KOMISJA EUROPEJSKA

Bruksela, dnia 23.3.2022

COM(2022) 138 final

KOMUNIKAT KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY EUROPEJSKIEJ, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO‑SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW

Bezpieczeństwo dostaw i przystępne ceny energii:


warianty działań natychmiastowych i przygotowania na najbliższą zimę

WPROWADZENIE

W ciągu ostatnich 12 miesięcy ceny detaliczne gazu ziemnego wzrosły o 65 %, zaś ceny energii elektrycznej o 30 %. Trudną sytuację pogorszyła jeszcze rosyjska inwazja na Ukrainę, która pogłębia zmienność cen i budzi obawy o bezpieczeństwo dostaw. Wysokie ceny energii napędzają inflację i szkodzą europejskiej gospodarce, wpływając na jej odbudowę po kryzysie związanym z COVID-19.

W ramach reakcji na tę wyjątkową sytuację w październiku 2021 r. Komisja Europejska przyjęła zestaw działań i środków wsparcia 1 w celu złagodzenia jej skutków dla konsumentów i przedsiębiorstw na szczeblu UE i na poziomie państw członkowskich. Ukierunkowane środki wsparcia służące zmniejszeniu kosztów energii ponoszonych przez konsumentów, gospodarstwa domowe i przemysł pomagają złagodzić obciążenie. 

8 marca 2022 r. w komunikacie Komisji o REPowerEU 2 przedstawiono dalsze wytyczne dla państw członkowskich, dotyczące sposobów złagodzenia wzrostu cen energii elektrycznej dla gospodarstw domowych i przedsiębiorstw oraz wykorzystania wysokich zysków niektórych producentów energii elektrycznej do finansowania tych środków. Aby zapewnić bardziej zrównoważony system energetyczny, Komisja zaproponuje w maju plan stopniowego uniezależniania Europy od paliw kopalnych z Rosji przy jednoczesnym zwiększaniu odporności ogólnounijnego systemu energetycznego.

10–11 marca 2022 r. w Wersalu przywódcy UE zgodnie postanowili 3 działać na rzecz jak najszybszego uniezależnienia UE od importu gazu, ropy naftowej i węgla z Rosji i zwrócili się do Komisji o przedstawienie do końca marca planu zapewnienia bezpieczeństwa dostaw i przystępnych cen energii w następnym sezonie zimowym. Jednocześnie przywódcy UE zobowiązali się pilnie rozpatrzyć – m.in. na następnym posiedzeniu Rady Europejskiej w dniach 24–25 marca 2022 r. – konkretne warianty działań na podstawie komunikatu z 8 marca 2022 r., służących zaradzeniu wpływowi wzrostu cen energii na naszych obywateli, szczególnie tych wrażliwych, oraz na przedsiębiorstwa, zwłaszcza MŚP.

Niniejszy komunikat jest odpowiedzią na wspomniane wezwanie przywódców. Przedstawiono w nim zalety i wady konkretnych wyjątkowych wariantów krótkoterminowych złagodzenia wzrostu cen. Zaproponowano również wspólne europejskie działania wobec pierwotnych przyczyn problemu na rynku gazu w celu zapewnienia bezpieczeństwa dostaw po rozsądnych cenach na najbliższą zimę i dalszą przyszłość. Przewiduje się w tym celu partnerstwa UE z państwami trzecimi, umożliwiające wspólne nabywanie gazu i wodoru. Proponuje się wreszcie wniosek w sprawie europejskiej polityki w zakresie magazynowania gazu, służący zwiększeniu odporności ogólnounijnego systemu energetycznego.

WARIANTY ROZWIĄZANIA PROBLEMU WPŁYWU WYSOKICH CEN ENERGII ELEKTRYCZNEJ NA OBYWATELI I PRZEDSIĘBIORSTWA

Ze strony państw członkowskich i zaangażowanych stron, a także w debacie w kręgach naukowych, pojawił się szereg wariantów środków nadzwyczajnych służących ograniczeniu skutków wysokich cen energii elektrycznej. Środki te mają zapewnić ulgę konsumentom końcowym, nie zakłócając jednocześnie realizacji nadrzędnych długoterminowych celów Zielonego Ładu, m.in. w zakresie dekarbonizacji i efektywności energetycznej. Aby te tymczasowe i ukierunkowane wyjątkowe warianty były skuteczne, muszą być wykonalne z podatkowego punktu widzenia i nie powinny zagrażać bezpieczeństwu dostaw i równym warunkom działania na rynku wewnętrznym.

Warianty krótkoterminowe dotyczące cen energii elektrycznej można zasadniczo podzielić na dwie kategorie:

Warianty interwencyjne, w tym rekompensata finansowa

Warianty te służą obniżeniu cen energii elektrycznej, bądź bezpośrednio po stronie detalicznej, bądź pośrednio na rynku hurtowym.

Strona detaliczna

Warianty te zmierzają do złagodzenia skutków wysokich cen dla konsumentów końcowych, pozostawiając jednocześnie europejskim rynkom energii elektrycznej i gazu możliwość ustalania ceny na poziomie hurtowym. Zgodnie z zestawem narzędzi przedstawionym przez Komisję w październiku 4 takie środki kryzysowe wprowadziło 26 państw członkowskich.

W ramach tych środków bezpośrednie wsparcie dla wrażliwych odbiorców końcowych pozwala kierować pomoc do najbardziej potrzebujących, zaś pomoc państwa może wesprzeć przedsiębiorstwa zmagające się ze zbyt wysokimi cenami energii. Wsparciem dla nich będą nowe tymczasowe kryzysowe ramy pomocy państwa 5 przyjęte 22 marca, oferujące bezpośrednio lub pośrednio dotkniętym przedsiębiorstwom wsparcie w postaci ograniczonych dotacji bezpośrednich, wsparcia płynności oraz pomocy na pokrycie zwiększonych kosztów gazu i energii elektrycznej.

Większość państw członkowskich wprowadziła obniżone stawki VAT na gaz, energię elektryczną lub ciepło w systemach lokalnego ogrzewania. Dotąd nie wykorzystano jednak w pełni wielu możliwości, szczególnie przewidzianych w dyrektywie w sprawie opodatkowania energii 6 , m.in. obniżek lub zwolnień dla gospodarstw domowych. 

Komisja rozważa przedstawienie państwom członkowskim wytycznych dotyczących najlepszego wykorzystania ram prawnych, w tym ukierunkowanych odstępstw dla poszczególnych krajów na mocy dyrektywy w sprawie opodatkowania energii 7 , aby uniknąć zakłóceń na jednolitym rynku. 

Wszystkie warianty po stronie detalicznej służą zapewnieniu bezpośredniej pomocy obywatelom i przedsiębiorstwom. W finansowaniu takich ukierunkowanych i tymczasowych środków wsparcia wrażliwych gospodarstw domowych i przedsiębiorstw może pomóc wykorzystanie wyższych dochodów z podatku energetycznego i opłat za emisję gazów cieplarnianych lub z odbiegających od normy zysków niektórych przedsiębiorstw energetycznych 8 .

Strona hurtowa

Państwa członkowskie mogą rozważyć ustanowienie modelu agregatora, w ramach którego jeden podmiot skupowałby energię elektryczną na korzystnych warunkach handlowych i udostępniałby ją niektórym kategoriom konsumentów poniżej ceny rynkowej, przenosząc korzyści na konsumentów, co byłoby w istocie subsydiowaniem różnicy między niższymi cenami detalicznymi a wyższymi cenami hurtowymi.

Inne warianty wiązałyby się z bezpośrednią ingerencją w funkcjonowanie hurtowych rynków energii elektrycznej. Polegałyby one bądź na finansowym rekompensowaniu wytwórcom energii elektrycznej z paliw kopalnych części ich wyjątkowo wysokich kosztów paliwa, aby mogli oni obniżyć cenę oferowaną na rynku hurtowym, bądź na bezpośrednim ustaleniu pułapu ceny energii elektrycznej na rynku hurtowym poprzez ustanowienie referencyjnego wskaźnika referencyjnego i rekompensowanie różnicy w stosunku do oferowanej ceny.

Takie warianty miałyby na celu ograniczenie negatywnego wpływu bardzo wysokich cen gazu na hurtowy rynek energii elektrycznej. Ich główne wady wiążą się z ich kosztami fiskalnymi, potencjalnym zakłóceniem konkurencji oraz ryzykiem dla handlu transgranicznego, a tym samym zagrożeniem bezpieczeństwa dostaw energii elektrycznej w stopniu zależnym od sposobu opracowania takich wariantów.

Warianty regulacyjne bez rekompensaty fiskalnej

Warianty te polegają na ustanowieniu regulacyjnego pułapu maksymalnej ceny, którą mogą naliczać niektóre elektrownie podstawowe. Chociaż wariant ten pozwoliłby na obniżenie kosztów w dłuższej perspektywie, to jego wartość dodana w perspektywie krótkoterminowej polega na rozwiązaniu problemu nadmiernych zysków wynikających ze stosowania niektórych technologii.

Główne wady tych wariantów to problemy związane z wdrażaniem, ponieważ konieczne byłoby uzyskiwanie informacji o kosztach i przychodach wytwórców, które to informacje niekoniecznie są dostępne podmiotom publicznym; może to wiązać się z wyzwaniami prawnymi. Warianty te wywołałyby również niepewność regulacyjną, ponieważ mogłyby niweczyć pewne zachęty do prywatnych inwestycji w odnawialne źródła energii, które mają kluczowe znaczenie dla osiągnięcia naszych długoterminowych celów w zakresie odpornego, zrównoważonego i bezpiecznego systemu energetycznego.

Wszystkie warianty przedstawiono i przeanalizowano bardziej szczegółowo w załączniku. 

Na podstawie tej oceny Komisja uważa, że nie ma jednego prostego rozwiązania problemu wysokich cen energii elektrycznej ze względu na zróżnicowanie sytuacji w poszczególnych państwach członkowskich. Niektóre warianty są odpowiednie jedynie w określonych kontekstach krajowych. Jednocześnie niektóre interwencje wymagałyby, aby prawodawstwo lub wspólne podejście na szczeblu UE były skuteczne i nieszkodliwe dla rynku wewnętrznego i bezpieczeństwa dostaw. Wszystkie warianty mają pewne wady i pociągają za sobą koszty, m.in. związane z funkcjonowaniem jednolitego rynku.

ZAPEWNIENIE DOSTAW GAZU PO ROZSĄDNYCH KOSZTACH NA KOLEJNĄ ZIMĘ I DALSZĄ PRZYSZŁOŚĆ

Jakkolwiek liczne warianty przedstawiane w debacie publicznej odnoszą się do objawów, to główna przyczyna obecnych wysokich cen energii elektrycznej leży na rynku gazu. Obecna wysoka cena energii elektrycznej wynika z wysokiej ceny gazu, ponieważ nadal to właśnie wytwórcy energii z gazu są często tymi, którzy wchodzą na rynek energii elektrycznej jako ostatni, aby uzupełnić dostawy do poziomu rzeczywistego zapotrzebowania. Na rynku kasowym gazu zmienność jest wysoka i nie jest w pełni powiązana z podstawowymi czynnikami.

Wariantem możliwym do rozważenia jest ustanowienie pułapu ceny gazu lub modulowanie jej za pomocą środków regulacyjnych, ponieważ miałoby to natychmiastowy wpływ na poziom cen. Stanowiłoby to ważny sygnał, że UE nie jest gotowa, aby płacić za gaz każdą cenę, niemniej jednak taką interwencję należy rozważać tylko w ostateczności, ponieważ pociąga ona za sobą problemy pod względem bezpieczeństwa dostaw gazu.

Jako że okres uzupełniania zapasów gazu zaczyna się teraz, należy pilnie uzgodnić wspólną strategię. Obecny kontekst wysokich cen i napiętej sytuacji na rynkach gazu sprawia, że uzupełnianie zapasów na kolejną zimę staje się trudniejsze niż w normalnych latach. Wykorzystanie zbiorowej siły oddziaływania Unii do zapewnienia importu gazu na możliwie najlepszych warunkach jest konieczne, aby państwa członkowskie nie rywalizowały między sobą o te same dostawy.

UE jest silniejsza, gdy działa zgodnie. Unia powinna podjąć wspólne działania, aby wykorzystać swoją siłę rynkową poprzez wynegocjowane partnerstwa z dostawcami. 

Komisja jest gotowa utworzyć grupę zadaniową ds. wspólnych zakupów gazu na szczeblu UE. Grupa zadaniowa, łącząc popyt, ułatwiłaby i usprawniła międzynarodowe kontakty UE z dostawcami LNG i gazu w celu zapewnienia importu tych paliw po korzystnych cenach przed kolejną zimą. UE może skuteczniej zapewnić w perspektywie krótkoterminowej dostawy LNG, gazu i wodoru z państw trzecich po przystępnych cenach, jeżeli nawiąże z tymi państwami stosunki długofalowe, ustanawiając długoterminowe partnerstwa na rzecz gazu ze źródeł odnawialnych, które stanowiłyby również podstawę przyszłego importu wodoru.

W związku z tym grupa zadaniowa przygotuje grunt pod partnerstwa energetyczne z kluczowymi dostawcami LNG, gazu i wodoru w regionie Morza Śródziemnego oraz z naszymi partnerami w Afryce, ale również na Bliskim Wschodzie i w USA.

Grupę zadaniową wspieraliby przedstawiciele państw członkowskich w Radzie Sterującej. Wspólny zespół negocjacyjny pod przewodnictwem Komisji prowadziłby rozmowy z dostawcami gazu. Czerpałby przy tym z doświadczeń pandemii COVID-19, kiedy to działania w skali całej UE miały zasadnicze znaczenie dla zagwarantowania wszystkim wystarczających dostaw szczepionek.

Grupa zadaniowa promowałaby również efektywne wykorzystanie unijnej infrastruktury gazowej, w szczególności terminali LNG, ale również instalacji magazynowych i rurociągów.

Zmagazynowanie dostatecznej ilości gazu zapewni europejskim odbiorcom niejaką ochronę przed ryzykiem niedoborów dostaw i potencjalnych zakłóceń, oferując względną stabilność. Dlatego też Komisja proponuje wspólną europejską politykę magazynowania gazu o charakterze strategicznym, wdrażaną w drodze skoordynowanych wspólnych działań i podziału obciążeń między 27 państw członkowskich UE. W najbliższych miesiącach grupa zadaniowa w ścisłej współpracy z Grupą Koordynacyjną ds. Gazu będzie wspierać działania na rzecz uzupełniania magazynów przed zimą.

Konieczne są wspólne wysiłki w celu optymalizacji wykorzystania istniejącej infrastruktury magazynowej. Działania w zakresie magazynowania podejmowane wspólnie, a nie indywidualnie, pozwalają uniknąć nadmiernych inwestycji, ponieważ gaz jest przejściowym źródłem energii, a wszelka nowa infrastruktura powinna być zdatna do wykorzystania w dalszej przyszłości do magazynowania czystszych źródeł energii, szczególnie wodoru.

Aby zapewnić wystarczająco wysoki poziom wypełnienia magazynów, Komisja przedstawiła wniosek prawodawczy w sprawie magazynowania energii zakładający, że istniejąca infrastruktura magazynowa powinna do 1 listopada każdego roku być wypełniona w co najmniej 90 %; cel ten może w miarę upływu czasu ulegać zmianom w zależności od realiów gospodarczych i geopolitycznych, a także sytuacji w zakresie bezpieczeństwa dostaw energii. Z uwagi na szczególną sytuację w bieżącym roku przewidziany zostanie niższy cel, wynoszący 80 %, i elastyczny plan jego płynnego wprowadzania. Państwa członkowskie powinny już teraz, w oczekiwaniu na wniosek prawodawczy, podjąć działania dla zapewnienia odpowiedniego wypełnienia magazynów przed następną zimą.  

Solidarność ma fundamentalne znaczenie. Wspólne magazynowanie gazu to polisa ubezpieczeniowa, która przynosi korzyści wszystkim i do której każdy powinien wnosić sprawiedliwy wkład. Dlatego też państwa członkowskie, które nie mają własnych magazynów, powinny przyczyniać się do zwiększenia poziomu ich wypełnienia w innych państwach członkowskich, korzystając w zamian ze zwiększonego bezpieczeństwa dostaw. Mechanizm podziału obciążeń przewidziany we wniosku zapewnia sprawiedliwy podział kosztów zapewnienia bezpieczeństwa dostaw między wszystkie państwa członkowskie, ponieważ dzięki unijnemu rynkowi energii wszystkie one korzystają ze zmniejszenia ryzyka zakłóceń w dostawach, niezależnie od lokalizacji magazynów w UE. Mechanizm ten opiera się na umowach solidarnościowych, które należy bezzwłocznie zawrzeć, aby umożliwić skuteczne dzielenie się gazem w przypadku sytuacji nadzwyczajnej, jak zaproponowano w grudniu 2021 r. 9 . Równie ważna jest przejrzystość i monitorowanie postępów w realizacji celu dotyczącego wypełnienia magazynów. Grupa Koordynacyjna ds. Gazu będzie monitorować postępy w realizacji celu i w razie potrzeby rozważy podjęcie odpowiednich działań wspierających uzupełnianie magazynów. 

Wreszcie, zważywszy że infrastruktura magazynowania gazu ma kluczowe znaczenie dla bezpieczeństwa UE, certyfikacja operatorów magazynów zapewni niezbędne zabezpieczenie przed ryzykiem dla bezpieczeństwa dostaw w sytuacji, gdy infrastruktura jest własnością operatorów z państw trzecich.

WNIOSKI

Przedstawione w niniejszym dokumencie warianty złagodzenia wpływu wzrostu cen energii na naszych obywateli i przedsiębiorstwa obejmują nadzwyczajne, ograniczone w czasie interwencje służące ograniczeniu wzrostu cen energii, które nie powinny zagrażać realizacji długoterminowych celów Zielonego Ładu ani funkcjonowaniu jednolitego rynku. Żaden z tych wariantów nie jest panaceum – wszystkie mają zalety i wady.

Obecnie najpilniejszą potrzebą jest powstrzymanie wzrostu cen energii i zapewnienie odpowiednich dostaw gazu na kolejną zimę i dalszą przyszłość. Najlepszym rozwiązaniem jest wspólne i skoordynowane działanie w ramach UE-27, pozwalające zaoszczędzić koszty i wykorzystać naszą wspólną siłę.

W perspektywie średnioterminowej potrzebne są rozwiązania o charakterze bardziej strukturalnym, m.in. zapewnienie połączeń międzysystemowych w celu pełnej integracji rynku energii, pozyskiwanie znacznie większej ilości energii ze źródeł odnawialnych, środki w zakresie efektywności energetycznej oraz dywersyfikacja dostaw energii, aby uniknąć zależności. Plan REPowerEU przyspieszy wprowadzanie środków na wszystkich tych frontach. Komisja przedstawi szczegółowy plan REPowerEU w maju. W tym kontekście Komisja jest również gotowa zaproponować ogólnounijny plan oszczędności energii.

Wraz z wprowadzaniem REPowerEU należy dostosować ramy regulacyjne UE do znacznie większego udziału energii ze źródeł odnawialnych w koszyku energetycznym zgodnie z ambitnymi celami UE w zakresie dekarbonizacji. Do maja Komisja oceni możliwości optymalizacji struktury rynku energii elektrycznej. W ramach tego działania uwzględniona zostanie ostateczna ocena dokonana przez Agencję Unii Europejskiej ds. Współpracy Organów Regulacji Energetyki (ACER) dotycząca zalet i wad unijnej struktury rynku energii elektrycznej oraz inne opinie na temat funkcjonowania rynku energii elektrycznej 10 .

Z czasem przyspieszenie upowszechnienia odnawialnych źródeł energii i zachęcanie do bardziej efektywnego zużycia energii, w połączeniu z europejską polityką magazynowania i dywersyfikacją dostaw dzięki bardziej skoordynowanej współpracy z rzetelnymi dostawcami, doprowadzi do stworzenia rozwiązań strukturalnych zapewniających dostępność energii po przystępnych cenach.

Warianty i propozycje przedstawione w niniejszym dokumencie sprowadzają się do tego, aby wszystkie państwa członkowskie polegały na największej sile Europy: jedności i solidarności

Wzywa się przywódców, aby na szczycie Rady Europejskiej w marcu 2022 r. przedstawili kierunki dalszych prac na szczeblu Komisji i na szczeblu ustawodawczym w celu zapewnienia bezpieczeństwa dostaw i przystępnych cen energii teraz, w najbliższym sezonie zimowym oraz w dalszej przyszłości.

(1)

   Komunikat „Reakcja na rosnące ceny energii: zestaw działań i środków wsparcia”, COM(2021) 660 final (13.10.2021).

(2)

   Komunikat „REPowerEU: Wspólne europejskie działania w kierunku bezpiecznej i zrównoważonej energii po przystępnej cenie, COM(2022) 108 final (8.3.2022)

(3)

      20220311-versailles-declaration-en.pdf  

(4)

   COM(2021) 660 final (13.10.2021).

(5)

   Tymczasowe kryzysowe ramy środków pomocy państwa w celu wsparcia gospodarki po agresji Rosji wobec Ukrainy, C(2022)1890 final (23.3.2022).

(6)

   Dyrektywa Rady 2003/96/WE z dnia 27 października 2003 r. w sprawie restrukturyzacji wspólnotowych przepisów ramowych dotyczących opodatkowania produktów energetycznych i energii elektrycznej (Dz.U. L 283 z 31.10.2003, s. 51).

(7)

   Zgodnie z art. 19 ust. 1. 

(8)

   Niektórzy (inframarginalni) wytwórcy energii elektrycznej uzyskują obecnie nadmierne zyski wynikające z bardzo wysokich cen energii elektrycznej. Te nadmierne zyski mogą być tymczasowo opodatkowane lub odzyskiwane zgodnie z wytycznymi przedstawionymi przez Komisję 8 marca (zob. COM(2022) 108 final (8.3.2022)).

(9)

   Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie rynków wewnętrznych gazów ze źródeł odnawialnych i gazu ziemnego oraz wodoru (wersja przekształcona), COM(2021) 804 final (15.12.2021).

(10)

   Niektóre elementy planowanych wariantów interwencji krótkoterminowych, takie jak zamawianie nowych zdolności wytwórczych w drodze dwukierunkowych kontraktów różnicowych lub stosowanie modelu agregatora, mogłyby stanowić przygotowanie do przyszłych zmian w długoterminowej strukturze rynku europejskiego, pomagając chronić konsumentów przed wysoką zmiennością cen w przyszłości i zwiększając odporność europejskiego rynku energii. 

KOMISJA EUROPEJSKA

Bruksela, dnia 23.3.2022

COM(2022) 138 final

ZAŁĄCZNIK

do

KOMUNIKATU KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY EUROPEJSKIEJ, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO‑SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW

Bezpieczeństwo dostaw i przystępne ceny energii:


warianty działań natychmiastowych i przygotowania na najbliższą zimę

ZAŁĄCZNIK

Przegląd wariantów

Ze strony państw członkowskich, zainteresowanych podmiotów oraz w ramach debaty akademickiej przedstawiono szereg wariantów środków nadzwyczajnych służących ograniczeniu skutków wysokich cen energii elektrycznej. Środki te mają zapewnić ulgę konsumentom końcowym, nie zakłócając jednocześnie realizacji nadrzędnych długoterminowych celów Zielonego Ładu, m.in. w zakresie dekarbonizacji i efektywności energetycznej. Aby te tymczasowe i ukierunkowane wyjątkowe warianty były skuteczne, muszą być wykonalne z fiskalnego punktu widzenia i nie powinny zagrażać bezpieczeństwu dostaw i równym warunkom działania na rynku wewnętrznym. Skala zalet i wad opisanych w poszczególnych wariantach zależy od struktury danego rozwiązania. I – Interwencje na rynku energii elektrycznej obejmujące rekompensatę finansową dla konsumentów

A.Interwencje na poziomie detalicznym: bezpośrednie wsparcie na rzecz konsumentów w postaci bonów, ulg w podatkach lub z wykorzystaniem modelu agregatora

W komunikacie REPowerEU zapowiedziano nowe tymczasowe kryzysowe ramy środków pomocy państwa. Ramy te umożliwią przyznawanie ograniczonych dotacji bezpośrednie i wsparcia płynności dla wszystkich przedsiębiorstw bezpośrednio lub pośrednio dotkniętych rosyjską agresją wobec Ukrainy, nałożonymi sankcjami lub środkami odwetowymi, a także pomoc dla przedsiębiorstw, w szczególności odbiorców energochłonnych, w celu zrekompensowania części ich kosztów energii. W komunikacie wyjaśniono również, że w obecnych okolicznościach państwa członkowskie mogą regulować ceny detaliczne dla wszystkich gospodarstw domowych i mikroprzedsiębiorstw.

Innym sposobem ochrony konsumentów będących gospodarstwami domowymi, w szczególności dotkniętych ubóstwem i wrażliwych (ale także przedsiębiorstw), byłoby zastosowanie przez państwa członkowskie modelu agregatora, w ramach którego kontrolowany przez państwo podmiot dokonywałby zakupów energii elektrycznej na rynku i udostępniałby ją niektórym kategoriom odbiorców – bezpośrednio lub za pośrednictwem dostawców – po cenach opartych np. na cenie realizacji, niższych od obecnych cen rynkowych. Każde rozszerzenie tego podejścia poza to, co przewidziano w obowiązującym art. 5 dyrektywy w sprawie energii elektrycznej i zasadach pomocy państwa, należy dokładnie ocenić, aby uniknąć zakłóceń na jednolitym rynku.

Większość tych działań można by podjąć na poziomie krajowym.

Korzyści

Ponieważ warianty te odnoszą się bezpośrednio do konsumentów, szczególnie skutecznie ograniczają one skutki wysokich cen odczuwane przez użytkowników końcowych. Pozostawiają one państwom członkowskim elastyczność, jeżeli chodzi o kategorie konsumentów będących gospodarstwami domowymi i przedsiębiorstwami, którzy zostaliby objęci wsparciem, z uwzględnieniem uwarunkowań krajowych i reguł konkurencji. Państwa członkowskie, które chciałyby utworzyć model agregatora, musiałyby zdecydować o strukturze tego rozwiązania, w tym o wielkości sprzedaży, oraz określić kategorie konsumentów/dostawców mogących skorzystać z tego wariantu. Komisja mogłaby przedstawić wskazówki dotyczące sposobu wdrożenia takiego modelu, tak by zapewnić równe warunki działania i uczciwą konkurencję na jednolitym rynku.

Wady

Zastosowanie tego wariantu mogłoby ograniczyć konkurencję na rynkach detalicznych, a skutek ten trzeba by złagodzić przez zapewnienie sprawiedliwego i niedyskryminującego traktowania wszystkich dostawców. . W wytycznych dotyczących cen regulowanych, które załączono do komunikatu REPowerEU, przedstawiono, w jaki sposób można to osiągnąć w przypadku modelu agregatora.

Gdyby duża część konsumentów otrzymała wsparcie rekompensujące całkowity wzrost cen, zachęty do ograniczania przez nich zużycia byłyby bardziej ograniczone. Podobnie jak w przypadku wszystkich wariantów, które obniżają koszty ponoszone przez konsumentów, mogłoby to zwiększyć zużycie paliw kopalnych i uzależnienie UE od przywozu, a także obawy dotyczące bezpieczeństwa dostaw. Dostępność tego wariantu zależy od środków budżetowych państw członkowskich.

Koszty

Koszty i sposób ich pokrycia zależałyby od krajowych decyzji dotyczących objęcia tym rozwiązaniem określonych kategorii konsumentów oraz zakresu zmniejszenia obciążeń finansowych ponoszonych przez konsumentów. Czynnikiem wpływającym na takie decyzje będzie również przestrzeń fiskalna państw członkowskich.

II – Interwencja na rynku energii elektrycznej na poziomie hurtowym: ustalanie cen w połączeniu z rekompensatą finansową dla producentów

B.Interwencja na poziomie hurtowym w odniesieniu do ceny paliwa dla wytwórców wykorzystujących paliwa kopalne

Wariant ten wiązałby się z wprowadzeniem rekompensaty z tytułu ceny, jaką wytwórcy energii elektrycznej wykorzystujący paliwa kopalne płacą za paliwo (węgiel, gaz, ropa naftowa, olej napędowy). Ponieważ rozwiązanie to chroniłoby wytwórców wykorzystujących paliwa kopalne przed skutkami obecnych nagłych wzrostów cen na międzynarodowych rynkach towarowych, umożliwiłoby im ono oferowanie energii elektrycznej po niższych cenach niż obecnie. Zastosowanie tego wariantu mogłoby polegać na wypłacaniu wytwórcom energii elektrycznej różnicy między ich rzeczywistymi kosztami pozyskania paliwa (gazu, węgla) a wcześniej ustaloną ceną referencyjną dla tych towarów.

Korzyści

Przewiduje się, że wariant ten wpłynie na zachowanie elektrowni na paliwa kopalne w UE jako oferentów i prawdopodobnie doprowadzi do obniżenia kosztu energii elektrycznej sprzedawanej przez te elektrownie, a tym samym do obniżenia ceny krańcowej na rynku hurtowym. To z kolei powinno prowadzić do obniżenia cen detalicznych.

W zależności od cech tego rozwiązania nie miałoby ono wpływu na ranking cenowy elektrowni, a tym samym nie zakłócałoby ono funkcjonowania rynku.

Wady

Wprowadzenie tego rozwiązania na poziomie krajowym mogłoby zakłócić przepływ energii elektrycznej w krajach sąsiadujących (będących i niebędących członkami UE) oraz uruchomić przepływy z państw, w których stosuje się cenę referencyjną, do państw, w których jej się nie stosuje, bez względu na niedobory, bezpieczeństwo dostaw lub względne koszty.

Podobnie jak w przypadku wszystkich wariantów, które mają wpływ na względną konkurencyjność cenową paliw kopalnych, wariant ten mógłby utrudniać działania na rzecz zmniejszenia zużycia paliw kopalnych.

Koszty

Koszty i sposób ich pokrycia zależałyby od podjętych decyzji. Koszty te mogłyby być finansowane z wkładów od konsumentów energii elektrycznej. Chociaż koszt ten mógłby zasadniczo zostać zrekompensowany obniżeniem hurtowych cen energii elektrycznej w wyniku zastosowania środka, wpływ netto na konsumentów będzie zależał od zmian cen paliw kopalnych, ilości importowanych paliw kopalnych oraz ilości energii elektrycznej eksportowanej do krajów sąsiadujących. Wprowadzenie takich środków zmniejszyłoby dochody z tytułu opodatkowania nadmiernych zysków.

C.Interwencja na poziomie hurtowym wprowadzająca pułap cenowy na hurtowym rynku energii elektrycznej

Wariant ten wiązałby się z ograniczeniem cen energii elektrycznej do wcześniej określonego poziomu.

Aby utrzymać działalność wytwórców wykorzystujących paliwa, które obecnie wiążą się z kosztami uniemożliwiającymi rentowne wytwarzanie energii przy wyznaczonym pułapie cenowym (np. gaz, węgiel), konieczna byłaby rekompensata finansowa, aby pokryć różnicę między ceną rynkową wytworzonej energii elektrycznej a wcześniej ustalonym pułapem. Konieczne może być wprowadzenie ścisłych przepisów, aby zagwarantować, że oferty wytworzenia energii elektrycznej przekraczające pułap (które wyznaczają prawo do rekompensaty finansowej) będą „racjonalne”. Podobnie konieczne może być wprowadzenie przepisów, aby uniemożliwić wytwórcom, których koszty są niższe od pułapu, składanie ofert powyżej pułapu (w celu uzyskania wyższej ceny). Może to ostatecznie wymagać ścisłej regulacji ofert, co może prowadzić do złożoności.

Korzyści 

Wariant ten ograniczałby ceny hurtowe, co z kolei powinno prowadzić do obniżenia cen detalicznych. Doprowadziłoby to do obniżenia zysków inframarginalnych wytwórców, na których pułap nie ma bezpośredniego wpływu.

Wady 

Wariant ten wymaga szczegółowej wiedzy administracji na temat struktur kosztów i trybów pracy poszczególnych elektrowni.

Jeżeli wariant B nie zostanie wprowadzony na poziomie UE, może zakłócić przepływ energii elektrycznej na rynku wewnętrznym i uruchomić przepływy z państw, w których stosuje się pułap, do państw, w których się go nie stosuje, bez względu na niedobory.

Jeżeli chodzi o wariant B, przyniósłby on nienależne korzyści sąsiadom UE, którzy otrzymaliby energię elektryczną subsydiowaną przez państwa członkowskie.

Ponadto wariant ten mógłby zakłócić przepływ energii elektrycznej na rynku wewnętrznym z powodu braku sygnału cenowego i mógłby prowadzić do zagrożeń dla bezpieczeństwa dostaw.

Podobnie jak w przypadku wszystkich wariantów, które obniżają koszty ponoszone przez konsumentów, mogłoby to zwiększyć zużycie paliw kopalnych i uzależnienie UE od przywozu, a także obawy dotyczące bezpieczeństwa dostaw.

Koszty

Potrzebne byłoby finansowanie, aby zrekompensować różnicę między ceną rynkową a pułapem cenowym. Koszt ten trudniej byłoby ponosić państwom członkowskim z bardziej ograniczoną przestrzenią fiskalną.

Z czasem mogłoby wystąpić zagrożenie dla bezpieczeństwa dostaw związane z brakiem zróżnicowanego sygnału cenowego na rynku UE, a także z niepewnością regulacyjną. Ponadto zaistniałe warunki zniechęcałyby do realizacji niesubsydiowanych projektów dotyczących odnawialnych źródeł energii z powodu niższych dochodów rynkowych (również dlatego, że konsumenci mieliby mniejszą motywację do podpisywania długoterminowych umów zakupu energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych, jako że pułap cenowy zmniejsza ich potrzebę zabezpieczenia się przed wysokimi cenami).

D.Interwencja regulacyjna na rynku energii elektrycznej: ograniczenie zysków niektórych uczestników rynku

Na hurtowych rynkach energii elektrycznej cena jest ustalana przez ostatnie źródło niezbędne do zaspokojenia całego zapotrzebowania. Wytwórcy energii elektrycznej z paliw kopalnych borykają się obecnie z niezwykle wysokimi kosztami paliw kopalnych oraz z wyższymi cenami emisji CO2. Oznacza to, że marginalne ceny energii elektrycznej są wysokie. W tej sytuacji elektrownie podstawowe, które nie są zależne od paliw kopalnych, nie mają podobnej struktury kosztów i osiągają dodatkowe zyski znacznie przekraczające ich oczekiwania w chwili podejmowania decyzji o inwestycji.

Załącznik 2 do komunikatu REPowerEU stanowi, że państwa członkowskie mogą w wyjątkowych okolicznościach wprowadzić środki podatkowe, które obejmują niektóre z tych wysokich zysków.

Ten sam cel, do którego zmierzają takie środki podatkowe, można również osiągnąć w drodze interwencji regulacyjnych. Można to osiągnąć poprzez tymczasowe zezwolenie państwom członkowskim na ustalenie ceny realizacji lub wprowadzenie mechanizmu ograniczającego nadmierny zysk wytwórców. Odpowiednia cena realizacji może podlegać zmianom, tak by odzwierciedlała cechy charakterystyczne różnych uczestników rynku i musiałaby być ustalana przez krajowe organy regulacyjne. Co do zasady wariant ten funkcjonuje jako jednokierunkowy kontrakt różnicowy, gdzie płatności stają się wymagalne dopiero wtedy, gdy cena referencyjna (cena rynkowa) jest wyższa niż cena realizacji. Podobnie jak w przypadku podatku od nadmiernych zysków uwzględnionego w komunikacie REPowerEU, potrzebny byłby odrębny mechanizm redystrybucji wśród konsumentów dochodów pochodzących z takiej interwencji regulacyjnej.

Państwa członkowskie mogłyby przekształcić swoje systemy wsparcia dla nowych zakładów produkcji energii w systemy dwukierunkowych kontraktów różnicowych. Poprzez nałożenie na wytwórców energii elektrycznej wymogu zwrotu udzielonego wsparcia inwestycyjnego w okresach występowania wysokich cen, mechanizm ten zapobiegałby sytuacji, w której nowe zakłady produkcji energii budowane obecnie będą w przyszłości korzystać z dotacji również w sytuacjach, gdy ceny rynkowe będą bardzo wysokie i niestabilne.

W przypadku gdy podmioty działające na rynkach gazu ziemnego uzyskują nadmierne zyski dzięki obecnej sytuacji kryzysowej, np. ze względu na to, że są w stanie sprzedawać ilości zakontraktowane w perspektywie długoterminowej po znacznie wyższych cenach na rynku gotówkowym, zyski mogłyby zostać objęte podobnymi interwencjami podatkowymi.

Korzyści

Wariant ten, o ile jest dobrze skonstruowany, nie zakłóca kształtowania się cen na hurtowych rynkach energii elektrycznej, przy jednoczesnym zachowaniu sygnałów dla handlu wewnątrzunijnego i pozaunijnego oraz bezpieczeństwa dostaw. Nie ma on wpływu na handel energią elektryczną w całej UE.

Reforma struktury systemów wsparcia dla nowych inwestycji mogłaby utorować drogę do ewentualnych bardziej długoterminowych zmian w strukturze rynku.

Wady

Wariant ten sam w sobie nie spowoduje obniżenia cen dla konsumentów, ale uzyskane dochody mogą zostać wykorzystane do bezpośredniego wsparcia odbiorców energii najbardziej dotkniętych wysokimi cenami, na przykład poprzez bony dla gospodarstw domowych oraz wsparcie finansowe dla przedsiębiorstw zgodnie z zasadami pomocy państwa i regułami konkurencji.

Aby stwierdzić precyzyjnie istnienie nadmiernych zysków inframarginalnych, organy krajowe musiałyby dysponować szczegółowymi informacjami na temat kosztów ponoszonych przez wytwórców, do których mogą nie mieć dostępu. Szybkie wdrożenie tego wariantu może prowadzić do pojawienia się problemów natury prawnej, ponieważ wpływ na uczestników rynku będzie różny.

Kwestie dotyczące konkurencji musiałyby zostać starannie ocenione i uwzględnione z wykorzystaniem wytycznych Komisji w sprawie regulowanych cen detalicznych i środków fiskalnych dotyczących zysków inframarginalnych, a także poprzez przestrzeganie zasad pomocy państwa.

Wprowadzenie opodatkowania nieoczekiwanych zysków prawdopodobnie wpłynie na pewność inwestorów, co może oznaczać, że potrzebne może być wsparcie całej produkcji energii elektrycznej w przyszłości. To ryzyko regulacyjne zostanie odzwierciedlone w wyższych kosztach kapitału i ograniczeniu rozbudowy odnawialnych źródeł energii w przyszłości.

III – Interwencje na rynkach gazu

E.Limity cenowe dla handlu gazem w UE

Wariant ten opiera się na określeniu w całej UE maksymalnej ceny, po której gaz może być sprzedawany między operatorami we wszystkich państwach członkowskich UE, albo alternatywnie na ustaleniu cen granicznych, w ramach których cena gazu może ewoluować. Taki pułap cenowy/zakresy cenowe ograniczyłyby wysokość ofert na giełdach europejskich. Ograniczona cena gazu stałaby się nową umowną ceną referencyjną dla kontraktów długoterminowych i umów na instrumenty pochodne.

Aby wariant ten był skuteczny, musiałby zostać wdrożony we wszystkich państwach członkowskich.

Korzyści

Pułap cenowy dla handlu gazem w całej Europie ograniczyłby nadmierną zmienność i bezpośrednio doprowadziłby do obniżenia cen gazu. To z kolei zmniejszyłoby koszty energii elektrycznej wytwarzanej przez elektrownie gazowe oraz ceny konsumpcyjne zarówno gazu, jak i energii elektrycznej.

Wady

Należałoby określić odpowiedni poziom pułapu cenowego. Gdyby pułap cen gazu został ustalony na zbyt niskim poziomie, trudno byłoby sprowadzać więcej gazu do Europy. Mogłoby to nawet zachęcić przedsiębiorstwa europejskie do eksportu gazu do państw, w których ceny są wyższe. Niższa cena sprzyjałaby większemu zużyciu gazu, a tym samym zwiększonemu popytowi w Europie. Aby ograniczyć to ryzyko, wariantowi temu musiałoby towarzyszyć silne zarządzanie zapotrzebowaniem. Łącznie czynniki te mogłyby prowadzić do dodatkowych ograniczeń na rynku gazu i stanowić zagrożenie dla bezpieczeństwa dostaw gazu.

Gdyby ten sam pułap cenowy miał zastosowanie w całej UE, trudno byłoby zapewnić przepływ gazu do miejsc, gdzie jest potrzebny, oraz zagwarantować, że sieć będzie mogła bezpiecznie funkcjonować przy zachowaniu równowagi między dostawami a zapotrzebowaniem.

Konsumenci, którzy nabyli gaz na podstawie umów długoterminowych po cenie wyższej od pułapu, nie skorzystaliby z pułapu cenowego aż do czasu wygaśnięcia zawartych przez nich umów.

W zależności od poziomu pułapu i okresu jego stosowania może on przyciągać dostawy od naszych partnerów handlowych. Ich reakcja na cenę ustaloną administracyjnie jest jednak niepewna i nie można jej przewidzieć. Mogą oni zakwestionować ten wariant w sądach lub ograniczyć bądź zawiesić dostawy. 

Koszty

Koszty są związane z możliwym zakłóceniem dostaw w zależności od tego, w jaki sposób dostawcy zareagują na ustalony pułap.

F.Ilość i cena wynegocjowane z dostawcami międzynarodowymi

Jeden z możliwych wariantów to ustanowienie bardziej szczegółowych celów w zakresie ilości i cen gazu dla różnych dróg dostaw/dostawców oraz realizacja tych celów w zakresie ilości i cen na podstawie wspólnej strategii negocjacyjnej koordynowanej na poziomie UE z partnerami handlowymi UE. Odpowiednie ceny docelowe dotyczyłyby umów na dostawy z państwami trzecimi, ale nie wpływałyby na transakcje przeprowadzane na terytorium UE (np. w celu bilansowania na rynku wewnętrznym).

W celu zabezpieczenia przywozu LPG i gazu po przystępnych cenach UE powinna przyjąć bardziej długoterminową perspektywę w odniesieniu do partnerstw gazowych ze swoimi dostawcami i rozszerzyć zakres negocjacji na zabezpieczenie długoterminowego przywozu wodoru.

Takie partnerstwa mogłyby obejmować:

·długoterminowe kontrakty na zwiększone dostawy LNG i gazu przesyłanego gazociągami;

·inwestycje UE w dodatkową infrastrukturę umożliwiającą przywóz LNG, przystosowaną również do wykorzystania wodoru;

·partnerstwo H2, którego perspektywa sięga 5–10 lat, służące stworzeniu infrastruktury i solidnych ram dla niej oraz partnerstwo w zakresie inwestycji (wspólne ramy, które zapewniłyby przewidywalność i stabilność inwestycji i popytu w UE, a także stabilne warunki inwestycyjne w państwach partnerskich).

Szanse powodzenia takiej strategii negocjacyjnej zależałyby od wspólnego podejścia na szczeblu europejskim.

Korzyści

Jeśli uda się to osiągnąć, wynegocjowana niższa cena w całej Europie doprowadziłaby do znacznego obniżenia cen gazu, w powiązaniu z uzgodnionymi wielkościami importu gazu. To z kolei zmniejszyłoby koszty energii elektrycznej wytwarzanej przez elektrownie gazowe oraz ceny konsumpcyjne zarówno gazu, jak i energii elektrycznej.

Ponieważ wariant ten opierałby się na negocjacjach i nie nakładałby żadnych ograniczeń na handel gazem w UE (np. w odniesieniu do bilansowania), unikano by zakłóceń w wewnątrzunijnych przepływach gazu.

Wady

Powodzenie tego wariantu zależy ostatecznie od wyniku odpowiednich negocjacji z dostawcami z państw trzecich.

Koszty

Gdyby wariant ten zakończył się sukcesem, doprowadziłby do trwałego obniżenia kosztów zaopatrzenia w gaz ziemny.