17.3.2006   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 65/86

1.1

Komitet przyjmuje z zadowoleniem dokument konsultacyjny w sprawie pomocy państwa na rzecz innowacji, przy pomocy którego Komisja pragnie stworzyć stabilne ramy prawne, sformułować kryteria dla udzielania pomocy lepiej nakierowanej na konkretne cele, jak również uprościć przepisy prawne.

1.1.1

EKES stwierdza, że dokument ten po raz pierwszy otwiera szeroko zakrojoną debatę dotyczącą szeregu bardzo aktualnych zagadnień:

1.2

Odpowiedzi na te pytania będą miały wpływ także na nowe ramy prawne, które zaproponuje Komisja i do których Państwa Członkowskie będą musiały dostosować swoje wysiłki, aby pogodzić rozwój i postęp ze spełnianiem przepisów, a zwłaszcza reguł konkurencji.

1.3

Niewystarczającą konkurencyjność UE powoduje w dużej mierze słabo ukształtowany proces innowacji, co często wiąże się z niedoskonałościami rynku. W tym przypadku pomoc państwa może tworzyć zachętę do zwiększenia inwestycji uczestników rynku w innowacyjne produkty i procesy (1).

1.4

Przy braku innowacji Unii Europejskiej grozi upadek kulturalny i gospodarczy. EKES jest świadomy tego faktu i postanawia — przy wsparciu swoich członków reprezentujących poszczególne sektory zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego — dążyć do osiągnięcia, w razie potrzeby także przy włączeniu nakierowanej na cel pomocy państwa, następujących celów:

1.5

Komisja nie przedstawiła dotychczas żadnych konkretnych przepisów dotyczących pomocy państwa na rzecz innowacji. Pomoc na rzecz innowacji postrzegano zgodnie z art. 87 i art. 88 Traktatu w kontekście innych rodzajów pomocy jak pomoc regionalna, pomoc w zakresie kształcenia, udział w kapitale inwestycyjnym, pomoc w zakresie zatrudnienia, pomoc dla MŚP.

1.5.1

Innowacje do pewnego stopnia podlegały regulacjom dotyczącym pomocy państwa na rzecz badań i rozwoju (5), która została przedłużona od 30 czerwca 2002 r. do 31 grudnia 2005 r (6).

1.6

W odniesieniu do wielu poruszonych przez Komisję zagadnień EKES wypowiedział się już we wcześniejszych opiniach, przyjętych jednomyślnie lub znaczną większością głosów:

1.7

Komitet już przy wcześniejszych okazjach podkreślał, że w związku z pomocą państwa na rzecz wspierania inwestycji w innowacyjne projekty MŚP uwzględniany musi być także wzrost przedsiębiorstw oraz następujące aspekty:

2.1.1

Komisja pragnie zainicjować debatę w celu poprawy przepisów wspólnotowych dotyczących pomocy państwa na rzecz innowacji.

2.1.2

Komisja z góry określa swoje stanowisko w odniesieniu do sześciu ogólnych zagadnień:

2.1.3

Spełnione muszą zostać następujące warunki:

2.2.1

EKES w swoich wcześniejszych opiniach stale podkreślał znaczenie kontroli pomocy państwa dla osiągnięcia następujących celów UE:

2.2.2

Polityka konkurencji (9) ma wprawdzie decydujące znaczenie dla sprawnego funkcjonowania rynku wewnętrznego, gwarantując, by mógł się on rozwijać bez ograniczeń wprowadzanych przez dyskryminujące regulacje, jednak z drugiej strony ingerencja państwa może być wskazana i konieczna dla zrekompensowania ograniczeń i deficytów rynku.

2.2.2.1

Strategia lizbońska, przekształcona i uzupełniona o aspekty praktyczne w czasie wiosennego szczytu Rady Europejskiej w 2005 r. (10), żąda skierowania szczególnej uwagi na następujące zagadnienia:

2.2.3

W ostatnich latach wysokość pomocy państwa trochę się zmniejszyła (11) i co ważniejsze kierowana jest przede wszystkim na cele horyzontalne. W roku 2003 pomoc na cele horyzontalne stanowiła 79 % całkowitej sumy pomocy, z czego 14 % przeznaczono na badania i rozwój (12). Wzięła to pod uwagę Rada Europejska na swoim posiedzeniu w marcu 2005 roku. Podkreśliła, że w przypadkach, gdy pomoc okazuje się konieczna jako korekta dla niedoskonałości rynku, odpowiednie wyjątki muszą być dopuszczone.

2.2.3.1

Także Parlament Europejski w swojej rezolucji w sprawie „Wzmacniania konkurencyjności europejskiej: konsekwencji przemian w przemyśle na politykę i rolę MŚP” (13) wspiera cel zmniejszenia ogólnej wielkości pomocy i podkreśla przydatność pomocy w zakresie badań i rozwoju, szkoleń zawodowych oraz usług doradczych dla małych przedsiębiorstw.

2.2.4

Jeżeli chodzi o reformę regulacji dotyczących pomocy państwa (14), o której wypowiadał się także EKES (15), Parlament Europejski podkreśla konieczność określenia, w zakresie reformy pomocy państwa na rzecz innowacji — innowacji w szerszym znaczeniu, nie tylko dotyczących czysto technologicznych aspektów (16) — wyraźnej linii działań, która dotyczy horyzontalnie wszystkich sektorów, włącznie z sektorem handlu i usług, które mogłyby wnieść wkład w strategię lizbońską.

2.2.5

EKES podkreśla, że w 2004 r. Komisja przedstawiła kilka uporządkowanych propozycji odnośnie ogólnej reformy pomocy państwa, w których uwzględnione zostały niedoskonałości rynków. Wdrażanie tych propozycji, które również EKES przyjął z zadowoleniem, rozpoczęło się już w formie komunikatów.

2.2.6

Z drugiej strony EKES jest całkowicie świadomy faktu, że sytuacja na tym obszarze, z uwagi na zmieniające się polityczne, społeczne, gospodarcze i prawne warunki ramowe oraz z uwagi na przyspieszenie się procesu globalizacji rynków, cechuje się znaczną dynamiką. Konieczne są zatem odpowiednie regularne dostosowania (17), przy czym musi jednak zostać zagwarantowana jasność i przejrzystość ram odniesienia.

2.2.7

W związku z globalizacją rynków szczególną uwagę należy zwrócić z jednej strony na multilateralne ramy odniesienia, jakie stanowią porozumienia w ramach WTO, a z drugiej strony na ramy prawne najważniejszych partnerów handlowych UE.

2.2.8

W Stanach Zjednoczonych United States Small Business Administration (SBA) zapewnia małym i średnim przedsiębiorstwom w ramach wielu publicznych, przyjętych na szczeblu federalnym programów różnego rodzaju pomoc na rzecz innowacji; do tego dochodzi jeszcze, oprócz inicjatywy federalnej Small Business Innovation Research Program (SBIR), pomoc udzielana przez poszczególne stany.

2.2.8.1

SBA posiada szereg programów:

2.2.8.2

W ramach inicjatywy SBIR, która udostępnia pomoc państwa na rzecz innowacji i badań mniejszym przedsiębiorstwom, przewidziane są nakłady na kapitał wyjściowy na studia wykonalności w wysokości do 100 000 dolarów na pierwszym etapie oraz w wysokości do 750 000 dolarów na drugim etapie (opracowywanie prototypów). Wprawdzie nie przewiduje się środków z funduszy SBIR na trzeci etap (wprowadzanie produktów na rynek), ale zapewnione jest wsparcie w poszukiwaniu środków publicznych lub prywatnych.

2.2.9

W najnowszych zaleceniach EURAB (organu doradczego Komisji, w którym reprezentowana jest europejska nauka i przemysł) podkreśla się, że podobny mechanizm musi zostać wprowadzony jako uzupełnienie środków programu ramowego badań naukowych, rozwoju technologicznego i demonstracji zarówno na szczeblu wspólnotowym jak i na szczeblu krajowym, przy czym wskazuje się na fakt, że może to wymagać zmiany postanowień dotyczących pomocy państwa  (18).

2.2.10

W Japonii agencja ds. małych i średnich przedsiębiorstw oferuje różnorodne formy publicznego wsparcia dla inwestycji:

2.2.11

W wielostronnych porozumieniach w ramach WTO„specyficzna pomoc państwa” definiowana jest jako dotacja, która udzielana jest tylko jednemu przedsiębiorstwu, jednej gałęzi przemysłu lub jednej grupie powiązanych ze sobą gałęzi przemysłu, które znajdują się na terenie państwa udzielającego dotacji. Reguły WTO mają zastosowanie jedynie do tego rodzaju pomocy państwa (z wyjątkiem rolnictwa). Istnieją przy tym dwie różne kategorie: pomoc zabroniona i zaskarżalna.

2.2.12

Zabroniona jest bezpośrednia pomoc wspierająca eksport czy preferowanie produktów krajowych w stosunku do produktów importowanych, ponieważ zniekształca to międzynarodową wymianę handlową i utrudnia handel innych państw. WTO w przyspieszonym postępowaniu kontroluje taką pomoc i sprawdza, czy należy znieść odpowiednie środki lub czy poszkodowany kraj bądź kraje mogą podjąć środki zaradcze w formie ceł.

2.2.13

W odniesieniu do pomocy zaskarżalnej kraj podnoszący sprzeciw wobec przyznanej w innym kraju przez państwo pomocy musi udowodnić, że pomoc ta negatywnie wpływa na jego uzasadnione interesy. Odbywa się to na podstawie trzech typów „szkód” (19). W przeciwnym wypadku pomoc państwa jest uprawniona. W przypadku udowodnionej i uznanej przez organ rozjemczy szkody dany kraj musi cofnąć przyznaną pomoc. W przeciwnym razie poszkodowany kraj może nałożyć cła wyrównawcze.

2.3.1

Komitet z zadowoleniem przyjmuje propozycję Komisji, w której naświetlone zostały istniejące (i możliwe do ulepszenia) związki pomiędzy pomocą państwa a innowacjami w Europie. Przyczyną niewystarczającej konkurencyjności UE w porównaniu do innych obszarów gospodarczych jest w znacznym stopniu mało rozpowszechniony proces innowacji, który jeszcze bardziej osłabiły procesy globalizacji.

2.3.1.1

Komitet przyjmuje z zadowoleniem także to, że problematyka związków pomiędzy pomocą państwa a innowacjami jest przedmiotem publicznego przesłuchania, w czasie którego możliwe jest poznanie opinii bezpośrednio zainteresowanych podmiotów na ten delikatny temat.

2.3.1.2

Poruszone w komunikacie zagadnienia są szerokie, ale precyzyjnie sformułowane; dotyczą praktycznie wszystkich problemów — począwszy od niedoskonałości rynku aż po możliwość uproszczenia postępowania. Z uwagi na brak czasu i możliwości dyskusji w grupach analitycznych sprawozdawca nie jest w stanie zająć się oddzielnie każdym zagadnieniem ani przedstawić uzasadnionych odpowiedzi na każde poszczególne pytanie.

2.3.2

Komitet jest świadomy, że problemu konkurencyjności UE nie da się rozwiązać wyłącznie dzięki pomocy państwa na rzecz innowacji. W licznych dokumentach wspólnotowych oraz w różnorodnych opiniach EKES-u wskazane zostały granice, na jakie napotyka Unia Europejska przy wdrażaniu swoich środków:

2.3.3

Doprowadziło to do pewnego braku bezpieczeństwa prawnego, który można usunąć jedynie dzięki gruntownej analizie granic i możliwości pomocy państwa w tym sektorze.

2.3.4

Innowacje dotyczące produktów i procesów (21) wpływają ostatecznie poprzez wszystkie swoje aspekty na rynek i mogą zatem mieć wpływ na działalność, która może mieć znaczny wpływ na konkurencyjność i wymianę handlową.

2.3.5

Zatem, aby możliwe było udzielanie upoważnień z wyprzedzeniem, w ramach partnerstwa i aktywnej współpracy pomiędzy Komisją a Państwami Członkowskimi muszą zostać utworzone specyficzne, przejrzyste i akceptowane przez wszystkich ramy odniesienia.

2.3.6.1

Komitet jest świadomy, że definicja innowacji, która swojego czasu została zwarta w zielonej księdze, powinna zostać uaktualniona pod kątem zmian, jakie zaszły w ostatnich dziesięciu latach. Z drugiej strony należy także w sposób bardziej szczegółowy zająć się etapami pomiędzy procesem innowacyjnym a rozpoczęciem gospodarczego wykorzystania, aby zapobiegać nadmiernemu zakłóceniu reguł konkurencji.

2.3.6.2

Dawniej rozwój społeczeństwa był zbyt powolny, aby można było go odczuć za życia jednej generacji. Dziś jest tak szybki, że trudno jest go zrozumieć. We wszystkich społeczeństwach, a szczególnie w przedsiębiorstwach, administracji i usługach zachodzą dziś ogromne zmiany, co często prowadzi do tego, że nabyta wiedza poddawana jest w wątpliwość.

2.3.6.3

Innowacje stają się zatem procesem społecznym, gdzie ci obywatele, podmioty i organy, które dysponują największą wiedzą, ponieważ zajmują się jej badaniem, pomagają „innym” w korzystaniu z odpowiednich ich wpływów i przenoszeniu ich do działalności zawodowej i wzajemnych relacji.

2.3.6.4

Jeżeli utopia jest czymś, co w przyszłości stanie się rzeczywistością, to „postęp to urzeczywistnienie utopii.” (22)

2.3.6.5

W Zielonej księdze Komisja właściwie zdefiniowała innowacje jako pomyślne tworzenie, integrację i wykorzystanie nowości w gospodarce i społeczeństwie (23).

2.3.6.6

Innowacja to skomplikowany proces. Oprócz rozwoju działalności badawczej i lepszego zastosowania technologii do powstawania innowacji może się przyczyniać także współdziałanie wielu innych, czasami zmiennych czynników i warunków. Należą do nich między innymi:

2.3.6.7

Komitet wskazywał już na fakt, że innowacje są procesem społecznym (24), który bazuje na badaniach i który w warunkach konkurencji oraz przy panującym pozytywnym nastawieniu przynosi zmiany i gotowość do podejmowania ryzyka. W wyniku otrzymujemy ogromną konkurencyjność, silną spójność oraz lepszą jakość życia pod względem gospodarczym i społecznym.

2.3.6.8

Aby móc się oprzeć na obiektywnych kryteriach, Komitet wzywa Komisję do sprecyzowania, przy wsparciu organizacji społeczeństwa obywatelskiego oraz koordynacji ze strony Eurostatu, jaka działalność produkcyjna i usługowa może być dziś określana jako innowacyjna. Faktycznie bardzo przydatne byłyby wytyczne w tej skomplikowanej i stale rozwijającej się dziedzinie.

2.3.6.9

Pomoc na rzecz innowacji (zgodnie z definicją podaną w Zielonej księdze (25)): Jak zostało już podkreślone (26), zdaniem Komitetu istniejące ramy powinny zostać poszerzone o nowe rodzaje pomocy, których nie obejmują obecnie wiążące wytyczne. Ponadto powinny zostać ustanowione dalsze kryteria zgodności, dające Państwom Członkowskim większą możliwość stosowania środków bez obowiązku ich zgłaszania.

2.3.6.10

W komunikacie punkt ciężkości spoczywa na specyficznych potrzebach MŚP, które były już omawiane w dokumentach Parlamentu Europejskiego, Rady, EKES-u i Komisji. Także EKES jest przekonany, że w szczególności innowacyjne, konkretne i nastawione na cel środki, skierowane do mikroprzedsiębiorstw oraz małych i średnich przedsiębiorstw, mogą zapewnić prawdziwy impuls dla konkurencyjności.

2.3.6.11

Procesy innowacyjne zakładają zarówno w małych jak i w dużych przedsiębiorstwach udział wszystkich współpracowników oraz zaangażowanie na różnych szczeblach. Można to osiągnąć jedynie w otoczeniu podatnym na współpracę, w którym istnieje gotowość do akceptowania z zainteresowaniem zachęt do innowacji. Szczególne znaczenie ma w tym kontekście kształcenie przez całe życie.

2.3.6.12

Zdaniem EKES-u Państwa Członkowskie muszą w większym stopniu starać się o uczynienie nauki łatwiej zrozumiałą oraz o zainteresowanie nią większej ilości młodych ludzi (27). Programy telewizyjne także mogą znacznie przyczynić się do kultury innowacyjności (28). Przy pomocy szkoleń (także z użyciem telewizji) możliwa jest poprawa zdolności komunikacyjnych, co prowadzi do zwiększenia informacji, innowacji i konkurencyjności. Konkretne, zrozumiałe informacje przyczyniają się do znacznego uwrażliwienia obywateli na naukę oraz do powstawania innowacji.