1.

Openbare ministeries van Duitsland en van Oostenrijk zijn respectievelijk uitvaardigende en uitvoerende autoriteit van Europese onderzoeksbevelen (hierna ook wel: „EOB’s”) die overeenkomstig richtlijn 2014/41/EU ( 2 ) worden afgehandeld.

2.

In casu heeft de Staatsanwaltschaft Hamburg (openbaar ministerie Hamburg, Duitsland; hierna „openbaar ministerie Hamburg”) een EOB uitgevaardigd dat ertoe strekt de Staatsanwaltschaft Wien (openbaar ministerie Wenen, Oostenrijk; hierna: „openbaar ministerie Wenen”) bepaalde gegevens aan eerstgenoemd openbaar ministerie te laten verstrekken over een bankrekening in Oostenrijk. Aangezien het Oostenrijkse recht de voorafgaande toestemming van een rechter vereist om dergelijke informatie te verstrekken, heeft het openbaar ministerie Wenen het Landesgericht für Strafsachen (regionale strafrechter Wenen, Oostenrijk) om die toestemming verzocht.

3.

Samengevat wenst die rechter van het Hof te vernemen of de rechtspraak over de onafhankelijkheid van het openbaar ministerie in het kader van het Europees aanhoudingsbevel (hierna ook wel: „EAB”), dat onder kaderbesluit 2002/584/JBZ ( 3 ) valt, op het EOB kan worden toegepast.

4.

Artikel 1 („Het Europees onderzoeksbevel en de verplichting tot tenuitvoerlegging ervan”) bepaalt:

„1.   Een Europees onderzoeksbevel (EOB) is een door een rechterlijke autoriteit van een lidstaat (‚de uitvaardigende staat’) uitgevaardigde of erkende rechterlijke beslissing die ertoe strekt in een andere lidstaat (‚de uitvoerende staat’) een of meer specifieke onderzoeksmaatregelen te laten uitvoeren met het oog op het verkrijgen van bewijsmateriaal conform het bepaalde in deze richtlijn.

Het EOB kan tevens worden uitgevaardigd om bewijsmateriaal te verkrijgen dat reeds in het bezit is van de bevoegde autoriteiten van de uitvoerende staat.

2.   De lidstaten verbinden zich ertoe om, op grond van het beginsel van wederzijdse erkenning en overeenkomstig de bepalingen van deze richtlijn, een EOB ten uitvoer te leggen.

3.   Om uitvaardiging van een EOB kan worden verzocht door een verdachte of een beschuldigde persoon, of namens hem door een advocaat, binnen het kader van de toepasselijke rechten op verdediging in overeenstemming met de nationale strafprocedure.

4.   Deze richtlijn geldt onverminderd de verplichting tot eerbiediging van de grondrechten en de rechtsbeginselen die zijn neergelegd in artikel 6 VEU, inclusief het recht op verdediging van personen tegen wie een strafprocedure loopt, en laat alle verplichtingen die in dat verband op de rechterlijke autoriteiten rusten onverlet.”

5.

Artikel 2 („Definities”) luidt:

„In deze richtlijn wordt verstaan onder:

6.

Artikel 6 („Voorwaarden voor het uitvaardigen en toezenden van een EOB”) bepaalt:

„1.   De uitvaardigende autoriteit kan een EOB alleen uitvaardigen indien aan de volgende voorwaarden is voldaan:

2.   De uitvaardigende autoriteit beoordeelt per geval of aan de in lid 1 bedoelde voorwaarden is voldaan.

3.   Indien de uitvoerende autoriteit redenen heeft om aan te nemen dat niet is voldaan aan de in lid 1 bedoelde voorwaarden, kan zij met de uitvaardigende autoriteit in overleg treden over het belang van de tenuitvoerlegging van het EOB. Na dat overleg kan de uitvaardigende autoriteit besluiten het EOB in te trekken.”

7.

§ 146 van het Gerichtsverfassungsgesetz ( 4 ) bepaalt:

„Ambtenaren van het openbaar ministerie moeten de dienstinstructies van hun leidinggevenden in acht nemen”.

8.

§ 147 luidt:

„Het recht van toezicht en leiding komt toe aan:

[...]”

9.

§ 4, lid 1, van de Strafprozessordnung ( 5 ) kent de bevoegdheid voor strafvervolging toe aan het openbaar ministerie.

10.

Bij de uitoefening van deze functie moet het openbaar ministerie de voorafgaande toestemming van de rechter hebben om bepaalde zeer invasieve onderzoeksmaatregelen uit te voeren (§§ 101 en 105).

11.

Een van die maatregelen is het verkrijgen van informatie over bankrekeningen en -verrichtingen (§ 109, lid 4, juncto § 116, lid 4).

12.

Krachtens § 55c van het Bundesgesetz über die justizielle Zusammenarbeit in Strafsachen mit den Mitgliedstaaten der Europäischen Union ( 6 ) is de bevoegde autoriteit voor de tenuitvoerlegging van een EOB het openbaar ministerie in het rechtsgebied waarvan de gevraagde maatregel moet worden genomen.

13.

§ 55e bepaalt dat de beslissing van het openbaar ministerie tot tenuitvoerlegging van een EOB het volgende moet bevatten: i) de gegevens over de aanwijzing van de officier van justitie, de identificatie van de verdachte, indien hij bekend is, de beschrijving van de feiten en de kwalificatie ervan, alsook informatie over de rechten van de persoon op wie de maatregel betrekking heeft; ii) een beschrijving van de uit te voeren maatregel; iii) de motivering van de rechtmatigheid ervan, en iv) een kopie van het EOB.

14.

Het openbaar ministerie Hamburg voert een strafrechtelijk onderzoek naar A en andere onbekende personen ( 7 ), in het kader waarvan het om de feiten op te helderen, met name om de daders te identificeren, het openbaar ministerie Wenen een EOB heeft toegezonden. Het heeft het openbaar ministerie Wenen verzocht om toezending van kopieën van bepaalde documenten met betrekking tot een Oostenrijkse bankrekening over de periode van 1 juni 2018 tot en met 30 september 2018.

15.

Overeenkomstig § 109, lid 4, en § 116 StPO heeft het openbaar ministerie Wenen het Landesgericht für Strafsachen Wien om toestemming verzocht voor het inwinnen van informatie over de bankrekeningen en banktransacties, met het doel de bankinstelling te verplichten om de in het EOB vermelde documenten af te geven.

16.

Alvorens toestemming te verlenen, merkt deze rechter op dat, aangezien het Duitse openbaar ministerie het risico loopt in individuele gevallen direct of indirect bevelen of instructies van de uitvoerende macht te ontvangen, het volgens het Hof niet kan worden beschouwd als een uitvaardigende rechterlijke autoriteit inzake een EAB. ( 8 ) Hij geeft verder aan dat die conclusie ook kan worden toegepast om het EOB van het openbaar ministerie Hamburg te weigeren.

17.

Ondanks het feit dat in richtlijn 2014/41 de officier van justitie als uitvaardigende autoriteit wordt genoemd, voldoen niet alle openbare ministeries in de lidstaten aan het vereiste van onafhankelijkheid dat van rechterlijke instanties wordt verlangd. Indien de rechtspraak van het Hof inzake EAB’s van toepassing is op EOB’s, moet het begrip „officier van justitie” in de zin van artikel 2, onder c), i), van richtlijn 2014/41 aldus worden uitgelegd dat het niet ziet op openbare ministeries die het risico lopen om in individuele zaken instructies van de uitvoerende macht te ontvangen, zoals het openbaar ministerie Hamburg. ( 9 )

18.

In die omstandigheden stelt de verwijzende rechter het Hof de volgende prejudiciële vraag:

„Moeten het begrip ‚rechterlijke autoriteit’ in de zin van artikel 1, lid 1, van richtlijn 2014/41/EU van het Europees Parlement en de Raad van 3 april 2014 betreffende het Europees onderzoeksbevel in strafzaken, en het begrip ‚officier van justitie’ in de zin van artikel 2, onder c), i), van voormelde richtlijn aldus worden uitgelegd dat hieronder ook de openbare ministeries van een lidstaat vallen die het risico lopen dat zij in het kader van de vaststelling van een besluit over de uitvaardiging van een Europees onderzoeksbevel direct of indirect worden aangestuurd door of instructies ontvangen van de uitvoerende macht, zoals de senator van Justitie in Hamburg?”

19.

De verwijzingsbeslissing is bij het Hof ingekomen op 2 augustus 2019, samen met het verzoek om toepassing van de versnelde procedure, dat werd toegewezen.

20.

De Duitse, de Oostenrijkse, de Spaanse, de Nederlandse en de Poolse regering en de Europese Commissie hebben schriftelijke opmerkingen ingediend.

21.

De verwijzende rechter dient te beslissen of hij toestemming verleent voor de tenuitvoerlegging van een onderzoeksmaatregel, om welke toestemming het openbaar ministerie Wenen hem verzoekt. Indien het Duitse openbaar ministerie niet mee aan de basis had gelegen van dat verzoek, was er naar nationaal recht geen probleem geweest om het ontvankelijk te verklaren en er, in voorkomend geval, aan te voldoen.

22.

Onder voorbehoud van het oordeel van de verwijzende rechter in dat verband, ga ik ervan uit dat, indien datzelfde verzoek van het openbaar ministerie Wenen op verzoek van de Oostenrijkse politie (dit wil zeggen een autoriteit van de uitvoerende macht) was ingediend, dat feit alleen niet zou beletten dat die rechter het verzoek zou behandelen.

23.

Indien dat het geval is, is het niet duidelijk welk probleem er voor de verwijzende rechter bestaat om – ook al zou het Duitse openbaar ministerie (wegens zijn gebrek aan onafhankelijkheid ten opzichte van de uitvoerende macht) niet kunnen worden omschreven als een „rechterlijke autoriteit” – te beslissen over het aan hem voorgelegde verzoek, dat oorspronkelijk is uitgegaan van het openbaar ministerie Hamburg en vervolgens door het openbaar ministerie Wenen (in zijn hoedanigheid van „uitvoerende autoriteit” naar nationaal recht) bij hem is ingediend.

24.

Bovendien is het Oostenrijkse openbaar ministerie, zoals het Hof reeds heeft geoordeeld, evenmin onafhankelijk ten opzichte van de uitvoerende macht. ( 10 ) Dat belet het Oostenrijkse openbaar ministerie volgens mij niet om in de omstandigheden van § 109, lid 4, en § 116 StPO de verzoeken om door dit openbaar ministerie gepast geachte onderzoeksmaatregelen in te dienen bij de verwijzende rechter.

25.

Hetzelfde geldt voor de politie en andere bestuurlijke instanties. ( 11 ) De vraag is dus of het gebrek aan onafhankelijkheid van het Oostenrijkse openbaar ministerie, voor de rechter een reden zou vormen om een verzoek om toegang tot documenten betreffende een bankrekening dat het openbaar ministerie Wenen bij hem indient op initiatief van de politie of die andere bestuurlijke instanties, af te wijzen.

26.

De doorslaggevende factor voor de beslissing van de verwijzende rechter (om de onderzoeksmaatregel al dan niet toe te staan) ziet namelijk niet zozeer op de oorsprong van het verzoek als wel op zijn eigen rechterlijke functie. Indien zelfs een EAB dat door een Oostenrijkse officier van justitie (die niet onafhankelijk is van de uitvoerende macht) is uitgevaardigd, uitwerking kan hebben zodra het is goedgekeurd door de bevoegde nationale rechter ( 12 ), die de evenredigheid ervan controleert, kan datzelfde beginsel a fortiori gelden voor onderzoeksmaatregelen waarvan de gevolgen voor het leven van de betrokkene veel minder groot zijn dan die welke voortvloeien uit het EAB.

27.

Tot slot merk ik nog op dat het Unierecht regels bevat die de bestuurlijke instanties van de lidstaten verplichten met elkaar samen te werken om van financiële instellingen bepaalde gegevens te verkrijgen over bij hen geopende bankrekeningen. ( 13 ) Deze verplichting tot samenwerking vereist niet dat de verzoekende autoriteit onafhankelijk is van de uitvoerende macht.

28.

Het is op grond van het Unierecht dan ook toegestaan dat bestuurlijke instanties van een lidstaat (die per definitie niet onafhankelijk zijn) hun ambtgenoten in een andere lidstaat om specifieke informatie over bankrekeningen verzoeken, die door die ambtgenoten in beginsel moet worden verstrekt. Vanuit dit oogpunt zou er in beginsel geen bezwaar zijn tegen de toepassing van diezelfde regeling op de betrekkingen tussen de openbare ministeries op dit gebied, wanneer zij optreden als uitvaardigende of uitvoerende autoriteiten inzake een EOB.

29.

Richtlijn 2014/41 is vastgesteld op grond van artikel 82, lid 1, VWEU, dat bepaalt dat de justitiële samenwerking in strafzaken is gebaseerd op het beginsel van wederzijdse erkenning.

30.

Het EOB wordt omschreven als een door een rechterlijke autoriteit van een lidstaat („de uitvaardigende staat”) uitgevaardigde of erkende rechterlijke beslissing die ertoe strekt in een andere lidstaat („de uitvoerende staat”) één of meer specifieke onderzoeksmaatregelen te laten uitvoeren met het oog op het verkrijgen van bewijsmateriaal. ( 14 )

31.

Richtlijn 2014/41, die verschillende verdragsrechtelijke instrumenten inzake wederzijdse rechtshulp vervangt ( 15 ), heeft tot doel het enige rechtsinstrument te worden voor de tenuitvoerlegging van onderzoeksmaatregelen en bewijsgaring in de Europese ruimte. Zij strekt ertoe het verzamelen en doorgeven van bewijsmateriaal binnen de Unie te vergemakkelijken en te bespoedigen en de doeltreffendheid van onderzoeksprocedures te verbeteren.

32.

Het relevantste kenmerk van de EOB’s voor de onderhavige prejudiciële verwijzing is dat richtlijn 2014/41 twee categorieën „uitvaardigende autoriteiten” bevat:

33.

In artikel 2, onder c), i), van richtlijn 2014/41 wordt de officier van justitie specifiek aangewezen als een van de (rechterlijke) uitvaardigende autoriteiten inzake EOB’s. Tot nu toe bestond er geen twijfel over dat deze ondubbelzinnige vermelding de (overeenkomstig hun nationale wetgeving) bevoegde officieren van justitie toestond om dergelijke bevelen rechtstreeks uit te vaardigen.

34.

De twijfels van de verwijzende rechter rijzen, zoals ik heb uiteengezet, naar aanleiding van het arrest OG en PI (Openbaar ministerie van Lübeck en van Zwickau) met betrekking tot het begrip „rechterlijke autoriteit” in de zin van kaderbesluit 2002/584. Aangezien in dat arrest is geoordeeld dat het Duitse openbaar ministerie niet over de voor uitvaardiging van een EAB vereiste onafhankelijkheid beschikte, vraagt de verwijzende rechter zich af of dat openbaar ministerie evenmin over de voor de uitvaardiging van een EOB vereiste onafhankelijkheid beschikt, aangezien het niet de status van onafhankelijke rechterlijke autoriteit ( 19 ) heeft.

35.

Het aanvaarden van dat argument zou betekenen dat in Duitsland officieren van justitie niet als uitvaardigende autoriteit in de zin van artikel 2, onder c), i), van richtlijn 2014/41 kunnen worden aangemerkt en dat de door hen uitgevaardigde EOB’s moeten worden gevalideerd. Dat zou met andere woorden betekenen dat zij in artikel 2, onder c), ii) moeten worden opgenomen. In het verlengde daarvan, en in tegenstelling tot de bewoordingen van dat punt ii), zouden zij ook niet kunnen optreden als autoriteit die de door andere (bestuurlijke) instanties uitgevaardigde EOB’s valideert.

36.

In de volgende punten zal ik bepleiten dat de term „rechterlijke autoriteit” niet noodzakelijk in alle instrumenten van justitiële samenwerking in strafzaken op dezelfde manier moet worden uitgelegd.

37.

Ik ben van mening dat uit het primaire Unierecht niet voortvloeit dat die uitlegging uniform moet zijn. Aangenomen zou kunnen worden dat één enkele omschrijving van dat begrip, die voor alle gebieden van de justitiële samenwerking in strafzaken geldt, de uitleggingsproblemen zou vereenvoudigen. Mijns inziens is echter het tegenovergestelde waar: toegeven aan een dergelijke hermeneutische verleiding zou meer problemen veroorzaken dan het schijnbaar oplost.

38.

Het staat de Uniewetgever vrij om een instelling die aan de rechtsbedeling deelneemt in dat begrip op te nemen, mits hij de essentiële inhoud van dat begrip eerbiedigt, dat wil zeggen het niet uitbreidt tot organen buiten de rechtsbedeling. Alles zal afhangen van het regelgevend kader voor de betrokken vorm van justitiële samenwerking.

39.

In dat arrest heeft het Hof het begrip „rechterlijke autoriteit” alleen met betrekking tot kaderbesluit 2002/584 gedefinieerd, waarbij het:

40.

In mijn conclusie in die zaak heb ik al aangegeven dat „[de] deelname van het openbaar ministerie aan de rechtsbedeling [...] op diverse manieren [geschiedt], en oplossingen die bedacht zijn voor bepaalde domeinen [...] niet op mechanische of automatische wijze [mogen] worden geëxtrapoleerd naar andere domeinen van een andere aard”. ( 25 )

41.

Ik heb met name het voorbeeld van artikel 2 van richtlijn 2014/41 aangehaald, waarin de officier van justitie is opgenomen bij de voor uitvaardiging van een EOB bevoegde autoriteiten. Voorts heb ik de conclusie in de zaak Özçelik in herinnering gebracht om te benadrukken dat „het optreden van het openbaar ministerie op het ene gebied (dat van de vrijheid van personen, die hun bij aanhouding wordt ontnomen) niet zonder meer op dezelfde lijn [kan] worden gesteld als zijn optreden op het andere gebied (dat van bewijsgaring). [...] [D]e erkenning van het openbaar ministerie als rechterlijke autoriteit in richtlijn [2014/41] voor onderzoeksbevelen, [betekent] niet noodzakelijkerwijs [...] dat die erkenning ook moet gelden in het kaderbesluit voor EAB’s”. ( 26 )

42.

In het arrest OG en PI (Openbaar ministerie van Lübeck en van Zwickau) wordt bevestigd dat het Duitse openbaar ministerie een „rechterlijke autoriteit” is. ( 27 ) De redenen om het Duitse openbaar ministerie niet te erkennen als uitvaardigende autoriteit inzake het EAB houden verband met het gebrek aan onafhankelijkheid van dat openbaar ministerie, aangezien het in individuele gevallen bevelen kan ontvangen van de uitvoerende macht. In essentie zijn zij echter gebaseerd op het feit dat EAB’s uit hun aard een ernstige inmenging van de overheid in het leven van een individu met zich meebrengen: de (voorlopige of bij definitieve uitspraak opgelegde) beneming van de vrijheid – welke vrijheid in artikel 6 van het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie (hierna: „Handvest”) wordt beschermd –, waartoe slechts mag worden beslist door onafhankelijke rechters in de strikte zin van het woord. ( 28 )

43.

Uitgaande van die premisse (waarmee ik instem en die ik reeds in mijn conclusie in die zaak heb bepleit) moet ik evenwel benadrukken dat de met betrekking tot artikel 6, lid 1, van kaderbesluit 2002/584 gebruikte benadering niet automatisch van toepassing hoeft te zijn op richtlijn 2014/41.

44.

Voorts pleit een gecombineerde lezing van artikel 1, lid 1, en artikel 2, onder c), van richtlijn 2014/41, waarbij rekening wordt gehouden met alle andere factoren die het mogelijk maken de inhoud ervan beter te begrijpen, voor de erkenning van het openbaar ministerie (welk openbaar ministerie van een lidstaat dan ook) als „rechterlijke autoriteit”, in de hoedanigheid van „orgaan dat deelneemt aan de rechtsbedeling in strafzaken”.

45.

Ik zal hierna een aantal van de redenen uiteenzetten waarom de juridische regeling voor EOB’s niet kan worden gelijkgesteld aan die voor EAB’s.

46.

De verschillen tussen de regeling voor EAB’s en die voor EOB’s zijn talrijk, hetgeen strookt met hun uiteenlopende aard en hun verschillende functie in de context van de justitiële samenwerking in strafzaken. Ik zal mij echter beperken tot de verschillen die betrekking hebben op de autoriteiten die bevoegd zijn om EAB’s en EOB’s uit te vaardigen en ten uitvoer te leggen.

47.

In artikel 6, lid 1, van kaderbesluit 2002/584 wordt voor EAB’s alleen verwezen naar de „rechterlijke autoriteit van de uitvaardigende lidstaat”. In richtlijn 2014/41 wordt de uitvaardigende autoriteit inzake EOB’s heel anders behandeld, aangezien deze richtlijn een lijst bevat van voor uitvaardiging van EOB’s bevoegde rechterlijke autoriteiten (in de hierboven toegelichte zin), waaronder de officier van justitie, die uitdrukkelijk wordt vermeld. ( 29 )

48.

Terwijl bij de voorbereiding van kaderbesluit 2002/584 de kwestie omtrent de opname of uitsluiting van het openbaar ministerie niet werd opgelost ( 30 ), kan de uitdrukkelijke (en bevestigende) keuze van de Uniewetgever in 2014 om het openbaar ministerie als uitvaardigende autoriteit inzake EOB’s te erkennen niet als toevallig of onbedoeld worden beschouwd.

49.

Dit was een bewuste keuze en had tot doel alle rechterlijke autoriteiten (in het bijzonder de officier van justitie) die in het procedurele kader van de lidstaten, met name in het strafrechtelijk onderzoek, een hoofd-, leidende of prominente rol spelen, ondubbelzinnig op te nemen, om elke twijfel te voorkomen.

50.

In de uitgebreide toelichting bij het initiatief van het Koninkrijk België, de Republiek Bulgarije, de Republiek Estland, het Koninkrijk Spanje, de Republiek Oostenrijk, de Republiek Slovenië en het Koninkrijk Zweden voor een richtlijn van het Europees Parlement en de Raad betreffende het Europees onderzoeksbevel in strafzaken ( 31 ), wordt als een van de specifieke doelstellingen het behouden van de kenmerken van de nationale systemen en hun rechtscultuur genoemd.

51.

In die toelichting is benadrukt dat het vergaren van bewijs tot de sectoren behoort waar er grote verschillen bestaan tussen de nationale systemen, welke verschillen vaak geworteld zijn in de rechtscultuur en in de geschiedenis van de lidstaten. Daarom werd het van essentieel belang geacht om de samenwerking op dat gebied te verbeteren, zonder te raken aan de fundamentele aspecten en de verschillen tussen de nationale systemen.

52.

Het is dan ook geen toeval dat in artikel 2, onder c), i), van richtlijn 2014/41 vóór de opsomming van de uitvaardigende rechterlijke autoriteiten van de EOB’s de uitdrukking „in de zaak bevoegde” wordt gebruikt. Het is evenmin toeval dat in de daaropvolgende bepalingen van die richtlijn de uitdrukking „overeenkomstig de nationale wetgeving” of soortgelijke uitdrukkingen worden herhaald waar het gaat om bepaalde organisatorische en procedurele aspecten.

53.

Met die uitdrukkingen wilde de Uniewetgever elke poging tot eenmaking van het strafprocesrecht van de lidstaten uitsluiten, en daarbij de vrijheid van de lidstaten eerbiedigen om hun respectieve institutionele systemen volgens hun eigen nationale regels te organiseren.

54.

Dat uitgangspunt blijkt uit de opsomming van autoriteiten in artikel 2, onder c), i), van richtlijn 2014/41, namelijk „een [...] rechter, rechtbank, een onderzoeksrechter of officier van justitie”, die allemaal op gelijke voet staan. Het zijn immers de autoriteiten die verantwoordelijk zijn voor de leiding van het strafrechtelijk onderzoek in de verschillende lidstaten.

55.

Aangezien de Uniewetgever op de hoogte was van de verscheidenheid aan openbare ministeries in de verschillende lidstaten, kan het feit dat hij de officier van justitie bij de bevoegde uitvaardigende instanties heeft opgenomen, dan ook alleen worden opgevat als een bewuste keuze om alle soorten openbare ministeries die in die staten verantwoordelijk zijn voor het strafrechtelijk onderzoek te omvatten, ongeacht de mate van ondergeschiktheid van die openbare ministeries aan de uitvoerende macht.

56.

Uiteraard kon die (uiteenlopende) mate van ondergeschiktheid niet onopgemerkt blijven voor de Uniewetgever, die ervan op de hoogte was dat de meeste lidstaten die aan het openbaar ministerie onderzoekstaken in strafzaken hebben toegekend, een band behielden tussen het openbaar ministerie en de uitvoerende macht.

57.

Richtlijn 2014/41 is vastgesteld om het verkrijgen en doorgeven van bewijsmateriaal met een transnationale dimensie te vergemakkelijken, en heeft ervoor gezorgd dat het gefragmenteerde en ingewikkelde regelgevingskader dat tot dan toe van kracht was, is vereenvoudigd. ( 32 ) In de instrumenten voor justitiële samenwerking die eraan voorafgingen, werd niet geëist dat het openbaar ministerie, wat zijn onderzoekstaken betreft, onafhankelijk was van de uitvoerende macht, en niets wijst erop – integendeel – dat de Uniewetgever ervoor heeft gekozen deze (nieuwe) eis in te voeren. Net als bij de vooraf op dit gebied bestaande instrumenten inzake samenwerking in strafzaken, heeft hij er de voorkeur aan gegeven de strafrechtelijke onderzoeksstructuren van de verschillende lidstaten te eerbiedigen.

58.

Richtlijn 2014/41 en kaderbesluit 2002/584 hebben gemeen dat de uitvoerende autoriteit, zij het op andere gronden, kan weigeren om te doen wat van haar wordt verlangd. Het bijzondere van richtlijn 2014/41 is dat zij bovendien aan de uitvoerende autoriteit een hele reeks mechanismen voor overleg ( 33 ) en voor aanpassing van de reikwijdte van de onderzoeksmaatregel toekent.

59.

Anders dan kaderbesluit 2002/584, kent artikel 10 van richtlijn 2014/41 de uitvoerende autoriteit de bevoegdheid toe om andere dan de in het EOB genoemde onderzoeksmaatregelen toe te passen. Zij kan dit doen indien de in het EOB genoemde onderzoeksmaatregelen „niet [bestaan] in het recht van de uitvoerende staat, of [...] in een vergelijkbare binnenlandse zaak niet [zouden] kunnen worden toegepast” ( 34 ) (lid 1), of indien de andere onderzoeksmaatregel „met minder indringende middelen tot hetzelfde resultaat zou leiden” (lid 3).

60.

Kaderbesluit 2002/584 biedt deze bewegingsruimte niet. Het stelt veeleer strikte voorwaarden aan het optreden van de uitvoerende autoriteit inzake EAB’s. Het zwaartepunt van EAB’s – indien deze term kan worden gebruikt – bevindt zich bij de uitvaardigende autoriteit, waarvan de institutionele onafhankelijkheid ( 35 ) de uitvoerende autoriteit de zekerheid ( 36 ) biedt dat de beperking van de persoonlijke vrijheid vanuit dit oogpunt onaanvechtbaar is.

61.

In de context van het EOB hoeft de uitvaardigende autoriteit echter niet noodzakelijk dezelfde mate van onafhankelijkheid te hebben om met de uitvoerende autoriteit in contact te kunnen treden. Naast het vermoeden dat voortvloeit uit het beginsel van wederzijdse erkenning, beschikt de uitvoerende autoriteit, zoals ik heb uiteengezet, over een reeks mogelijkheden om vast te stellen dat er geen sprake is van gebreken.

62.

Het verschil tussen de wettelijke regeling van EAB’s en EOB’s komt ook tot uiting in het feit dat bij EOB’s, als richtsnoer voor het gedrag van uitvoerende autoriteiten, niet alleen richtlijn 2014/41, maar ook „de in een soortgelijke binnenlandse zaak geldende procedures” [artikel 2, onder d)] in acht moeten worden genomen.

63.

Uit die premisse vloeit een – mijns inziens voor de onderhavige zaak relevant – gevolg voort waarnaar datzelfde artikel 2, onder d), in fine, van richtlijn 2014/41 verwijst en waarop ik hieronder nog zal terugkomen: „In deze procedures kan in de uitvoerende staat krachtens het nationale recht de toestemming van een rechtbank vereist zijn.” ( 37 )

64.

Wanneer op grond van het nationale recht van de uitvoerende staat (dit is het geval in Oostenrijk) voor de onderzoeksmaatregel rechterlijke toestemming is vereist, vormt die toestemming een aanvullende, zuiver rechterlijke waarborg. Het staat aan de rechter of rechterlijke instantie die overeenkomstig de regels van de uitvoerende staat is aangewezen, om een dergelijke toestemming te verlenen.

65.

In die omstandigheden is de daadwerkelijke tenuitvoerlegging van het EOB dus afhankelijk van een rechter van de uitvoerende staat, ongeacht wie de uitvaardigende en de uitvoerende autoriteiten zijn. In richtlijn 2014/41 wordt uiteraard niet gespecificeerd in welke lidstaten de nationale procedureregels een dergelijke rechterlijke toestemming voor het uitvoeren van de onderzoeksmaatregel voorschrijven.

66.

Als aanvullend argument in zijn verwijzingsbeslissing refereert de verwijzende rechter, aan de hand van de punten 67 en volgende van het arrest OG en PI (Openbaar ministerie van Lübeck en van Zwickau), aan de bescherming van de grondrechten en andere procedurele rechten van de betrokkenen.

67.

Het streven naar de bescherming van de grondrechten en van de andere procedurele rechten van de personen tegen wie een onderzoek naar criminele activiteiten wordt ingesteld, blijkt al uit de totstandkomingsgeschiedenis van richtlijn 2014/41 en is in deze richtlijn verankerd. ( 38 )

68.

Uit de toelichting blijkt dat een specifieke doelstelling van de richtlijn het behoud is van een hoog niveau van bescherming van de grondrechten en andere procedurele rechten van de personen op wie het onderzoek betrekking heeft. Die doelstelling (en de weerspiegeling ervan in de positieve rechtsregel) houdt verband met het feit dat het vergaren van bewijs in een andere lidstaat geen invloed mag hebben op de waarborgen van de persoon op wie het onderzoek betrekking heeft, met name wat betreft het recht op een eerlijk proces. Richtlijn 2014/41 sluit dus aan bij andere richtlijnen betreffende procedurele rechten in strafprocedures. ( 39 )

69.

Ook op dit gebied volgen kaderbesluit 2002/584 en richtlijn 2014/41 een andere logica:

70.

De onderzoeksmaatregelen die op grond van richtlijn 2014/41 ten uitvoer kunnen worden gelegd, vormen een zeer gevarieerd geheel: zij variëren van maatregelen die „niet-dwingend” of „niet-intrusief” zijn ( 42 ) (overweging 16 en artikel 10, lid 2) tot maatregelen die dat wél zijn en derhalve bepaalde grondrechten in meer of mindere mate kunnen „aantasten” (overweging 10).

71.

Het is zelfs mogelijk dat maatregelen op verzoek van de verdachte of beschuldigde persoon zijn bevolen (artikel 1, lid 3) en derhalve in zijn voordeel zijn, hetgeen negatieve gevolgen voor zijn rechten en belangen uitsluit.

72.

Op basis daarvan is het mijns inziens nuttig om de bescherming van de rechten van een verdachte of beschuldigde persoon in de fase van het uitvaardigen en in de fase van het uitvoeren van een EOB afzonderlijk te behandelen, met bijzondere aandacht voor het optreden van het openbaar ministerie in beide fasen.

73.

De uitvaardigende autoriteit moet de rechten van de verdachte of beschuldigde persoon eerbiedigen: dat staat te lezen in overweging 12 van richtlijn 2014/41 ( 43 ) en is bepaald in artikel 6, leden 1 en 2, van die richtlijn.

74.

Richtlijn 2014/41 gaat uit van het vermoeden dat de andere lidstaten het Unierecht, en met name de grondrechten, eerbiedigen. ( 44 ) Bijgevolg begint het in bijlage A bij die richtlijn opgenomen EOB-formulier (hierna: „formulier”) met een rubriek waarin de uitvaardigende autoriteit onder meer moet verklaren dat het EOB noodzakelijk en evenredig is en dat aandacht is besteed aan de rechten van de verdachte of beschuldigde persoon.

75.

Wanneer het openbaar ministerie optreedt als uitvaardigende autoriteit, moet het, als instantie die de wettigheid en, bij uitbreiding, de individuele rechten waarborgt, aan die voorschriften voldoen. Het moet het formulier dus op de meest geschikte wijze invullen, zodat de uitvoerende autoriteit die het ontvangt, er niet aan twijfelt of aan de eisen van artikel 6, lid 1, van richtlijn 2014/41 is voldaan.

76.

Het nationale recht kan, naast het aanwijzen van het openbaar ministerie als uitvaardigende autoriteit, de vaststelling van bepaalde maatregelen (met name indien deze dwingend en intrusief zijn) onderwerpen aan de toestemming van een rechter. Richtlijn 2014/41 schrijft niet voor dat het noodzakelijk is om die toestemming te verkrijgen vóór de uitvaardiging van het EOB, maar niets verhindert dat de betrokken lidstaat dat wél eist. In dat geval genieten de rechten van de verdachte en beschuldigde persoon al van bij de oorsprong van het EOB in de uitvaardigende staat een dubbele bescherming. ( 45 )

77.

De bescherming van de grondrechten in de uitvoerende staat is vastgelegd in overweging 19 van richtlijn 2014/41 ( 46 ) en nader gespecificeerd in artikel 11, lid 1, onder f), van die richtlijn, dat bepaalt dat „[o]nverminderd artikel 1, lid 4, [...] de erkenning of tenuitvoerlegging van een EOB in de uitvoerende staat [kan] worden geweigerd indien [...] er gegronde redenen zijn om aan te nemen dat de uitvoering van de in het EOB aangegeven onderzoeksmaatregel niet verenigbaar zou zijn met de verplichtingen die overeenkomstig artikel 6 VEU en het Handvest op de uitvoerende staat rusten”.

78.

De uitdrukking „[o]nverminderd artikel 1, lid 4” ( 47 ) toont het belang aan van die bepaling van richtlijn 2014/41, die een van de algemene bepalingen is die de activiteiten van uitvaardigende en uitvoerende autoriteiten inzake EOB’s regelen.

79.

Het is dus aan het openbaar ministerie in de lidstaten die het als uitvoerende autoriteit hebben aangewezen, om aan deze vereisten te voldoen, die er zelfs toe kunnen leiden dat het de erkenning of tenuitvoerlegging van een EOB weigert.

80.

Zonder dat er sprake is van een dergelijke drastische oplossing, geeft richtlijn 2014/41 het als uitvoerende autoriteit aangewezen openbaar ministerie bevoegdheden om de tenuitvoerlegging van het EOB aan te passen: door gebruik te maken van artikel 10 (andere dan de gevraagde onderzoeksmaatregel) of van het mechanisme van overleg met de uitvaardigende autoriteit (artikel 6, lid 3, en artikel 9, lid 6).

81.

Op het moment van de tenuitvoerlegging van het EOB is de bescherming van de grondrechten en andere procedurele rechten van de verdachte of beschuldigde persoon dus al onderworpen geweest aan een reeks filters en „waarborgen” ( 48 ) die helpen om eventuele twijfels in dat verband weg te nemen.

82.

Ten slotte wordt de bescherming van deze rechten in richtlijn 2014/41 aangevuld met de verplichting om te voorzien in „rechtsmiddelen”, als bedoeld in overweging 22 ( 49 ) en gespecificeerd in artikel 14.

83.

Zowel in de uitvaardigende staat als in de uitvoerende staat ( 50 ) vullen deze rechtsmiddelen als het ware de leemte op die in kaderbesluit 2002/584 was geconstateerd en die aanleiding heeft gegeven tot prejudiciële vragen van andere rechterlijke instanties aan het Hof. De in dat verband in de verwijzingsbeslissing geuite bezwaren gelden dan ook niet voor de bepalingen van richtlijn 2014/41.

84.

Volgens artikel 2, onder d), van richtlijn 2014/41 wordt een EOB ten uitvoer gelegd „in overeenstemming met deze richtlijn en de in een soortgelijke binnenlandse zaak geldende procedures […]. In deze procedures kan in de uitvoerende staat krachtens het nationale recht de toestemming van een rechtbank vereist zijn.”

85.

Het staat in casu aan de verwijzende rechter om de door het openbaar ministerie Wenen gevraagde maatregel toe te staan, aangezien het StPO dat bepaalt. Het optreden van de verwijzende rechter is dus niet vereist op grond van richtlijn 2014/41, maar deze richtlijn staat er, aangezien zij de nationale procedures eerbiedigt, evenmin aan in de weg. Dat optreden maakt van die rechter echter geen uitvoerende autoriteit. ( 51 )

86.

Volgens de logica van richtlijn 2014/41 komt de bevoegde rechter bij de beoordeling van het verzoek om toestemming niet in de plaats van de uitvoerende autoriteit van die lidstaat. Alleen die laatste autoriteit (in casu het openbaar ministerie Wenen) heeft de taak om de gevraagde maatregel ten uitvoer te leggen.

87.

De verwijzende rechter, die rechterlijke toestemming moet verlenen voor het inwinnen van informatie over de bankrekening, hoeft dus geen onderzoek te verrichten naar de relatie tussen het openbaar ministerie Hamburg (dat als uitvaardigende autoriteit is opgetreden) en de uitvoerende macht van de uitvaardigende staat. Anders zou deze rechter een extra vereiste invoeren waarin richtlijn 2014/41 niet voorziet en waaraan zelfs de nationale onderzoeksorganen niet hoeven te voldoen.

88.

Met andere woorden, en om terug te komen op het begin van deze analyse, volgt uit de logica van richtlijn 2014/41 dat de verwijzende rechter het EOB, dat oorspronkelijk afkomstig is van het openbaar ministerie Hamburg en dat hem ter goedkeuring is voorgelegd door het openbaar ministerie Wenen, moet behandelen zoals hij dat zou doen met een verzoek om toestemming van het Oostenrijkse openbaar ministerie voor maatregelen in het kader van een Oostenrijks strafrechtelijk onderzoek.

89.

Richtlijn 2014/41 bevat een volledige regeling van de betrekkingen tussen de uitvaardigende en de uitvoerende autoriteiten inzake EOB’s. In die regeling wordt steeds rekening gehouden met de eerbiediging van de grondrechten en andere procedurele rechten van de verdachte of beschuldigde persoon. Naast het vermoeden dat inherent is aan het beginsel van wederzijdse erkenning, biedt het stelsel van justitiële samenwerking in strafzaken op dit gebied voldoende waarborgen voor de bescherming van de rechten van die personen.

90.

Dat regelgevingskader is ruim genoeg om de openbare ministeries van alle lidstaten, ongeacht hun institutionele positie ten opzichte van de uitvoerende macht, als uitvaardigende autoriteit te omvatten. In elk geval moet de uitvoerende autoriteit nagaan of in het kader van het gevraagde EOB is voldaan aan de voorwaarden voor de tenuitvoerlegging ervan. Tegen het besluit van die autoriteit wordt in richtlijn 2014/41 in passende rechtsmiddelen voorzien.

91.

Het feit dat het openbaar ministerie van een lidstaat specifieke instructies van de uitvoerende macht kan ontvangen, volstaat dus niet om de tenuitvoerlegging van door dat openbaar ministerie uitgevaardigde EOB’s systematisch te weigeren. Anders:

92.

Gelet op een en ander geef ik het Hof in overweging het Landesgericht für Strafsachen Wien te antwoorden als volgt:

„De openbare ministeries van de lidstaten waar besloten is deze aan te wijzen als uitvaardigende autoriteit, kunnen worden aangemerkt als uitvaardigende rechterlijke autoriteit in de zin van artikel 2, onder c), i), van richtlijn 2014/41/EU van het Europees Parlement en de Raad van 3 april 2014 betreffende het Europees onderzoeksbevel in strafzaken.”