Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Πράσινο βιβλίο σχετικά με τη σκοπιμότητα εισαγωγής Ομολόγων Σταθερότητας»

[COM(2011) 818 τελικό]

2012/C 299/12

Εισηγητής: ο κ. DANTIN

Στις 23 Νοεμβρίου 2011, και σύμφωνα με το άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποφάσισε να ζητήσει τη γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα:

"Πράσινο βιβλίο σχετικά με τη σκοπιμότητα εισαγωγής Ομολόγων Σταθερότητας"

COM(2011) 818 final.

Το ειδικευμένο τμήμα «Οικονομική και νομισματική ένωση, οικονομική και κοινωνική συνοχή», στο οποίο ανατέθηκε η προετοιμασία των σχετικών εργασιών της ΕΟΚΕ, υιοθέτησε τη γνωμοδότησή του στις 13 Ιουνίου 2012.

Κατά την 482η σύνοδο ολομέλειας της 11ης και 12ης Ιουλίου 2012 (συνεδρίαση της 11ης Ιουλίου 2012), η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή υιοθέτησε με 135 ψήφους υπέρ, 33 κατά και 25 αποχές την ακόλουθη γνωμοδότηση.

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1   Για να αντιμετωπιστεί η τρέχουσα κρίση, να αποφευχθεί η παρατεταμένη ύφεση και να δημιουργηθούν οι συνθήκες που ευνοούν την ανάπτυξη και την αύξηση της απασχόλησης, χρειάζεται περισσότερη και όχι λιγότερη Ευρώπη. Αυτό προϋποθέτει ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διαθέτει την ισχυρή βούληση να επιβεβαιώσει και να θέσει σε εφαρμογή την κοινοτική μέθοδο . Από την άποψη αυτή, το Πράσινο Βιβλίο είναι ευπρόσδεκτο.

1.2   Όμως, πέραν τούτου, η Επιτροπή πρέπει να ασκήσει πλήρως το οικείο δικαίωμα πρωτοβουλίας επί του συνόλου των παραμέτρων και να καταθέσει προτάσεις ανάλογες με τη διάσταση που έχει λάβει η κρίση και όχι να επαφίεται στη λήψη διακυβερνητικών διορθωτικών μέτρων.

1.3   Περισσότερη Ευρώπη σημαίνει ότι χρειάζεται μία νέα Ευρώπη που θα συνδυάζει αλληλεγγύη, ευθύνη και αμοιβαία εμπιστοσύνη και η οποία θα προκύψει από τη συμμετρική και ισορροπημένη οικονομική διαχείριση μιας αποτελεσματικής και αναπόφευκτης δημοσιονομικής και φορολογικής εναρμόνισης. Χρειάζεται περισσότερη Ευρώπη για να διασφαλισθεί η δημοσιονομική υπευθυνότητα και ολοκλήρωση, περισσότερη Ευρώπη για την κατανομή των κινδύνων που συνδέονται με το δημόσιο χρέος, για την αποκατάσταση της πιστοληπτικής ικανότητας μακροχρόνια, την διευκόλυνση και ολοκλήρωση των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων και την κινητοποίηση των επενδύσεων υπέρ της μεγέθυνσης, της ανταγωνιστικότητας και της απασχόλησης στην επικράτεια της ΕΕ, προκειμένου να υλοποιηθεί η κοινωνική Ευρώπη και να υπάρξει ευημερία για όλους.

1.4   Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΟΚΕ χαιρετίζει θερμά την παρουσίαση του Πράσινου Βιβλίου σχετικά με τα Ομόλογα Σταθερότητας. Το περιεχόμενό του αποτελεί λογική απόρροια μιας ολοένα και πιο ολοκληρωμένης Ευρωπαϊκής Ένωσης που διαθέτει ενιαία αγορά και ευρωπαϊκή κεφαλαιαγορά, συνιστά δε το αναγκαίο συμπλήρωμα της υφιστάμενης κοινής νομισματικής πολιτικής στη ζώνη του ευρώ. Από την άλλη πλευρά, τα εν λόγω ευρωομόλογα θα μπορούσαν να κερδίσουν την εμπιστοσύνη δυνητικών επενδυτών, σταθεροποιώντας κατ’ αυτό τον τρόπο τη ζήτηση κρατικών ομολόγων και μειώνοντας τα επιτόκια.

1.5   Ωστόσο, η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι ο ηθικός κίνδυνος και η ενδεχόμενη εμφάνισή του, όπως συγκεκριμένα περιγράφεται στο Πράσινο Βιβλίο, δίνουν λαβή για συζήτηση και πρέπει να αποτελέσουν αντικείμενο διεξοδικής εξέτασης, προτού εξαχθούν αμφισβητήσιμα συμπεράσματα. Πράγματι, εάν είναι ορθή η θέση που εκτίθεται στο Πράσινο Βιβλίο, ότι δηλαδή η αποδυνάμωση της πειθαρχίας των αγορών, που οφείλεται στην εφαρμογή ομοιόμορφων επιτοκίων θα οδηγήσει σε ανεύθυνη αύξηση των δημοσίων δαπανών ή σε αύξηση των δημοσιονομικών ελλειμμάτων, τότε η εν λόγω εξέλιξη θα έπρεπε να είχε διαπιστωθεί από την εισαγωγή του ευρώ. Δεν συνέβη όμως.

1.6   Η ΕΟΚΕ συμμερίζεται την άποψη της Επιτροπής ότι τα Ομόλογα Σταθερότητας πρέπει να έχουν υψηλή πιστωτική ποιότητα, ώστε να είναι αποδεκτά από τους επενδυτές και τα κράτη μέλη της ευρωζώνης. Ωστόσο, λόγω των διστακτικών και καθυστερημένων πολιτικών παρεμβάσεων, η αβεβαιότητα είναι σήμερα τόσο υψηλή, ώστε ακόμα και τα ευρωομόλογα με από κοινού και εις ολόκληρον εγγυήσεις πιθανότατα δεν θα έχουν αύριο την ίδια υποδοχή, όπως πριν από μερικούς μήνες.

1.6.1   Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ θεωρεί αναγκαία την περαιτέρω συμβολή της ΕΚΤ στην έξοδο από την κρίση, για παράδειγμα μέσω της χορήγησης τραπεζικής άδειας στο Ευρωπαϊκό Ταμείο Χρηματοοικονομικής Σταθερότητας ή στον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας.

1.7   Όσον αφορά τις διάφορες «επιλογές για την έκδοση Ομολόγων Σταθερότητας», η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η προσέγγιση αριθ. 2 που προτείνει «μερική υποκατάσταση των εθνικών ομολόγων από Ομόλογα Σταθερότητας με από κοινού και εις ολόκληρον εγγυήσεις» είναι η πιο εφικτή και γενικότερα η πιο αποδεκτή.

1.8   Η έκδοση αυτών των ομολόγων σταθερότητας πρέπει φυσικά να πραγματοποιηθεί, όπως υπογράμμισε ο Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, σε ένα "πλαίσιο δημοσιονομικής πειθαρχίας και υγιούς ανταγωνισμού […] προκειμένου να αποφευχθεί κάθε ηθικός κίνδυνος και να ενθαρρυνθεί η υπευθυνότητα και ο σεβασμός των υποχρεώσεων. Αυτός ο μηχανισμός πρέπει να είναι προοδευτικός και να βασίζεται σε αριθμό κριτηρίων, ενώ η διαδικασία συγκέντρωσης των αποφάσεων σχετικά με τους προϋπολογισμούς πρέπει να συνοδεύεται από μέτρα για τον επιμερισμό των κινδύνων" (1). Η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ της συμπερίληψης στα "βασικά στοιχεία" αυτής της διαδικασίας ολοκληρωμένων οικονομικών, δημοσιονομικών και πολιτικών πλαισίων. Αυτά δε πρέπει να συνοδεύονται από συνεκτικό πλαίσιο που θα ανταποκρίνεται στη δημοκρατική νομιμοποίηση και την υπευθυνότητα σε ευρωπαϊκό επίπεδο, χωρίς να επιδεινώνεται η λιτότητα. Προς τούτο, η ΕΟΚΕ προτείνει ο δυνητικός ηθικός κίνδυνος να αποτελέσει αντικείμενο διεξοδικής ανάλυσης της Επιτροπής προκειμένου να εντοπιστούν κατάλληλες λύσεις στο πλαίσιο του μηχανισμού.

2.   Εισαγωγή

2.1   Στόχος του υπό εξέταση «Πράσινου Βιβλίου» είναι η έναρξη ευρείας δημόσιας διαβούλευσης σχετικά με το θέμα των Ομολόγων Σταθερότητας  (2) μεταξύ όλων των εμπλεκομένων. Η εν λόγω διαβούλευση θα αποτελέσει τη βάση για την πρόταση πολιτικής από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στον συγκεκριμένο τομέα.

2.2   Πράγματι, η επιδείνωση της κρίσης δημόσιου χρέους της ευρωζώνης προκάλεσε ευρύτατη συζήτηση σχετικά με τη σκοπιμότητα της από κοινού έκδοσης. Συχνά υποστηρίζεται η ιδέα ότι η από κοινού έκδοση θα μπορούσε να είναι ένα αποτελεσματικό μέσο για την αντιμετώπιση της περιορισμένης ρευστότητας σε αρκετά κράτη μέλη της ευρωζώνης. Βάσει των ανωτέρω, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ζήτησε από την Επιτροπή να διερευνήσει τη σκοπιμότητα της από κοινού έκδοσης στο πλαίσιο της έγκρισης της νομοθετικής δέσμης για την οικονομική διακυβέρνηση της ευρωζώνης, υπογραμμίζοντας ότι η από κοινού έκδοση Ομολόγων Σταθερότητας θα απαιτούσε επίσης περαιτέρω κινήσεις προς μια κοινή οικονομική και δημοσιονομική πολιτική (3).

2.3   Από την πλευρά της, η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή σε πολλές από τις γνωμοδοτήσεις της έχει ήδη αναφερθεί στο εν λόγω ζήτημα και έχει λάβει θέση κυρίως μέσω της γνωμοδότησης πρωτοβουλίας που εξέδωσε, με τίτλο: «Ανάπτυξη και δημόσιο χρέος στην ΕΕ: δύο καινοτόμες προτάσεις (4)».

2.4   Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει τη δημοσίευση του εν λόγω Πράσινου Βιβλίου, τον δημόσιο διάλογο που θα προκαλέσει και τα βήματα που θα οδηγήσουν την Επιτροπή να διατυπώσει εν συνεχεία προτάσεις. Σε αυτό το ζήτημα, η Επιτροπή επιστρατεύει εν τέλει την κοινοτική μέθοδο.

3.   Το περιεχόμενο του «Πράσινου Βιβλίου»

3.1   Μετά την περιγραφή του πλαισίου στο οποίο εντάσσεται το περιεχόμενο του εν λόγω Πράσινου Βιβλίου, το υπό εξέταση έγγραφο εκθέτει και εξηγεί τις διάφορες πτυχές που θεμελιώνουν και αιτιολογούν τις προτάσεις του.

3.1.1   Το σκεπτικό σύμφωνα με το Πράσινο Βιβλίο

3.1.1.1   Η προοπτική των Ομολόγων Σταθερότητας μπορεί δυνητικά να αμβλύνει την τρέχουσα κρίση δημόσιου χρέους, δεδομένου ότι τα κράτη μέλη με ομόλογα υψηλής απόδοσης θα μπορούσαν να επωφεληθούν από την ισχυρότερη πιστοληπτική ικανότητα των κρατών μελών με ομόλογα χαμηλής απόδοσης. Ωστόσο, προκειμένου το εν λόγω φαινόμενο να διαρκέσει, ο χάρτης πορείας προς τα κοινά ομόλογα θα πρέπει να συνοδευτεί από ταυτόχρονες δεσμεύσεις για ισχυρότερη οικονομική διακυβέρνηση, με την οποία θα διασφαλιστεί η εφαρμογή των αναγκαίων δημοσιονομικών και διαρθρωτικών προσαρμογών για να εξασφαλιστεί η βιωσιμότητα των δημόσιων οικονομικών και να αποφευχθεί με τον τρόπο αυτό ο ηθικός κίνδυνος.

3.1.1.2   Τα Ομόλογα Σταθερότητας θα καταστήσουν το χρηματοπιστωτικό σύστημα της ευρωζώνης ανθεκτικότερο σε μελλοντικά δυσμενή πλήγματα ενισχύοντας με τον τρόπο αυτό τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα. Τα Ομόλογα Σταθερότητας θα εξασφαλίσουν σε όλα τα συμμετέχοντα κράτη μέλη ασφαλέστερη πρόσβαση σε πηγές επαναχρηματοδότησης προλαμβάνοντας την ξαφνική αδυναμία πρόσβασής τους στην αγορά. Παράλληλα, το τραπεζικό σύστημα θα επωφεληθεί από τη διαθεσιμότητα των Ομολόγων Σταθερότητας.

3.1.1.3   Τα Ομόλογα Σταθερότητας θα επιταχύνουν τα αποτελέσματα της νομισματικής πολιτικής της ευρωζώνης. Ταυτόχρονα, θα προωθηθεί η αποτελεσματικότητα στην αγορά κρατικών ομολόγων της ευρωζώνης αλλά και του χρηματοπιστωτικού συστήματος της ευρύτερης ευρωζώνης. Επιπλέον, τα Ομόλογα Σταθερότητας θα διευκολύνουν τις επενδύσεις χαρτοφυλακίου σε ευρώ και θα συμβάλουν στη δημιουργία ενός πιο ισορροπημένου παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος.

3.1.2   Προϋποθέσεις

Αφού επεσήμανε ότι από τα Ομόλογα Σταθερότητας προκύπτουν σημαντικά οφέλη όσον αφορά τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα και την οικονομική απόδοση, το «Πράσινο Βιβλίο» απαριθμεί τα δυνητικά μειονεκτήματά τους.

3.1.2.1   Η πρόταση της Επιτροπής αναφέρει τα ακόλουθα είδη ηθικού κινδύνου:

3.1.2.2   Η συνέπεια με τη Συνθήκη της ΕΕ θα αποβεί ζωτικής σημασίας προκειμένου να εξασφαλιστεί η επιτυχής εισαγωγή των Ομολόγων Σταθερότητας. Ορισμένες εναλλακτικές επιλογές ενδέχεται να αντιβαίνουν στις διατάξεις της ΣλΕΕ και ενδέχεται να απαιτηθούν τροποποιήσεις της Συνθήκης, ιδίως του άρθρου 125, το οποίο απαγορεύει στα κράτη μέλη να αναλάβουν τις υποχρεώσεις άλλων κρατών μελών. Στο πλαίσιο αυτό, η έκδοση Ομολόγων Σταθερότητας με από κοινού και εις ολόκληρον εγγυήσεις θα συνιστούσε εκ των προτέρων παραβίαση της απαγόρευσης της διάσωσης. Αντιθέτως, η έκδοση Ομολόγων Σταθερότητας με εις ολόκληρον αλλά όχι από κοινού εγγυήσεις θα ήταν σύμφωνη προς τις ισχύουσες διατάξεις της Συνθήκης.

3.2   Επιλογές όσον αφορά την έκδοση Ομολόγων Σταθερότητας

3.2.1   Επιπλέον των πολυάριθμων εναλλακτικών επιλογών που διατυπώθηκαν στο πλαίσιο του δημόσιου διαλόγου για την έκδοση Ομολόγων Σταθερότητας, το υπό εξέταση «Πράσινο Βιβλίο» προτείνει τρεις επιλογές βάσει του βαθμού αντικατάστασης της έκδοσης εθνικών ομολόγων (πλήρους ή μερικού) και της φύσης των συνεπαγόμενων βασικών εγγυήσεων (εις ολόκληρον και από κοινού ή εις ολόκληρον). Οι τρεις γενικές προσεγγίσεις είναι οι εξής:

4.   Γενικές παρατηρήσεις

4.1   Το υπό εξέταση κείμενο πρέπει να εκτιμηθεί υπό το φως της κρίσης που επηρεάζει ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η κρίση αυτή είναι πολλαπλή —χρηματοπιστωτική, οικονομική, κρίση ισοζυγίου πληρωμών, δημόσιου χρέους, κοινωνική (με σχεδόν 23 εκατομμύρια ανέργους), οικολογική— ενώ απειλεί τα ίδια τα θεμέλια της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Ειδικότερα, η κρίση αποκάλυψε ορισμένα βασικά ελαττώματα ως προς τη σύλληψη της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης. Δεν αρκεί η ύπαρξη μιας κοινής κεντρικής τράπεζας και ενός συμφώνου σταθερότητας και ανάπτυξης ούτως ώστε το ενιαίο νόμισμα να αποφύγει τις κρίσεις, είτε αυτές αφορούν τις διαφορές στην ανταγωνιστικότητα, είτε τις μακροοικονομικές ανισορροπίες, ή τα μη ισοσκελισμένα ισοζύγια πληρωμών και τις υψηλές διαφορές των επιτοκίων («spreads») των κρατικών ομολόγων.

4.2   Για να αντιμετωπιστεί αυτή η κρίση, να αποφευχθεί η παρατεταμένη ύφεση και να δημιουργηθούν οι συνθήκες που ευνοούν την ανάκαμψη της ανάπτυξης και της απασχόλησης, χρειάζεται περισσότερη και καλύτερη Ευρώπη και όχι λιγότερη Ευρώπη. Περισσότερη Ευρώπη για να διασφαλιστεί η δημοσιονομική ευθύνη και η ολοκλήρωση, περισσότερη Ευρώπη για να ομαδοποιηθούν οι κίνδυνοι που σχετίζονται με το δημόσιο χρέος, για να αποκατασταθεί η μακροπρόθεσμη φερεγγυότητα, για να διευκολυνθούν και να επιτευχθούν οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις και για να ενθαρρυνθούν οι επενδύσεις προς όφελος της ανάπτυξης, της ανταγωνιστικότητας και της απασχόλησης σε ολόκληρη την ΕΕ προκειμένου να υλοποιηθεί η κοινωνική Ευρώπη και να υπάρξει ευημερία για όλους. Μια καλύτερη Ευρώπη που θα μπορεί να επιτύχει αυτούς τους στόχους με βιώσιμο τρόπο και θα διαθέτει αποτελεσματικούς μηχανισμούς για την αποφυγή του ηθικού κινδύνου.

4.2.1   Όλα αυτά προϋποθέτουν ισχυρή βούληση εκ μέρους της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να επιβεβαιώσει και να θέσει σε εφαρμογή την κοινοτική μέθοδο. Από την άποψη αυτή, το Πράσινο Βιβλίο είναι ευπρόσδεκτο. Πέραν τούτου όμως, η Επιτροπή θα πρέπει να ασκήσει πλήρως το δικαίωμα πρωτοβουλίας που διαθέτει επί του συνόλου των παραμέτρων και να διατυπώσει προτάσεις ανάλογες με τη διάσταση που έχει λάβει η κρίση αντί διακυβερνητικών διορθωτικών μέτρων τα οποία, παρά τον αριθμό τους, απεδείχθησαν ως επί το πλείστον ανεπαρκή, μη λειτουργικά και με μακρόχρονη και αβέβαιη εφαρμογή (5).

4.2.2   Για περισσότερη Ευρώπη, μια νέα Ευρώπη προϋποθέτει θεμελιώδη ομαδοποίηση πόρων και καταμερισμό αρμοδιοτήτων. Στην έννοια αυτή, η οποία συνδέει την αλληλεγγύη και την κοινή ευθύνη, πρέπει να υπάρχει ένα ενωτικό χαρακτηριστικό, ένα είδος γέφυρας μεταξύ των δύο όρων της έννοιας: η εμπιστοσύνη. Αυτή θα αποκτήσει ουσία στο πλαίσιο της συμμετρικής και ισορροπημένης οικονομικής διαχείρισης μιας αποτελεσματικής και αναπόδραστης δημοσιονομικής και φορολογικής εναρμόνισης.

4.2.2.1   Ένα τέτοιο εγχείρημα είναι προτιμότερο από μια κατάσταση όπου οι κυβερνήσεις των κρατών μελών αδυνατούν πλέον να αντισταθούν μόνες τους στις πιέσεις των αγορών, των πιστωτών τους και των ιδιωτικών οίκων αξιολόγησης. Είναι αναγκαίο ένα μεγάλο άλμα προόδου όσον αφορά την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, ώστε όχι μόνο να δημιουργηθούν τίτλοι χρέους και ένα πρότυπο ανάπτυξης που θα εμπνέει εμπιστοσύνη στους επενδυτές αλλά —πρωτίστως— προκειμένου να εδραιωθεί η δημοκρατική διακυβέρνηση.

4.2.2.2   Προς τον σκοπό αυτό, η ΕΕ πρέπει να ενισχύσει την οικονομική διακυβέρνηση που ασκεί ούτως ώστε να διασφαλιστεί η δημοσιονομική πειθαρχία σε όλα τα κράτη μέλη, ιδίως στη ζώνη του ευρώ. Οι έξι νομοθετικές προτάσεις μεταρρύθμισης (δέσμη «six-pack»), στις οποίες προστίθενται οι νέες κανονιστικές προτάσεις και το ευρωπαϊκό εξάμηνο, που επιδιώκει τον καλύτερο συντονισμό των δημοσιονομικών πολιτικών και την ενίσχυση της εποπτείας της ΕΕ, πρέπει να εφαρμοστούν ορθώς, παρά το ότι δεν επαρκούν για την έξοδο από την κρίση. Όσον αφορά την πρακτική πολιτική, η διαδικασία μόλις ξεκίνησε και πρέπει να βρίσκεται υπό στενή παρακολούθηση. Συμπεράσματα για την επιτυχία αυτών των μεταρρυθμίσεων θα προκύψουν μόνο βάσει απτών αποτελεσμάτων στην εξάλειψη των μακροοικονομικών ανισορροπιών. Επιπλέον, θα πρέπει να δοθεί εξίσου μεγάλη σημασία στις μακροοικονομικές ανισορροπίες που αποτελούν τη βάση των δυσκολιών τις οποίες αντιμετωπίζουν ορισμένα κράτη μέλη.

4.3   Για τον λόγο αυτό, η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει την δημοσίευση του Πράσινου Βιβλίου σχετικά με τη σκοπιμότητα εισαγωγής Ομολόγων Σταθερότητας. Πράγματι, κατά την άποψή της, η προσθήκη αυστηρών κανόνων όσον αφορά την οικονομική διακυβέρνηση και τις κοινές εγγυήσεις σε όλη την ευρωζώνη με σκοπό τον επιμερισμό των κινδύνων που συνδέονται με το δημόσιο χρέος θα συμβάλει στην υπέρβαση του αδιεξόδου λιτότητας-μεγέθυνσης που θα οδηγήσει αναπόφευκτα την ΕΕ προς μια βαθιά ύφεση.

4.4   Η πρόοδος που θα επιτευχθεί σε αυτόν τον τομέα θα δώσει επίσης τη δυνατότητα στην ΕΚΤ να καταργήσει σταδιακά το πρόγραμμα αγοράς κρατικών ομολόγων στις δευτερογενείς αγορές, που σήμερα είναι αναγκαίο ώστε να μπορούν τα κράτη μέλη να αναχρηματοδοτούν το δημόσιο χρέος τους. Αντί αυτής της πολιτικής, η ΕΚΤ θα μπορούσε να αποφασίσει να στηρίξει τα νέα Ομόλογα Σταθερότητας, παρέχοντας επιπλέον εχέγγυα στους φορείς της αγοράς, σε ένα μεταβατικό στάδιο (6).

4.5   Για τον σκοπό αυτό, θα μπορούσε να χορηγηθεί τραπεζική άδεια στο Ευρωπαϊκό Ταμείο Χρηματοοικονομικής Σταθερότητας ή στον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας, δίνοντας κατ’ αυτό τον τρόπο τέλος στο προβληματικό αμάλγαμα της νομισματικής και δημοσιονομικής πολιτικής της ευρωπαϊκής κεντρικής τράπεζας και εξασφαλίζοντας την ανεξαρτησία της.

5.   Ειδικές παρατηρήσεις

5.1   Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει θερμά την παρουσίαση του Πράσινου Βιβλίου της Επιτροπής σχετικά με τα Ομόλογα Σταθερότητας. Αφενός, η εισαγωγή ομολόγων της ΕΕ στη ζώνη του ευρώ (τα λεγόμενα «ευρωομόλογα» (7), τα οποία στο Πράσινο Βιβλίο περιγράφονται με τον όρο «Ομόλογα Σταθερότητας») αποτελεί λογική απόρροια μιας ολοένα πιο ολοκληρωμένης Ευρωπαϊκής Ένωσης που διαθέτει μια ενιαία αγορά και μια ευρωπαϊκή κεφαλαιαγορά, συνιστά δε το αναγκαίο συμπλήρωμα της υφιστάμενης κοινής νομισματικής πολιτικής στη ζώνη του ευρώ. Τα ευρωομόλογα καθιστούν πιο δύσκολη την κερδοσκοπία και ευνοούν τη σταθερότητα των χρηματοπιστωτικών αγορών και την αποτελεσματικότητα της νομισματικής πολιτικής.

5.2   Από την άλλη πλευρά, τα εν λόγω ευρωομόλογα θα μπορούσαν, με την καθιέρωση κοινής ευθύνης, να κερδίσουν την εμπιστοσύνη δυνητικών επενδυτών, άμεσα και βραχυπρόθεσμα, σταθεροποιώντας κατ’ αυτό τον τρόπο τη ζήτηση κρατικών ομολόγων και μειώνοντας τα επιτόκια της αγοράς για τις χώρες που αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα χρηματοδότησης. Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΟΚΕ επικροτεί το γεγονός ότι η Επιτροπή δρομολόγησε εν τέλει —αν και καθυστερημένα— συζήτηση σχετικά με τα ευρωομόλογα και παρουσιάζει ορθά τα πλεονεκτήματά τους στο Πράσινο Βιβλίο.

5.3   Προϋποθέσεις όσον αφορά τη δημοσιονομική πειθαρχία

5.3.1   Το Πράσινο Βιβλίο —όπως και η γενική συζήτηση σχετικά με την εξεύρεση λύσεων για τη διευθέτηση της τρέχουσας κρίσης— τονίζει επανειλημμένα την ανάγκη αντιμετώπισης των δυσμενών επιπτώσεων, του ηθικού κινδύνου, και επισημαίνει ότι οι αγορές θα μπορούσαν να επιβάλουν πειθαρχία στη δημοσιονομική πολιτική των κρατών μελών. Αποδοκιμάζει το γεγονός ότι, μετά την καθιέρωση του ευρώ, παρατηρήθηκε ασυνέπεια της «πειθαρχίας της αγοράς όσον αφορά τη δημοσιονομική πολιτική» εκ μέρους των κρατών μελών, και εκφράζει τον φόβο ότι η καθιέρωση μιας από κοινού ευθύνης για τα Ομόλογα Σταθερότητας δεν θα έχει κανένα αποτέλεσμα στην πειθαρχία που ασκούν οι αγορές. Ωστόσο, ακόμα και τα κράτη εκείνα που τήρησαν τους δημοσιονομικούς περιορισμούς του συμφώνου σταθερότητας και ανάπτυξης είναι τώρα υπερχρεωμένα, λόγω ανισορροπιών που σχετίζονται με το χρέος του ιδιωτικού τομέα, και πρέπει επίσης να επιτηρούνται.

5.3.2   Γενικά, εκφράζεται ο φόβος ότι η από κοινού ευθύνη και, κατ’ επέκταση, η αδυναμία επιβολής «κυρώσεων» υπό μορφή υψηλών επιτοκίων στην αγορά, θα οδηγήσει σε ανεύθυνη δημοσιονομική διαχείριση εκ μέρους των κυβερνήσεων, ήτοι σε σημαντικά δημοσιονομικά ελλείμματα. Εάν δεν υπόκειντο στις πιέσεις από την άνοδο των επιτοκίων της αγοράς, οι κυβερνήσεις θα προχωρούσαν σε αύξηση των δημοσίων δαπανών κατά τρόπο ανεύθυνο. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι ο ηθικός κίνδυνος και η ενδεχόμενη εμφάνισή του όπως συγκεκριμένα περιγράφεται στο Πράσινο Βιβλίο παρουσιάζονται κατά τρόπο που επιδέχεται συζήτηση και θα πρέπει να αποτελέσουν αντικείμενο ενδελεχούς εξέτασης προτού εξαχθούν αμφισβητήσιμα συμπεράσματα.

5.3.3   Η ακριβής ανάλυση του προβλήματος του ηθικού κινδύνου θα συμβάλει επίσης στην εξεύρεση κατάλληλων λύσεων για την αντιμετώπισή του. Η αμφισβήτηση της πίστης στην «πειθαρχία της αγοράς» και στην έκταση του προβλήματος του ηθικού κινδύνου δικαιολογείται σε αρκετές περιπτώσεις.

5.3.3.1   Στο Πράσινο Βιβλίο υποστηρίζεται ότι η εξέλιξη των κρατικών προϋπολογισμών επηρεάζει το επίπεδο απόδοσης των κρατικών ομολόγων ενώ διαπιστώνεται ότι: «Ο υψηλός βαθμός σύγκλισης στις αποδόσεις των ομολόγων της ευρωζώνης κατά την πρώτη δεκαετία του ευρώ δεν δικαιολογείτο, αναδρομικά, από τις δημοσιονομικές επιδόσεις των κρατών μελών.» Ως εκ τούτου, παρότι προφανώς δεν υπήρξε σύγκλιση των δημοσιονομικών πολιτικών, παρατηρήθηκε υψηλός βαθμός σύγκλισης στις αποδόσεις των ομολόγων και συνεπώς στα επιτόκια των κρατικών ομολόγων. Τα ελληνικά, ισπανικά, ιταλικά, ιρλανδικά και φινλανδικά κρατικά ομόλογα συγκαταλέγονται σε αυτά που υπέστησαν τη σοβαρότερη μείωση απόδοσης μετά την εισαγωγή του ευρώ. Συγκεκριμένα, ενώ το 1995 η απόδοση των δεκαετών κρατικών ομολόγων της Φινλανδίας κυμαινόταν ακόμα γύρω στο 8,8 %, το 2005 μειώθηκε στο 3,4 %, δηλαδή στο επίπεδο των γερμανικών κρατικών ομολόγων.

5.3.3.2   Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι, με τη δημιουργία της ζώνης του ευρώ, επικράτησε μεταξύ των επενδυτών η άποψη ότι όλα τα κρατικά ομόλογα της ευρωζώνης ήταν συγκριτικά ασφαλή. Έτσι, από τη δημιουργία της ευρωζώνης το 1999 έως την κρίση της «Lehman Brothers» το 2008, επικρατούσε ήδη μία κατάσταση παρόμοια με αυτή που αναμένεται να επικρατήσει μετά την εισαγωγή των ευρωομολόγων. Οι αγορές δεν κατάφεραν να επιβάλουν πειθαρχία στις δημοσιονομικές πολιτικές ούτε κατά τα έτη που ακολούθησαν μετά τη δημιουργία της ευρωζώνης.

5.3.3.3   Εάν είναι ορθή η θέση την οποία υποστηρίζει το Πράσινο Βιβλίο, ότι δηλαδή η εξασθένηση της πειθαρχίας εκ μέρους των αγορών ως προς την εφαρμογή ομοιόμορφων επιτοκίων θα οδηγήσει σε ανεύθυνη αύξηση των δημοσίων δαπανών ή σε αύξηση των δημοσιονομικών ελλειμμάτων, μια τέτοια εξέλιξη θα έπρεπε να είχε διαπιστωθεί από την εισαγωγή του ευρώ.

5.3.3.4   Ωστόσο, κάτι τέτοιο δεν συνέβη: όσον αφορά τη Φινλανδία, μετά την εισαγωγή του ευρώ, οι δημόσιες δαπάνες σημείωσαν ελαφρά πτώση σε σχέση με το ακαθόριστο εγχώριο προϊόν (ΑΕγχΠ), ενώ συνέχισαν να κινούνται σε χαμηλότερα επίπεδα σε σχέση με τα δημόσια έσοδα. Στην Ισπανία, ο λόγος των δημοσίων δαπανών (χωρίς την καταβολή τόκων) προς το ΑΕγχΠ παρέμεινε σε σταθερά επίπεδα, ενώ το ποσοστό των εσόδων κατέγραψε αύξηση. Στην Ιταλία, το ποσοστό των δημοσίων δαπανών σημείωσε συνολικά πτώση, με μικρή μείωση του ποσού των καταβληθέντων τόκων. Ωστόσο, θα έπρεπε να είχε διαπιστωθεί μείωση του ποσοστού των κρατικών εσόδων. Στην Ελλάδα επίσης οι δημόσιες δαπάνες ως ποσοστό ΑΕγχΠ παρέμειναν γενικώς σταθερές μετά την είσοδο της χώρας στην ευρωζώνη και τη σύγκλιση των επιτοκίων των ομολόγων, ενώ παρατηρήθηκε καθαρή μείωση των δαπανών που προορίζονται για την καταβολή τόκων. Ωστόσο, η μείωση των δημοσίων εσόδων —ως ποσοστό του ΑΕγχΠ— ήταν σαφώς πιο σημαντική στην Ελλάδα απ’ ό,τι στην Ιταλία.

5.3.3.5   Είναι προφανές ότι η έλλειψη «πειθαρχίας της αγοράς» και ο υψηλός βαθμός σύγκλισης των επιτοκίων των ομολόγων δεν δημιούργησαν ηθικό κίνδυνο, λόγω της απόλυτης ασφάλειας την οποία οι επενδυτές υπέθεταν ότι θα υπήρχε. Δεν διαπιστώθηκε καμία αύξηση των δημοσίων δαπανών ως ποσοστό του ΑΕγχΠ, αλλά το αντίθετο. Πάντως, θα μπορούσε να προβληθεί το επιχείρημα ότι τα χαμηλά και συγκλίνοντα επιτόκια συνέβαλαν σε πολλές περιπτώσεις στη μείωση των φορολογικών εσόδων — σε δύο τουλάχιστον από τις προαναφερθείσες περιπτώσεις σημειώθηκε υποχώρηση του ποσοστού των εσόδων.

5.3.4   Βάσει του τελευταίου επιχειρήματος, η καταπολέμηση του ηθικού κινδύνου θα μπορούσε να έχει ακριβώς ως άξονα τα έσοδα. Ο ενισχυμένος συντονισμός των φορολογικών πολιτικών μπορεί να αποτρέψει το φορολογικό ντάμπινγκ. Στο μέλλον μπορούν επίσης να επιβάλλονται κυρώσεις σε ορισμένες περιπτώσεις φορολογικών ελαφρύνσεων, στο πλαίσιο του συντονισμού των οικονομικών πολιτικών και της ενισχυμένης διακυβέρνησης της ΕΕ. Με αυτό τον τρόπο, θα εξασφαλιζόταν συμμετρία όσον αφορά τα μέτρα οικονομικής διακυβέρνησης, την οποία έχει ήδη ζητήσει η ΕΟΚΕ σε προηγούμενες γνωμοδοτήσεις της (8).

5.3.5   Εξάλλου, είναι ελάχιστες οι πιθανότητες οι επενδυτές να ενδιαφερθούν πρωτίστως για τη σταθερότητα της δημοσιονομικής πολιτικής των κρατών στα οποία επιθυμούν να δανείσουν κεφάλαια. Το μέγεθος του δημοσιονομικού ελλείμματος και του δημόσιου χρέους δεν είναι στην πραγματικότητα τόσο σημαντικό για το επίπεδο των επιτοκίων της αγοράς όσο υποστηρίζεται στο Πράσινο Βιβλίο. Αυτό αποδεικνύεται από το γεγονός ότι η Ισπανία, χώρα-πρότυπο στον τομέα της δημοσιονομικής πολιτικής, σήμερα αντιμετωπίζει προβλήματα επαναχρηματοδότησης, ενώ χώρες με εξίσου υψηλό χρέος, όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, λαμβάνουν χρηματοδότηση με ιστορικά χαμηλά επιτόκια.

5.3.6   Ως εκ τούτου, όσον αφορά τα επόμενα βήματα μετά το Πράσινο Βιβλίο, η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η Επιτροπή πρέπει επειγόντως να επανεξετάσει τις θέσεις της όσον αφορά τον ηθικό κίνδυνο και την πειθαρχία των αγορών. Οι εν λόγω θέσεις μπορούν εύκολα να οδηγήσουν σε εσφαλμένα συμπεράσματα με καταστροφικές οικονομικές συνέπειες: εάν η αντιμετώπιση του υποτιθέμενου προβλήματος του ηθικού κινδύνου οδηγήσει, παραδείγματος χάριν, στη θέσπιση αυστηρότερων κανόνων για το χρέος στο πλαίσιο του συμφώνου σταθερότητας και ανάπτυξης ή αυτόματων «φρένων» για τον έλεγχο του χρέους, πρέπει να αναμένεται μια αντιπαραγωγική (και αναποτελεσματική σύμφωνα με την Επιτροπή) άσκηση πίεσης στις δημόσιες δαπάνες. Για να αποδειχθεί ότι μια δραστική μείωση των κρατικών δαπανών —αντίθετη προς τις υποθέσεις και τη βούληση της Επιτροπής— θα επηρεάσει αρνητικά την εμπιστοσύνη των δυνητικών αγοραστών ομολόγων, αρκεί να εξεταστεί η κατάσταση που επικρατεί στις χώρες που πλήττονται από την κρίση, όπου η πολιτική λιτότητας έχει συμβάλει στην επιδείνωση της αβεβαιότητας καθώς και στην αύξηση των επιτοκίων.

5.3.7   Επιπλέον, η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η θέση σύμφωνα με την οποία οι «αγορές» πρέπει απαραιτήτως να επιβάλλουν πειθαρχία σε δημοκρατικά εκλεγμένες κυβερνήσεις, θα πρέπει επίσης να τεθεί σε σοβαρή αμφισβήτηση. Στην περίπτωση αυτή, οι «αγορές» είναι στην ουσία «κάτοχοι κεφαλαίων» που εμφανίζονται ως πιστωτές των κυβερνήσεων. Δεν είναι σαφές για ποιο λόγο πρέπει να επικροτηθεί το γεγονός ότι ένας σχετικά μικρός αριθμός κατόχων κεφαλαίων μπορεί να έχει περισσότερη επιρροή στον κρατικό προϋπολογισμό απ’ ό,τι το κοινοβούλιο, το οποίο εκλέγεται από τον λαό.

5.4   Προϋποθέσεις αποδοχής από την αγορά ως ιδιαίτερα ασφαλών στοιχείων ενεργητικού

5.4.1   Η ΕΟΚΕ συμμερίζεται την άποψη της Επιτροπής ότι τα Ομόλογα Σταθερότητας πρέπει να έχουν υψηλή πιστωτική ποιότητα ούτως ώστε να είναι αποδεκτά από τους επενδυτές και τα κράτη μέλη της ευρωζώνης που ωφελούνται ήδη από υψηλότερη πιστωτική αξιολόγηση. Θα απαιτηθεί επίσης υψηλή πιστωτική ποιότητα για να καθιερωθούν τα Ομόλογα Σταθερότητας ως διεθνή σημεία αναφοράς ενισχύοντας την ανάπτυξη και αποτελεσματική λειτουργία των συναφών αγορών προθεσμιακών τίτλων και δικαιωμάτων προαίρεσης, που είναι απαραίτητα για την τροφοδότηση των αγορών ομολόγων με ρευστότητα.

5.4.2   Η ΕΟΚΕ είναι πεπεισμένη ότι τα ευρωομόλογα με από κοινού ευθύνη θα είναι ιδιαιτέρως ελκυστικά για τους δυνητικούς πιστωτές που αναζητούν ασφαλείς επενδύσεις. Ο όγκος και η ρευστότητα μιας αγοράς από κοινού ομολόγων είναι πιθανόν να προσελκύσουν και νέους επενδυτές, εκτός Ευρώπης. Η ΕΟΚΕ συμμερίζεται την άποψη ότι οι παγκόσμιες μακροοικονομικές ανισορροπίες απαιτούν να γίνει ό,τι είναι δυνατόν προκειμένου να διοχετευτεί ο σημαντικός όγκος ρευστότητας από τις αναδυόμενες χώρες σε σταθερές χρηματοοικονομικές επενδύσεις, όπως τα ευρωομόλογα. Τα τελευταία θα αποτελέσουν κύριο στοιχείο σταθεροποίησης των χρηματοπιστωτικών αγορών, ακόμα και πέραν των συνόρων της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

5.4.3   Στο μεσοδιάστημα, ωστόσο, η ανασφάλεια στις ευρωπαϊκές αγορές ομολόγων έχει αυξηθεί κατακόρυφα εξαιτίας της διστακτικής παρέμβασης των κυβερνήσεων των κρατών μελών, των κακών πολιτικών αποφάσεων και της έλλειψης βούλησης για την αντιμετώπιση της κρίσης συνολικά. Κατ’ επέκταση, η αβεβαιότητα είναι τόσο υψηλή που ακόμα και τα ευρωομόλογα με από κοινού και εις ολόκληρον εγγυήσεις (επιλογή 1, βλ. ανωτέρω, παράγραφος 3.2.1.1) πιθανώς να μην έχουν πλέον τόσο μεγάλη ζήτηση όσο πριν από μερικούς μήνες. Η δυνατότητα των Ομολόγων Σταθερότητας να συμβάλουν στην άμβλυνση της κρίσης επηρεάζεται επίσης, και είναι πιθανό να μην επιτύχουν τον αρχικό τους στόχο, δηλαδή τη σταθεροποίηση.

5.4.4   Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ θεωρεί απαραίτητη την περαιτέρω συμβολή της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας στην αντιμετώπιση της κρίσης —παραδείγματος χάριν, μέσω της χορήγησης τραπεζικής άδειας στο ΕΤΧΣ ή στο ΕΝΣ, με έναρξη ισχύος από την 1η Ιουλίου 2012. Σε αντίθεση με την Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ, την Τράπεζα της Ιαπωνίας και την Τράπεζα της Αγγλίας, η ΕΚΤ δεν λειτουργεί ως πιστωτής έκτακτης ανάγκης για τα κράτη μέλη. Αυτό εξηγεί τη διαφορά επιτοκίων μεταξύ της ευρωζώνης και των οικονομιών με πολύ μεγαλύτερο χρέος και συμβάλλει σε μεγάλο βαθμό στην εντύπωση ότι η κρίση δεν θα τελειώσει ποτέ.

5.4.5   Ωστόσο, δεν θα ήταν ρεαλιστικό να θεωρηθεί ότι η αποδοχή από την αγορά και κατ’ επέκταση τα χαμηλά επιτόκια για τα ευρωομόλογα απαιτούν μια όσο το δυνατό πιο αυστηρή πολιτική λιτότητας και δημοσιονομικής εξυγίανσης. Σε αρκετές γνωμοδοτήσεις της, η ΕΟΚΕ καταγγέλλει ρητά τις αρνητικές συνέπειες μιας τέτοιας πολιτικής στο πλαίσιο της τρέχουσας οικονομικής συγκυρίας και υπογραμμίζει ότι η εξυγίανση των κρατικών προϋπολογισμών επιτυγχάνεται πρωτίστως μέσω της οικονομικής ανάπτυξης (9).

5.5   Επιλογές όσον αφορά την έκδοση Ομολόγων Σταθερότητας

5.5.1   Προσέγγιση αριθ. 1: Πλήρης υποκατάσταση των εθνικών ομολόγων από Ομόλογα Σταθερότητας με από κοινού και εις ολόκληρον εγγυήσεις

Η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι πρόκειται για την πιο συνετή προσέγγιση μακροπρόθεσμα και την πλέον συμβατή με τον στόχο της Ευρωπαϊκής Ένωσης να δημιουργήσει μια οικονομική και κοινωνική ένωση. Ταυτόχρονα, μπορεί να αποδειχθεί ως η πιο αποτελεσματική βραχυπρόθεσμα για την αντιμετώπιση των προβλημάτων χρηματοδότησης και για την έξοδο από την κρίση. Ωστόσο, η εν λόγω προσέγγιση είναι αυτή που απαιτεί τη βαθύτερη ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Επομένως, η εφαρμογή της θέτει τον μεγαλύτερο αριθμό προβλημάτων πολιτικής φύσεως· ως εκ τούτου, η πλήρης αντικατάσταση των εθνικών ομολόγων από Ομόλογα Σταθερότητας με από κοινού και εις ολόκληρον εγγυήσεις είναι μάλλον η λιγότερο πιθανή λύση για το προσεχές μέλλον.

5.5.2   Προσέγγιση αριθ. 2: Μερική υποκατάσταση των εθνικών ομολόγων από Ομόλογα Σταθερότητας με από κοινού και εις ολόκληρον εγγυήσεις

5.5.2.1   Η εν λόγω προσέγγιση είναι η πιο εφικτή και η πιο αποδεκτή καθώς αντιστοιχεί σε μεγάλο βαθμό στην προαναφερθείσα, παρέχει όμως στα κράτη μέλη τη δυνατότητα διατήρησης ενός ορισμένου βαθμού αυτονομίας δράσης απέναντι στις χρηματοπιστωτικές αγορές. Ως εκ τούτου, καθένα από τα κράτη μέλη θα υπόκειται σε διαφορετικές συνθήκες αγοράς και χρηματοδότησης, οι οποίες θα αντικατοπτρίζουν τις διαφορές μεταξύ των επιμέρους πιστωτικών τους αξιολογήσεων. Σε κάθε περίπτωση, η εν λόγω προσέγγιση μπορεί να είναι εξαιρετικά αποτελεσματική, διότι θα λαμβάνονται υπόψη τα αποτελέσματά της τόσο σε μεσοπρόθεσμη όσο και σε βραχυπρόθεσμη βάση. Επιπλέον, καταρρίπτει σε μεγάλο βαθμό τα επιχειρήματα που βασίζονται στον επικαλούμενο ηθικό κίνδυνο. Για τον λόγο αυτό, πρόκειται για μία εκ των δύο επιλογών που η ΕΟΚΕ επικροτεί επισήμως.

5.5.2.2   Ωστόσο, έως ότου επιτραπεί η έκδοση Ομολόγων Σταθερότητας, είναι εξίσου απαραίτητο να καθοριστούν οι ρυθμίσεις καθώς και το ανώτατο όριο του χρέους με σκοπό την πραγματική επίλυση του ακανθώδους προβλήματος των κρατών που αντιμετωπίζουν δυσχέρειες χρηματοδότησης. Για τον λόγο αυτό, η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι θα ήταν σκόπιμο να μην μετατραπούν αμέσως (όπως αναφέρεται στο υπό εξέταση Πράσινο Βιβλίο, σελίδα 17) όλα τα υφιστάμενα εθνικά ομόλογα σε «Ομόλογα Σταθερότητας», καθώς το όριο για την έκδοση των τελευταίων («μπλε ομόλογα») θα καλυπτόταν σύντομα, γεγονός που θα καθιστούσε αναγκαία την άμεση εκ νέου έκδοση εθνικών ομολόγων («κόκκινα ομόλογα») για λόγους επαναχρηματοδότησης (10).

5.5.3   Προσέγγιση αριθ. 3: Μερική υποκατάσταση των εθνικών ομολόγων από Ομόλογα Σταθερότητας με εις ολόκληρον αλλά όχι από κοινού εγγυήσεις

5.5.3.1   Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με την Επιτροπή ότι η συγκεκριμένη προσέγγιση έχει το πιο περιορισμένο πεδίο εφαρμογής μεταξύ των τριών προσεγγίσεων καθώς καλύπτει μόνο εν μέρει την ανάγκη χρηματοδότησης των κρατών μελών (όπως η προσέγγιση αριθ. 2), ενώ προβλέπει εις ολόκληρον αλλά όχι από κοινού εγγυήσεις. Συνεπώς, η εν λόγω προσέγγιση προβλέπεται να έχει περιορισμένα μόνο αποτελέσματα όσον αφορά τη σταθερότητα και την ολοκλήρωση. Θα μπορούσε να τεθεί σε εφαρμογή σχετικά σύντομα καθώς φαίνεται να είναι απολύτως σύμφωνη με την ισχύουσα Συνθήκη της ΕΕ.

5.5.3.2   Για να τύχουν τα εν λόγω χρηματοδοτικά μέσα επαρκούς πιστωτικής αξιολόγησης, τα κράτη μέλη θα υποχρεούνταν να παρουσιάσουν επιπρόσθετες εγγυήσεις. Τα Ομόλογα Σταθερότητας, σύμφωνα με την προσέγγιση αριθ. 3, παρουσιάζουν σημαντικές ομοιότητες με τα ομόλογα που εκδίδει το Ευρωπαϊκό Ταμείο Χρηματοοικονομικής Σταθερότητας (ΕΤΧΣ), αν θα χρειαζόταν να έχουν ελαφρώς μεγαλύτερο αντίκτυπο και δυνητικές συνέπειες στην αποτελεσματικότητα των αγορών και στην ολοκλήρωση. Ωστόσο, δεδομένου ότι η εν συγκεκριμένη προσέγγιση δεν προβλέπεται να έχει σημαντικά αποτελέσματα, ταυτίζεται λιγότερο με την άποψη της ΕΟΚΕ.

5.6   Το δημοσιονομικό πλαίσιο των Ομολόγων Σταθερότητας

5.6.1   Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει την πεποίθησή της ότι η ενίσχυση του συμφώνου σταθερότητας και ανάπτυξης στο πλαίσιο της δέσμης «six packs», το ψήφισμα του Συμβουλίου όσον αφορά το Σύμφωνο για το Ευρώ+ και η γενικευμένη εισαγωγή «χρυσών κανόνων», αποτελούν μάλλον ανεπαρκή μέτρα για την έξοδο από την κρίση, και ότι οι κοινωνικές επιπτώσεις αυτών κινδυνεύουν να προκαλέσουν τη διάλυση της Ευρωπαϊκής Ένωσης (11).

5.6.2   Τα επιπρόσθετα μέτρα που ελήφθησαν από την Επιτροπή και το Συμβούλιο, παράλληλα με τις προτάσεις του υπό εξέταση Πράσινου Βιβλίου, δεν πρέπει να στηρίζουν τη μείωση των δημοσιονομικών ελλειμμάτων και του χρέους των κρατών αποκλειστικά στην περικοπή των δαπανών στους κρατικούς προϋπολογισμούς (λιτότητα). Οι εν λόγω περικοπές έχουν γενικώς αρνητικές επιπτώσεις στην ανάπτυξη, την απασχόληση και το κράτος πρόνοιας, περιορίζουν άνευ λόγου τις δυνατότητες εφαρμογής μιας κατάλληλης αντισυγκυριακής δημοσιονομικής πολιτικής και, επιπλέον, δεν επιφέρουν τα αναμενόμενα από την Επιτροπή θετικά αποτελέσματα.

5.6.3   Ωστόσο, η λήψη μέτρων από τα κράτη μέλη της νομισματικής ένωσης είναι απαραίτητη για την επίτευξη της σύγκλισης των εθνικών οικονομιών, τη μείωση των ανισορροπιών και την ολοκλήρωση της ενιαίας νομισματικής πολιτικής. Επιπλέον, κρίνεται απαραίτητος ο συντονισμός μιας οικονομικής πολιτικής που επιδιώκει τους κατάλληλους στόχους. Στο πλαίσιο αυτό, το σκεπτικό που αναφέρεται επανειλημμένως στο εν λόγω Πράσινο Βιβλίο για «ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας» υπό μορφή μείωσης του κόστους και άσκησης πίεσης με σκοπό τη μείωση των μισθών, αντιμετωπίζει το ζήτημα μονόπλευρα και δεν λαμβάνει υπόψη τον ρόλο της ζήτησης σε μακροοικονομικό επίπεδο.

5.6.4   Παραδείγματος χάριν, η συμπίεση των εισοδημάτων σε χώρες που εμφανίζουν έλλειμμα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών μπορεί να οδηγήσει σε συρρίκνωση της ζήτησης και σε πτώση των εισαγωγών. Κατ’ αυτό τον τρόπο, θα υπήρχε εξισορρόπηση των ισοζυγίων τρεχουσών συναλλαγών στη ζώνη του ευρώ, αλλά με τίμημα τη μείωση της παραγωγής και των οικονομικών επιδόσεων γενικότερα, που θα συρρικνώνονταν στο ελάχιστο. Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει την πεποίθησή της ότι για την επίτευξη των στόχων της στρατηγικής ΕΕ 2020 απαιτείται μια ισορροπημένη οικονομική πολιτική.

5.6.5   Για τον λόγο αυτό, ο συντονισμός της οικονομικής πολιτικής θα πρέπει να έχει ως γνώμονα την ενίσχυση των παραγόντων που ενισχύουν την ανάπτυξη και το εθνικό εισόδημα. Τα κράτη μέλη που τα τελευταία χρόνια έχουν σχετικά χαμηλό επίπεδο δημοσίων επενδύσεων και περιορισμένη εσωτερική ζήτηση, πρέπει να λάβουν διορθωτικά μέτρα για τη στήριξη της ζήτησης, ενώ τα κράτη μέλη με σχετικά υψηλά ελλείμματα στα ισοζύγια τρεχουσών συναλλαγών και στον προϋπολογισμό τους πρέπει να εστιάσουν στην καλύτερη εξισορρόπηση των εσόδων και των δαπανών τους. Η εφαρμογή των Ομολόγων Σταθερότητας εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης κατά το πρότυπο της προσέγγισης αριθ. 2 μπορεί, σύμφωνα με την ΕΟΚΕ, να συμβάλει σταθερά στον επιτακτικό και αναγκαίο περιορισμό των εσωτερικών μακροοικονομικών ανισορροπιών στην ΕΕ.

(1)  "Προς μια πραγματική Οικονομική και Νομισματική Ένωση, Έκθεση του κ. Herman Van Rompuy, Προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 26ης Ιουνίου 2012, μέρος II, σημείο 2, 3η παράγραφος (EUCO 120/12).

http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/fr/ec/131278.pdf

(2)  Στον δημόσιο διάλογο και στη βιβλιογραφία χρησιμοποιείται συνήθως ο όρος «ευρωομόλογα». Η Επιτροπή θεωρεί ότι το κύριο χαρακτηριστικό του εν λόγω μέσου θα είναι η ενισχυμένη χρηματοπιστωτική σταθερότητα στη ζώνη του ευρώ. Συνεπώς, ευθυγραμμιζόμενο με την ομιλία του Προέδρου της Επιτροπής σχετικά με την πορεία της Ένωσης που εκφωνήθηκε στις 28 Σεπτεμβρίου 2011, το παρόν «Πράσινο Βιβλίο» αναφέρεται σε «Ομόλογα Σταθερότητας».

(3)  Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 6ης Ιουλίου 2011 σχετικά με τη χρηματοπιστωτική, οικονομική και κοινωνική κρίση (2010/2242(INT)).

(4)  Βλ. τη γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ «Ανάπτυξη και δημόσιο χρέος στην ΕΕ: δύο καινοτόμες προτάσεις», ΕΕ C 143 της 22.05.2012, σελ. 10, καθώς και τη γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Στρατηγικές για μια έξυπνη εξυγίανση της δημοσιονομικής πολιτικής: ο εντοπισμός μοχλών ανάπτυξης στην Ευρώπη ως πρόκληση. Πώς μπορούμε να αξιοποιήσουμε πλήρως το εργατικό δυναμικό των οικονομιών μας, με δεδομένη την επιτακτική ανάγκη φορολογικής προσαρμογής», ΕΕ C 248 της 25.8.2011, σ. 8.

(5)  Βλ. την αιτιολόγηση του οργανισμού αξιολόγησης πιστοληπτικής ικανότητας Standard & Poor’s της 13ης Ιανουαρίου 2012 σχετικά με την υποβάθμιση των ομολόγων δημοσίου 16 κρατών μελών της ευρωζώνης: «οι πρωτοβουλίες πολιτικής που έχουν ληφθεί από τους ευρωπαϊκούς φορείς χάραξης πολιτικής τις τελευταίες εβδομάδες ίσως είναι ανεπαρκείς για να αντιμετωπιστούν πλήρως οι συνεχείς συστημικές πιέσεις στην ευρωζώνη», βλ. σύνδεσμο (στην αγγλική γλώσσα):

http://www.standardandpoors.com/prot/ratings/articles/en/eu/?articleType=HTML&assetID=1245327399569. Στην ανακοίνωση σημειώνεται επιπλέον:«Πιστεύουμε ότι μια διαδικασία μεταρρύθμισης που στηρίζεται σε έναν πυλώνα δημοσιονομικής λιτότητας και μόνο κινδυνεύει να οδηγηθεί σε αυτοκαταστροφή, καθώς η εγχώρια ζήτηση συσχετίζεται με την εντεινόμενη ανησυχία των καταναλωτών όσον αφορά την εργασιακή ασφάλεια, τα διαθέσιμα εισοδήματα και τα μειούμενα εθνικά φορολογικά έσοδα».

(6)  Επειδή τα περιθώρια ελιγμού της ΕΚΤ είναι σχεδόν απεριόριστα, θα μπορούσαν να εκτείνονται από μια απλή δήλωση για τον μελλοντικό προσανατολισμό της νομισματικής της πολιτικής έως και μαζικές παρεμβάσεις εξαγοράς του δημόσιου χρέους που υφίσταται κερδοσκοπικές επιθέσεις.

(7)  Στο παρόν έγγραφο, ο όρος «ευρωομόλογα» χρησιμοποιείται όταν γίνεται αναφορά στον στόχο μιας πολιτικής ένωσης που λειτουργεί συμπληρωματικά προς την οικονομική και νομισματική ένωση. Σε όλες τις άλλες περιπτώσεις χρησιμοποιείται ο όρος που δημιούργησε η Επιτροπή («Ομόλογα Σταθερότητας»). Δεν υπάρχει καμία ουσιαστική διαφορά μεταξύ των δύο εννοιών.

(8)  Βλ. την απαρίθμηση στη γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ «Ετήσια επισκόπηση της ανάπτυξης: παρουσίαση της ολοκληρωμένης απάντησης της ΕΕ στην κρίση», ΕΕ C 132 της 03.05.2011, σ. 26, και τη γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Κοινωνικές συνέπειες της νέας νομοθεσίας για την οικονομική διακυβέρνηση». ΕΕ C 143 της 22.05.2012, σελ. 23.

(9)  Βλ. υποσημείωση αριθ. 6 ανωτέρω.

(10)  Delpla, J. και von Weizsäcker, J. (2010), The Blue Bond Proposal («Πρόταση για την έκδοση μπλε ομολόγων»), Ινστιτούτο Breugel (Policy Briefs 420), Βρυξέλλες, 2010. Οι συντάκτες προτείνουν ένα όριο για την έκδοση μπλε ομολόγων που ανέρχεται στο 60 % του ΑΕγχΠ, πράγμα που αντιστοιχεί στο κριτήριο που προβλεπόταν αρχικά στη Συνθήκη του Μάαστριχτ για το ανώτατο επίπεδο συνολικού δημόσιου χρέους. Από έναν αυξανόμενο αριθμό μελετών και προτάσεων περισσότερο ή λιγότερο διεξοδικών, αξίζει να ξεχωρίσουμε τις προτάσεις του Συμβουλίου Οικονομικών Εμπειρογνωμόνων της γερμανικής κυβέρνησης σχετικά με ένα Ευρωπαϊκό Σύμφωνο Απόσβεσης Χρέους

(http://www.sachverstaendigenratwirtschaft.de/fileadmin/dateiablage/Pressemitteilungen/A_european_redemption_pact.pdf) ή ακόμη τους Varoufakis, Y. και Holland, S. (2011), A modest proposal for overcoming the euro crisis (Μια απλή πρόταση για να ξεπεράσουμε την κρίση του ευρώ), Levy Economics Institute of Bard College Policy Note 3/2011, http://www.levyinstitute.org/pubs/pn_11_03.pdf.

(11)  Βλ. σχετικά την παράγραφο 5.3 ανωτέρω.