This document is an excerpt from the EUR-Lex website
Document 52004IE1206
Opinion of the European Economic and Social Committee on the topic: ‘Towards the seventh Framework Programme for Research: Research needs in the area of demographic change — quality of life of elderly persons and technological requirements’
Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie „Siódmy Ramowy Program Badań: Zapotrzebowanie na badania nad zmianami demograficznymi – jakość życia osób starszych oraz potrzeby technologiczne”
Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie „Siódmy Ramowy Program Badań: Zapotrzebowanie na badania nad zmianami demograficznymi – jakość życia osób starszych oraz potrzeby technologiczne”
Dz.U. C 74 z 23.3.2005, p. 44–54
(ES, CS, DA, DE, ET, EL, EN, FR, IT, LV, LT, HU, NL, PL, PT, SK, SL, FI, SV)
Dz.U. C 74 z 23.3.2005, p. 20–28
(MT)
23.3.2005 |
PL |
Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej |
C 74/44 |
Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie „Siódmy Ramowy Program Badań: Zapotrzebowanie na badania nad zmianami demograficznymi – jakość życia osób starszych oraz potrzeby technologiczne”
(2005/C 74/09)
W dniu 29 stycznia 2004 r. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny, działając na podstawie art. 29 ust. 2 regulaminu wewnętrznego, postanowił wydać opinię w sprawie: „Siódmy Ramowy Program Badań: Zapotrzebowanie na badania nad zmianami demograficznymi – jakość życia osób starszych oraz potrzeby technologiczne”
Sekcja ds. Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji, której powierzono przygotowanie prac Komitetu na ten temat, przyjęła swoją opinię w dniu 14 lipca 2004 r. Sprawozdawcą była Renate Heinisch.
Na 411 sesji plenarnej w dniach 15-16 września 2004 r. (posiedzenie z dn. 15 września), Komitet stosunkiem głosów 144 do 1, przy 2 głosach wstrzymujących się, przyjął następującą opinię:
1. Podsumowanie
1.1 |
Wobec zachodzących zmian demograficznych oraz szans i zagrożeń dla jakości życia rosnącej liczby osób starszych w Europie, Komitet wnioskuje o:
|
Uzasadnienie:
Aspekty biologiczne, psychologiczne, społeczne, kulturowe, technologiczne, gospodarcze i strukturalne starzenia się są ściśle ze sobą związane. Ponadto, starzejemy się zawsze w jakimś konkretnym otoczeniu fizycznym i społecznym. W Europie otoczenie to różni się w sposób znaczący pod względem geograficznym, kulturowym i społeczno-strukturalnym. W obecnych programach badań nie uwzględniono należycie ani wielopłaszczyznowości procesu starzenia się, ani różnorodności warunków, w jakich on zachodzi. Jednakże biorąc pod uwagę zmiany w strukturze wiekowej ludności, tylko tak szeroko zakrojone i długofalowe badania mogą stworzyć solidne podstawy do planowania i podejmowania decyzji, które potrzebne są w różnych obszarach funkcjonowania społeczeństwa i na wszystkich szczeblach decyzyjnych.
W odniesieniu do punktu (a), badania potrzebne są w szczególności w poniższych dziedzinach:
— |
polityka gospodarczo-finansowa (4.1) |
— |
praca i zatrudnienie (4.2) |
— |
codzienne życie osób w starszym wieku (4.3) |
— |
otoczenie społeczno-przestrzenne (4.4) |
— |
kształcenie ustawiczne (4.5) |
— |
ochrona zdrowia i potrzeby w zakresie opieki (4.6) |
— |
nowe technologie (4.7) |
— |
przetwarzanie i integrowanie informacji oraz poszerzanie aktualnej wiedzy (4.8) |
Ze względu na wielowymiarowość procesu starzenia się, jak również zróżnicowane uwarunkowania kulturowe, ekonomiczne i strukturalne, w których proces ten zachodzi, konieczne staje się przeprowadzenie długofalowych, wielo- i interdyscyplinarnych badań naukowych.
W odniesieniu do punktu (b), za niezbędne uważane są w szczególności następujące środki pomocnicze, mające na celu zapewnienie poszanowania art. 85 Konstytucji Europejskiej, który gwarantuje wszystkim obywatelom UE w starszym wieku prawo do życia w godności oraz do aktywnego uczestnictwa w życiu publicznym i w procesach decyzyjnych:
— |
zastosowanie otwartej metody koordynacji w celu ustanowienia jednolitych procedur i klasyfikacji wskaźników jakości życia osób starszych w krajach europejskich; metoda umożliwiająca wymianę doświadczeń i dokonywanie porównań wewnątrzeuropejskich oraz wzajemne uczenie się, promowanie dialogu między przedstawicielami zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego a właściwymi Dyrekcjami Generalnymi Komisji a także osiąganie porozumienia co do wspólnych wartości dotyczących starzejącego się społeczeństwa; |
— |
ustanowienie wspólnej jednostki monitorowania (Obserwatorium Europejskiego) z myślą o utworzeniu Europejskiej Agencji ds. Starzenia się Społeczeństw oraz bazy danych dla pozyskiwania, gromadzenia i szerzenia wiedzy i informacji celem ulepszenia otwartej metody koordynacji, jak również sformułowania praktycznych wniosków dla kształtowania polityk; |
— |
utworzenie kategorii „Starzejące się społeczeństwo” w ramach EKES; oraz |
— |
zorganizowanie warsztatów naukowych i konferencji w celu pogłębienia wiedzy na temat zachodzących zmian demograficznych, zwrócenia uwagi na pilną potrzebę zastosowania środków zapobiegawczych i pomocniczych, zwiększenia świadomości, rozpowszechniania informacji o wynikach badań oraz wspierania wymiany między „starymi” a „nowymi” Państwami Członkowskimi. |
Cel:
Stworzenie zasobów kompleksowej bazy informacji:
— |
które byłyby wykorzystywane w kształtowaniu polityk, celem utrzymania, a w razie konieczności, podwyższenia jakości życia obecnego i przyszłych pokoleń starszych osób, |
— |
celem pobudzenia rozwoju gospodarczego i konkurencyjności Europy, przy uwzględnieniu potencjału, jaki przynoszą zmiany demograficzne. |
2. Wprowadzenie
2.1 |
Zmiany demograficzne stanowią jedno z najistotniejszych, historycznych osiągnięć naszych czasów. Nigdy wcześniej żadne pokolenie nie mogło mieć zasadnych nadziei, ani oczekiwań, dożycia późnego wieku. Ten nowy etap życia daje szerokie możliwości, ale jednocześnie stawia poszczególne jednostki i społeczeństwo w obliczu całkowicie nowych zadań. W większości państw europejskich wiele osób w starszym wieku ma zapewniony wystarczający dochód oraz posiada sprawność fizyczną i umysłową, które pozwalają im na przeżycie dodatkowych lat starości w pełni samodzielnie i zadowoleniem. Wynikają z tego nowe szanse dla rozwoju gospodarczego i społecznego. W miarę starzenia się, jednakże sprawność fizyczna i umysłowa oraz procesy percepcji zmysłowej ulegają osłabieniu, nawet aż do wystąpienia ryzyka ograniczenia funkcjonowania tych zdolności. Ponadto, niektóre grupy społeczne nie dysponują odpowiednimi środkami materialnymi, ani nie mogą liczyć na pomoc społeczną, czy też wsparcie ze strony innych ludzi, co pozwalałoby im na osiągnięcie podeszłego wieku w godności. W szczególności sytuacja ta ma miejsce w przypadku starszych, samotnych kobiet. Pod tym względem zarysowują się również znaczne różnice w zależności od kraju. Co więcej, zmiany w strukturze wiekowej związane ze zwiększeniem się średniej długości życia we wszystkich krajach wymagają redystrybucji istniejących środków oraz dostosowania systemów opieki zdrowotnej i ubezpieczeń społecznych. Starzenie się ludności to problem dotykający wszystkie państwa Unii Europejskiej, choć proces ten przebiega w różnym tempie. Przewodniczący EKES w swoim raporcie dotyczącym działalności Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w latach 2000-2002, pisze (strona 69): |
2.2 |
„Komitet zwrócił także uwagę na niepokojące prognozy demograficzne, w szczególności wskazując na takie obszary, jak zatrudnienie, służba zdrowia i systemy emerytalne.” |
2.3 |
Przyjmując za punkt wyjścia opisany wyżej proces zmian demograficznych, w niniejszej opinii własnej w sprawie zapotrzebowania na badania w zakresie zmian demograficznych – jakości życia osób starszych i potrzeb technologicznych, postuluje się o włączenie do Siódmego Ramowego Programu Badań „działania kluczowego” („key action”) w tym obszarze. Mamy tutaj do czynienia z dwoma różnymi, wszelako ściśle powiązanymi ze sobą aspektami: są to (i) przemiany demograficzne jako takie, spowodowane zmniejszeniem się liczby urodzin, z jednej strony, i towarzyszącymi temu zmianami w strukturze rodziny oraz zwiększeniem średniej długości życia, z drugiej; (ii) zjawisko starzenia się i podeszły wiek jako odrębny etap życia, z którym wiąże się zarówno wysoki potencjał dla innowacji społecznych, kulturowych, organizacyjnych, technologicznych i gospodarczych jak również i pewne zagrożenia. Należy prowadzić badania nad obydwoma tymi aspektami, nie tylko w wymiarze makro, w kontekście ich wpływu na całe społeczeństwo oraz środków wymaganych w ramach polityk, ale także w skali mikro, w zakresie ich implikacji w kwestii zagwarantowania jakości życia osób starszych oraz działań, które należałoby podjąć w tym względzie. Trzeba jednakże zawsze brać pod uwagę różnice uwarunkowań w sytuacji kobiet i mężczyzn. |
3. Kontekst i uzasadnienie inicjatywy
3.1 |
Biorąc pod uwagę, iż przemiany demograficzne i towarzyszące im zmiany w strukturze ludności i społeczeństwa są stosunkowo nowym zjawiskiem, istnieje potrzeba pogłębienia dostępnej nam obecnie wiedzy celem dokonania oceny jego oddziaływania na ogólny rozwój społeczny oraz celem stworzenia solidnych podstaw dla odpowiedniego, pod względem czasu, planowania polityk, podejmowania decyzji i działań, zarówno na szczeblu krajowym jak i europejskim. Opinie EKES i komunikaty Komisji dotyczące takich zagadnień, jak polityka zatrudnienia (1), integracja społeczna (2), służba zdrowia i kształcenie ustawiczne (3) także wskazują na ten kierunek. |
3.2 |
Wiedza taka jest warunkiem sine qua non dla wdrażania innowacji w sferze społecznej, kulturowej, organizacyjnej, gospodarczej i technologicznej, umożliwiających nie tylko utrzymanie odpowiedniej jakości życia osób starszych, ale także odciążenie służby zdrowia oraz systemów ubezpieczeń społecznych. Gwałtownie rosnąca liczba starszych osób a także - częściowo wynikający z tego – fakt jednoczesnej egzystencji kilku pokoleń osób starszych także wymagają stworzenia całkowicie nowych usług i form aktywności. |
3.3 |
W tej dziedzinie odnotowano już znaczne osiągnięcia dzięki projektom realizowanym w Piątym Ramowym Programie Badań - działanie kluczowe „Starzenie się ludności” w ramach programu tematycznego „Jakość życia a zarządzanie żywymi zasobami”. DG ds. Badań Naukowych niedawno opublikowała ocenę śródokresową osiągniętych wyników i zebranych doświadczeń w związku z tym działaniem kluczowym, które objęło swoim zasięgiem wiele dyscyplin. Wdrożenie wyników tego programu tematycznego może także pomóc w poprawie jakości życia osób starszych i niepełnosprawnych. Jednakże podejście holistyczne, czyli całościowe, w ramach wspomnianego programu tematycznego pod koniec lat dziewięćdziesiątych nie zostało jeszcze powszechnie przyjęte. |
3.4 |
W Szóstym Ramowym Programie Badań wsparcie dla prac badawczych nad starzeniem się ludności oraz jego oddziaływaniem na jednostki i całe społeczeństwo kontynuowane jest jedynie w kilku dodatkowych obszarach działań kluczowych, tj. „Nauka o życiu, genomika i biotechnologia dla zdrowia” (Priorytet 1), „Technologie społeczeństwa informacyjnego” (Priorytet 2), „Obywatele i sprawowanie rządów (»governance«) w społeczeństwie opartym na wiedzy” (Priorytet 7) oraz „Polityki wspierające badania i rozwój techniki (BRT) oraz przewidywanie przyszłych potrzeb naukowo-technologicznych” (Priorytet 8). |
3.4.1 |
Najistotniejsze rezultaty, z punktu widzenia polityki, mają przynieść obecnie realizowane projekty w ramach Priorytetu 8, dotyczące prognoz demograficznych oraz kosztów i wydatków na ochronę zdrowia w kontekście starzejącego się społeczeństwa. Szczególnym, strategicznym celem Programu IST (programu technologii społeczeństwa informacyjnego) jest promowanie integracji osób starszych i niepełnosprawnych ze społeczeństwem informacyjnym. Również i w tym obszarze sformułowano szereg wniosków na podstawie prac badawczych oraz wdrożono wiele obiecujących projektów, w które zaangażowane są poważne konsorcja i przemysł. Niezależnie od tego, co zostało powiedziane wyżej w dalszym ciągu należy podejmować wysiłki, aby wypełnić istniejące luki. Starzenia się społeczeństwa nie zostało jednak włączone [do Ramowego Programu Badawczego] jako oddzielne działanie kluczowe w ramach priorytetów tematycznych. |
3.5 |
Należy oczekiwać, że projekty medyczno-biologiczne, wspierane w ramach priorytetów FP5 oraz FP6, znacznie poszerzą naszą obecną wiedzę w zakresie fizjologicznych i biologicznych procesów starzenia się, zwalczania chorób oraz promowania ochrony zdrowia. |
3.6 |
Rezultaty badań w tym zakresie są niewątpliwie ważne. Niestety nie rozwiązują one problemów dotykających ludzi starszych, ani też nie pomogą nam w najbliższej przyszłości uporać się z wyzwaniami w sferze społecznej, przed jakimi stoi cała Europa, jako że liczba ludzi starszych, a w szczególności tych w podeszłym wieku, nadal wzrasta. W związku z niską liczbą urodzeń, odsetek ludzi młodych (poniżej 20 roku życia) w społeczeństwach Państw Członkowskich Unii Europejskiej zmniejszył się w latach 1960-2001 z 32 % do 23 %, podczas gdy liczba osób starszych (powyżej 60 roku życia) zwiększyła się w tym samym czasie z 16 % do 22 %. Wskaźnik obciążenia demograficznego, tj. odsetek ludności w wieku 60 lat i powyżej w stosunku do odsetka ludności w wieku od 20-59 lat, wzrósł w tym okresie czasu z 29,5 % do 38,9 %. W kilku najbliższych latach udział osób starszych będzie wzrastał wskutek deficytu urodzeń w ostatnim trzydziestoleciu. W roku 2020 liczba osób w starszym wieku będzie stanowić 27 % całej ludności. Oznacza to, że ponad jedna czwarta Europejczyków będzie miała wtedy 60 i więcej lat. (4) Szczególnie mocno wzrośnie przy tym liczba osób w podeszłym wieku (patrz również 4.5.1). Biorąc pod uwagę sam rozmiar problemu związanego ze starzeniem się społeczeństw oraz nie dający się jeszcze przewidzieć wpływ tego zjawiska na tak wiele różnych dziedzin funkcjonowania społeczeństwa, należy rozszerzyć zakres prowadzonych prac badawczych. Samo starzenie się nie jest tylko procesem biologicznym; obejmuje ono szereg aspektów w ciągu trwającego wiele lat okresu starości i tym samym w przypadku prac badawczych nad problematyką wieku starczego i starzenia się należy zastosować podejście długofalowe, wielo- i interdyscyplinarne. Celem prac badawczych nie może być jedynie polepszenie stanu zdrowia i wydłużenie życia; ważne jest, aby wyniki takich badań przyczyniły się do poprawy jakości życia osób starszych w związku ze zwiększeniem wieku umieralności. |
3.7 |
Zatem do Siódmego Ramowego Programu Badań należałoby włączyć działanie kluczowe, którego celem byłyby prace badawcze nad zachodzącymi zmianami demograficznymi. Prace takie uzupełnią prowadzone do tej pory badania, głównie o charakterze medyczno-biologicznym, gdyż obejmą one także aspekty socjo-behawioralne, społeczno-gospodarcze, kulturowe i prewencyjne w ciągu całego życia człowieka. Zastosowanie tak kompleksowego podejścia badawczego musi oznaczać podjęcie badań podstawowych jak również tych w zakresie R&D. (5) W projektach badawczych powinny uczestniczyć najbardziej reprezentatywne organizacje europejskie seniorów, zgodnie z zaleceniami wydanymi w drugim Międzynarodowym Planie Działania w kwestii Starzenia się Społeczeństw (International Plan of Action on Ageing) przyjętym przez Drugie Światowe Zgromadzenie na temat Starzenia się Społeczeństw (Second World Assembly on Ageing), w kwietniu 2002 r w Madrycie oraz strategii przyjętej przez Europejską Komisję Gospodarczą Narodów Zjednoczonych (UNECE) przy okazji konferencji ministrów, odbywającej się w Berlinie we wrześniu 2002 r. Zważywszy na długość i złożoność procesu decyzyjnego, najpilniejszą sprawą staje się promowanie tego typu badań. Poniżej przedstawiono bardziej szczegółowy opis prac badawczych wymaganych w konkretnych obszarach. |
4. Wyszczególnienie potrzeb w zakresie prac badawczych
Niniejsza opinia koncentruje się na obszarach, gdzie zachodzi potrzeba prowadzenia badań celem zapewnienia godnego życia społeczeństwom Europy, także w okresie starzenia się, wobec aktualnie zachodzących zmianach demograficznych. Zagadnienia, jakie mają być przedmiotem analizy obejmują procesy starzenia się i same warunki życia osób starszych, które mogą różnić się w poszczególnych krajach Europy, a także istniejące uwarunkowania społeczno-środowiskowe, w przypadku których także zachodzą znaczne różnice w zależności od kraju.
Ze zmianami demograficznymi wiąże się wiele aspektów, ale niniejsza opinia odnosi się jedynie do tych obszarów, gdzie zaznacza się szczególnie mocno potrzeba zastosowania innowacyjnych rozwiązań, a zatem przeprowadzenia interdyscyplinarnych prac badawczych.
4.1 Zapotrzebowanie na badania w zakresie polityki gospodarczo-finansowej
4.1.1 |
Pierwszym istotnym aspektem, któremu nie poświęcono należnej uwagi w Szóstym Ramowym Programie Badań, są socjoekonomiczne perspektywy w następstwie, jak to określa Dyrekcja Generalna Komisji ds. Gospodarczych i Finansowych, poważnych skutków zachodzących zmian demograficznych. Dlatego też potrzebna jest odpowiednia baza danych, umożliwiająca powiązanie informacji o dochodach i zatrudnieniu z informacjami odnośnie stanu zdrowia i zachowań społecznych. Celem przygotowania realnych prognoz, dane statystyczne należy gromadzić systematycznie i przez dłuższy czas (za dobre przykłady w tym względzie mogą posłużyć: Angielska Analiza Obserwacyjna na temat Starzenia się [ELSA], która także obejmuje problematykę zdrowia, oraz Amerykańskie Badania nad Zdrowiem i Systemem Emerytur [HRS]). Z powyższego wynikają następujące problemy badawcze:
|
4.2 Zapotrzebowanie na badania w dziedzinie pracy i zatrudnienia
4.2.1 |
W przyszłości, zmiany w strukturze wiekowej ludności i konieczna w związku z tym redystrybucja szczupłych zasobów, których nie da się zwiększyć proporcjonalnie do zapotrzebowania, spowodują, że przedsiębiorstwa i systemy ubezpieczeń społecznych, jak również same starzejące się społeczeństwa, będą zmuszone dłużej, niż ma to miejsce dzisiaj, polegać na zawodowych kwalifikacjach, umiejętnościach i wiedzy osób starszych. (6). Wiadomo, że ludzie w starszym wieku są generalnie mniej wydajni niż osoby młodsze, chociaż niektóre umiejętności wzrastają, podczas gdy inne słabną. Zatem istnieje potrzeba przeprowadzenia prac badawczych odnośnie następujących zagadnień:
Ze względu na coraz większy odsetek ludzi starszych w społeczeństwie, należy rozszerzyć zakres istniejących form działalności zawodowej, jak również stworzyć nowe. Brakuje jednak informacji odnośnie:
Powyższe należy poddać analizie:
|
4.3 Zapotrzebowanie na badania w zakresie życia codziennego osób starszych
4.3.1 |
Starzenie się nie jest tylko procesem biologicznym, ale w szczególności społecznym. Warunki społeczne są zróżnicowane zarówno w samych państwach europejskich jak również pomiędzy nimi. Dotyczy to zarówno skali makro - historycznie powstałych systemów politycznych i społecznych – a także skali mikro – kolei życia i doświadczeń poszczególnych jednostek i ich zasobów. Z tego też powodu w poszczególnych grupach społecznych pojawiają się różnice w uwarunkowaniach, w jakich przebiega proces starzenia się oraz w jakich funkcjonują osoby starsze. Różnice te – niezależnie od tego, czy dotyczą one z osobna kobiet i mężczyzn, doświadczeń życiowych i/lub zawodowych poszczególnych jednostek, warunków materialnych itp. – trzeba uwzględnić w badaniach prowadzonych w zakresie codziennego życia osób starszych. |
4.3.2 |
Kraje europejskie różnią się pod względem warunków klimatycznych i geograficznych, gęstości zaludnienia i form zasiedlenia, infrastruktury komunikacyjnej, świadczeń społecznych i wielu innych czynników, w istotny sposób wpływających na możliwość jednostki do samodzielnej egzystencji i aktywnego uczestniczenia w życiu społeczeństwa. Niektóre państwa gwarantują minimalny poziom emerytur, zapewniający osobom w starszym wieku wystarczające środki do życia, podczas gdy w innych nie pokrywają one nawet podstawowych potrzeb. Znaczne różnice występują zarówno pomiędzy, jak i w obrębie poszczególnych państw a także wewnątrz dużych grup ludzi starszych.
|
4.3.3 |
Samodzielność, samostanowienie i społeczna integracja stanowią ważne cele osobiste i socjopolityczne. Szereg czynników zagraża realizacji tych celów w starszym, a w szczególności w podeszłym wieku. Po pierwsze, wraz z wiekiem wzrasta ryzyko pogorszenia się stanu zdrowia. Jeżeli taka sytuacja ma miejsce, złe warunki środowiskowe oraz ograniczenia finansowe stają się dla osób starszych przeszkodą w utrzymaniu ich samodzielności i uczestniczeniu w życiu społecznym. Również normy społeczne i uprzedzenia – na przykład dyskryminujący sposób, w jaki społeczeństwo postrzega ludzi starszych – mogą także stanowić barierę i prowadzić do wykluczenia osób starszych z ważnych sfer życia społecznego. Temu negatywnemu wyobrażeniu podeszłego wieku zaprzecza fakt, iż zdecydowana większość ludzi starszych może przez wiele lat prowadzić samodzielnie i niezależne życie. Ludzie starsi odgrywają także istotną rolę w rodzinach i całym społeczeństwie, oferując międzypokoleniowe wsparcie (społeczne i finansowe) i świadcząc bezpłatnie pracę w organizacjach politycznych, związkach zawodowych i strukturach kościelnych. |
4.3.4 |
Osoby starsze posiadają potrzebne zdolności psychologiczne, pozwalające im pokonać wiele trudności od nich niezależnych oraz ograniczeń zdrowotnych. Pojawia się jednak ryzyko, iż ta wewnętrzna równowaga ulegnie zachwianiu w momencie, gdy problemy takie zaczną narastać.
|
4.3.5 |
Ogromna większość osób starszych może w stosunkowo dobrym zdrowiu i aktywnie przeżyć okres starości, trwający około 20 do 30 lat. Zjawisko to jest stosunkowo nowe, dlatego też jak na razie zebrano zbyt mało informacji na temat wzorców kształtowania się tej fazy życia. Nie istnieją praktycznie rzetelne dane, dające się porównać w skali Europy, odnośnie dziedzin, w jakich dzisiaj aktywnie działają ludzie starsi, przyczyniając się w ten sposób do rozwoju społeczeństwa i gospodarki. Działalność taka obejmuję pracę za wynagrodzeniem i wolontariat w organizacjach politycznych, kościelnych, związkach zawodowych a także wsparcie, kształcenie i szkolenie młodych ludzi itd.
|
4.3.6 |
W dyskusjach na temat starzenia się społeczeństw, kwestia ta traktowana jest prawie wyłącznie w kategoriach problemu i ciężaru oraz w aspekcie rosnących kosztów społecznych i ochrony zdrowia. Dodatnie strony tego zjawiska są rzadko rozważane i brak na ich temat wystarczających informacji. Wśród takich pozytywnych aspektów można wskazać na fakt, że ludzie starsi nie są obciążeniem dla rynku pracy, natomiast jako konsumenci przyczyniają się do rozwoju gospodarczego.
|
4.3.7 |
Toczące się obecnie dyskusje na temat problemów w służbie zdrowia, finansowania systemów emerytalno-rentowych, a w niektórych państwach również eutanazji, spowodowało, iż wiele osób starszych czuje się raczej ciężarem, aniżeli szanowanymi członkami społeczeństwa.
|
4.4 Zapotrzebowanie na badania w otoczeniu społecznym i przestrzennym
4.4.1 |
W najbliższych latach radykalnie zmieni się otoczenie społeczne, w jakim żyją ludzie starsi. Mniejszy wskaźnik urodzin, rodzicielstwo w coraz późniejszym wieku oraz zwiększająca się liczba rozwodów powodują rozluźnienie tradycyjnych więzi rodzinnych. Jednocześnie, w związku z rosnącą przeciętną długością życia, coraz częściej mamy do czynienia z sytuacją, gdzie w jednej rodzinie żyje jednocześnie nawet pięć pokoleń („rodziny wertykalne”).
|
4.4.2 |
Opracowania na temat wykorzystania czasu i mobilności wskazują, że w miarę starzenia się ludzie spędzają więcej czasu w domu i poświęcają odpowiednio mniej czasu na różne formy aktywności poza domem.
|
4.4.3 |
W miarę jak osoby starsze stają się coraz słabsze, większość z nich przeraża perspektywa umieszczenia ich w domu opieki i spokojnej starości.
|
4.4.4 |
Urządzenia techniczne, systemy i usługi mogą stanowić dla osób starszych dużą pomoc w pokonywaniu codziennych problemów. Często jednak nie są one dostosowane do potrzeb tych osób. Wzory urządzeń mogą być opracowywane wg zasady „design for all” („projektowanie dla wszystkich”) i powinny dać się łatwo przystosować do potrzeb różnych grup użytkowników. Zatem bezwzględnie konieczne jest włączenie przyszłych użytkowników w fazę projektowania i prac rozwojowych dla poprawy jakości produktów i usług. W celu zapewnienia stałej interakcji (społecznego audytu), której celem powinno być określenie rzeczywistych potrzeb osób w starszych, Komitet zalecałby prowadzenie konsultacji z najbardziej reprezentatywnymi organizacjami europejskimi seniorów i z samymi osobami starszymi oraz ich aktywne uczestnictwo.
Należy także przeprowadzić bardziej szczegółowe badania, aby ustalić które urządzenia ułatwiające wykonywanie pewnych czynności są rzeczywiście potrzebne oraz jakie warunki muszą zaistnieć, aby mogły one poprawić jakość życia osób starszych?
|
4.4.5 |
Aktywność fizyczna, społeczna i kulturalna przyczyniają się do tego, że proces starzenia przebiega przy zachowaniu dobrego samopoczucia i zdrowia. Dość często jednak warunki otoczenia lub brak środków komunikacji utrudniają dostęp do danych obiektów, infrastruktury i udogodnień. Problemy takie są powszechnie znane, (7) jednak często nie udaje się wdrożyć odpowiednich środków zaradczych.
|
4.4.6 |
W wielu sytuacjach brak infrastruktury socjalnej, środków finansowych oraz/lub upośledzenia czynności fizycznych i zmysłów, nie pozwalają ludziom na podjęcie i zaangażowanie się w różne formy aktywności poza domem. Udział w życiu społecznym i kulturalnym byłby jednakże niezwykle istotny w przypadku takich osób, szczególnie starszych, samotnych kobiet, aby uchronić ich przez izolacją.
|
4.5 Zapotrzebowanie na badania w zakresie kształcenia ustawicznego
4.5.1 |
W społeczeństwie, w którym zachodzą szybkie zmiany społeczne, kulturowe i techniczne, coraz ważniejszą rolę odgrywa kształcenie ustawiczne. W szczególności dotyczy to starszych wiekiem pracowników, których zdobyte wcześniej umiejętności nie odpowiadają już dzisiejszym wymaganiom zawodowym. Na cel utworzenia europejskiej przestrzeni kształcenia ustawicznego zwrócono już uwagę we wspólnym Komunikacie DG ds. Edukacji i Kultury oraz DG ds. Zatrudniania i Spraw Społecznych, jak również w decyzji Rady z dnia 27 czerwca 2002 r. (8) W tej dziedzinie także zachodzi pilna potrzeba przeprowadzenia badań:
|
4.5.2 |
Jednakże potrzeba kształcenia ustawicznego dotyczy również tych osób, które już nie pracują zawodowo. Oni także muszą mieć możliwość dalszego rozwoju, dla dobra ich i społeczeństwa.
|
4.6 Zapotrzebowanie na badania nad ochroną zdrowia i potrzebami w zakresie opieki
4.6.1 |
Szczególnie poważnym skutkiem zachodzących przemian demograficznych, spowodowanych szybko rosnącą liczbą osób starszych, jest finansowe obciążenie systemów ubezpieczeń społecznych i służby zdrowia. Oczekuje się, że w Europie w ciągu kolejnych 15 lat, liczba osób w wieku powyżej osiemdziesięciu lat wzrośnie o 50 % (ponad 20 milionów) (9). Liczba osób osiągających 100 lat wzrasta wykładniczo. (10) Biorąc powyższe pod uwagę, zachodzi szczególnie ważna potrzeba prowadzenia prac badawczych pod kątem działań prewencyjnych, jak również utrzymania i przywrócenia mobilności i samodzielności osób starszych.
|
4.6.2 |
W związku z rosnącą liczbą osób w starszym wieku oczekuje się, że w najbliższych latach gwałtownie zwiększy się zapotrzebowanie na opiekę zdrowotną, z czym wiązać się będzie coraz większe obciążenie kosztami budżetów prywatnych i publicznych. Istnieje potrzeba przeprowadzenia badań również w tym zakresie:
|
4.6.3 |
W Europie nie istnieją zharmonizowane definicje pojęć z zakresu opieki (takie jak „osoba na utrzymaniu” lub „domowa opieka pielęgniarska”); brak jest także jednolitych struktur różnych służb zajmujących się opieką i pielęgnacją oraz dyrektyw w zakresie kwalifikacji personelu tych służb.
|
4.7 Potrzeby badawcze oraz nowe technologie
4.7.1 |
Szybka i postępująca technicyzacja, szczególnie w zakresie stosowania nowych technologii informatycznych i komunikacyjnych (ICT) wpływa na wszystkie wymienione wcześniej obszary (4.1 do 4.6). W sferze zatrudnienia na przykład, takie rozwiązania technologiczne często są powodem wykluczania starszych pracowników. Z drugiej strony przeprowadzone analizy wykazały, że umiejętne dostosowanie się do nowych warunków może nawet zwiększyć wydajność starszych pracowników. Aspekt ten zatem powinien zostać uwzględniony we wszystkich wymienionych obszarach badań. W szczególności należy wziąć pod uwagę aspekty etyczne, jak również kwestię integracji osób starszych, które nie potrafią, bądź nie chcą korzystać z innowacji technicznych. |
4.8 Przetwarzanie i integrowanie informacji oraz poszerzanie aktualnej wiedzy
4.8.1 |
W wyniku prac badawczych, prowadzonych zarówno na szczeblu krajowym jak i w skali Europy, zgromadzono już dużo informacji. Odnoszą się one jednak najczęściej do pojedynczych aspektów i dyscyplin. Tak zdobyta wiedza bywa rozproszona i często dostępna tylko w danym języku. Ze względu na stosowanie różnych metod wybierania prób i różnorodnych instrumentów badawczych, rezultaty przeprowadzonych badań często nie są kompatybilne z wynikami uzyskanymi z innych analiz.
|
5. Cele i zalecenia
5.1 |
Niniejsza opinia z inicjatywy własnej stanowi argument za włączeniem do Siódmego Ramowego Programu Badań kluczowego działania „Zmiany demograficzne – jakość życia osób starszych oraz potrzeby technologiczne”. |
5.2 |
Celem jest promowanie wielo- i interdyscyplinarnych prac badawczych z udziałem społeczeństwa nad szeroko pojmowaną problematyką starzenia się.
|
5.3 |
Jak pokazują, miejmy nadzieję, opisane powyżej obszary prac badawczych – a także przykłady związanych z nimi zagadnień – istnieją ścisłe powiązania pomiędzy aspektami biologicznymi, psychologicznymi, społecznymi, kulturowymi, technologicznymi, ekonomicznymi i strukturalnymi starzenia się i starości. Starzejemy się zawsze w jakimś konkretnym otoczeniu przestrzennym i społecznym. Pod względem uwarunkowań geograficznych, kulturowych, czy społeczno-strukturalnych, otoczenie to różni się znacznie w zależności od kraju a także w ramach poszczególnych państw. Biorąc pod uwagę fakt, że proces starzenia się jest zjawiskiem wielowymiarowym oraz że dotyka on wielu dziedzin, zasadniczą sprawą staje się przyjęcie wielo- i interdyscyplinarnego podejścia w prowadzeniu badań gerontologicznych. Takie prace badawcze należy prowadzić w sposób długofalowy, aby uchwycić zachodzące zmiany i odpowiednio je uwzględnić. (12) |
5.4 |
Biorąc pod uwagę zmiany zachodzące w strukturze wiekowej ludności, tylko tak szeroko zakrojone i długofalowe prace badawcze mogą stworzyć trwałe podstawy dla planowania i podejmowania decyzji, które potrzebne są w wielu różnych obszarach życia społecznego i na wszystkich szczeblach decyzyjnych. Starzenie się społeczeństw jest nie tylko problemem biologicznym, medycznym, technicznym, czy też gospodarczym, ale także zadaniem o charakterze społeczno-kulturowym. |
5.5 |
Poza wymienionymi wcześniej inicjatywami badawczymi, Komitet postuluje o zastosowanie następujących środków pomocniczych:
|
5.6 |
Ostatecznym celem jest STWORZENIE GODNYCH WARUNKÓW ŻYCIA W EUROPIE, ZWŁASZCZA DLA LUDZI STARSZYCH. Oznacza to także stworzenie godnych warunków życia nie tylko dla tych, którzy już dzisiaj są w podeszłym wieku, lecz również dla przyszłych pokoleń ludzi młodych i starych. |
Bruksela, dnia 15 września 2004 r.
Przewodniczący
Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego
Roger BRIESCH
(1) COM(2004) 146 final; dyrektywa Rady nr 2000/78/WE z dn. 27.11.2000 r. ustanawiająca ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy; komunikat Komisji w sprawie wzmocnienia działań na rzecz realizacji Europejskiej Strategii Zatrudnienia, załącznik nr 1, z 26.3.2004 r., (COM(2004) 239 final); http://europa.eu.int/comm/employment_social/fundamental_rights/legis/legln_en.htm.
(2) Decyzja Rady nr 2000/750/WE z dn. 27.11.2000 r. ustanawiająca wspólnotowy program działań w zakresie zwalczania dyskryminacji (2001-2006 r.); http://europa.eu.int/comm/employment_social/fundamental_rights/index_en.htm; Opinia EKES Dz. U. nr C 284 z dn. 14.09.1998 r.; broszura „EKES na lata 2000-018: praca, kształcenie i integracja społeczna: działalność europejskiego EKES”.
(3) Uchwała Rady nr 2002/C 163/01 z 27.06.2002 r., Dz. U. nr C 163 z 9.07.2002 r.; COM(2002) 678 final (listopad 2001 r.); porównaj również COM(2004) 156 final
(4) Wspólnoty Europejskie (2002). Europejska statystyka społeczna: Ludność. Eurostat Zakres tematyczny 3, Ludność a warunki społeczne. Luksemburg: Urząd Publikacji Wspólnot Europejskich
(5) COM(2004) 9 final; porównaj również: – COM(2002) 565 final, a w szczególności pkt 3.3 i 4.2.
(6) Porównaj również: Opinia EKES „Polityka innowacyjności”, Dz. U. nr C 10 z dn. 14.01.2004 r. (COM(2003)112 final), pkt 4.7 „Uwagi ogólne”.
(7) Europejska Konferencja Ministrów Transportu (ECMT). (2002). Transport a mobilność populacji. Paryż Cedex: Publikacje OECD.
(8) COM(2001) 678 final; decyzja Rady nr 2002/C 163/01 z dn. 27.06.2002 r., Dz. U. nr C 163 z dn.9.07.2002 r.
(9) EUROSTAT (2002). Sytuacja społeczna w Unii Europejskiej w 2002 roku. Luksemburg: Urząd Publikacji Wspólnot Europejskich.
(10) Porównaj Robine, J.M. & Vaupel, J. (2001). Pojawienie się osób w podeszłym wieku w państwach o niskiej umieralności. The Gerontologist, 41 (II wydanie specjalne), str. 212.
(11) Porównaj opinię Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie komunikatu Komisji dla Rady, Parlamentu Europejskiego, Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów dotyczącego europejskiej przestrzeni badawczej, Dz. U. nr C 204 z dn. 18 .07.2000 r.
(12) Porównaj jeszcze raz z opiniami EKES, Dz. U. nr C 95 z dn. 23.04.2003 r. (COM(2002) 565 final.
(13) Komunikat Komisji COM(2002) 277 final.