ZAPROSZENIE DO ZGŁASZANIA UWAG

DOTYCZĄCYCH INICJATYWY (bez oceny skutków)

Celem tego dokumentu jest poinformowanie opinii publicznej i zainteresowanych stron o pracach Komisji, aby umożliwić przekazanie informacji zwrotnych i skuteczny udział w konsultacjach.

Zwracamy się do tych grup o przedstawienie opinii na temat przyjętego przez Komisję podejścia do wskazanego problemu i możliwych rozwiązań oraz o przekazanie nam wszelkich istotnych informacji.

Tytuł inicjatywy

Europejska inicjatywa obywatelska „Europa wolna od futer” (ocena)

Wiodąca DG i odpowiedzialny dział

DG SANTE, G3

Prawdopodobny rodzaj inicjatywy

Nieustawodawcza

Orientacyjny termin

I kw. 2026 r.

Informacje dodatkowe

Obszar polityki: dobrostan zwierząt

Europejska inicjatywa obywatelska „Europa wolna od futer”

Dokument przeznaczony wyłącznie do celów informacyjnych. Nie przesądza on o ostatecznej decyzji Komisji co do tego, czy inicjatywa ta zostanie zrealizowana, ani o jej ostatecznej treści. Wszystkie opisane tu elementy inicjatywy, w tym jej harmonogram, mogą ulec zmianie.

A. Kontekst polityczny, określenie problemu i analiza zgodności z zasadą pomocniczości

Kontekst polityczny

W czerwcu 2023 r. inicjatywa obywatelska „Europa wolna od futer” została formalnie przedłożona Komisji. W ramach tej inicjatywy 1,5 mln obywateli UE wezwało Komisję do podjęcia działań mających na celu zakazanie: (i) utrzymywania i zabijania zwierząt wyłącznie lub głównie w celu produkcji futra oraz (ii) wprowadzania do obrotu w UE futer pochodzących od zwierząt utrzymywanych w warunkach fermowych, jak i produktów zawierających takie futro.

7 grudnia 2023 r. Komisja przyjęła komunikat w ramach działań następczych dotyczących tej inicjatywy. Zostały w nim przedstawione prawne i polityczne wnioski Komisji, a także działania, które zamierza ona podjąć w tej sprawie.

W komunikacie z 2023 r. ogłoszono, że Komisja przeprowadzi ocenę, która umożliwi (i) podjęcie decyzji o odpowiednich działaniach następczych dotyczących inicjatywy oraz (ii) przygotowanie tych działań następczych poprzez zapewnienie solidnej bazy dowodowej na potrzeby wszelkich przyszłych środków.

Komisja pracuje obecnie nad tą oceną. Uwzględni w niej środowiskowe, społeczne i gospodarcze skutki (i) postulatów przedstawionych w ramach europejskiej inicjatywy obywatelskiej „Europa wolna od futer” oraz (ii) alternatywnych podejść mających na celu zapewnienie dobrostanu hodowlanych zwierząt futerkowych (np. wprowadzenia bardziej rygorystycznych przepisów dotyczących dobrostanu zwierząt utrzymywanych w warunkach fermowych oraz ewentualnego zastosowania tych przepisów również do produktów przywożonych).

Ze względu na ograniczone dowody naukowe i brak konsensusu w kwestii dobrostanu zwierząt futerkowych Komisja powierzyła EFSA zadanie wydania opinii naukowej na temat dobrostanu zwierząt hodowanych do celów produkcji futer do czerwca 2025 r. w ramach mandatu M-2023-00148. EFSA w swojej opinii oceni warunki dobrostanu norek, lisów, jenotów i szynszyli hodowanych do celów produkcji futer.

Problem, któremu ma zaradzić inicjatywa

Ogólne minimalne wymagania dotyczące ochrony zwierząt hodowlanych zostały określone w dyrektywie Rady 98/58/WE z dnia 20 lipca 1998 r. dotyczącej ochrony zwierząt hodowlanych, której zakres obejmuje zwierzęta hodowane do celów produkcji futer. Obecnie żadne inne szczegółowe przepisy UE nie odnoszą się do dobrostanu zwierząt futerkowych.

Ocena adekwatności obowiązujących przepisów UE dotyczących dobrostanu zwierząt przeprowadzona przez Komisję w 2022 r. wykazała, że przepisy dyrektywy 98/58 są na tyle ogólne, że nie mogą zostać wdrożone i właściwie egzekwowane. Wykazała również, że należy uaktualnić obowiązujące przepisy, tak by odzwierciedlały nowe osiągnięcia naukowe i technologiczne.

Zakłócenia na rynku wewnętrznym: kilka państw członkowskich wprowadziło zróżnicowane pod względem zakresu obowiązywania krajowe zakazy, które dotyczą hodowli zwierząt futerkowych i odnoszą się do wszystkich lub tylko niektórych gatunków zwierząt futerkowych. Te krajowe zakazy zakłócają rynek wewnętrzny i sprawiają, że warunki dla podmiotów gospodarczych w całej UE nie są równe. Tymczasem hodowcy zwierząt futerkowych w pozostałych państwach członkowskich będących producentami kontynuują działalność zgodnie ze zróżnicowanymi wymogami krajowymi i wprowadzają futra i wyroby futrzarskie do obrotu na całym rynku wewnętrznym UE.

Obawy obywateli UE: oczekiwania społeczne i etyczne dotyczące dobrostanu zwierząt futerkowych są wysokie; potwierdzają to podpisy złożone pod europejską inicjatywą obywatelską „Europa wolna od futer” przez 1,5 mln osób oraz krajowe środki dotyczące hodowli zwierząt futerkowych przyjęte przez państwa członkowskie.

W europejskiej inicjatywie obywatelskiej stwierdzono, że obecne warunki hodowli zwierząt futerkowych są niezgodne ze współczesnymi wartościami, które odnoszą się do dobrostanu zwierząt. Jeśli chodzi o środowisko naturalne, hodowla zwierząt futerkowych zwiększa zużycie zasobów i zanieczyszczenie, wzbudza obawy co do różnorodności biologicznej w przypadku norek i jenotów oraz powoduje emisję gazów cieplarnianych.

Podstawa działania UE (podstawa prawna i analiza zgodności z zasadą pomocniczości)

Kwestia dobrostanu zwierząt jest kompetencją dzieloną między UE a państwa członkowskie. Zasada pomocniczości uzasadnia działania na szczeblu UE, o ile wyraźnie prowadzą one do uzyskania wartości dodanej. W związku z tym Komisja zobowiązała się do bardziej wnikliwego zbadania kwestii dobrostanu zwierząt futerkowych, opierając się na bardziej szczegółowych danych. Przeprowadzenie dogłębnej oceny gospodarczej, społecznej, środowiskowej i dotyczącej dobrostanu, opartej na solidnych dowodach i danych, pozwoli Komisji ustanowić zharmonizowane podejście, które może zapewnić spójne normy dotyczące kwestii dobrostanu zwierząt; rozwiązać problemy środowiskowe; ustosunkować się do etycznych obaw obywateli; zmniejszyć różnice regulacyjne; oraz (w przypadku wariantu regulacyjnego) wesprzeć równe warunki działania na rynku wewnętrznym.

Podstawa prawna

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/788 z dnia 17 kwietnia 2019 r. w sprawie europejskiej inicjatywy obywatelskiej

Podstawa prawna regulująca dobrostan zwierząt w hodowli zwierząt futerkowych: art. 114 i 43 TFUE.

Praktyczna potrzeba działania na poziomie UE

Niespójność przepisów krajowych i ich egzekwowania w odniesieniu do hodowli zwierząt futerkowych wpłynęła na integralność jednolitego rynku i doprowadziła do zróżnicowania poziomu dobrostanu zwierząt w UE, dlatego też, aby odpowiedzieć na postulaty europejskiej inicjatywy obywatelskiej „Europa wolna od futer”, potrzebne jest ogólnounijne podejście.

B. Co ma osiągnąć inicjatywa i w jaki sposób?

W komunikacie z 2026 r. Komisja ogłosi, jakie działania zamierza podjąć w następstwie europejskiej inicjatywy obywatelskiej „Europa wolna od futer”, aby zapewnić odpowiednią ochronę zwierząt futerkowych.

Komunikat będzie zawierał również podsumowanie przeprowadzonej przez Komisję oceny skutków gospodarczych, społecznych i środowiskowych oraz skutków w zakresie zdrowia zwierząt, zdrowia publicznego i dobrostanu zwierząt, wynikających z zakazów, o które wystąpiono w ramach europejskiej inicjatywy obywatelskiej, a także skutków podejść alternatywnych (tj. bardziej rygorystycznych i bardziej szczegółowych przepisów dotyczących dobrostanu zwierząt w hodowli zwierząt futerkowych). Zostanie w nim również przedstawione podsumowanie przeprowadzonej przez Komisję oceny skutków zastosowania obu środków w odniesieniu do przywozu.

W komunikacie Komisji z 2023 r. określono następujące trzy możliwe scenariusze reakcji na europejską inicjatywę obywatelską:

1.    propozycja wprowadzenia, po okresie przejściowym, zakazu hodowli w UE norek, lisów, jenotów lub szynszyli do celów produkcji futra (bez wprowadzania środków dotyczących przywozu – w ramach tego podejścia nadal możliwe byłoby wprowadzanie do obrotu w UE futer i wyrobów futrzarskich z państw trzecich); lub

2.    propozycja wprowadzenia, po okresie przejściowym, zakazu hodowli w UE norek, lisów, jenotów lub szynszyli do celów produkcji futra oraz zakazu wprowadzania do obrotu w UE futer i produktów futrzarskich pozyskanych od takich zwierząt (w tym zwierząt hodowanych w państwach trzecich); lub

3.    wprowadzenie przepisów UE w celu ustanowienia bardziej rygorystycznych i bardziej szczegółowych norm zharmonizowanych, które lepiej uwzględnią potrzeby zwierząt futerkowych w zakresie dobrostanu (z równoważnymi środkami dotyczącymi przywozu lub bez nich).

Prawdopodobne skutki

Produkcja futer w UE i poza nią stale spada. Jednocześnie coraz większa liczba marek modowych korzysta z alternatywnych materiałów określanych przez nie jako „cruelty-free” (bez okrucieństwa), takich jak syntetyczne futra i inne innowacyjne materiały.

W ocenie przedstawione zostaną w ujęciu ilościowym skutki gospodarcze zakazu hodowli zwierząt futerkowych w UE lub skutki bardziej rygorystycznych przepisów dla tego sektora; uwzględnione zostaną także tendencje w poziomie zatrudnienia i aktywności w sektorze hodowli zwierząt futerkowych i obróbki futer oraz branżach pokrewnych. Pozostała część łańcucha dostaw będzie musiała (i) importować futra i wyroby futrzarskie w celu kontynuowania swojej działalności; lub (ii) zmienić rodzaj działalności gospodarczej na inną. W ramach oceny zbadane zostaną również (i) prawdopodobne ścieżki i skutki dla podmiotów zajmujących się obróbką futer, producentów wyrobów futrzarskich i marek modowych; (ii) aspekty handlu wewnątrz UE i poza nią, w tym ich wpływ na przemysł modowy.

Unijny zakaz hodowli zwierząt futerkowych, o ile towarzyszyłyby mu środki dotyczące przywozu, mógłby przyspieszyć opracowywanie większej liczby innowacyjnych alternatyw dla futra (a tym samym wesprzeć rozwój nowych materiałów i technologii) oraz tworzenie miejsc pracy i nowych sektorów w przemyśle modowym i włókienniczym. Wspomniany zakaz wpłynąłby na miejsca pracy bezpośrednio związane z hodowlą zwierząt futerkowych i obróbką futer, które obecnie są często skoncentrowane na obszarach wiejskich. Należy w związku z tym przeanalizować zdolność pracowników do przekwalifikowania zawodowego.

Dodatkowe wymogi dotyczące kwestii dobrostanu zwierząt spowodowałyby dodatkowe koszty dla hodowców zwierząt futerkowych, ale mogliby je oni uwzględnić w całym łańcuchu dostaw.

Oczekuje się ogólnie pozytywnych skutków gospodarczych. Zakaz odpowiadałby oczekiwaniom obywateli, jak postulowano w europejskiej inicjatywie obywatelskiej „Europa wolna od futer”. Dodatkowe wymogi dotyczące dobrostanu częściowo spełniłyby oczekiwania społeczne dotyczące dobrostanu zwierząt i bardziej etycznej produkcji.

Wyeliminowanie hodowli zwierząt futerkowych rozwiązałoby wiele problemów związanych z dobrostanem zwierząt futerkowych w UE, ale nie rozwiązałoby kwestii dobrostanu zwierząt hodowanych poza UE. Z kolei wdrożenie bardziej rygorystycznych norm dotyczących dobrostanu dla poszczególnych gatunków mogłoby znacznie poprawić warunki, w których zwierzęta te są trzymane. Ponadto zakaz przywozu lub stosowanie takich samych wymogów w kwestii dobrostanu zwierząt w odniesieniu do przywozu mogłoby częściowo zapobiec przenoszeniu problemów związanych z dobrostanem do państw spoza UE.

Należy jednak zauważyć, że wpływ wszelkich środków na przywóz będzie również oceniany pod kątem wpływu na stosunki UE z partnerami handlowymi oraz wpływu gospodarczego na producentów w tych państwach.

Pod względem ochrony środowiska, zakaz dotyczący wyrobów futrzarskich prawdopodobnie przyniósłby korzyści, ponieważ spowodowałby ograniczenie odpadów i zanieczyszczenia środowiska, wykorzystania zasobów oraz emisji CO₂ związanych z hodowlą zwierząt futerkowych. Rozpatrywane są również aspekty dotyczące inwazyjnych gatunków obcych, ze względu na włączenie norek amerykańskich do wykazu inwazyjnych gatunków obcych (co miało już miejsce w przypadku jenotów). Zakaz przywozu doprowadziłby do dalszego ograniczenia zjawiska przenoszenia obciążeń środowiskowych na państwa spoza UE. Należy również ocenić środowiskowe aspekty przejścia na produkcję futer syntetycznych z wykorzystaniem ropy naftowej i innych innowacyjnych materiałów.

Komisja uwzględni w analizie możliwości finansowe i administracyjne administracji krajowych UE w zakresie wdrażania i egzekwowania tych środków. To kompleksowe podejście ma umożliwić sprostanie wyzwaniom gospodarczym, społecznym, środowiskowym oraz tym związanym z dobrostanem zwierząt w sektorze futrzarskim i równocześnie zapewnić równe możliwości działania wszystkim zainteresowanym stronom.

Monitorowanie w przyszłości

Wszelkie monitorowanie zostanie ocenione podczas realizacji dalszych działań, które zostaną ogłoszone w komunikacie z 2026 r.

C. Lepsze stanowienie prawa

Ocena skutków

Inicjatywie nie będzie towarzyszyć ocena skutków, ponieważ na tym etapie nie powstanie nowa polityka. Inicjatywa określi jedynie przewidywane środki i harmonogram działania Komisji. Oceny skutków zostaną przeprowadzone w odniesieniu do wszelkich powiązanych wniosków ustawodawczych, które mogą być przedstawione przez Komisję.

Strategia konsultacji

Komunikat z 2026 r. będzie opierać się na obszernych dowodach i ustaleniach dotyczących europejskiej inicjatywy obywatelskiej „Europa wolna od futer” i zostanie uzupełniony badaniem zewnętrznym.

Konsultacje będą obejmowały:

-niniejsze czterotygodniowe konsultacje publiczne prowadzone za pośrednictwem portalu „Wyraź swoją opinię”;

-ukierunkowane wywiady, studia przypadków, ankiety i warsztaty z odpowiednimi grupami zainteresowanych stron w drodze badania zewnętrznego;

-badanie opinii państw członkowskich UE dotyczące zwierząt futerkowych.

Konsultacje mają w sposób partycypacyjny i przejrzysty pomóc w podjęciu decyzji w sprawie działań następczych w związku z europejską inicjatywą obywatelską „Europa wolna od futer”. Komisja zwraca się do wszystkich zainteresowanych stron, zarówno z UE, jak i spoza jej obszaru, o opinie i wiedzę fachową, aby mogły one przedstawić dowody na temat skutków gospodarczych, społecznych i środowiskowych oraz korzyści i kosztów scenariuszy przedstawionych w komunikacie z 2023 r. lub zaproponować alternatywne sposoby rozwiązania stwierdzonych problemów.

W ramach niniejszego zaproszenia do zgłaszania uwag Komisja pragnie uzyskać dane w celu ilościowego określenia wpływu poszczególnych scenariuszy na każdy etap funkcjonowania przemysłu futrzarskiego i przemysłu wykorzystującego futra od zwierząt utrzymywanych w warunkach fermowych – od hodowli po obróbkę, wytwarzanie i sprzedaż produktów końcowych. Chodzi o wymierne dane ekonomiczne (np. straty produkcyjne, koszty wynikające z odejścia od hodowli zwierząt futerkowych, wpływ na handel oraz wpływ na przemysł włókienniczy wykorzystujący futra od zwierząt utrzymywanych w warunkach fermowych); dane społeczne (np. dane dotyczące zatrudnienia w sektorze hodowli, produkcji i handlu detalicznego) oraz dane środowiskowe (np. wpływ obróbki futer, garbowania i barwienia).

Do udziału w zaproszeniu do zgłaszania uwag zachęca się wszystkie zainteresowane strony i ogół społeczeństwa. Szczególnie mile widziane są następujące grupy: hodowcy zwierząt futerkowych; przedsiębiorstwa ściśle związane z sektorem hodowli zwierząt futerkowych (producenci pasz, podmioty zajmujące się obróbką futer i wytwarzaniem wyrobów futrzarskich itp.); unijny przemysł odzieżowy i sektor modowy; konsumenci i organizacje konsumenckie; organizacje zajmujące się ochroną środowiska i organizacje społeczne; organy publiczne; środowisko akademickie; organizacje międzynarodowe; oraz partnerzy spoza UE.