές, έχει την πρόθεση να εκδώσει έκθεση σχετικά με την εφαρμογή των συστάσεων που διατυπώθηκαν με βάση τις προσομοιώσεις τον Ιούνιο του 2014.

3.7

Η Επιτροπή μελέτησε το ισχύον ευρωπαϊκό νομικό πλαίσιο στον τομέα της πυρηνικής ασφάλειας και θα υποβάλει, στις αρχές του 2013, πρόταση αναθεώρησης της οδηγίας για την πυρηνική ασφάλεια. Οι προτεινόμενες τροποποιήσεις θα αφορούν κυρίως τις απαιτήσεις ασφάλειας, τον ρόλο, την ανεξαρτησία και τις προνομίες των εθνικών ρυθμιστικών αρχών, τη διαφάνεια και την παρακολούθηση.

3.8

Στη συνέχεια, θα ακολουθήσουν άλλες προτάσεις, σχετικά με την ασφάλιση και την νομική ευθύνη στον τομέα των πυρηνικών και σχετικά με τα ανώτατα επιτρεπτά επίπεδα ραδιενεργού μόλυνσης στα τρόφιμα και τις ζωοτροφές. Η διαδικασία των προσομοιώσεων ακραίων καταστάσεων ανέδειξε επίσης την αναγκαιότητα πρόσθετων έργων σχετικά με την πυρηνική ασφάλεια (συγκεκριμένα, την πρόληψη κακόβουλων ενεργειών), για τα οποία η κύρια ευθύνη βαρύνει τα κράτη μέλη.

4.1

Πρέπει να επισημανθεί το εύρος των προσπαθειών και των οικονομικών μέσων που διατέθηκαν για τις προσομοιώσεις αυτές, καθώς και η σωστή και υπεύθυνη διεξαγωγή τους. Με τη διαδικασία των προσομοιώσεων ακραίων καταστάσεων, τα 14 κράτη μέλη της ΕΕ που εκμεταλλεύονται πυρηνικούς αντιδραστήρες συμμετείχαν εθελουσίως στις αξιολογήσεις, γεγονός που συνιστά σημαντική προσφορά για τον καθορισμό κοινών κανόνων προστασίας και ασφάλειας. Ωστόσο, οι αξιολογήσεις αυτές βασίστηκαν σε αυτοαξιολόγηση από τους ίδιους τους φορείς εκμετάλλευσης, ακολουθούμενη από έλεγχο εκ μέρους των εθνικών ρυθμιστικών αρχών και επανεξέταση εκ μέρους ομότιμων κριτών. Μετά από τις προσομοιώσεις και από τις συστάσεις που διατύπωσε η Επιτροπή, πρέπει να ορίσει η ΕΕ μηχανισμούς επιτήρησης και ελέγχου.

4.2.1

Παρά την ύπαρξη της οδηγίας για την πυρηνική ασφάλεια, δεν υπάρχει πραγματικά ενιαία προσέγγιση μεταξύ των κρατών μελών σε θέματα νομοθεσίας περί πυρηνικής προστασίας και ασφάλειας. Η αναθεώρηση της ευρωπαϊκής οδηγίας απαιτείται να κωδικοποιήσει περαιτέρω την πυρηνική ασφάλεια. Η εφαρμογή της και η διαδικασία επί παραβάσει πρέπει να τηρούνται αυστηρά.

4.2.2

Αναθεώρηση της οδηγίας για την πυρηνική ασφάλεια. Δύο κράτη, η Πολωνία και η Πορτογαλία, δεν έχουν ακόμη ολοκληρώσει τη διαδικασία μεταφοράς στο εθνικό τους δίκαιο της οδηγίας για την πυρηνική ασφάλεια (οδηγία 2009/71/Ευρατόμ του Συμβουλίου, της 25ης Ιουνίου 2009, περί θεσπίσεως κοινοτικού πλαισίου για την πυρηνική ασφάλεια πυρηνικών εγκαταστάσεων – προθεσμία: 22 Ιουλίου 2011). «Είναι θέμα καίριας σημασίας να διασφαλιστεί ότι τα διδάγματα από το ατύχημα στη Φουκουσίμα και τα συμπεράσματα που προέκυψαν από τις προσομοιώσεις ακραίων καταστάσεων θα εφαρμοστούν δεόντως και με συνέπεια στην ΕΕ και θα αποτυπωθούν στο νομοθετικό πλαίσιο» [COM(2012) 571 final]. Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την τρέχουσα διαδικασία αναθεώρησης και ζητά, ειδικότερα, αύξηση του ρόλου της ΕΕ στον έλεγχο. Ωστόσο, δεν πρέπει να περιοριστούμε στο τεχνικό μέρος που καλύπτεται από τις προσομοιώσεις ακραίων καταστάσεων. Η ασφάλεια εξαρτάται επίσης από τους ανθρώπους: τους πολίτες, τους εργαζόμενους και τους εκπροσώπους τους. Θα ήταν ενδιαφέρον οι διατάξεις της οδηγίας για την πυρηνική ασφάλεια που αφορούν τη διαφάνεια και τη συμμετοχή του κοινού να στηριχθούν στη σύμβαση του Aarhus —η οποία έχει υπογραφεί από την ΕΕ και σχεδόν όλα τα κράτη μέλη—, τουλάχιστον όσον αφορά τη συμμετοχή των πολιτών.

4.2.3

Είναι σημαντικό να τονιστεί ιδιαίτερα η αναγκαιότητα εναρμόνισης, μεταξύ των μελών της ΕΕ, των κανόνων σχετικά με την ακτινοπροστασία και με την ετοιμότητα εκτός των πυρηνικών εγκαταστάσεων για καταστάσεις άμεσης ανάγκης. «Στην ΕΕ, διαμένουν σε ακτίνα 30 χλμ. από 47 πυρηνοηλεκτρικούς σταθμούς, με 111 αντιδραστήρες, περισσότεροι από 100 000 κάτοικοι. Το στοιχείο αυτό καταδεικνύει ότι είναι πρωταρχικής σημασίας τα προληπτικά μέτρα εκτός των εγκαταστάσεων. Για τη λήψη των εν λόγω μέτρων είναι συναρμόδιες πολλές εθνικές, περιφερειακές και τοπικές αρχές» [COM(2012) 571 final]. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ υποστηρίζει ένθερμα την αναθεώρηση της ενωσιακής νομοθεσίας στον τομέα αυτόν, καθώς και την αναγκαιότητα συμμετοχής των περιοίκων.

4.2.4

Ασφάλιση και νομική ευθύνη σε πυρηνικά θέματα. Πρόκειται για ζήτημα που δεν καλύπτεται σε ευρωπαϊκό επίπεδο· όμως «στο άρθρο 98 της συνθήκης Ευρατόμ προβλέπεται ότι με οδηγίες του Συμβουλίου θεσπίζονται δεσμευτικά νομοθετικά μέτρα σχετικά με το θέμα αυτό. Κατά συνέπεια, με βάση εκτίμηση των επιπτώσεων, η Επιτροπή θα αναλύσει σε ποιο βαθμό, εντός των ορίων των αρμοδιοτήτων της ΕΕ, πρέπει να βελτιωθεί η κατάσταση των δυνητικών θυμάτων πυρηνικών ατυχημάτων στην Ευρώπη» [COM(2012) 571 final]. Η Επιτροπή προβλέπει την υποβολή νομοθετικής πρότασης σχετικά με το ζήτημα και η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την πρωτοβουλία αυτή, δεδομένου ότι, προς το παρόν, οι ασφάλειες δεν καλύπτουν επαρκώς τους κινδύνους. Η νομοθετική πράξη θα πρέπει, ειδικότερα, να καλύπτει τις κοινωνικές, περιβαλλοντικές και οικονομικές πτυχές και την έσχατη ευθύνη αποζημίωσης, που σήμερα βαρύνει το κράτος.

4.2.5

Αναθεώρηση της νομοθεσίας περί τροφίμων και ζωοτροφών.«Η πείρα που αντλήθηκε από τα συμβάντα στη Φουκουσίμα και στο Τσερνομπίλ κατέδειξε την ανάγκη διαφοροποίησης μεταξύ των πράξεων που ρυθμίζουν τις εισαγωγές τροφίμων από τρίτες χώρες και των πράξεων σχετικά με τη διάθεση στην αγορά τροφίμων σε περίπτωση ατυχήματος εντός της ΕΕ» [COM(2012) 571 final]. Κρίνεται σκόπιμη η αναθεώρηση της σχετικής νομοθεσίας.

4.3

Οι διευκρινίσεις για τις προσομοιώσεις ακραίων καταστάσεων περιέγραφαν ό,τι έπρεπε να καλύπτεται από τον έλεγχο, δεν περιέγραφαν όμως τι δεν θα καλύπτεται. Έτσι, η παλαιότητα και ο αντίκτυπος από την παράταση του χρόνου λειτουργίας των πυρηνικών σταθμών, η παράδοση της ασφάλειας και της ανεξαρτησίας, οι κανόνες και η συνεκτικότητα μεταξύ εθνικών ρυθμιστικών αρχών δεν προβλέπονταν – και συνεπώς δεν ελέγχθηκαν. Ορισμένοι τουλάχιστον από τους παράγοντες αυτούς θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι συνέβαλαν στην έκταση και στον αντίκτυπο της καταστροφής της Φουκουσίμα, η οποία έδωσε και το αρχικό έναυσμα για τη διενέργεια των προσομοιώσεων.

4.4

Από την άποψη αυτή, η ΕΟΚΕ υποστηρίζει σαφώς την πρόταση ενεργοποίησης του κοινού κέντρου ερευνών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, καθώς και τη συγκρότηση μόνιμου ευρωπαϊκού εργαστηρίου για την πυρηνική ασφάλεια. Πρόκειται, όμως, πάντα για τεχνικές αναλύσεις. Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει ότι πρέπει να αναπτυχθούν προγράμματα κατάρτισης υψηλού επιπέδου ειδικά προσαρμοσμένα στην πυρηνική δραστηριότητα. Επιπλέον, είναι αναγκαία η σύσταση διοικητικής αρχής αρμόδιας για την πυρηνική ασφάλεια στην Ευρώπη, πέραν της αρμόδιας για την ακτινοπροστασία αρχής και της αρμόδιας για τη μη εξάπλωση των πυρηνικών όπλων αρχής.

4.5

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι πρέπει επίσης να υπάρξει μέριμνα για την κατάρτιση των ατόμων που εργάζονται στις διάφορες εγκαταστάσεις. Η προσφυγή στην υπεργολαβία καθίσταται αρκετά συστηματική σε ορισμένες χώρες, χωρίς να έχει πραγματικά αξιολογηθεί η προσφορά των πρακτικών αυτών από άποψη ασφάλειας. Η συνεπακόλουθη απώλεια ικανοτήτων αποδυναμώνει τις ομάδες.

4.6

Εντατικοποίηση της διεθνούς συνεργασίας και βελτίωση του παγκόσμιου νομικού πλαισίου για την πυρηνική ασφάλεια.«Η πλειονότητα των κρατών που συμμετέχουν στην εν λόγω ομάδα εργασίας τόνισαν την ανάγκη να ληφθούν υπόψη τα πρότυπα ασφαλείας του ΔΟΑΕ, η ανεξαρτησία και η αποτελεσματικότητα των ρυθμιστικών αρχών, η εκτεταμένη χρήση των επανεξετάσεων από ομότιμους κριτές καθώς και η ενίσχυση του ανοίγματος και της διαφάνειας» [COM(2012) 571 final]. Ας σημειωθεί ότι οι έννοιες της ανεξαρτησίας, της διαφάνειας και του ανοίγματος κυριαρχούν στην αντίληψη της θέσπισης κοινών κανόνων και της ενίσχυσής τους. Απομένει το ερώτημα κατά πόσον αυτό επαρκεί εάν, από την άλλη πλευρά, οι κανόνες αυτοί δεν τηρούνται.

5.1.1

Όσον αφορά την ενημέρωση του κοινού, την οποία ωστόσο υποστηρίζει η σύμβαση του Aarhus, εφόσον οι τρεις πυλώνες της προβλέπουν τη διαβούλευση, τη συμμετοχή και την πρόσβαση στη δικαιοσύνη, οφείλουμε να αναγνωρίσουμε ότι, πέρα από μια αναφορά στη διαφάνεια, δεν αποτελεί στόχο της διαδικασίας των προσομοιώσεων. Εντούτοις, οι πολίτες αντιπροσωπεύουν μια εξίσου απαραίτητη παράμετρο της πυρηνικής προστασίας και ασφάλειας. Η ενεργός συμμετοχή των πολιτών της ΕΕ δεν ανταποκρίθηκε στο ύψος των προκλήσεων. Βέβαια, η παρέμβαση του κοινού δεν ήταν εύκολη. Οι προθεσμίες ήταν πολύ σύντομες ώστε να μπορούν να εξεταστούν οι διάφοροι φάκελοι. Κατά τις δημόσιες συνεδριάσεις, δεν υπήρχε πάντοτε διερμηνεία, ενώ πολλές οργανώσεις δεν μπόρεσαν να συμμετάσχουν για οικονομικούς λόγους. Ωστόσο, ο βαθμός διαφάνειας που επετεύχθη επέτρεψε τη λεπτομερέστατη εξέταση των εκθέσεων εκ μέρους ορισμένων οργανώσεων της κοινωνίας πολιτών.

5.1.2

«Τα περιστατικά που συμβαίνουν σε πυρηνοηλεκτρικούς σταθμούς, ακόμη και στα κράτη μέλη με κατά τα άλλα ικανοποιητικό ιστορικό ασφάλειας, επιβεβαιώνουν την ανάγκη για διεξοδικές επανεξετάσεις της ασφάλειας σε τακτική βάση και για αξιολόγηση της πείρας από τη λειτουργία τους, και τονίζουν την ανάγκη για στενή συνεργασία και ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ φορέων εκμετάλλευσης, πωλητών, ρυθμιστικών αρχών και ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων, π.χ. το Ευρωπαϊκό Κέντρο Μετάδοσης της Επιχειρησιακής Εμπειρίας (European Clearinghouse of Operating Experience), που διατηρεί το Κοινό Κέντρο Ερευνών (ΚΚΕρ) της Επιτροπής» [COM(2012) 571 final]. Η ανταλλαγή πληροφοριών δεν μπορεί να αφορά αποκλειστικά τους φορείς εκμετάλλευσης, τους προμηθευτές, τις ρυθμιστικές αρχές και τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα. Οι πολίτες της ΕΕ πρέπει να καλούνται να συμμετέχουν στη διαδικασία: πρόκειται για έναν από τους πυλώνες (ενημέρωση, διαβούλευση/συμμετοχή, πρόσβαση στη δικαιοσύνη) της σύμβασης του Aarhus.

Για παράδειγμα, στη Γαλλία, για τη συνδρομή των πολιτών, υπάρχουν τριών ειδών φορείς: Haut comité pour la transparence et l’information sur la sécurité nucléaire (HCTISN – Ανώτατη επιτροπή διαφάνειας και πληροφόρησης για την πυρηνική ασφάλεια), Commissions locales d’information (CLI – Τοπικές επιτροπές πληροφόρησης) και Association nationale des comités et commissions locales d’information (ANCCLI – Εθνική ένωση των τοπικών επιτροπών πληροφόρησης) (νόμος του Ιουνίου του 2006). Οι φορείς αυτοί συμμετείχαν στη διαδικασία των συμπληρωματικών αξιολογήσεων της ασφάλειας στη Γαλλία. Η HCTISN συμμετείχε στη σύνταξη της συγγραφής υποχρεώσεων και ανέθεσε σε ομάδα εργασίας να διασαφηνίσει, βάσει επιτόπιων ακροάσεων, τις συνθήκες εργασίας των διαφόρων κατηγοριών προσωπικού. Οι CLI και ANCCLI συνέταξαν αναλύσεις των εκθέσεων των φορέων εκμετάλλευσης, οι οποίες χρησιμοποιήθηκαν στην έκθεση της εθνικής ρυθμιστικής αρχής της Γαλλίας.

Όσον αφορά τα συμβάντα, οι φορείς αυτοί έχουν πρόσβαση στις επιστολές που έπονται των επιθεωρήσεων και δύνανται να λάβουν γνώση των απαντητικών επιστολών των φορέων εκμετάλλευσης. Ως εκ τούτου, στη Γαλλία, με βάση τις δυνατότητες αυτές, η συμμετοχή του κοινού στην ανάλυση των συμβάντων επιτρέπει την ανάπτυξη εποικοδομητικού διαλόγου με τον πληθυσμό.

5.2

Μία από τις σημαντικές παρατηρήσεις της Επιτροπής είναι ότι «οι εθνικές ρυθμιστικές αρχές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι για κανέναν ΠΗΣ [πυρηνοηλεκτρικό σταθμό] στην ΕΕ δεν συντρέχουν τεχνικοί λόγοι που να καθιστούν αναγκαία την παύση λειτουργίας του και προσδιόρισαν μια σειρά ορθών πρακτικών» [COM(2012) 571 final]. Ωστόσο, η δήλωση αυτή συνοδεύεται από συστάσεις και αιτήματα βελτιώσεων που πρέπει να ολοκληρωθούν εντός συγκεκριμένου χρονικού διαστήματος. Τι θα γίνει εάν δεν τηρηθούν οι προθεσμίες; Η συμμόρφωση προς κάποιες τεχνικές απαιτήσεις —όπως η ενίσχυση της βάσης ενός αντιδραστήρα (Fessenheim, στη Γαλλία) ή η θωράκιση εγκαταστάσεων (δεξαμενές αποθήκευσης καυσίμου)— ενδέχεται να είναι ανέφικτη. Τι θα αποφασίσουν τα κράτη; Ας υπενθυμιστεί επίσης ότι σε ορισμένους σταθμούς δεν έχουν εφαρμοστεί τα προστατευτικά μέτρα που συστάθηκαν μετά από τα ατυχήματα στο Three Mile Island και στο Τσερνομπίλ.

5.3.2

Οι πιθανολογικές εκτιμήσεις ασφαλείας (probabilistic safety analysis, PSA) «διαφέρουν σημαντικά μεταξύ κρατών μελών» [COM(2012) 571 final]. Πρέπει να εναρμονιστούν και να λαμβάνουν υπόψη τη χειρότερη δυνατή περίπτωση. Δεν πρέπει να βαυκαλιζόμαστε σχετικά με τις ελάχιστες πιθανότητες, γιατί ένα ατύχημα συνήθως είναι το άθροισμα πολλών μικρών παραλείψεων αλληλοδιαδεχόμενων ή, ακόμα χειρότερα, επικαλυπτόμενων. Επιπλέον, η ανάλυση του δυστυχήματος στη Φουκουσίμα κατέδειξε ότι οι κίνδυνοι σεισμού και παλιρροϊκού κύματος είχαν υποτιμηθεί, ενώ ορισμένοι ειδικοί υπενθύμιζαν ότι τέτοιου είδους καταστάσεις δεν ήταν απλώς δυνατό να συμβούν, αλλά είχαν ήδη συμβεί κατά τη δεκαετία του ’30. Η τάση ήταν να θεωρείται ότι κάποια ατυχήματα ήταν ’αδύνατο» να συμβούν.

Ωστόσο, με το ατύχημα στο Three Mile Island, είχε ήδη αποδειχθεί ότι η τήξη του πυρήνα ενός αντιδραστήρα δεν είναι αδύνατη. Και οι έλεγχοι που διεξήχθησαν πολλά χρόνια μετά από το ατύχημα οδήγησαν στη διαπίστωση ότι το περίβλημα του αντιδραστήρα είχε παρουσιάσει ρωγμές, παρότι δεν υπέκυψε. Αντίθετα, στο Τσερνομπίλ, η ραδιενεργή λάβα σκορπίστηκε παντού. Και στη Φουκουσίμα, οι πυρήνες των τριών αντιδραστήρων (αριθ. 1, 2 και 3) υπέστησαν μερική τήξη και είναι πιθανό ότι έχουν προκαλέσει ζημιές στις βάσεις των αντιδραστήρων.

—

Μετέπειτα ενέργειες εκ μέρους των συμμετεχουσών χωρών

Ο πρόσθετος κινητός εξοπλισμός αναμένεται να εξασφαλίσει την πρόληψη ή τον μετριασμό σοβαρών ατυχημάτων. Απαιτείται, επίσης, θωράκιση του εξοπλισμού («σκληρός πυρήνας») και βελτίωση της κατάρτισης του προσωπικού.

—

Σχέδιο δράσης για την εξασφάλιση της τήρησης των συστάσεων

Κατ’ αρχάς, πρέπει να ιεραρχηθεί η σημασία των διαφόρων συστάσεων, «ώστε να δοθεί προτεραιότητα και να διατεθεί χρηματοδότηση για εκείνα τα πεδία που αποφέρουν τα μέγιστα οφέλη από πλευράς ασφάλειας» [COM(2012) 571 final]. Όσον αφορά τους αντιδραστήρες νέας γενεάς, έχουν σχεδιαστεί ώστε να ανταποκρίνονται, κατ’ αρχήν, σε όλα τα συνιστώμενα μέτρα. Απαιτείται, ωστόσο, να ενισχυθούν οι αρμοδιότητες ρύθμισης της πυρηνικής ασφάλειας στην Ευρώπη.

—

Αρμοδιότητα για την παρακολούθηση και τον έλεγχο

Η αρμοδιότητα αυτή βαρύνει τα κράτη μέλη. Εντούτοις, οφείλουν να υποβάλλουν τακτικές εκθέσεις στις ευρωπαϊκές αρχές.

—

Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, «να εκπονηθούν ευρωπαϊκές κατευθύνσεις για την εκτίμηση των φυσικών κινδύνων —στους οποίους συγκαταλέγονται οι σεισμοί, οι πλημμύρες και οι ακραίες καιρικές συνθήκες— και των περιθωρίων ασφαλείας, προκειμένου να ενισχυθεί η συνέπεια μεταξύ των κρατών μελών» [COM(2012) 571 final]. Η Επιτροπή συνιστά να ανατεθεί το έργο αυτό στη Δυτικοευρωπαϊκή Ένωση Ρυθμιστικών Αρχών στα Πυρηνικά (Western European Nuclear Regulators Association – WENRA). Θα ήταν ενδιαφέρον να εφαρμοστεί διαδικασία διαβούλευσης όπως αυτή που προβλέπεται στη σύμβαση του Aarhus, ώστε να συμμετάσχουν στην εκπόνηση αυτή τουλάχιστον οι περίοικοι των εγκαταστάσεων.

—

Να καταστούν συστηματικές οι ανά δεκαετία επισκέψεις και αξιολογήσεις, με παράλληλη διατήρηση των κατάλληλων προγραμμάτων συντήρησης ανάλογα με το είδος των εγκαταστάσεων.

—

Να αναβαθμίζονται οι εκθέσεις για την ασφάλεια των αντιδραστήρων τουλάχιστον ανά δεκαετία.

—

Να προβλέπεται εξοπλισμός έκτακτης ανάγκης, να δημιουργηθούν προστατευμένα κέντρα έκτακτης ανάγκης, να συγκροτηθούν ομάδες διάσωσης με κινητό εξοπλισμό.

5.5

Η αντιμετώπιση της διακοπής της λειτουργίας όλων των αντιδραστήρων μίας εγκατάστασης λόγω ταυτόχρονης απώλειας ψυκτικού μέσου και ηλεκτρικής ισχύος πρέπει οπωσδήποτε να μελετάται ως μία από τις ενδεχόμενες περιπτώσεις ατυχήματος. Πρέπει να αναθεωρηθούν όλες οι διαδικασίες που προϋποθέτουν τροφοδότηση του πληγέντος αντιδραστήρα από άλλον αντιδραστήρα της ίδιας εγκατάστασης και να επανεξεταστούν οι εξοπλισμοί έκτακτης ανάγκης: εξωτερικός φωτισμός για τις μετακινήσεις του προσωπικού, εφεδρικές γεννήτριες ντίζελ. Εξυπακούεται ότι πρέπει να επανεξεταστεί η αποθήκευση των αναλωμένων καυσίμων σε δεξαμενές και να αυξηθεί η υδροδότηση των δεξαμενών αυτών.

5.6

«Η Επιτροπή θεωρεί ότι η επέκταση της αξιολόγησης της ασφάλειας στις διευθετήσεις σχετικά με την εκτός των εγκαταστάσεων ετοιμότητα και αντιμετώπιση καταστάσεων έκτακτης ανάγκης συνιστά σημαντική επιπλέον δράση για τη βελτίωση της ασφάλειας των πολιτών» [COM(2012) 571 final]. Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι πρέπει επίσης να εναρμονιστούν οι διαδικασίες μεταξύ όμορων χωρών. Όσον αφορά τις τοπικές επιτροπές πληροφόρησης (CLI): στην CLI του Fessenheim συμμετέχουν Ελβετοί και Γερμανοί, στην CLI του Cattenom Γερμανοί και Λουξεμβούργιοι. Στις συνεδριάσεις της CLI του Chooz παρίστανται Βέλγοι, ενώ θα μπορούσαν να παρίστανται και στις αντίστοιχες στις Gravelines. Παρατηρείται μεγάλο ενδιαφέρον για προετοιμασία της διαχείρισης των συμβάντων μαζί με τους περιοίκους. Πράγματι, σε περίπτωση ατυχήματος, η διαχείριση μετά το ατύχημα μπορεί να είναι πολύ μακροχρόνια και είναι προφανές ότι το βάρος της ζημίας θα το υποστούν ακριβώς οι περίοικοι, με σοβαρές κοινωνικές, οικονομικές και περιβαλλοντικές συνέπειες. Οι ασφαλιστικές συμβάσεις που συνάπτουν οι φορείς εκμετάλλευσης ουδόλως δεν καλύπτουν το κόστος ενός ατυχήματος: εκείνοι που θα το αναλάβουν είναι τα κράτη (δηλαδή οι πολίτες).

5.7.1

Η ειδική ομάδα του Συμβουλίου για την πυρηνική ασφάλεια (AHGNS – Ad-hoc Group on Nuclear Security) υπέβαλε τις αναλύσεις της σχετικά με πέντε θέματα (http://register.consilium.europa.eu/pdf/en/12/st10/st10616.en12.pdf): φυσική προστασία, κακόβουλες πτώσεις αεροσκαφών, επιθέσεις στον κυβερνοχώρο, καταστάσεις έκτακτης ανάγκης στον πυρηνικό τομέα, ασκήσεις και κατάρτιση. Ωστόσο, η εθνική ασφάλεια παραμένει αρμοδιότητα των κρατών μελών. Θα πρέπει:

Η έλλειψη μελετών σχετικά με τον οργανωτικό και τον ανθρώπινο παράγοντα αποτελεί σημαντικό κενό. Είναι απόλυτα αναγκαίο να μελετηθεί η παράμετρος αυτή, που αποτελεί βασικό πυλώνα της ασφάλειας.

5.7.2

Είχε τεθεί το ερώτημα κατά πόσον θα πρέπει, στα πλαίσια του προβληματισμού περί ατυχημάτων, να εξεταστούν οι κακόβουλες ενέργειες και το ενδεχόμενο πτώσης αεροσκαφών. Το θέμα αυτό αποτέλεσε αντικείμενο ανάλυσης σε σεμινάριο ευρωπαϊκού επιπέδου. Το συγκεκριμένο σημείο (πτώση μεγάλων πολιτικών αεροσκαφών) έφερε στο φως τη διαφορά προσεγγίσεων μεταξύ των χωρών της ΕΕ. Ωστόσο, υπάρχει ισχυρή απαίτηση εκ μέρους της κοινωνίας, επομένως θα πρέπει να ληφθεί υπόψη. Πράγματι, σε περίπτωση πρόσκρουσης μεγάλου αεροσκάφους, το προστατευτικό περίβλημα των αντιδραστήρων που είναι σήμερα σε λειτουργία θα υπέκυπτε. Αντιθέτως, για τους νέους αντιδραστήρες ύδατος υπό πίεση (EPR) ισχύουν νέες προδιαγραφές κατασκευής. Θα είναι αυτές επαρκείς;

—

μείωση της απειλής των εκ προθέσεως χημικών, βιολογικών, ραδιολογικών και πυρηνικών (ΧΒΡΠ) συμβάντων, συμπεριλαμβανομένων των τρομοκρατικών ενεργειών και της ανίχνευσης ραδιενεργών και πυρηνικών υλικών·

—

αναθεώρηση της οδηγίας 2008/114/ΕΚ του Συμβουλίου σχετικά με τον προσδιορισμό και τον χαρακτηρισμό των ευρωπαϊκών υποδομών ζωτικής σημασίας, που προβλέπεται για το 2013·

—

νομοθετική πρόταση σχετικά με την προστασία των δικτύων και πληροφοριών, που πρόκειται να υποβάλει πριν από το τέλος του τρέχοντος έτους η Επιτροπή·

—

έγκριση της πρότασης αναθεώρησης του μηχανισμού πολιτικής προστασίας της ΕΕ, που θα διευκολύνει τη συνεργασία μεταξύ κρατών μελών για παρεμβάσεις παροχής βοήθειας στον τομέα της πολιτικής προστασίας σε περίπτωση σοβαρών καταστάσεων έκτακτης ανάγκης, συμπεριλαμβανομένων των ραδιολογικών και πυρηνικών ατυχημάτων.

5.8.1

Ας σημειωθεί ότι η καταστροφή της Φουκουσίμα οδήγησε στη διεξαγωγή προσομοιώσεων ακραίων καταστάσεων που αποτέλεσαν μια άσκηση πρωτόγνωρης εμβέλειας. Είναι γεγονός επίσης ότι μεγάλος όγκος τεκμηρίωσης τέθηκε στη διάθεση του κοινού. Αυτό δεν σημαίνει, όμως, ότι δεν πρέπει να συνεχιστεί μια αυστηρή παρακολούθηση. Σε όλες τις χώρες απαιτούνται βελτιώσεις και πρέπει να εξαλειφθούν αδυναμίες σε θέματα νομοθεσίας.

5.8.2

Είναι επίσης γεγονός ότι οι οργανωτικοί και οι ανθρώπινοι παράγοντες δεν έχουν μελετηθεί επαρκώς και ότι η σημασία τους για την ασφάλεια δεν λαμβάνεται υπόψη. Όσον αφορά δε την οργάνωση σε περίπτωση κρίσης και τη διαχείρισή της σε βάθος χρόνου, πρέπει πραγματικά να ξεκινήσει μια διαβούλευση με όλους τους παράγοντες και να κληθούν να συμμετάσχουν και οι απλοί πολίτες.

5.8.3

Η ΕΟΚΕ συνιστά επ’ αυτού τη συμμετοχή και τη διαβούλευση με το κοινό.

5.8.4

Η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι το αποτέλεσμα της διαδικασίας των προσομοιώσεων θα πρέπει να είναι η υιοθέτηση των υψηλότερων δυνατών προδιαγραφών ασφαλείας για την πυρηνική ενέργεια, η οποία εξασφαλίζει το 30 % της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στην ΕΕ. Πρόκειται για θέμα καίριας σημασίας, εάν η σημαντική αυτή πηγή ενέργειας με χαμηλές εκπομπές ανθρακούχων αερίων πρόκειται να εξακολουθήσει να συμμετέχει στο ενεργειακό μείγμα της Ευρώπης και να συνεισφέρει στην υλοποίηση του στόχου μείωσης των αερίων του θερμοκηπίου.