—

w imieniu Republiki Chorwacji przez A. Metelko-Zgombić, działającą w charakterze pełnomocnika,

—

w imieniu Republiki Czeskiej przez M. Smolka oraz J. Vláčila, działających w charakterze pełnomocników,

—

w imieniu Komisji Europejskiej przez G. Goddin oraz M. Mataiję, działających w charakterze pełnomocników,

1

[Po sprostowaniu przez postanowienie z dnia 15 grudnia 2016 r.] Wnioski o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczą wykładni art. 23 i art. 30 ust. 1 dyrektywy 2008/48/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie umów o kredyt konsumencki oraz uchylającej dyrektywę Rady 87/102/EWG (Dz.U. 2008, L 133, s. 66).

2

Wnioski te zostały złożone w ramach postępowań karnych wszczętych z oskarżenia Renaty Horžić i Sinišy Pušića, którzy jako pokrzywdzeni domagali się naprawienia za szkodę, przeciwko spółce Privredna banka Zagreb d.d. i Božowi Prce, dyrektorowi tej spółki (zwanym razem dalej „oskarżonymi”) z powodu podnoszonego naruszenia przez tych ostatnich niektórych obowiązków w zakresie kredytu konsumenckiego.

3

Motywy 9 i 10 dyrektywy 2008/48 stanowią:

4

Motyw 14 tej dyrektywy ma następujące brzmienie:

„Umowy o kredyt zabezpieczony na nieruchomości powinny być wyłączone z zakresu stosowania niniejszej dyrektywy. Tego rodzaju kredyt ma bardzo szczególny charakter. Z zakresu stosowania niniejszej dyrektywy powinny być także wyłączone umowy o kredyt przeznaczony na finansowanie nabycia lub utrzymania prawa własności nieruchomości gruntowej lub istniejącego albo planowanego budynku […]”.

5

Artykuł 2 wspomnianej dyrektywy, zatytułowany „Zakres stosowania”, stanowi:

„1.   Niniejsza dyrektywa ma zastosowanie do umów o kredyt.

2.   Niniejszej dyrektywy nie stosuje się do:

[…]

[…]”.

6

Zgodnie z art. 11 tej dyrektywy, zatytułowanym „Informacje dotyczące stopy oprocentowania kredytu”:

„1.   W stosownych przypadkach konsument otrzymuje, w formie papierowej lub na innym trwałym nośniku, informację o zmianie stopy oprocentowania kredytu, zanim zmiana ta wejdzie w życie. Informacja ta obejmuje kwotę płatności obowiązującą po wejściu w życie nowej stopy oprocentowania kredytu oraz, w przypadku gdy zmienia się liczba lub częstotliwość płatności, szczegółowe informacje na ten temat.

2.   Strony mogą postanowić jednak w umowie o kredyt, że konsument otrzymuje informacje, o których mowa w ust. 1, okresowo, w przypadku gdy zmiana stopy oprocentowania kredytu jest spowodowana zmianą stopy referencyjnej, a nowa stopa referencyjna jest podawana do wiadomości publicznej w odpowiedni sposób i informacje o nowej stopie referencyjnej są również dostępne w lokalach kredytodawcy”.

7

Artykuł 22 dyrektywy 2008/48, zatytułowany „Harmonizacja i bezwzględnie wiążący charakter niniejszej dyrektywy”, stanowi w ust. 1:

„W zakresie, w jakim niniejsza dyrektywa zawiera zharmonizowane przepisy, państwa członkowskie nie mogą utrzymywać w swoim prawie krajowym ani wprowadzać do niego przepisów odbiegających od tych, które zostały ustanowione w niniejszej dyrektywie”.

8

Artykuł 23 owej dyrektywy, zatytułowany „Sankcje”, przewiduje:

„Państwa członkowskie ustanawiają przepisy dotyczące sankcji mających zastosowanie w przypadku naruszenia przepisów krajowych przyjętych zgodnie z niniejszą dyrektywą i podejmują wszelkie niezbędne działania w celu zapewnienia stosowania tych sankcji. Przewidziane sankcje muszą być skuteczne, proporcjonalne i odstraszające”.

9

Artykuł 30 wskazanej dyrektywy, zatytułowany „Środki przejściowe”, stanowi:

„1.   Niniejszej dyrektywy nie stosuje się do umów o kredyt obowiązujących w dniu wejścia w życie krajowych środków wykonawczych [transponujących].

2.   Państwa członkowskie zapewniają jednak stosowanie art. 11 […] również do umów o kredyt odnawialny obowiązujących w dniu wejścia w życie krajowych środków wykonawczych [transponujących]”.

10

Zakon o potrošačkom kreditiranju (ustawa o kredycie konsumenckim) (Narodne novine, br. 75/09), która weszła w życie w dniu 1 stycznia 2010 r., ma na celu transpozycję do prawa krajowego przepisów dyrektywy 2008/48.

11

Artykuł 3 tej ustawy wylicza rodzaje umów o kredyt, do których akt ten nie ma zastosowania, wśród których to umów nie znajdują się ani umowy o kredyt zabezpieczony hipoteką lub innym porównywalnym zabezpieczeniem, ani umowy o kredyt przeznaczony na finansowanie nabycia lub utrzymania prawa własności nieruchomości gruntowej lub istniejącego albo planowanego budynku.

12

Artykuł 11 omawianej ustawy, zatytułowany „Informacje o stopie oprocentowania”, stanowi:

„(1)   Jeżeli uzgodnione zostały zmienne stopy oprocentowania, wierzyciel informuje konsumenta o każdej zmianie tych stóp w formie papierowej lub na innym trwałym nośniku przynajmniej 15 dni przed wejściem zmiany w życie. Informacja ta obejmuje wysokość rat obowiązujących po wejściu w życie nowej stopy oprocentowania oraz, w sytuacji gdy zmienia się liczba i częstotliwość spłat, wskazuje szczegółowe zasady tej zmiany.

(2)   Strony mogą postanowić w umowie o kredyt, że informacje, o których mowa w ust. 1, są przekazywane konsumentowi okresowo, jeżeli zmiana stopy oprocentowania wynika ze zmiany stopy referencyjnej, pod warunkiem że informacja o nowej stopie oprocentowania jest publicznie dostępna, w szczególności w lokalach handlowych kredytodawcy”.

13

Ustawa o kredycie konsumenckim została zmieniona ze skutkiem od dnia 1 stycznia 2014 r. przez Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o potrošačkom kreditiranju (ustawę o zmianie i uzupełnieniu ustawy o kredycie konsumenckim, Narodne novine, br. 143/13).

14

Dodany przez art. 3 tej ostatniej ustawy art. 11a zmienionej ustawy o kredycie konsumenckim, zatytułowany „Zmienna stopa oprocentowania”, przewiduje:

„(1)   Jeżeli uzgodnione zostały zmienne stopy oprocentowania, wierzyciel powinien:

(2)   Parametrem, o którym mowa w ust. 1 niniejszego artykułu, jest jedna z następujących zmiennych: Euribor, LIBOR, NRS (krajowa stopa referencyjna), rentowność bonów skarbowych ministerstwa finansów lub średnie oprocentowanie depozytów detalicznych w danej walucie. Stopa zmienna jest określana poprzez dodanie do uzgodnionego parametru stałej marży, której banki nie mogą przekroczyć w okresie spłaty i która powinna zostać uzgodniona w tym samym czasie co parametr.

(3)   Zmiany stóp oprocentowania w okresie referencyjnym nie mogą być wyższe, a w razie obniżenia – mniejsze, niż zmiana parametru, o którym mowa w ust. 1, wyrażona w punktach procentowych.

(4)   Jeżeli kredytodawca oferuje zmienne stopy oprocentowania, powinien jasno i jednoznacznie poinformować konsumenta o elementach, o których mowa ust. 1, przed zawarciem umowy o kredyt. Powinien również uprzedzić konsumenta o wszelkim ryzyku związanym ze zmiennością stóp oraz jasno i jednoznacznie przedstawić w umowie elementy podlegające zmianie, na których podstawie obliczana jest zmienna stopa oprocentowania.

(5)   Dla wszystkich obowiązujących umów o kredyt zawartych przed wejściem w życie niniejszej ustawy bez określenia parametru ani ustalenia związku przyczynowego wierzyciel, zgodnie z niniejszym artykułem, powinien określić parametr poprzez jedną z następujących zmiennych:

powinien również wskazać stałą część stopy oprocentowania oraz częstotliwość zmiany stopy oprocentowania […].

[…]”.

15

Artykuł 26 ust. 1 pkt 28 zmienionej ustawy o kredycie konsumenckim przewiduje nałożenie grzywny na kredytodawcę lub pośrednika kredytowego, którzy nie przestrzegają obowiązków nałożonych na nich na podstawie art. 11a ust. 5 owej ustawy.

16

Zgodnie z art. 13 ustawy o zmianie i uzupełnieniu ustawy o kredycie konsumenckim:

„(1)   W zakresie, w jakim odnosi się on do art. 11a ust. 5 ustawy o kredycie konsumenckim […], art. 3 niniejszej ustawy ma zastosowanie do wszystkich umów o kredyt konsumencki, niezależnie od dnia ich zawarcia.

(2)   W odniesieniu do obowiązujących umów o kredyt, które zostały zawarte przed wejściem w życie niniejszej ustawy bez określenia parametrów ani związku przyczynowego, kredytodawcy powinni najpóźniej do dnia 1 stycznia 2014 r. ustalić wraz z dłużnikiem stopę oprocentowania, określając parametry, stałe marże oraz okres stosowania zmiennych stóp oprocentowania”.

17

Odpowiednio w dniu 12 października 2005 r. i w dniu 21 września 2006 r. R. Horžić i S. Pušić, każde z nich osobno, zawarli z obwinionymi umowy o kredyt dotyczący nieruchomości przewidujące zmienną stopę oprocentowania w wysokości, odpowiednio, 4,03% i 4,25%. W późniejszym czasie ta stopa oprocentowania była kilkakrotnie podwyższana, osiągając odpowiednio 5,95% i 6,00%.

18

Przy ostatnim podwyższeniu wspomnianej stopy oskarżyciele w postępowaniach głównych otrzymali od spółki Privredna banka Zagreb zawiadomienie informujące ich, że podwyższenie uzasadnione było zmianami zachodzącymi w grupie sprzedawanych produktów bankowych oraz stabilnością przedsiębiorstwa. W powiadomieniu tym nie podano natomiast żadnych informacji w zakresie parametrów wykorzystanych do obliczenia wysokości tego podwyższenia.

19

Oskarżyciele wystąpili następnie przed Prekršajni sud u Bjelovaru (sądem karnym w Biełowarze, Chorwacja) z oskarżeniem przeciwko obwinionym z tego względu, że obwinieni naruszyli zmienioną ustawę o kredycie konsumenckim poprzez niesporządzenie, z naruszeniem art. 11a ust. 5 tej ustawy, na dzień 1 stycznia 2014 r. załącznika do ich umów określającego parametry i stałą część stóp oprocentowania oraz okres ich stosowania.

20

Obwinieni podnieśli jednak, że wspomniana ustawa jest niezgodna z dyrektywą 2008/48, w szczególności z jej art. 30 ust. 1, jako że nakłada ona na kredytodawcę obowiązki w zakresie zdefiniowania zmiennej stopy oprocentowania w odniesieniu do umów o kredyt obowiązujących w dniu wejścia w życie tej ustawy, czyli w dniu 1 stycznia 2014 r., a więc z mocą wsteczną, w sprzeczności z tym przepisem, i to mimo że wskazana dyrektywa dokonała pełnej harmonizacji.

21

W tych okolicznościach Prekršajni sud u Bjelovaru (sąd karny w Biełowarze) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

22

Postanowieniem prezesa Trybunału z dnia 28 października 2015 r. sprawy C‑511/15 i C‑512/15 zostały połączone do celów przeprowadzenia pisemnego etapu postępowania oraz wydania niniejszego postanowienia.

23

Poprzez swoje pytania, które należy zbadać łącznie, sąd odsyłający zmierza w istocie do ustalenia, czy art. 23 i art. 30 ust. 1 dyrektywy 2008/48 należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie przepisom prawa krajowego takim jak te rozpatrywane w postępowaniach głównych, które to przepisy wymagają od kredytodawcy, pod rygorem sankcji karnych, przestrzegania obowiązków dotyczących zmiennej stopy oprocentowania w odniesieniu do umów o kredyt obowiązujących w dniu wejścia w życie tych przepisów.

24

Zgodnie z art. 99 regulaminu postępowania przed Trybunałem jeżeli odpowiedź na pytanie prejudycjalne można wywieść w sposób jednoznaczny z orzecznictwa, Trybunał może w każdej chwili, na wniosek sędziego sprawozdawcy i po zapoznaniu się ze stanowiskiem rzecznika generalnego, orzec w formie postanowienia z uzasadnieniem.

25

Przepis ów należy zastosować w niniejszych sprawach. Otóż, jak zauważyły w istocie rządy chorwacki i czeski oraz Komisja Europejska, odpowiedź na zadane przez sąd odsyłający pytania można wywieść w sposób jednoznaczny z orzecznictwa Trybunału, w szczególności z wyroku z dnia 22 lipca 2012 r., SC Volksbank România (C‑602/10, EU:C:2012:443) oraz postanowienia z dnia 3 lipca 2014 r., Tudoran (C‑92/14, EU:C:2014:2051).

26

W tym względzie należy przypomnieć, że rzeczywiście, jak podnieśli obwinieni, z dokonywanej w świetle motywów 9 i 10 dyrektywy 2008/48 wykładni art. 22 ust. 1 tej dyrektywy wynika, że jeśli chodzi o umowy o kredyt należące do zakresu jej stosowania, przewiduje ona pełną harmonizację i – jak wynika z tytułu rzeczonego art. 22 – ma ona charakter bezwzględnie wiążący, co należy rozumieć w ten sposób, że w dziedzinach, których harmonizacja ta dotyczy, państwa członkowskie nie są uprawnione do utrzymywania lub wprowadzania przepisów krajowych innych niż przewidziane w tej dyrektywie (wyrok z dnia 12 lipca 2012 r., SC Volksbank România, C‑602/10, EU:C:2012:443, pkt 38).

27

Nie zmienia to jednak faktu, iż zgodnie z jednoznacznym brzmieniem art. 2 ust. 2 lit. b) dyrektywy 2008/48 oraz w świetle motywu 14 tego aktu umowy o kredyt przeznaczony na sfinansowanie nabycia lub utrzymania prawa własności nieruchomości gruntowej lub istniejącego lub planowanego budynku wykluczone są z przedmiotowego zakresu stosowania owej dyrektywy (zob. podobnie wyrok z dnia 12 lipca 2012 r., SC Volksbank România, C‑602/10, EU:C:2012:443, pkt 42; postanowienie z dnia 3 lipca 2014 r., Tudoran, C‑92/14, EU:C:2014:2051, pkt 30).

28

W związku z tym dyrektywa 2008/48 nie znajduje zastosowania w okolicznościach spraw w postępowaniach głównych w zakresie, w jakim z postanowień odsyłających wynika, że umowy będące przedmiotem postępowań głównych stanowią umowy o kredyt „dotyczący nieruchomości” (zob. podobnie wyrok z dnia 12 lipca 2012 r., SC Volksbank România, C‑602/10, EU:C:2012:443, pkt 41, 42; a także postanowienie z dnia 3 lipca 2014 r., Tudoran, C‑92/14, EU:C:2014:2051, pkt 31).

29

Jednak, jak wynika z motywu 10 tej dyrektywy, państwa członkowskie mogą, zgodnie z prawem Unii, stosować przepisy wspomnianej dyrektywy w dziedzinach, które nie są objęte zakresem jej stosowania. W konsekwencji, jak orzekł już Trybunał, państwa członkowskie mogą utrzymywać lub wprowadzać przepisy krajowe odpowiadające przepisom tej dyrektywy lub niektórym spośród nich w odniesieniu do umów o kredyt nieobjętych zakresem stosowania rzeczonej dyrektywy (wyrok z dnia 12 lipca 2012 r., SC Volksbank România, C‑602/10, EU:C:2012:443, pkt 40).

30

Wobec tego, w odniesieniu do umów o kredyt takich jak te rozpatrywane w postępowaniach głównych, harmonizacja przewidziana przez dyrektywę 2008/48 nie stoi na przeszkodzie temu, aby państwo członkowskie włączyło te umowy do zakresu stosowania przepisów krajowych służących transpozycji tej dyrektywy, w celu zastosowania do tych umów wszystkich przepisów tej dyrektywy lub niektórych spośród nich (wyrok z dnia 12 lipca 2012 r., SC Volksbank România, C‑602/10, EU:C:2012:443, pkt 40, 43).

31

Jak wynika z motywów 9 i 10 dyrektywy 2008/48, do państw członkowskich należy określenie warunków, na jakich chcą one rozszerzyć zakres stosowania uregulowania krajowego transponującego tę dyrektywę na umowy o kredyt, takie jak umowy rozpatrywane w postępowaniach głównych, które nie należą do żadnej z dziedzin, w odniesieniu do których prawodawca Unii postanowił określić zharmonizowane przepisy (wyrok z dnia 12 lipca 2012 r., SC Volksbank România, C‑602/10, EU:C:2012:443, pkt 52).

32

Z powyższego wynika, że jeśli w odniesieniu do tych umów państwa członkowskie mogą wprowadzić w swoich uregulowaniach krajowych służących transpozycji dyrektywy 2008/48 zasadę odpowiadającą konkretnie przepisowi przejściowemu przewidzianemu art. 30 ust. 1 tej dyrektywy, co do zasady mogą też, w poszanowaniu postanowień TFUE i z zastrzeżeniem innych mogących mieć zastosowanie aktów prawa wtórnego, określić inny przepis przejściowy, na podstawie którego wspomniane uregulowania mają zastosowanie również do umów obowiązujących w dniu wejścia tych uregulowań w życie (wyrok z dnia 12 lipca 2012 r., SC Volksbank România, C‑602/10, EU:C:2012:443, pkt 53).

33

Tak samo jest w przypadku systemu sankcji przewidzianego w art. 23 dyrektywy. Przepis ten nie stoi zatem na przeszkodzie temu, aby w odniesieniu do obowiązujących umów o kredyt nieobjętych przedmiotowym zakresem stosowania dyrektywy 2008/48 państwo członkowskie zastosowało we własnym uregulowaniu krajowym przepisy dotyczące sankcji za naruszenie przepisów tego uregulowania.

34

Wykładnia taka narzuca się tym bardziej w niniejszej sprawie, ponieważ – w odróżnieniu od art. 11 ustawy o kredycie konsumenckim, który stanowi środek transponujący art. 11 dyrektywy 2008/48 dotyczący informacji o stopach oprocentowania kredytu – rozpatrywane w postępowaniach głównych przepisy prawa krajowego dotyczące zdefiniowania zmiennej stopy oprocentowania, takie jak zawarte w szczególności w art. 11a zmienionej ustawy o kredycie konsumenckim, nie odpowiadają żadnemu przepisowi dyrektywy 2008/48 i w związku z tym nie mogą zostać uznane za zmierzające do jej transpozycji.

35

W świetle całości powyższych rozważań na zadane pytania należy odpowiedzieć, iż art. 23 i art. 30 ust. 1 dyrektywy 2008/48 należy interpretować w ten sposób, że nie stoją one na przeszkodzie przepisom prawa krajowego takim jak te rozpatrywane w postępowaniach głównych, które to przepisy wymagają od kredytodawcy, pod rygorem sankcji karnych, przestrzegania obowiązków dotyczących zmiennej stopy oprocentowania w odniesieniu do umów o kredyt obowiązujących w dniu wejścia w życie tych przepisów, ponieważ te umowy o kredyt nie należą do przedmiotowego zakresu stosowania owej dyrektywy, a ponadto obowiązki te nie stanowią transpozycji tej dyrektywy.

36

Dla stron w postępowaniach głównych niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniach głównych, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (szósta izba) orzeka, co następuje:

Artykuł 23 i art. 30 ust. 1 dyrektywy 2008/48/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie umów o kredyt konsumencki oraz uchylającej dyrektywę Rady 87/102/EWG należy interpretować w ten sposób, że nie stoją one na przeszkodzie przepisom prawa krajowego takim jak te rozpatrywane w postępowaniach głównych, które to przepisy wymagają od kredytodawcy, pod rygorem sankcji karnych, przestrzegania obowiązków dotyczących zmiennej stopy oprocentowania w odniesieniu do umów o kredyt obowiązujących w dniu wejścia w życie tych przepisów, ponieważ te umowy o kredyt nie należą do przedmiotowego zakresu stosowania owej dyrektywy, a ponadto obowiązki te nie stanowią transpozycji tej dyrektywy.