11.2.2011

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 44/129

---

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Ο ρόλος και οι προοπτικές της κοινωνικής οικονομίας της Αφρικής στο πλαίσιο της αναπτυξιακής συνεργασίας» (γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)

2011/C 44/21

Εισηγητής: ο κ. JAHIER

Στις 17 Δεκεμβρίου 2009 και σύμφωνα με το άρθρο 29, παράγραφος 2, του Εσωτερικού Κανονισμού της, η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή αποφάσισε να καταρτίσει γνωμοδότηση πρωτοβουλίας με θέμα:

Ο ρόλος και οι προοπτικές της κοινωνικής οικονομίας της Αφρικής στο πλαίσιο της αναπτυξιακής συνεργασίας.

Το ειδικευμένο τμήμα «Εξωτερικές σχέσεις», στο οποίο ανατέθηκε η προετοιμασία των σχετικών εργασιών της ΕΟΚΕ, υιοθέτησε τη γνωμοδότησή του στις 17 Ιουνίου 2010.

Κατά την 464η σύνοδο ολομέλειάς της, της 14ης και 15ης Ιουλίου 2010 (συνεδρίαση της 15ης Ιουλίου 2010), η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή υιοθέτησε με 116 ψήφους υπέρ, χωρίς ψήφους κατά και 1 αποχή την ακόλουθη γνωμοδότηση.

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1   Η κοινωνική οικονομία αποτελεί σημαντική πραγματικότητα σε παγκόσμια κλίμακα, η οποία διακρίνεται για την ικανότητα καινοτομίας της, τον δυναμισμό της, την ευελιξία και την ανθεκτικότητα της ακόμη και κατά τις πλέον σοβαρές κρίσεις, καθώς και για την ικανότητά της να ενσωματώνει όλες τις ομάδες του πληθυσμού, ιδίως τις φτωχότερες και τις πιο περιθωριοποιημένες εξ αυτών, σε όλες τις κοινωνίες. Σύμφωνα με τις εγκυρότερες εκτιμήσεις, η κοινωνική οικονομία αντιστοιχεί σε ποσοστό 10 % του ενεργού πληθυσμού παγκοσμίως (1) και τείνει να αυξηθεί σε όλα τα μέρη του κόσμου. Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της και ο δυναμισμός που τη διακρίνει διαφοροποιούν την κοινωνική οικονομία από άλλες μορφές οικονομίας, αλλά συγχρόνως την καθιστούν συμπληρωματική και ορισμένες φορές ακόμη και «συνεργική» άλλων μορφών επιχειρηματικής δραστηριότητας.

1.2   Στην Αφρική, η κοινωνική οικονομία αποτελεί τομέα ο οποίος έχει μέχρι στιγμής παραμεληθεί σε μεγάλο βαθμό από το σύνολο της διεθνούς κοινότητας, συμπεριλαμβανομένης της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι ιδιαιτερότητές της δεν αναγνωρίζονται, με αποτέλεσμα να μην έχει ενεργό συμβολή ούτε στη διαμόρφωση των πολιτικών ούτε στις διαδικασίες διαβούλευσης και λήψης αποφάσεων. Εντούτοις, στην αφρικανική ήπειρο η κοινωνική οικονομία είναι βαθιά ριζωμένη στα παραδοσιακά συστήματα αλληλεγγύης, συλλογικών και κοινοτικών επιχειρήσεων, οι οποίες συχνά μετατρέπονται σε συνεταιριστικές επιχειρήσεις ή προσλαμβάνουν τις πιο ποικίλες μορφές επιχειρήσεων αλληλασφάλισης. Επιπλέον, πολλές από τις δομές της αποτελούν ζωτική συνιστώσα αυτού του εκτεταμένου συνόλου που είναι γνωστό ως άτυπη οικονομία.

1.3   Σε μια ήπειρο στην οποία απασχολείται στον άτυπο τομέα ποσοστό κυμαινόμενο μεταξύ 80 και 95 % του πληθυσμού, η κοινωνική οικονομία μπορεί να διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στη σταδιακή εξέλιξη και μετατροπή των συνθηκών ζωής και εργασίας, καθώς και στην προσαρμογή τους σε υψηλά πρότυπα αξιοπρέπειας και κοινωνικής προστασίας, που θα επιτρέψουν σε αυτούς τους φορείς να συμμετάσχουν στην αγορά και να έχουν αποφασιστική συμβολή στην κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη της αφρικανικής ηπείρου.

1.4   Υπό το πρίσμα των συνεπειών της παρούσας οικονομικής κρίσης, η καινοτόμος φύση της κοινωνικής οικονομίας και η ικανότητά της να συνεισφέρει αισθητά στην τοπική ανάπτυξη αναγνωρίστηκαν επισήμως από τη ΔΟΕ, η οποία, στις 19-21 Οκτωβρίου 2009, συγκάλεσε στο Γιοχάνεσμπουργκ την πρώτη διάσκεψη με θέμα την κοινωνική οικονομία, κατά τη διάρκεια της οποίας υιοθετήθηκε ένα σημαντικό σχέδιο δράσης. Η ανθεκτικότητα που επέδειξε η κοινωνική οικονομία –και ιδιαίτερα οι συνεταιριστικές επιχειρήσεις– κατά την κρίση οδήγησε σε ανάκαμψη του ενδιαφέροντος της Παγκόσμιας Τράπεζας και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ) για την κοινωνική οικονομία.

1.5   Είναι επομένως προς το συμφέρον της ΕΕ, του μεγαλύτερου παγκόσμιου χορηγού, να συμμετάσχει σ’ αυτή τη διεθνή δράση. Κατάλληλη ευκαιρία προς το σκοπό αυτό θα μπορούσε να αποτελέσει το 2012, που έχει ανακηρυχθεί από τα Ηνωμένα Έθνη ως Διεθνές Έτος των Συνεταιρισμών.

Για την προαγωγή της κοινωνικής οικονομίας της Αφρικής στο πλαίσιο της συνεργασίας για την ανάπτυξη, η ΕΟΚΕ προτείνει τα εξής:

—	εξασφάλιση ρητής αναγνώρισης εκ μέρους της ΕΕ του ρόλου και της συμβολής της κοινωνικής οικονομίας στην ανάπτυξη της Αφρικής·

—	συμπερίληψη της κοινωνικής οικονομίας στον κατάλογο των μη κρατικών φορέων της Συμφωνίας του Κοτονού οι οποίοι πρέπει να συμβάλουν στην εφαρμογή της εν λόγω συμφωνίας·

—	διπλασιασμός της χρηματοδότησης που προβλέπεται για τους μη κρατικούς φορείς στο πλαίσιο των εγγράφων εθνικής και περιφερειακής στρατηγικής·

—	διασφάλιση της συμμετοχής των μη κρατικών φορέων, συμπεριλαμβανομένης της κοινωνικής οικονομίας της Αφρικής, στις μελλοντικές σχέσεις της ΕΕ με τις χώρες ΑΚΕ κατά τη χρονική περίοδο μετά το 2020·

—	ενσωμάτωση της κοινωνικής οικονομίας στην εταιρική σχέση ΕΕ-Αφρικής και, ειδικότερα, στην 7η εταιρική σχέση για τη μετανάστευση, την κινητικότητα και την απασχόληση·

—	συμπερίληψη των αφρικανικών συνεταιρισμών στις πολιτικές της ΕΕ που αφορούν τη συνεργασία για τη γεωργική και την αγροτική ανάπτυξη στην Αφρική·

—	στήριξη της κοινωνικής οικονομίας της Αφρικής μέσω των θεματικών προγραμμάτων της ΕΕ «Επένδυση στο ανθρώπινο δυναμικό» και «Μη κρατικοί φορείς και τοπικές αρχές αρμόδιες για την ανάπτυξη»·

—	ενθάρρυνση της δημιουργίας και της ενδυνάμωσης δικτύων των φορέων της κοινωνικής οικονομίας (Βορρά-Νότου και Νότου-Νότου)·

—	προαγωγή της εκπαίδευσης, της κατάρτισης, της πολιτιστικής συνεργασίας και της ισότητας των δύο φύλων στα προγράμματα και στις πολιτικές της ΕΕ·

—	αναγνώριση της συμβολής της κοινωνικής οικονομίας στη δημιουργία θέσεων αξιοπρεπούς εργασίας στην Αφρική και απτή απεικόνιση της συμβολής αυτής στις πολιτικές συνεργασίας της ΕΕ·

—	ενσωμάτωση της κοινωνικής οικονομίας στην ευρωπαϊκή έκθεση του 2010 για την ανάπτυξη, η οποία θα ασχοληθεί με την εξέταση του θέματος της κοινωνικής προστασίας·

—	προώθηση ευνοϊκού περιβάλλοντος για τη λειτουργία της κοινωνικής οικονομίας μέσω, μεταξύ άλλων, της διαμόρφωσης ενδεδειγμένου νομικού πλαισίου, της ανάπτυξης ικανοτήτων, της πρόσβασης σε χρηματοδότηση και της δικτύωσης·

—	ενδυνάμωση της ευρωπαϊκής ενδοοργανικής συνεργασίας για την προώθηση της κοινωνικής οικονομίας·

—	συμπερίληψη της κοινωνικής οικονομίας στις υφιστάμενες στρατηγικές εταιρικές σχέσεις Ευρωπαϊκής Επιτροπής-ΔΟΕ.

Σύμφωνα με αυτές τις συστάσεις, η ΕΟΚΕ δεσμεύεται να μεριμνήσει για την ενεργό συμμετοχή των φορέων της κοινωνικής οικονομίας της Αφρικής στις δραστηριότητές της και ειδικότερα στην Επιτροπή Παρακολούθησης ΑΚΕ/ΕΕ.

2.   Πραγματική κατάσταση και έκταση της κοινωνικής οικονομίας στην Αφρική

2.1   Η κοινωνική οικονομία αποτελείται από το σύνολο «των επιχειρήσεων και των οργανώσεων, ειδικότερα των συνεταιρισμών, των εταιρειών αλληλοβοήθειας, των ενώσεων, των κοινωνικών ιδρυμάτων και επιχειρήσεων, που έχουν ως ιδιαίτερα χαρακτηριστικό γνώρισμα την παραγωγή αγαθών, υπηρεσιών και γνώσεων επιδιώκοντας οικονομικούς και κοινωνικούς σκοπούς και προωθώντας την αλληλεγγύη» (2). Σύμφωνα με αυτόν τον ορισμό, η κοινωνική οικονομία αντιπροσωπεύει μια σημαντική οικονομική πραγματικότητα όχι μόνον στην Ευρώπη, αλλά και σε άλλες ηπείρους, αρχής γενομένης από την Αφρική.

2.2   Δεδομένου ότι πρόκειται για εξαιρετικά περιεκτική έννοια, η οποία δίδει έμφαση στα κοινά χαρακτηριστικά των διαφόρων οργανώσεων και επιχειρήσεων, είναι μέχρι στιγμής εκ των πραγμάτων αδύνατο να υπολογισθούν επακριβώς η έκταση και τα αριθμητικά μεγέθη της κοινωνικής οικονομίας είτε στις επιμέρους αφρικανικές χώρες είτε στο σύνολο της αφρικανικής ηπείρου. Ωστόσο, είναι δυνατό να περιγραφούν τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα των διαφόρων ειδών οργανώσεων και επιχειρήσεων που συνθέτουν την κοινωνική οικονομία στην Αφρική.

2.3   Κατά κανόνα, μία από τις θεμελιώδεις συνιστώσες της κοινωνικής οικονομίας είναι οι συνεταιρισμοί, οι οποίοι ορίζονται από τη ΔΟΕ (έγγρ. R 193, 2002) ως εξής: «Συνεταιρισμός είναι μια αυτόνομη ένωση προσώπων που συγκροτείται εθελοντικά για την αντιμετώπιση των κοινών οικονομικών, κοινωνικών και πολιτιστικών αναγκών και επιδιώξεών τους διά μέσου μιας συνιδιόκτητης και δημοκρατικά διοικούμενης επιχείρησης». Στην Αφρική, οι συνεταιρισμοί «εισήχθησαν» από τις αποικιακές αρχές και, στο πλαίσιο των κινημάτων ανεξαρτησίας, μετατράπηκαν σε μια από τις βασικότερες μορφές οικονομικής και κοινωνικής οργάνωσης της αφρικανικής ηπείρου (Develtere, Pollet & Wanyama, 2009). Στην πλειονότητα των περιπτώσεων, εντούτοις, οι νέες ανεξάρτητες κυβερνήσεις ανέπτυξαν πολύ στενούς δεσμούς με τους συνεταιρισμούς, οι οποίοι χρησιμοποιήθηκαν ως μέσο κινητοποίησης και ελέγχου σε ποικίλα κοινωνικά και οικονομικά περιβάλλοντα. Μόνον χάρη στις φιλελευθεροποιήσεις της δεκαετίας του ’90 κατόρθωσαν οι αφρικανικοί συνεταιρισμοί να αποστασιοποιηθούν από την υπερβολική σχέση εξάρτησης που διατηρούσαν έως τότε με το Κράτος και να επανακτήσουν την αυτονομία, την εθελοντική φύση και την εσωτερική δημοκρατική διοίκηση, που αποτελούν χαρακτηριστικά γνωρίσματα του συνεταιριστικού προτύπου, και να οδεύσουν κατ’ αυτόν τον τρόπο προς ένα νέο στάδιο αναγέννησης και επέκτασης.

2.4   Πράγματι, κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαπενταετίας, το συνεταιριστικό πρότυπο διαδόθηκε ευρέως και έγινε πολύ πιο δημοφιλές. Όπως καταδείχθηκε από τους Develtere, Pollet & Wanyama (2009) (3) κατόπιν ανάλυσης στοιχείων προερχόμενων από έντεκα αφρικανικές χώρες, σε διάφορες περιπτώσεις (Κένυα, Γκάνα και Σενεγάλη, για να αναφέρουμε μόνον ορισμένες εξ αυτών) ο αριθμός των ενεργών συνεταιρισμών υπερδιπλασιάστηκε σε σχέση με το διάστημα 1989-1992 και κατέστη εξαιρετικά σημαντική συνιστώσα της εθνικής οικονομίας.

2.5   Η πλειονότητα των αφρικανικών συνεταιρισμών ανήκουν στον πελάτη (client-owned) και δραστηριοποιούνται στον γεωργικό τομέα, παρότι είναι επίσης πολύ διαδεδομένοι και στον πιστωτικό τομέα: σύμφωνα με το Παγκόσμιο Συμβούλιο Πιστωτικών Ενώσεων (WOCCU), το 2007 λειτουργούσαν περίπου 12 000 πιστωτικοί συνεταιρισμοί, με αριθμό μελών άνω των 15 εκατομμυρίων σε 23 χώρες και αποταμιεύσεις της τάξεως των 3,5 δισεκατομμυρίων δολαρίων (Fonteneau & Develtere, 2009)· οι εν λόγω συνεταιρισμοί αποτελούν, συνεπώς, κεντρικό άξονα των μικροπιστωτικών ιδρυμάτων σε πολλές περιοχές της Αφρικής. Οι συνεταιρισμοί αναπτύσσουν επίσης δράση στον στεγαστικό και στον ασφαλιστικό τομέα, καθώς και στον τομέα της διανομής. Εκτιμάται ότι ποσοστό ανερχόμενο σε περίπου 7 % του αφρικανικού πληθυσμού είναι επί του παρόντος μέλος κάποιου συνεταιρισμού.

2.6   Οι εταιρείες αλληλαασφάλισης έχουν ως πρωταρχικό σκοπό την παροχή κοινωνικών υπηρεσιών προς τα μέλη και τις οικογένειές τους, μοιράζοντας τους κινδύνους και τα έσοδα και αναπτύσσοντας δραστηριότητες στον τομέα της κοινωνικής προστασίας, με ιδιαίτερη εστίαση της προσοχής σε όλα τα θέματα που σχετίζονται με την υγεία και τις υπηρεσίες ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης. Οι εταιρείες αυτές είναι σημαντικές τόσο ως προς το μέγεθός τους όσο και ως προς την επίδραση που ασκούν: σύμφωνα με εκτιμήσεις, στη Δυτική Αφρική λειτουργούν τουλάχιστον 500 εταιρείες αλληλαασφάλισης που καλύπτουν εκατοντάδες χιλιάδες άτομα. Στη Ρουάντα, το Υπουργείο Υγείας έχει συμπεριλάβει, από το 2003, αυτό το είδος εταιρείας στη στρατηγική του για τη διεύρυνση της πρόσβασης στις υπηρεσίες ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, συνεκτιμώντας το γεγονός ότι –σύμφωνα με τα στοιχεία που έχει στη διάθεσή το Υπουργείο– το 75 % του πληθυσμού είναι μέλος τουλάχιστον μίας τέτοιου είδους εταιρείας. Αυτό δεν ισχύει πάντως μόνον στον τομέα της υγείας· και σε αυτήν την περίπτωση, οι οργανώσεις ή/και οι επιχειρήσεις που λειτουργούν ως εταιρείες αλληλαασφάλισης αναπτύσσουν δραστηριότητες και σε άλλους τομείς: ενδεικτικά αναφέρονται οι «tontines» (ενώσεις αλληλασφάλισης) στη γαλλόφωνη Αφρική και, στον πιστωτικό τομέα, οι «credit unions» (πιστωτικές ενώσεις) στην αγγλόφωνη Αφρική ή οι εταιρείες νεκρώσιμων τελετών που παρέχουν τις υπηρεσίες τους σε διάφορες χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Αιθιοπίας και της Νότιας Αφρικής.

2.7   Για πρώτη φορά στα χρονικά της Αφρικής, η Δυτικοαφρικανική Οικονομική και Νομισματική Ένωση (UEMOA) υιοθέτησε στις 26 Ιουνίου 2009 έναν κανονισμό (αριθ. 07/2009) σχετικά με τις εταιρείες αλληλασφάλισης (κοινωνικές ενώσεις αλληλασφάλισης). Οι θεμελιώδεις αξίες που διακρίνουν τις αρχές της «αλληλασφάλισης» συνίστανται πιο συγκεκριμένα στα εξής: διαφάνεια, κοινωνική ευθύνη, δημοκρατία, ισότητα, δικαιοσύνη και αλληλεγγύη. Οι αρχές αυτές διαμορφώνουν και άλλα πρόσθετα χαρακτηριστικά –τα οποία αποτελούν ιδιαίτερα γνωρίσματα των επιχειρήσεων αλληλασφάλισης– μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται ειδικότερα τα εξής: η απόκτηση της ιδιότητας του μέλους σε εθελοντική και αμερόληπτη βάση· ο μη κερδοσκοπικός σκοπός· η δημοκρατική και συμμετοχική λειτουργία της εταιρείας· η δέσμευση για την επίδειξη αλληλεγγύης· η αυτονομία και η ανεξαρτησία· το εθελοντικό έργο που επιτελεί η επιτροπή διαχείρισης· και η υπεύθυνη συμμετοχή.

2.8   Μία άλλη πολυπληθής ομάδα στην Αφρική, η οποία είναι διαδεδομένη σε όλους τους δυνατούς τομείς τόσο στην ύπαιθρο όσο και σε αστικό περιβάλλον, είναι εκείνη των ενώσεων στις οποίες συγκαταλέγονται οι οργανώσεις εθελοντών, οι κοινοτικές οργανώσεις (community-based organisations), οι μη κερδοσκοπικές οργανώσεις, οι μη κυβερνητικές οργανώσεις (ΜΚΟ) κλπ. Ο αριθμός των ενώσεων που σχετίζονται με την κοινωνική οικονομία εκτινάχθηκε στα ύψη στο πλαίσιο των διαδικασιών εκδημοκρατισμού της δεκαετίας του ’90, χάρη σε καλύτερα νομικά πλαίσια και σε ευέλικτες λειτουργικές δομές που καθιστούν δυνατή την προσαρμογή του συλλογικού προτύπου των εν λόγω ενώσεων σε μια πληθώρα διαφορετικών κοινωνικών αναγκών. Ιδιαίτερα σημαντικός εντός αυτής της ομάδας είναι ο ρόλος των ΜΚΟ, οι οποίες –συχνά σε συνεργασία με συναφείς οργανώσεις και παρεμφερή ιδρύματα του Βορρά– κατορθώνουν να κινητοποιήσουν αξιοσημείωτους πόρους και, επομένως, να δραστηριοποιηθούν σε ευρύτερη κλίμακα. Κατά ανάλογο τρόπο, οι κοινωνικοί εταίροι αναλαμβάνουν συχνά ενεργό δράση σε διάφορες χώρες για την προαγωγή δομών και πρωτοβουλιών της κοινωνικής οικονομίας.

2.9   Λόγω τόσο των δομικών όσο και των λειτουργικών χαρακτηριστικών τους, οι συνεταιρισμοί, οι εταιρείες αλληλασφάλισης, οι ενώσεις και οι λοιπές οργανώσεις και επιχειρήσεις που συνδέονται με την κοινωνική οικονομία ασκούν σημαντική οικονομική και κοινωνική επίδραση στην Αφρική. Πρωτίστως, παρέχουν θέσεις εργασίας και δυνατότητα άμεσης και δημοκρατικής συμμετοχής στην οργάνωση και στην κατανομή των πόρων. Επιπλέον, με την ευρύτερη δραστηριοποίησή τους στην κοινωνία και με την πολύ συχνή ανάληψη δράσης στις φτωχότερες αγροτικές περιοχές όπου οι κρατικές παρεμβάσεις είναι από ελάχιστες έως ανύπαρκτες, οι οργανώσεις και οι επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας διασφαλίζουν την πρόσβαση σε κοινωνικές ή/και οικονομικές υπηρεσίες ακόμη και των πλέον ευπαθών ομάδων του πληθυσμού (των απόρων, των γυναικών, των ατόμων με ειδικές ανάγκες, των ανειδίκευτων εργαζομένων, των μεταναστών κλπ.). Είτε πρόκειται για την παροχή μικροπιστώσεων ή ιατρικής και κοινωνικής βοήθειας σε ασθενείς που έχουν προσβληθεί από τον ιό HIV/AIDS, είτε για τη συμμετοχή σε έναν αγροτικό συνεταιρισμό ή σε μια εταιρεία νεκρώσιμων τελετών, οι οργανώσεις και οι επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας καθιστούν δυνατή την εφαρμογή μέτρων κοινωνικής προστασίας σύμφωνα με μια αλληλέγγυα και κοινοτική προσέγγιση και, συγχρόνως, παράγουν αγαθά και υπηρεσίες αδιαμφισβήτητης οικονομικής σημασίας με άμεσο αντίκτυπο στην προσπάθεια μείωσης της φτώχειας.

2.10   Ο ρόλος των οργανώσεων και των επιχειρήσεων της κοινωνικής οικονομίας αποκτά ακόμη μεγαλύτερη σημασία υπό το πρίσμα των συνεπειών της παγκόσμιας οικονομικής και χρηματοπιστωτικής κρίσης, η οποία στην περίπτωση της Αφρικής ήρθε να προστεθεί στην επισιτιστική και την ενεργειακή κρίση του 2007-2008 (4). Λόγω της επιδείνωσης της οικονομικής και της κοινωνικής κατάστασης μεγάλου τμήματος του πληθυσμού, οι κυβερνήσεις των αναπτυσσόμενων χωρών θα πρέπει να ενισχύσουν και να επεκτείνουν τα συστήματα κοινωνικής προστασίας τους, τα οποία είναι συχνά ελλιπή. Πρόκειται για έναν τομέα στον οποίο η κοινωνική οικονομία είναι ήδη εξαιρετικά παρούσα και δραστήρια, αντισταθμίζοντας συχνά τις ανεπαρκείς και αποσπασματικές κρατικές παρεμβάσεις, χωρίς ωστόσο να απαλλάσσει τις κυβερνήσεις και τους θεσμικούς φορείς από τις αρμοδιότητες και τις ευθύνες τους.

3.   Το πρόγραμμα της ΔΟΕ

3.1   Η κοινωνική οικονομία, λόγω των εγγενών χαρακτηριστικών της, εμπεριέχει τη δυνατότητα δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας, προάσπισης των θεμελιωδών δικαιωμάτων στο εργασιακό περιβάλλον και βελτίωσης της κοινωνικής προστασίας και του κοινωνικού διαλόγου. Κατ’ αυτόν τον τρόπο συνάδει πλήρως με τους στρατηγικούς στόχους που υποδεικνύονται από τη Διεθνή Οργάνωση Εργασίας (ΔΟΕ) για την επίτευξη και τη διασφάλιση «αξιοπρεπούς εργασίας» (decent work), η έννοια της οποίας προϋποθέτει ότι ασκείται υπό «συνθήκες ελευθερίας, δικαιοσύνης, ασφάλειας και ανθρώπινης αξιοπρέπειας». Η αξιοπρεπής εργασία, η οποία αποτελεί εδώ και καιρό πρωταρχικό στόχο της δράσης της ΔΟΕ, θεωρείται καθοριστικής σημασίας στο πλαίσιο των σχεδίων για τη μείωση της φτώχειας και αποτελεί μέσο το οποίο προάγει μια δίκαιη, βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη.

3.2   Στο «Πρόγραμμα δράσης 2007-2015 για την αξιοπρεπή εργασία στην Αφρική» (ΔΟΕ, 2007), η ΔΟΕ απαριθμεί τις ευκαιρίες και τις προκλήσεις με τις οποίες βρίσκεται αντιμέτωπη η Αφρική προκειμένου να γίνει πράξη η αξιοπρεπής εργασία σε ολόκληρη την ήπειρο και συγχρόνως να διασφαλισθεί η ενδεδειγμένη οικονομική και κοινωνική ανάπτυξή της. Οι κυριότερες επιμέρους προκλήσεις που επισημαίνονται αφορούν τα εξής: την ανεργία, την υποαπασχόληση και τη φτώχεια· τον ρόλο που διαδραματίζει η κοινωνική προστασία για την ανάπτυξη· τα προβλήματα που σχετίζονται με τον κοινωνικό αποκλεισμό και την εξάπλωση του ιού HIV/AIDS. Στο προαναφερθέν έγγραφο δεν πραγματοποιείται καμία συγκεκριμένη αναφορά στην κοινωνική οικονομία, αλλά οι χρησιμοποιούμενες έννοιες, τα προτεινόμενα μέτρα, η επίδειξη ιδιαίτερης προσοχής στους συνεταιρισμούς και στις ενώσεις, καθώς και η επικέντρωση του ενδιαφέροντος στη δικαιοσύνη, στη συμμετοχή και στην κοινωνική προστασία αποτελούν στο σύνολο τους στοιχεία απολύτως συμβατά με τις θεμελιώδεις συνιστώσες της κοινωνικής οικονομίας.

3.3   Με την πάροδο των ετών, η ΔΟΕ απέκτησε σημαντικές αρμοδιότητες στον τομέα της κοινωνικής οικονομίας, είτε με τη χρήση των συνηθισμένων μηχανισμών της, είτε με τη δημιουργία ενός τμήματος αφιερωμένου στους συνεταιρισμούς (EMP/COOP), καθώς και με τη δρομολόγηση μιας σειράς προγραμμάτων τεχνικής βοήθειας σε επίπεδο ηπείρου (όπως, π.χ. το πρόγραμμα CoopAfrica) ή σε μεμονωμένες χώρες, όπως το πρόγραμμα SAY JUMP! στη Νότια Αφρική.

3.4   Δεν είναι λοιπόν τυχαίο το γεγονός ότι η ΔΟΕ ήταν η πρώτη που επεδίωξε να αποτελέσει η κοινωνική οικονομία της Αφρικής αντικείμενο διεθνούς συζήτησης, στην αρχή με την ανάθεση μιας σειράς αναλύσεων και μελετών ιδιαίτερα όσον αφορά τους συνεταιρισμούς στην Αφρική και στη συνέχεια με τη διοργάνωση, τον Οκτώβριο του 2009, διάσκεψης στο Γιοχάνεσμπουργκ με θέμα: «Κοινωνική οικονομία – Η απάντηση της Αφρικής στην παγκόσμια κρίση». Η εκδήλωση αυτή, στην οποία συμμετείχαν εκπρόσωποι προερχόμενοι από ολόκληρη την αφρικανική ήπειρο, είχε ως στόχο την υιοθέτηση «σχεδίου δράσης» (5) για την προώθηση των επιχειρήσεων και των οργανώσεων της κοινωνικής οικονομίας στην Αφρική.

3.5   Το εν λόγω σχέδιο δράσης περιλαμβάνει τέσσερις στρατηγικούς στόχους:

—

σε διεθνές επίπεδο, η ΔΟΕ και οι ενδιαφερόμενοι φορείς της κοινωνικής οικονομίας δεσμεύονται να ενθαρρύνουν και να ενισχύσουν την αναγνώριση των επιχειρήσεων και των οργανώσεων της κοινωνικής οικονομίας και να αυξήσουν αριθμητικά τις εταιρικές σχέσεις των φορέων και των δικτύων της κοινωνικής οικονομίας, τόσο μεταξύ Βορρά και Νότου όσο και μεταξύ της Αφρικής και άλλων περιοχών του κόσμου·

—	σε περιφερειακό επίπεδο, η δέσμευση έγκειται στην περαιτέρω προώθηση των επιχειρήσεων και των οργανώσεων της κοινωνικής οικονομίας, διαμέσου της εξεύρεσης των απαιτούμενων πόρων με στόχο την εκπόνηση ενός προγράμματος για την κοινωνική οικονομία στην Αφρική·

—	σε εθνικό επίπεδο, ο επιδιωκόμενος στόχος αφορά τη δημιουργία, την ενίσχυση ή/και την προαγωγή ενός νομικού, θεσμικού και πολιτικού πλαισίου το οποίο είναι αναγκαίο για την ανάπτυξη και την εδραίωση των επιχειρήσεων και των οργανώσεων της κοινωνικής οικονομίας·

—

τέλος, σε μικρό και μεσαίο επίπεδο, κύριο μέλημα αποτελεί η διασφάλιση της αποδοτικότητας των επιχειρήσεων και των οργανώσεων της κοινωνικής οικονομίας, ούτως ώστε να είναι σε θέση να ικανοποιήσουν καλύτερα τις ανάγκες του πληθυσμού όσον αφορά την κοινωνική προστασία, τη δημιουργία εισοδήματος, την προώθηση της απασχόλησης και τον σεβασμό των δικαιωμάτων στον χώρο εργασίας, την επισιτιστική ασφάλεια και την προστασία του περιβάλλοντος, την καταπολέμηση του HIV/AIDS και του κοινωνικού αποκλεισμού κλπ.

3.6   Οι επιπτώσεις της παγκόσμιας οικονομικής και χρηματοπιστωτικής κρίσης, προστιθέμενες στις συνέπειες της προγενέστερης επισιτιστικής και ενεργειακής κρίσης, καθιστούν εξαιρετικά επείγουσα την υλοποίηση των στόχων που τίθενται στο σχέδιο δράσης του Γιοχάνεσμπουργκ. Σύμφωνα με εκτιμήσεις της ΔΟΕ, περίπου το 73 % των εργαζομένων της Υποσαχάριας Αφρικής απασχολούνται σε επισφαλείς θέσεις εργασίας, ποσοστό το οποίο ενδέχεται να ανέλθει σε 77 % το 2009, με συνακόλουθη δυνητική επιδείνωση των μεταναστευτικών πιέσεων τόσο στο εσωτερικό της αφρικανικής ηπείρου όσο και προς την Ευρώπη, γεγονός το οποίο αφορά πολυάριθμους εργαζομένους που αναζητούν ένα καλύτερο αύριο. Οι συνέπειες της κρίσης έγιναν ήδη αισθητές και είχαν ως αποτέλεσμα τη μείωση των άμεσων ξένων επενδύσεων όσον αφορά τόσο τις υποδομές όσο και την παραγωγή αγαθών, καθώς και τη συρρίκνωση των μεταναστευτικών εμβασμάτων. Η προώθηση και η ενθάρρυνση της διάδοσης των επιχειρήσεων και των οργανώσεων της κοινωνικής οικονομίας συμβάλλουν στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, εξασφαλίζοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο μια απτή εναλλακτική λύση έναντι των μεταναστευτικών ρευμάτων.

3.7   Η καθοριστική συμβολή των συνεταιρισμών στην κοινωνικοοικονομική ανάπτυξη ώθησε πρόσφατα τα Ηνωμένα Έθνη να ανακηρύξουν το 2012 ως Διεθνές Έτος των Συνεταιρισμών· η πρωτοβουλία αυτή θα αποτελέσει ευκαιρία για την υποστήριξη και την ενίσχυση του ρόλου που διαδραματίζουν οι οργανώσεις και οι επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας.

4.   Προοπτικές και συστάσεις για τη συμμετοχή της ΕΕ και νέες πολιτικές προτεραιότητες

4.1   Η κοινωνική οικονομία αποτελεί σημαντική πραγματικότητα εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ο ρόλος της, τόσο ο οικονομικός όσο και ο κοινωνικός, τυγχάνει αυξανόμενης αναγνώρισης. Το 2006, η ΕΟΚΕ εκπόνησε μια πρώτη διεξοδική έκθεση σχετικά με αυτό το θέμα (6).

Το 2009, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αναγνώρισε ότι η κοινωνική οικονομία είναι ένας από τους στυλοβάτες της ευρωπαϊκής οικοδόμησης, «λαμβάνοντας υπόψη ότι η κοινωνική οικονομία αντιπροσωπεύει 10 % του συνόλου των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων, ήτοι 2 εκατομμύρια επιχειρήσεις, ή 6 % της συνολικής απασχόλησης και έχει αυξημένες δυνατότητες να δημιουργεί και να διατηρεί σταθερή απασχόληση» (7).

Τέλος, η ΕΟΚΕ συνέστησε την αναγνώριση και τη διατήρηση των διαφόρων μορφών επιχειρήσεων, συμπεριλαμβανομένης της κοινωνικής οικονομίας (8).

4.2   Παρότι η κοινωνική οικονομία δεν διαθέτει δική της αυτοτελή θέση ως τομέας παρέμβασης στα προγράμματα εξωτερικής συνεργασίας της ΕΕ, οι κυριότεροι τομείς στους οποίους δραστηριοποιούνται οι οργανώσεις και οι επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας περιλαμβάνονται ωστόσο μεταξύ των προτεραιοτήτων της ΕΕ για την ανάληψη δράσης: κοινωνική προστασία, υγεία, κοινωνική ένταξη, απασχόληση, γεωργική και αγροτική ανάπτυξη, μικροχρηματοδότηση, πολιτισμός. Αν και δεν προορίζονται συγκεκριμένα για την άμεση υποστήριξη των οργανώσεων και των επιχειρήσεων της κοινωνικής οικονομίας, εντούτοις τα ενδεδειγμένα μέσα και οι τομείς δυνητικής παρέμβασης της ΕΕ υφίστανται ήδη.

4.3   Ωστόσο, για να μπορέσει αυτή η νέα κοινωνικοοικονομική πραγματικότητα της αφρικανικής ηπείρου να συμπεριληφθεί στην αναπτυξιακή συνεργασία της ΕΕ, κρίνεται σκόπιμο να αναγνωρίσει η ΕΕ ρητά την ύπαρξη της κοινωνικής οικονομίας της Αφρικής. Η ΕΕ θα αποκόμιζε ιδιαίτερο όφελος και προστιθέμενη αξία από τη συμπερίληψη μιας νέας προτεραιότητας τέτοιου είδους στο πρόγραμμα δράσης της, δεδομένου ότι αυτό, αφενός, θα ευνοούσε την επίσημη συνεργασία της με διεθνείς οργανισμούς, όπως η ΔΟΕ και η Παγκόσμια Τράπεζα, για την υλοποίηση συνεργιών σε επίπεδο συστημάτων –οι οποίες καθίστανται ολοένα και πιο χρήσιμες στο πλαίσιο της συνεργασίας για την ανάπτυξη– και, αφετέρου, θα διευκόλυνε τη συμμετοχή των κυριότερων φορέων της ευρωπαϊκής κοινωνικής οικονομίας, γεγονός το οποίο θα μπορούσε να αυξήσει την υποστήριξη εκ μέρους της ευρωπαϊκής κοινής γνώμης για την περαιτέρω ενίσχυση της εξωτερικής βοήθειας της ΕΕ.

4.4   Η αποτελεσματικότερη μέθοδος για την εννοιολογική αναγνώριση του ρόλου και της συμβολής της κοινωνικής οικονομίας στην ανάπτυξη της Αφρικής έγκειται στην προώθηση του εν λόγω τομέα διαμέσου των υφιστάμενων εταιρικών σχέσεων μεταξύ της ΕΕ και της Αφρικής, δηλαδή μέσω της Συμφωνίας του Κοτονού και της εταιρικής σχέσης ΕΕ-Αφρικής.

4.4.1   Όσον αφορά τη Συμφωνία του Κοτονού, διαπιστώνεται δυστυχώς ότι η αναθεώρηση του 2010 έχει ήδη ολοκληρωθεί χωρίς να συμπεριληφθούν σε αυτήν διατάξεις σχετικά με την κοινωνική οικονομία. Εντούτοις, οι αντιπροσωπείες της ΕΕ στις αφρικανικές χώρες θα πρέπει να λάβουν μέτρα για την ταχεία ενσωμάτωση των οργανώσεων και των επιχειρήσεων της κοινωνικής οικονομίας στον κατάλογο των φορέων που απαιτείται να καταγραφούν και να προσκληθούν στις διαβουλεύσεις.

4.4.2   Επιπλέον, η αναθεώρηση του 2015 αναμένεται ότι θα αποτελέσει ευκαιρία για τη ρητή αναγνώριση και την ενσωμάτωση της κοινωνικής οικονομίας στην κατηγορία των «μη κρατικών φορέων», οι οποίοι πρέπει να ενημερωθούν, να ερωτηθούν και να συμμετάσχουν στην εφαρμογή της συμφωνίας, καθώς και να επωφεληθούν των χρηματοδοτικών πόρων και των δράσεων για την ανάπτυξη ικανοτήτων με στόχο να διασφαλισθεί η εποικοδομητική συμμετοχή τους.

4.4.3   Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι κατά τη διενέργεια μελέτης σχετικά με τις σχέσεις της ΕΕ με τις χώρες ΑΚΕ για τη χρονική περίοδο μετά το 2020, όταν θα λήξει η Συμφωνία του Κοτονού, θα πρέπει να επιδιωχθεί όχι μόνον η πρόβλεψη θεσμικών διατάξεων σχετικά με τους μη κρατικούς φορείς συναφών προς εκείνες της Συμφωνίας του Κοτονού, αλλά και η ρητή συμπερίληψη της κοινωνικής οικονομίας στην εν λόγω κατηγορία.

4.5   Όσον αφορά την εταιρική σχέση ΕΕ-Αφρικής, υπάρχει δυνατότητα άμεσης σύνδεσης των στόχων και των δράσεων της 7ης εταιρικής σχέσης για τη μετανάστευση, την κινητικότητα και την απασχόληση με τους αντίστοιχους στόχους και τις δράσεις της κοινωνικής οικονομίας, ιδίως όσον αφορά τη συμβολή στην προσπάθεια δημιουργίας θέσεων εργασίας, σταδιακής επισημοποίησης της άτυπης οικονομίας και προαγωγής της αξιοπρεπούς εργασίας. Σε αυτό το πλαίσιο, η 3η Σύνοδος Κορυφής ΕΕ-Αφρικής, η οποία θα πραγματοποιηθεί τον Νοέμβριο του 2010, και τα νέα σχέδια δράσης που θα υιοθετηθούν κατά τη διάρκεια αυτής της Συνόδου Κορυφής παρέχουν μια απτή ευκαιρία για την προώθηση της κοινωνικής οικονομίας. Παραδείγματος χάρη, το νέο σχέδιο δράσης για την προαναφερθείσα εταιρική σχέση θα μπορούσε να διαρθρωθεί ως εξής:

—	στόχος: αναγνώριση και προώθηση της κοινωνικής οικονομίας ως μέσου για τη γεφύρωση του χάσματος μεταξύ της επίσημης και της άτυπης οικονομίας και την ενθάρρυνση της δημιουργίας θέσεων αξιοπρεπούς εργασίας·

—	δράση: ενίσχυση των ικανοτήτων και των δεξιοτήτων των φορέων της αφρικανικής κοινωνικής οικονομίας με την ανάπτυξη ενδεδειγμένων προγραμμάτων σπουδών στα ιδρύματα επαγγελματικής κατάρτισης και στα πανεπιστήμια, ιδίως στον τομέα της διαχείρισης·

—	δράση: διευκόλυνση της χορήγησης δανείων και μικροπιστώσεων στους φορείς της κοινωνικής οικονομίας·

—	δράση: παροχή βοήθειας προς τις κυβερνήσεις των αφρικανικών χωρών ενόψει της διαμόρφωσης κατάλληλου νομικού, θεσμικού και πολιτικού πλαισίου για την προώθηση και τη λειτουργία των επιχειρήσεων και των οργανώσεων της κοινωνικής οικονομίας.

4.6   Σε τομεακό επίπεδο, οι οργανώσεις και οι επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας της Αφρικής είναι εξαιρετικά δραστήριες στον τομέα της γεωργίας και της αγροτικής ανάπτυξης. Σχετικά με το θέμα αυτό έχουν αναληφθεί συγκεκριμένες δεσμεύσεις τόσο στο πλαίσιο της στρατηγικής της ΕΕ για την Αφρική όσο και με την ανακοίνωση που αποσκοπεί στην προώθηση της γεωργίας στην Αφρική (9). Εντούτοις, σε καμία από αυτές τις δύο περιπτώσεις δεν γίνεται αναφορά στους συνεταιρισμούς, οι οποίοι είναι ένας από τους στυλοβάτες της κοινωνικής οικονομίας της Αφρικής. Οι δυνατότητες για την ανάληψη δράσης και τη συνεργασία με τους γεωργικούς και τους αγροτικούς συνεταιρισμούς της Αφρικής είναι ωστόσο πολυάριθμες και θα μπορούσαν να ανταποκριθούν στον στόχο «να δοθεί έμφαση στη βελτίωση της διακυβέρνησης (governance) στον τομέα της γεωργίας και να υποστηριχθεί η ανάπτυξη των ικανοτήτων (capacity-building) των δημόσιων και των ιδιωτικών αφρικανικών οργανώσεων που δραστηριοποιούνται στον εν λόγω τομέα» (10).

4.6.1   Επιπλέον, αξίζει να σημειωθεί ότι ο μηχανισμός χρηματοδότησης της αναπτυξιακής συνεργασίας περιλαμβάνει ένα θεματικό πρόγραμμα σχετικά με την επισιτιστική ασφάλεια, που αποτελεί άλλον έναν τομέα στον οποίο θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν οι υφιστάμενοι μηχανισμοί και τα ήδη υπάρχοντα προγράμματα της ΕΕ προκειμένου να αναγνωρισθεί ο θεμελιώδης ρόλος που δύνανται να διαδραματίσουν οι οργανώσεις και οι επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας της Αφρικής στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής συνεργασίας για την ανάπτυξη.

4.7   Ένα άλλο θεματικό πρόγραμμα του μηχανισμού χρηματοδότησης της αναπτυξιακής συνεργασίας που πρέπει να τύχει προσοχής τιτλοφορείται «Επένδυση στο ανθρώπινο δυναμικό». Το πρόγραμμα αυτό, το οποίο αποσκοπεί στην ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού, θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για να υποστηριχθεί η κατάρτιση και η ανάπτυξη των επιχειρηματικών δεξιοτήτων των φορέων της κοινωνικής οικονομίας στην Αφρική.

4.7.1   Ο στόχος αυτός θα ήταν σύμφωνος με τις διατάξεις της Διακήρυξης της ΔΟΕ σχετικά με την ανάπτυξη δεξιοτήτων, ειδικότερα στον τομέα της διαχείρισης. Η εκπαίδευση και η κατάρτιση είναι θεμελιώδους σημασίας προκειμένου να ενισχυθούν οι ικανότητες των οργανώσεων και των επιχειρήσεων της κοινωνικής οικονομίας, ώστε να μπορέσουν να καταστούν ανταγωνιστικές στις αγορές. Απαιτείται επίσης να καταβληθούν ιδιαίτερες προσπάθειες για την εκπαίδευση και την κατάρτιση των γυναικών, των οποίων ο ρόλος συχνά υποτιμάται στις οικονομίες της Αφρικής, κυρίως στον γεωργικό τομέα και στις αγροτικές περιοχές.

4.8   Όσον αφορά την εκπαίδευση και την κατάρτιση τόσο για την ανάπτυξη ικανοτήτων όσο και για τη βελτίωση της διαχείρισης, η ΕΕ θα πρέπει να διευκολύνει και να ενθαρρύνει τις σχέσεις μεταξύ των ευρωπαϊκών και των αφρικανικών οργανώσεων και επιχειρήσεων της κοινωνικής οικονομίας. Η ανταλλαγή εμπειριών, ορθών πρακτικών και τεχνικής βοήθειας κατά μήκος των αξόνων Βορρά-Νότου και Νότου-Νότου θα συνέβαλλε στην ενίσχυση των αφρικανικών δομών (11). Συνεπώς, η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει τη δημιουργία και την περαιτέρω ενίσχυση των δικτύων της κοινωνικής οικονομίας Βορρά-Νότου και Νότου-Νότου ως απολύτως επιβεβλημένου μέσου για τη συνεργασία και τη μεταφορά τεχνογνωσίας μεταξύ των οργανώσεων και των επιχειρήσεων της κοινωνικής οικονομίας.

4.9   Η εκπαίδευση και η κατάρτιση είναι επίσης σημαντικές για την ποιότητα της εργασίας και, γενικότερα, για την πολιτιστική συνεργασία. Αμφότεροι οι εν λόγω τομείς διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο για τη δημιουργία θέσεων εργασίας, όπως έχει ήδη αρκετές φορές επισημάνει η ΕΟΚΕ. Κατά συνέπεια, η ΕΕ θα πρέπει να συνεκτιμήσει αυτούς τους τομείς κατά την ενσωμάτωση της κοινωνικής οικονομίας της Αφρικής στα προγράμματα και στις πολιτικές της.

4.10   Όσον αφορά, εξάλλου, τη δημιουργία θέσεων εργασίας –η οποία, από κοινού με την κοινωνική προστασία και την ισότητα των δύο φύλων, αποτελεί ζωτική συνιστώσα της κοινωνικής οικονομίας, ιδίως ως προς την απασχόληση στις αγροτικές περιοχές– ορισμένες πτυχές της στρατηγικής της ΕΕ για την Αφρική θα μπορούσαν να συνδεθούν με τους στόχους του σχεδίου δράσης του Γιοχάνεσμπουργκ. Αυτό ισχύει προπαντός όσον αφορά τη δράση προτεραιότητας αριθ. 10 της εταιρικής σχέσης ΕΕ-Αφρικής για τη μετανάστευση, την κινητικότητα και την απασχόληση, η οποία εστιάζεται στην εργασία και στη μείωση της φτώχειας και δίδει ιδιαίτερη έμφαση στις αρχές της αξιοπρεπούς εργασίας.

4.11   Η ευρωπαϊκή έκθεση του 2010 για την ανάπτυξη θα μπορούσε να αποτελέσει άλλο ένα μέσο για τη διασφάλιση της εννοιολογικής αναγνώρισης του ρόλου της κοινωνικής οικονομίας στην ανάπτυξη της Αφρικής. Στην έκθεση αυτή θα εξετασθεί το ζήτημα της κοινωνικής προστασίας, στο πλαίσιο της οποίας οι οργανώσεις και οι επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας διαδραματίζουν –όπως προαναφέρθηκε (12)– καθοριστικό ρόλο, ιδίως στην Αφρική. Επιπλέον, η ρητή ενσωμάτωση της κοινωνικής οικονομίας της Αφρικής στην ευρωπαϊκή έκθεση του 2010 για την ανάπτυξη θα καθιστούσε δυνατή τη χάραξη συγκεκριμένης πολιτικής για την κοινωνική προστασία στο πλαίσιο της συνεργασίας για την ανάπτυξη, πράγμα το οποίο απουσιάζει επί του παρόντος.

4.12   Η ΕΟΚΕ συνιστά επίσης στην Επιτροπή να επιδιώξει τη χαρτογράφηση της κατάστασης που επικρατεί στα κράτη μέλη όσον αφορά τη συνεργασία τους με τους φορείς της κοινωνικής οικονομίας της Αφρικής, με στόχο να βελτιωθεί περαιτέρω ο συντονισμός και ο καταμερισμός των εργασιών μεταξύ της ΕΕ και των κρατών μελών στον εν λόγω τομέα.

4.13   Για να μπορέσει η κοινωνική οικονομία της Αφρικής να συμβάλει αποτελεσματικά στην εξάλειψη της φτώχειας, απαιτείται η δημιουργία ευνοϊκού περιβάλλοντος για τη διαμόρφωση κατάλληλου νομικού πλαισίου, την ανάπτυξη ικανοτήτων, την πρόσβαση στη χρηματοδότηση και τη δικτύωση μεταξύ των αφρικανικών και των ευρωπαϊκών οργανώσεων της κοινωνικής οικονομίας. Όσον αφορά το νομικό πλαίσιο, η ΕΕ και η ΔΟΕ θα πρέπει να προτρέψουν τις αφρικανικές αρχές να καταρτίσουν ένα μητρώο των οργανώσεων της κοινωνικής οικονομίας και να θεσπίσουν νομοθεσία η οποία θα επιτρέπει την αποτελεσματική λειτουργία των εν λόγω φορέων, ακόμη και όσον αφορά το καίριο ζήτημα της ιδιοκτησίας των μέσων παραγωγής. Η ΕΕ και τα κράτη μέλη θα μπορούσαν να μοιραστούν τις βέλτιστες πρακτικές που εφαρμόζονται στις ευρωπαϊκές χώρες στις οποίες η κοινωνική οικονομία είναι περισσότερο διαδεδομένη.

4.13.1   Οι δράσεις στήριξης της ΕΕ για την ανάπτυξη ικανοτήτων και τη δικτύωση των φορέων της κοινωνικής οικονομίας θα πρέπει να αποτελούν αντικείμενο διαχείρισης σε εθνικό, περιφερειακό και ηπειρωτικό επίπεδο, ειδικότερα στο πλαίσιο της Συμφωνίας του Κοτονού, της στρατηγικής της ΕΕ για την Αφρική και του θεματικού προγράμματος που τιτλοφορείται «Ο ρόλος των μη κρατικών φορέων και των τοπικών αρχών στην ανάπτυξη» (μηχανισμός χρηματοδότησης της αναπτυξιακής συνεργασίας) (13). Στις δραστηριότητες αυτές θα μπορούσαν επίσης να συμπεριληφθούν δράσεις στήριξης προς όφελος του συντονισμού, της προστασίας και του διαλόγου, της κάθετης και της οριζόντιας ολοκλήρωσης των οργανώσεων της κοινωνικής οικονομίας, της κατάρτισης κλπ.

4.13.2   Προς τον σκοπό αυτό, οι οργανώσεις της κοινωνικής οικονομίας θα πρέπει να συμπεριληφθούν στην κατηγορία των μη κρατικών φορέων που είναι επιλέξιμοι στο πλαίσιο των προαναφερθέντων θεματικών προγραμμάτων. Εξάλλου, καλό θα ήταν οι πιστώσεις που προβλέπονται για τα εν λόγω θεματικά προγράμματα, καθώς και για τα πρόσθετα θεματικά προγράμματα με δυναμική συμμετοχή της κοινωνικής οικονομίας (14), να αυξηθούν κατά την αναθεώρηση των επόμενων δημοσιονομικών προοπτικών της ΕΕ (2014-2020) έως τον πλήρη διπλασιασμό τους, όπως έχει ήδη προτείνει η ΕΟΚΕ (15). Ανεξαρτήτως της χρηματοδότησης της ΕΕ, κρίνεται σκόπιμο να προαχθούν και να συνεχισθούν οι δράσεις συντονισμού, ο διάλογος, οι συνεργίες και τα συγκεκριμένα προγράμματα συνεργασίας μεταξύ των διαφόρων τομέων της κοινωνικής οικονομίας στην Ευρώπη και στην Αφρική και, ειδικότερα, μεταξύ των αφρικανικών οργανώσεων. Κατά ανάλογο τρόπο, θα πρέπει να αυξηθούν τα κονδύλια που διατίθενται για συναφή προγράμματα στο πλαίσιο του 11ου Ευρωπαϊκού Ταμείου Ανάπτυξης (ΕΤΑ, 2014-2019), προκειμένου να δοθεί στην κοινωνική οικονομία η δυνατότητα να επωφεληθεί της παρεχόμενης βοήθειας

4.14   Πρόσθετη συνιστώσα ενός ευνοϊκού περιβάλλοντος αποτελεί πρωτίστως η έμπρακτη εξασφάλιση της πρόσβασης των μη κρατικών φορέων στη χρηματοδότηση, σύμφωνα με απλοποιημένες διαδικασίες.

Ιδιαίτερη και καινοτόμος συνιστώσα είναι εν συνεχεία η παροχή μακροπρόθεσμων δανείων προς τους περισσότερο δομημένους φορείς της κοινωνικής οικονομίας. Η ΕΕ έχει καθήκον, από την πλευρά της, να διευκολύνει τη σύναψη τέτοιων δανείων, κάνοντας χρήση των μέσων που ήδη υπάρχουν ή και δημιουργώντας νέα.

4.15   Τέλος, η ΕΟΚΕ προσβλέπει σε ενδοοργανική και διοργανική συνεργασία για την προαγωγή της κοινωνικής οικονομίας της Αφρικής· ως εκ τούτου:

—

καλεί το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο –το οποίο έχει ήδη εγκρίνει ψήφισμα σχετικά με τον αντίκτυπο της κοινωνικής οικονομίας στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση (16)– να εγκρίνει άλλο ένα ψήφισμα σχετικά με τη συμβολή της κοινωνικής οικονομίας της Αφρικής στην εξάλειψη της φτώχειας, προς κατάρτιση από την Επιτροπή «Ανάπτυξη» ή/και από την Κοινοβουλευτική Συνέλευση Ίσης Εκπροσώπησης ΑΚΕ-ΕΕ·

—	ζητά από τη βελγική Προεδρία του Συμβουλίου της ΕΕ, κατά το δεύτερο εξάμηνο του 2010 εντός του οποίου θα πραγματοποιηθεί η 3η Σύνοδος Κορυφής ΕΕ-Αφρικής, να επιδιώξει ενεργά την περαιτέρω αναγνώριση και υποστήριξη της κοινωνικής οικονομίας της Αφρικής·

—

προτρέπει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να διερευνήσει τη δυνατότητα ενσωμάτωσης της κοινωνικής οικονομίας στη Στρατηγική Εταιρική Σχέση Ευρωπαϊκής Επιτροπής-ΔΟΕ για την Ανάπτυξη, η οποία αποσκοπεί στη μείωση της φτώχειας, στην επίτευξη των αναπτυξιακών στόχων της χιλιετίας και στην εφαρμογή του προγράμματος «Προώθηση της αξιοπρεπούς εργασίας για όλους» (17).

---

(1)  Προπαρασκευαστικό έγγραφο για τη διάσκεψη της ΔΟΕ που πραγματοποιήθηκε στο Γιοχάνεσμπουργκ από τις 19 έως τις 21 Οκτωβρίου 2009, το οποίο περιλαμβάνεται στο παράρτημα 3.

(2)  Βλ. Άρθ. 1, Πρόλογος, Plan of Action for the Promotion of Social Economy Enterprises and Organizations in Africa (Σχέδιο δράσης για την προώθηση των επιχειρήσεων και των οργανώσεων της κοινωνικής οικονομίας στην Αφρική), το οποίο εκπονήθηκε επ’ ευκαιρία της περιφερειακής διάσκεψης της ΔΟΕ με θέμα: The Social Economy - Africa’s Response to the Global Crisis (Κοινωνική οικονομία - Η απάντηση της Αφρικής στην παγκόσμια κρίση), Γιοχάνεσμπουργκ, 19-21 Οκτώβριος 2009· βλ. επίσης το διάγραμμα που περιλαμβάνεται στο παράρτημα 2.

(3)  Όπ. π., βλ. παράρτημα 3.

(4)  Βλ. τη γνωμοδότηση REX/285 - CESE 1954/2009 με θέμα «Στήριξη των αναπτυσσομένων χωρών για να αντιμετωπίσουν την κρίση», εισηγητής: ο κ. JAHIER.

(5)  Βλ. παράρτημα 1 και http://www.ilo.org/public/english/region/afpro/addisababa/pdf/se_planofaction_en.pdf.

(6)  CIRIEC, «Η κοινωνική οικονομία στην Ευρωπαϊκή Ένωση», CESE/COMM/05/2005

(7)  Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 19ης Φεβρουαρίου 2009 σχετικά με την κοινωνική οικονομία (εισηγήτρια: η κ. TOIA).

(8)  EE C 318, της 23.12.2009, σ. 22.

(9)  Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο με θέμα «Ανάπτυξη της αφρικανικής γεωργίας -Πρόταση για συνεργασία σε ηπειρωτικό και περιφερειακό επίπεδο με στόχο τη γεωργική ανάπτυξη στην Αφρική» (COM(2007) 440 τελικό).

(10)  Στρατηγική Εταιρική Σχέση ΕΕ-Αφρικής – Κοινή Στρατηγική Αφρικής-ΕΕ, σημείο 73.

(11)  Καλό παράδειγμα δικτύου κοινωνικής οικονομίας Βορρά-Νότου αποτελεί το Ευρωμεσογειακό Δίκτυο Κοινωνικής Οικονομίας (ESMED), στο οποίο συμμετέχουν οργανώσεις από την Ισπανία, τη Γαλλία, την Ιταλία, το Μαρόκο, την Πορτογαλία και την Τυνησία. Το δίκτυο αυτό υποστηρίζει και προάγει τις ανταλλαγές και τα σχέδια συνεργασίας στο πλαίσιο της ευρωμεσογειακής εταιρικής σχέσης.

(12)  Βλ. ανωτέρω, σημεία 2.8 και 2.9.

(13)  Όπως ορίζεται στο άρθρο 5.1.2 του εν λόγω προγράμματος, η ΕΕ θα ενθαρρύνει τις πρωτοβουλίες που συμβάλλουν στην αύξηση του αριθμού των διεθνικών ανταλλαγών, στην εγκαθίδρυση κλίματος εμπιστοσύνης, στην προαγωγή της δικτύωσης και στη διασφάλιση του συντονισμού μεταξύ μη κρατικών φορέων και τοπικών αρχών (τόσο στον άξονα Βορρά-Νότου όσο και στον άξονα Νότου-Νότου).

(14)  Πρόκειται, παραδείγματος χάρη, για τα θεματικά προγράμματα «Επένδυση στο ανθρώπινο δυναμικό» και «Επισιτιστική ασφάλεια» που εμπίπτουν στο πλαίσιο του μηχανισμού χρηματοδότησης της αναπτυξιακής συνεργασίας.

(15)  Βλ. σημείο 6.3 της γνωμοδότησης REX/285 του 2009 με θέμα «Στήριξη των αναπτυσσομένων χωρών για να αντιμετωπίσουν την κρίση», εισηγητής: ο κ. Jahier.

(16)  Βλ. υποσημείωση αριθ. 4.

(17)  Βλ. http://ec.europa.eu/europeaid/what/social-protection/documents/memorandum_of_understanding_ec_ilo_en.pdf.

---