11.2.2011

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 44/148

---

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα την «Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με τη διεθνή δικαιοδοσία, το εφαρμοστέο δίκαιο, την αναγνώριση και εκτέλεση αποφάσεων και δημόσιων εγγράφων στον τομέα της κληρονομικής διαδοχής και την καθιέρωση ευρωπαϊκού κληρονομητηρίου»

COM(2009) 154 τελικό — 2009/0157 (COD)

2011/C 44/25

Εισηγητής: ο κ. CAPPELLINI

Στις 20 Νοεμβρίου 2009 το Συμβούλιο αποφάσισε, σύμφωνα με το άρθρο 262 της συνθήκης περί ιδρύσεως της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, να ζητήσει τη γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής για την

«Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με τη διεθνή δικαιοδοσία, το εφαρμοστέο δίκαιο, την αναγνώριση και εκτέλεση αποφάσεων και δημόσιων εγγράφων στον τομέα της κληρονομικής διαδοχής και την καθιέρωση ευρωπαϊκού κληρονομητηρίου»

COM(2009) 154 τελικό — 2009/0157 (COD).

Το ειδικευμένο τμήμα «Ενιαία αγορά, παραγωγή και κατανάλωση», στο οποίο ανατέθηκαν οι προπαρασκευαστικές εργασίες για το θέμα, υιοθέτησε τη γνωμοδότησή του στις 15 Ιουνίου 2010.

Κατά την 464η σύνοδο ολομελείας της, της 14ης και 15ης Ιουλίου 2010 (συνεδρίαση της 14ης Ιουλίου 2010), η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή υιοθέτησε με 119 ψήφους υπέρ και 1 αποχή την ακόλουθη γνωμοδότηση.

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1   Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για την πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, παρότι αναγνωρίζει ότι υστερεί έναντι των προοπτικών που διανοίγονταν με την Πράσινη Βίβλο, και ακόμη περισσότερο έναντι των προτάσεων που είχε διατυπώσει η ΕΟΚΕ στη γνωμοδότηση της 26ης Οκτωβρίου 2005.

1.2   Η ΕΟΚΕ θεωρεί την πρόταση κανονισμού (ΠΚ) σημαντικό εργαλείο για την κοινωνία των πολιτών, που θα αυξήσει την προβλεψιμότητα του δικαίου και θα διευκολύνει την ταχεία και οικονομική διευθέτηση των διεθνών κληρονομικών διαδοχών στα κράτη μέλη της ΕΕ. Η ΕΟΚΕ, εφιστά την προσοχή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην ανάγκη αναθεώρησης του κειμένου των διαφόρων γλωσσικών εκδόσεων της ΠΚ προκειμένου να διασφαλιστεί η ακριβής αντιστοιχία μεταξύ των μεταφράσεων και η χρήση ορθής νομικής ορολογίας.

1.3   Η ΕΟΚΕ εκφράζει τον προβληματισμό της, ιδίως για τον ρόλο του δικαίου των τρίτων χωρών και για ορισμένα χαρακτηριστικά του κληρονομητηρίου. Απάντηση στον προβληματισμό αυτόν δίνει το νέο προτεινόμενο άρθρο 26 και μια παράταση της προθεσμίας που προβλέπεται στο άρθρο 43, παρ. 2. Για τη διεξοδική ανάλυση και παρουσίαση του σύνθετου εγγράφου της ΠΚ απαιτείται εκτενέστερο έγγραφο εργασίας, πέρα από τα συνήθη πρότυπα της ΕΟΚΕ.

1.4   Η ΕΟΚΕ συνιστά την υιοθέτηση των ακόλουθων αλλαγών της ΠΚ:

i.

Εισαγωγή της φράσης «Οι εν λόγω διαφορετικοί μεταξύ τους κανόνες εμποδίζουν επίσης και καθυστερούν την άσκηση του νόμιμου δικαιώματος των κληρονόμων στην ιδιοκτησία των περιουσιακών στοιχείων του θανόντος» και της φράσης «Η μονομερής δράση των κρατών μελών δεν θα επαρκούσε για την επίτευξη όλων των στόχων της ΠΚ» στο σημείο 1.2 και 3.2 της αιτιολογικής έκθεσης της ΠΚ (βλέπε 3.4.3 και 3.4.4)·

ii.	εισαγωγή στο άρθρο 1, παράγραφος 1, της διευκρίνισης ότι η ΠΚ εφαρμόζεται μόνο στις κληρονομικές διαδοχές με διεθνή χαρακτήρα (βλέπε 4.1.1)·

iii.	αντικατάσταση της λέξης «παρεπόμενες» με τη λέξη «πρόσθετες» ή «άλλες» στο άρθρο 21, παράγραφος 1, σε όλες τις γλώσσες (βλέπε 4.3.8)·

iv.	αντικατάσταση του άρθρου 25 από το ακόλουθο άρθρο «Οικουμενική εφαρμογή: Ο παρών κανονισμός προσδιορίζει το εφαρμοστέο δίκαιο ακόμα και αν δεν πρόκειται για δίκαιο κράτους μέλους» (βλέπε 4.3.9)·

v.

αντικατάσταση του άρθρου 26 (Τίτλος «Παραπομπή» και όχι «Αναπαραπομπή») από το ακόλουθο άρθρο: «Εάν ο θανών δεν έχει επιλέξει ένα δίκαιο σύμφωνα με το άρθρο 17 και το εφαρμοστέο δίκαιο σύμφωνα με τον Κανονισμό είναι το δίκαιο μιας τρίτης χώρας και οι κανόνες του σχετικά με τη σύγκρουση νόμων ορίζουν ως εφαρμοστέο το δίκαιο είτε ενός κράτους μέλους της ΕΕ είτε άλλης τρίτης χώρας που θα εφάρμοζε το εθνικό δίκαιο της, εφαρμόζεται το δίκαιο αυτού του άλλου κράτους. Το άρθρο αυτό δεν εφαρμόζεται σε κληρονομικές συμβάσεις, των οποίων το συνδετικό στοιχείο που προβλέπεται στο άρθρο 18, παρ. 2 είναι το δίκαιο με τη μεγαλύτερη συνάφεια» (βλέπε 4.3.10.1)·

vi.	εισαγωγή στο άρθρο 27 της λέξης «προδήλως» πριν τη λέξη «ασυμβίβαστη» σε όλες τις γλώσσες, καθώς και εισαγωγή της λέξης «διεθνή» πριν τη «δημόσια τάξη» τουλάχιστον στα γαλλικά και τα ιταλικά (βλέπε 4.3.11)·

vii.	αντικατάσταση της φράσης «οι ρυθμίσεις της» από τη φράση «οι διατάξεις της» στο άρθρο 27, παράγραφος 2, σε όλες τις γλώσσες (βλέπε 4.3.12)·

viii.

παράταση της χρονικής περιόδου που προβλέπεται στο άρθρο 43, παράγραφος 2, σε 9 ή 12 μήνες (βλέπε 4.6.1.).

2.   Ιστορικό

2.1   Η πρόταση αφορά ένα περίπλοκο θέμα, το οποίο είναι σημαντικό για κάθε πολίτη που έχει τη συνήθη κατοικία του (με ορισμένες πρόσθετες διατάξεις στο άρθρο 6) στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ανεξαρτήτως της ιθαγένειάς του. Η Πράσινη Βίβλος με τίτλο «Κληρονομική διαδοχή και διαθήκη» (1) εγκαινίασε μια ευρεία διεργασία διαβουλεύσεων σχετικά με τις εξ αδιαθέτου ή εκ διαθήκης κληρονομικές διαδοχές που εμφανίζουν διεθνή χαρακτήρα.

2.2   Η πρακτική σημασία της ΠΚ ως μέσου θέσπισης ενιαίων κανόνων απορρέει από την ποικιλία που παρουσιάζουν σήμερα οι νομικοί κανόνες των κρατών μελών της ΕΕ όσον αφορά:

α)	τον προσδιορισμό του εφαρμοστέου δικαίου·

β)	την έκταση της δικαιοδοσίας των δικαστηρίων τους όσον αφορά τις υποθέσεις διεθνών διαθηκών και κληρονομικών διαδοχών·

γ)	τις προϋποθέσεις για την αναγνώριση και την εκτελεστότητα των αποφάσεων που έχουν εκδοθεί σε άλλο κράτος μέλος·

δ)	τις προϋποθέσεις για την αναγνώριση και την εκτελεστότητα των δημόσιων εγγράφων που έχουν εκδοθεί σε άλλο κράτος μέλος.

2.3   Χάριν σαφήνειας, η ΠΚ αποσκοπεί στη θέσπιση ενιαίου καθεστώτος για αυτούς τους κανόνες, που υπάγονται όλοι τους στο ιδιωτικό διεθνές δίκαιο και συναρτούν τα αποτελέσματα των διεθνών διαθηκών και κληρονομικών διαδοχών από το δίκαιο που κρίνεται εφαρμοστέο βάσει των ειδικών κανόνων του επιλαμβανομένου δικαστηρίου (κράτους μέλους της ΕΕ) για τη σύγκρουση νόμων (που περιέχονται στην ΠΚ). Αντιστρόφως, η ΠΚ δεν αποσκοπεί να έχει, αυτή καθαυτή, καμία συνέπεια για το εσωτερικό ουσιαστικό δίκαιο των κρατών μελών της ΕΕ, το οποίο διέπει το καθεστώς, τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των κληρονόμων ως προς την ιδιοκτησία (ή νόμιμη μοίρα) του θανόντος. Εξάλλου, το ευρωπαϊκό κληρονομητήριο που θεσπίζεται στο κεφάλαιο VI δεν αποτελεί εξαίρεση, αλλά αφορά την απόδειξη της ιδιότητας κληρονόμου ή κληροδόχου και δεν προβλέπει ομοιόμορφες διατάξεις εσωτερικού ουσιαστικού δικαίου σχετικά με τις απαραίτητες προϋποθέσεις για την απόκτηση αυτής της ιδιότητας. Γενικότερα, πέραν από την παρούσα ΠΚ, το εσωτερικό ουσιαστικό δίκαιο δεν εμπίπτει στις αρμοδιότητες που εκχωρούνται στην ΕΕ βάσει του άρθρου 65 στοιχείο β) της Συνθήκης.

3.   Γενικές παρατηρήσεις

3.1   Στη γνωμοδότησή της (2) σχετικά με την Πράσινη Βίβλο για την κληρονομική διαδοχή και τη διαθήκη, η ΕΟΚΕ, μεταξύ άλλων παρατηρήσεων:

α)	επικρότησε την Πράσινη Βίβλο, θεωρώντας «τα ερωτήματα που θέτει θεμελιώδη και επείγοντα»·

β)	επέστησε την προσοχή της Επιτροπής στα «φορολογικά προβλήματα τα οποία μπορούν να προκύψουν σε κληρονόμους μιας κληρονομιάς η οποία βρίσκεται σε δύο ή περισσότερες χώρες»· και

γ)

εξέφρασε απερίφραστα το ενδιαφέρον της, επισημαίνοντας ότι «θεωρεί ότι το θέμα των διαθηκών και της κληρονομικής διαδοχής είναι σημαντικό για τους ευρωπαίους πολίτες. Οι ελπίδες τους για απλούστευση των διαδικασιών, μεγαλύτερη νομική και φορολογική ασφάλεια και ταχύτερη διευθέτηση των διεθνών κληρονομικών διαδοχών, πράγματα που αναμένουν από μία κοινοτική πρωτοβουλία, δεν πρέπει να αγνοηθούν».

3.2   Η δήλωση ενδιαφέροντος της ΕΟΚΕ για το θέμα των διαθηκών και των κληρονομικών διαδοχών, θέμα το οποίο χαρακτήρισε «σημαντικό για τους ευρωπαίους πολίτες», πρέπει να ανανεωθεί, τέσσερα χρόνια μετά την ανάλυση της Πράσινης Βίβλου, σε σχέση με τη διάρθρωση και τις συγκεκριμένες διατάξεις που προτείνει η Επιτροπή στην ΠΚ.

3.3   Το δυναμικό και τα ενδιαφερόμενα μέρη της σημερινής ΠΚ

3.3.1   Υπενθυμίζεται ότι η ΕΟΚΕ, στη γνωμοδότησή της (3), είχε ζητήσει από την Επιτροπή να εξετάσει τα φορολογικά θέματα και είχε εκφράσει το ενδιαφέρον της για «μεγαλύτερη (…) φορολογική ασφάλεια». Ωστόσο, η ΠΚ, δεδομένου του πεδίου εφαρμογής της στο στενό πλαίσιο των αρμοδιοτήτων που εκχωρούνται στην ΕΕ βάσει του άρθρου 65 της Συνθήκης, αφορά τις πτυχές των διαθηκών και των κληρονομικών διαδοχών που άπτονται του ιδιωτικού διεθνούς δικαίου και δεν αποσκοπεί να επιφέρει άμεσα αποτελέσματα στο δίκαιο των κρατών μελών που σχετίζεται με τις φορολογικές πτυχές των διεθνών διαθηκών και κληρονομικών διαδοχών.

3.3.2   Παρότι οι διαθήκες, εάν υπάρχουν, συντάσσονται και μπορούν να ανακληθούν από τον διαθέτη πριν από τον θάνατό του, οι δε κανόνες για την κληρονομική διαδοχή εφαρμόζονται αμέσως μετά τον θάνατο, τόσο οι διαθήκες όσο και οι κληρονομικές διαδοχές έχουν νομική ισχύ και παράγουν νομικά αποτελέσματα μόνο μετά θάνατο, και διέπουν τις κληρονομικές του συνέπειες. Η ΠΚ, συνεπώς, αφορά όλα τα μέλη και όλες τις κατηγορίες ενδιαφερομένων της κοινωνίας των πολιτών.

3.3.3   Ωστόσο, για να αποσαφηνισθεί το πεδίο εφαρμογής της, πρέπει να επισημανθεί ότι η ΠΚ:

α)	ισχύει μόνο για τις διαθήκες και κληρονομικές διαδοχές διεθνούς χαρακτήρα –ο ορισμός του οποίου δίδεται στην ΠΚ– και όχι για τις καθαρώς εγχώριες κληρονομικές διαδοχές που είναι και οι πιο πολυάριθμες· και

β)	ισχύει μόνο για άτομα, δηλ. για φυσικά πρόσωπα και όχι για νομικά πρόσωπα ιδιωτικού ή δημόσιου δικαίου.

3.4   Στόχοι και αρχή της επικουρικότητας

3.4.1   Ασφαλώς, η ομοιομορφία και η δεσμευτικότητα που συνεπάγεται ένας κανονισμός της ΕΕ για τα κράτη μέλη, την εσωτερική νομοθεσία τους και τα δικαστήριά τους εξηγούν το γεγονός ότι η ΠΚ θα αυξήσει σημαντικά την προβλεψιμότητα του δικαίου για όλα τα ζητήματα που ρυθμίζει. Το αποτέλεσμα αυτό συνιστά την άμεση προστιθέμενη αξία της ΠΚ. Η εξασφάλιση ποιότητας και ακρίβειας κατά τη θέσπιση των διατάξεών της αποτελεί προτεραιότητα.

3.4.2   Ο δεδηλωμένος στόχος της «εξάλειψης όλων των εμποδίων στην ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων» δεν πρέπει να μας κάνει να παραβλέψουμε το γεγονός ότι το κατά πόσο ένα πρόσωπο έχει ή όχι ιδιότητα «κληρονόμου» και νόμιμα «δικαιώματα» επί των περιουσιακών στοιχείων του θανόντος σε ένα κράτος μέλος της ΕΕ δεν καθορίζεται από τις διατάξεις του ιδιωτικού διεθνούς δικαίου (που αποτελούν το αντικείμενο της ΠΚ), αλλά από τις σχετικές διατάξεις του εφαρμοστέου ουσιαστικού δικαίου κάθε κράτους μέλους σχετικά με τις διαθήκες και τις κληρονομικές διαδοχές. Η ΠΚ δεν επιφέρει καμία αλλαγή στο εν λόγω δίκαιο, αφού δεν εναρμονίζει τις διατάξεις αυτές. Με την έναρξη της ισχύος της Συνθήκης της Λισσαβώνας, απαιτείται αναθεώρηση και, όπου κρίνεται απαραίτητο, αναδιατύπωση της αιτιολογικής έκθεσης της πρότασης. Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει την έκκληση που διατύπωσε ως προς τις θέσεις του Ηνωμένου Βασιλείου, της Ιρλανδίας και της Δανίας, ούτως ώστε τα εν λόγω κράτη μέλη να επιβεβαιώσουν τη βούληση εφαρμογής του κανονισμού αυτού.

3.4.3   Μετά τη διευκρίνιση αυτή, το σημείο 1.2 της αιτιολογικής έκθεσης της ΠΚ παραθέτει μία επακριβώς διατυπωμένη δήλωση («Σήμερα, οι εν λόγω πολίτες έχουν να αντιμετωπίσουν συνεπώς σοβαρές δυσκολίες όσον αφορά την άσκηση των δικαιωμάτων τους στο πλαίσιο μιας διεθνούς κληρονομικής διαδοχής») και ένα λιγότερο πειστικό και ευρείας εμβέλειας συμπέρασμα, που καλύπτει και το δικαίωμα στην ιδιοκτησία («Οι εν λόγω διαφορετικοί μεταξύ τους κανόνες εμποδίζουν επίσης την πλήρη άσκηση του δικαιώματος στην ιδιωτική ιδιοκτησία»). Αντ' αυτού κρίνεται πιο κατάλληλο και ακριβές να χρησιμοποιηθούν ηπιότεροι όροι, όπως «Οι εν λόγω διαφορετικοί μεταξύ τους κανόνες εμποδίζουν επίσης και καθυστερούν την άσκηση του νόμιμου δικαιώματος των κληρονόμων στην ιδιοκτησία των περιουσιακών στοιχείων του θανόντος».

3.4.4   Στη φράση «Ως εκ τούτου, τυχόν μονομερής δράση των κρατών μελών θα αντέβαινε στον συγκεκριμένο στόχο», οι λέξεις «θα αντέβαινε» είναι υπερβολικές. Εάν τα κράτη μέλη της ΕΕ το επιθυμούν, μπορούν, παρά τον Κανονισμό, να επιδιώξουν τουλάχιστον τον ομοιόμορφο προσδιορισμό του εφαρμοστέου δικαίου, κυρώνοντας τη Σύμβαση της Χάγης για την κληρονομική διαδοχή του 1989. Η ΕΟΚΕ θεωρεί πιο ενδεδειγμένη μια ηπιότερη διατύπωση, όπως «Η μονομερής δράση των κρατών μελών δεν θα επαρκούσε για την επίτευξη όλων των στόχων της ΠΚ».

4.   Ειδικές παρατηρήσεις

4.1   Κεφάλαιο I: Πεδίο εφαρμογής και δομή

4.1.1   Σκοπός της ΠΚ είναι να καλύψει τις διαθήκες και τις κληρονομικές διαδοχές που έχουν διεθνή χαρακτήρα, αλλά δεν παρέχει ορισμό του χαρακτήρα αυτού. Χάριν σαφήνειας, θα πρέπει να συμπεριληφθεί στην ΠΚ μια αναφορά στην εφαρμογή της ΠΚ μόνο σε «καταστάσεις με διεθνή χαρακτήρα» ή «καταστάσεις που συνεπάγονται σύγκρουση νόμων».

4.1.2   Όπως φαίνεται και στον τίτλο της, η ΠΚ καλύπτει τόσο τη δικαιοδοσία (Κεφάλαιο ΙΙ) όσο και την αναγνώριση και εκτέλεση των αποφάσεων (Κεφάλαιο IV), δηλαδή εκείνους τους δύο κλάδους του ιδιωτικού διεθνούς δικαίου οι οποίοι, εκτός από τους κανόνες για το εφαρμοστέο δίκαιο, αποτελούν αντικείμενο του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 44/2001, της 22ας Δεκεμβρίου 2000, για τη διεθνή δικαιοδοσία και την αναγνώριση και εκτέλεση αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις (στο εξής «κανονισμός αριθ. 44/2001»), από το πεδίο εφαρμογής του οποίου αποκλείονται οι διαθήκες και οι κληρονομικές διαδοχές. Αυτό το κενό εξηγεί τη σημασία της απόφασης που ελήφθη να καλύψει η πρόταση, και να θεσπίσει ενιαίους κανόνες, και για τους τρεις κλάδους του ιδιωτικού διεθνούς δικαίου, δηλαδή το εφαρμοστέο δίκαιο, τη δικαιοδοσία και την αναγνώριση και εκτέλεση των αποφάσεων που αφορούν διεθνείς κληρονομικές διαδοχές.

4.2   Κεφάλαιο ΙΙ: Διεθνής δικαιοδοσία

4.2.1   Το Κεφάλαιο II (άρθρα 3-15) αφορά τη «Διεθνή δικαιοδοσία» και εφαρμόζεται σε όλα τα δικαστήρια των κρατών μελών, καθώς και στις μη δικαιοδοτικές αρχές μόνον όταν υπάρχει ανάγκη.

4.2.2   Η διεθνής δικαιοδοσία ανατίθεται γενικά στα δικαστήρια του κράτους μέλους, στην επικράτεια του οποίου ο θανών είχε τη συνήθη κατοικία του κατά τον χρόνο του θανάτου. Είναι σαφές ότι δεν προβλέπεται καμία προϋπόθεση όσον αφορά την ιθαγένεια. Σημειωτέον ότι και το γενικό καθεστώς (lex generalis) της ΕΕ για τη δικαιοδοσία, που είναι ο κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 44/2001, καθορίζει τη γενική δικαιοδοσία βάσει της κατοικίας, χωρίς καμία αναφορά στην ιθαγένεια.

Η εν λόγω γενική διεθνής δικαιοδοσία εφαρμόζεται, σύμφωνα με την ΠΚ, στους (αποβιώσαντες) υπηκόους της ΕΕ, αλλά και σε υπηκόους τρίτων χωρών, εάν κατά τον χρόνο του θανάτου τους είχαν τη συνήθη κατοικία τους σε κράτος μέλος της ΕΕ.

4.2.3   Εάν η συνήθης κατοικία του θανόντος κατά τον χρόνο του θανάτου δεν βρισκόταν σε κράτος μέλος, τα δικαστήρια ενός κράτους μέλους έχουν παρόλα αυτά «επικουρική δικαιοδοσία» σε αρκετές περιπτώσεις, όπου η δικαιοδοσία των δικαστηρίων των κρατών μελών της ΕΕ επεκτείνεται πολύ πιο πέρα από την απλή περίπτωση, κατά την οποία η συνήθης κατοικία του θανόντος κατά τον χρόνο του θανάτου του βρισκόταν σε κράτος μέλος. Η ιθαγένεια δεν αποτελεί μεν προϋπόθεση για τον καθορισμό της γενικής δικαιοδοσίας, αλλά καθίσταται αιτία επικουρικής δικαιοδοσίας.

4.2.4   Τα δικαστήρια του κράτους μέλους στο οποίο βρίσκεται η ιδιοκτησία δεν έχουν γενικά καμία δικαιοδοσία σύμφωνα με την ΠΚ. Μία μόνο μερική εξαίρεση υπάρχει όσον αφορά τη μεταβίβαση της κυριότητας και την καταχώριση ή τη μεταγραφή της στο κτηματολόγιο.

4.3   Κεφάλαιο III: Εφαρμοστέο δίκαιο

4.3.1   Το Κεφάλαιο III (άρθρα 16-28) προβλέπει ενιαίους κανόνες για το εφαρμοστέο δίκαιο. Ο γενικός κανόνας είναι ότι για το σύνολο της κληρονομιάς είναι εφαρμοστέο το δίκαιο του κράτους στο οποίο ο θανών είχε τη συνήθη κατοικία του κατά τον χρόνο του θανάτου. Δεν εφαρμόζεται καμία άλλη προϋπόθεση, όπως π.χ. η ιθαγένεια. Δεν γίνεται διάκριση μεταξύ κινητών και ακίνητων περιουσιακών στοιχείων.

4.3.2   Σημειωτέον ότι οι κανόνες της ΠΚ σχετικά με τη σύγκρουση δικαίου, οι οποίοι θα πρέπει να εφαρμόζονται από τα δικαστήρια των κρατών μελών της ΕΕ, προσδιορίζουν το εφαρμοστέο δίκαιο ανεξαρτήτως του αν το κράτος όπου θα εφαρμοστεί είναι κράτος μέλος της ΕΕ ή όχι (άρθρο 25).

4.3.3   Κατά παράδοση, το ιδιωτικό διεθνές δίκαιο αναγνωρίζει την «αυτονομία της βούλησης των μερών», δηλ. τη δυνατότητα των μερών να επιλέξουν οποιοδήποτε εφαρμοστέο δίκαιο επιθυμούν για τα συμβατικά ζητήματα. Σύμφωνα με την ΠΚ, ο διαθέτης δύναται να επιλέξει το δίκαιο που θα διέπει το σύνολο της κληρονομιάς, αλλά επιτρέπεται να επιλέξει μόνο το δίκαιο του κράτους του οποίου έχει την ιθαγένεια.

4.3.4   Χάριν προβλεψιμότητας του δικαίου, η επιλογή αυτή πρέπει να προσδιορίζεται ρητώς και να περιλαμβάνεται σε δήλωση που έχει περιβληθεί τον τύπο που προβλέπεται για τις διατάξεις τελευταίας βουλήσεως.

4.3.5   Ένα διαφορετικό ζήτημα, το οποίο δεν πρέπει να συγχέεται με την επιλογή του δικαίου που διέπει το σύνολο της κληρονομιάς, είναι οι «κληρονομικές συμβάσεις». Μια σύμβαση με αντικείμενο την κληρονομική διαδοχή ενός προσώπου διέπεται από το δίκαιο το οποίο, σύμφωνα με την ΠΚ, θα ήταν εφαρμοστέο στην κληρονομική διαδοχή του εν λόγω προσώπου σε περίπτωση θανάτου του την ημέρα σύναψης της σύμβασης. Χρησιμοποιούνται εναλλακτικά συνδετικά στοιχεία σύμφωνα με την επιλογή του ευνοϊκότερου δικαίου.

4.3.6   Τόσο από συγκριτική άποψη όσο και για την ομοιόμορφη εφαρμογή του δικαίου, ένα πολύ σημαντικό ζήτημα είναι το πεδίο του εφαρμοστέου δικαίου. Η ΠΚ επεκτείνει το πεδίο του εφαρμοστέου δικαίου στο σύνολο της κληρονομικής διαδοχής, από την έναρξή της μέχρι την οριστική μεταβίβαση της κληρονομικής περιουσίας στους δικαιούχους. Το σκεπτικό είναι σαφώς η υπαγωγή όσο το δυνατόν περισσότερων νομικών ζητημάτων σε ένα και το αυτό εφαρμοστέο δίκαιο, προκειμένου να ενισχυθεί η προβλεψιμότητα του δικαίου και να περιοριστεί η περίπλοκη και χρονοβόρα εξέταση περισσότερων του ενός δικαίων (συνήθως αλλοδαπών). Η ΠΚ παρέχει έναν εκτενή και μη εξαντλητικό κατάλογο των ζητημάτων που διέπονται από το εφαρμοστέο δίκαιο, επιτρέποντας έτσι την κάλυψη και μη αναφερόμενων ζητημάτων της κληρονομικής διαδοχής, από την έναρξή της μέχρι την οριστική μεταβίβαση της κληρονομιάς στους δικαιούχους.

4.3.7   Το εφαρμοστέο δίκαιο διέπει το σύνολο της κληρονομικής διαδοχής, από την έναρξή της μέχρι την οριστική μεταβίβαση της κληρονομιάς στους δικαιούχους, αλλά δεν εμποδίζει την εφαρμογή του δικαίου του κράτους όπου βρίσκεται το εκάστοτε περιουσιακό στοιχείο όταν αυτό το τελευταίο δίκαιο, αναφορικά με την αποδοχή ή την αποποίηση της κληρονομιάς ή κληροδοσίας, επιβάλλει παρεπόμενες διατυπώσεις σε σχέση με εκείνες που προβλέπει το εφαρμοστέο στην κληρονομική διαδοχή δίκαιο.

4.3.8   Όσον αφορά αυτή τη διάταξη, συνιστάται να διευκρινιστεί εάν στο άρθρο 21 παράγραφος 1, στη φράση «παρεπόμενες διατυπώσεις», είναι σωστός ο όρος «παρεπόμενες» (δηλ. μεταγενέστερες) ή μήπως ο σκοπούμενος όρος είναι μάλλον «πρόσθετες» ή «άλλες» (διατυπώσεις). Επισημαίνεται ότι οι λέξεις «πρόσθετες» ή «άλλες» θα ήταν προτιμότερες στο πλαίσιο αυτής της διάταξης.

4.3.9   Η ΕΟΚΕ είναι της γνώμης πως η ορολογία που χρησιμοποιείται στη διάταξη για την «Οικουμενική εφαρμογή» (άρθρο 25) θα πρέπει να αντικατοπτρίζει με σαφήνεια απλώς και μόνο αυτό που πράγματι κάνει το κεφάλαιο ΙΙΙ του προτεινόμενου κανονισμού: τον προσδιορισμό του εφαρμοστέου δικαίου. Απλούστερη και προτιμότερη διατύπωση θα ήταν, συνεπώς, η εξής: «Οικουμενική εφαρμογή: Ο παρών κανονισμός προσδιορίζει το εφαρμοστέο δίκαιο ακόμα και αν δεν πρόκειται για δίκαιο κράτους μέλους».

4.3.10   Αφήνοντας κατά μέρος την επιλογή του εθνικού δικαίου από τον θανόντα (άρθρο 17), ο Κανονισμός εφαρμόζει γενικά το δίκαιο του δικάζοντος δικαστηρίου, ήτοι του δικαστηρίου του κράτους μέλους της ΕΕ όπου ο θανών είχε τη συνήθη κατοικία του κατά το χρόνο του θανάτου του/της. Ωστόσο, δυνάμει της επικουρικής δικαιοδοσίας (άρθρο 6) μπορεί να εφαρμόζεται το δίκαιο μιας τρίτης χώρας. Σε αυτές τις περιπτώσεις, δεν θα πρέπει να επιτρέπεται στον Κανονισμό να καταρρίπτει την ενότητα των συνδετικών στοιχείων που μπορεί να υπάρχουν ήδη με ορισμένες τρίτες χώρες (ενότητα που λειτουργεί προς όφελος του θανόντος και των κληρονόμων του) και να εκχωρεί αρμοδιότητα σε ένα εθνικό νομικό σύστημα, το οποίο από τη δική του οπτική δεν είναι εφαρμοστέο σε δεδομένη κληρονομική διαδοχή. Για την κάλυψη αυτής της ανάγκης και για έναν καλύτερο και ισόρροπο συντονισμό των κρατών μελών της ΕΕ και των τρίτων χωρών, προτείνεται η αντικατάσταση του υφιστάμενου άρθρου 26 (τίτλος «Παραπομπή» και όχι «Αναπαραπομπή») από το ακόλουθο άρθρο:

4.3.10.1

«Εάν ο θανών δεν έχει επιλέξει ένα δίκαιο σύμφωνα με το άρθρο 17 και το εφαρμοστέο δίκαιο σύμφωνα με τον Κανονισμό είναι το δίκαιο μιας τρίτης χώρας και οι κανόνες του σχετικά με τη σύγκρουση νόμων ορίζουν ως εφαρμοστέο το δίκαιο είτε ενός κράτους μέλους της ΕΕ είτε άλλης τρίτης χώρας που θα εφάρμοζε το εθνικό δίκαιο της, εφαρμόζεται το δίκαιο αυτού του άλλου κράτους. Το άρθρο αυτό δεν εφαρμόζεται σε κληρονομικές συμβάσεις, των οποίων το συνδετικό στοιχείο που προβλέπεται στο άρθρο 18, παρ. 2 είναι το δίκαιο με τη μεγαλύτερη συνάφεια».

4.3.10.2

Αυτή η νέα διάταξη προσαρμόζεται στον Κανονισμό (4) και προσπαθεί να βελτιώσει (5) μια παρόμοια διάταξη που διατηρήθηκε στη Σύμβαση της Χάγης για την κληρονομική διαδοχή για τον ίδιο λόγο, ήτοι «διότι οι περισσότερες αντιπροσωπείες (…) την αναγνώρισαν ως προσπάθεια διαφύλαξης της ενότητας όπου υπάρχει ήδη» (6). Επιπλέον, η ευελιξία την οποία προσφέρει αυτή η διάταξη (νέο άρθρο 26) συνάδει με το νόμο και την πρακτική της «παραπομπής» σε ορισμένες τρίτες χώρες, όπως για παράδειγμα στις ΗΠΑ (7). Το γεγονός ότι οι κανονισμοί «Ρώμη I» και «Ρώμη II» έχουν αποκλείσει ρητά κάθε διάταξη σχετικά με την «παραπομπή» αντικατοπτρίζει το γεγονός ότι το αντικείμενό τους (συμβατικές και μη συμβατικές υποχρεώσεις) είναι πολύ διαφορετικό από τα θέματα κληρονομικής διαδοχής. Αυτός ο αποκλεισμός στους κανονισμούς Ρώμη I και II δεν αποτελεί από μόνος του σοβαρό επιχείρημα για τον αποκλεισμό του νέου άρθρου 26 ανωτέρω, το οποίο είναι καθοριστικό σε θέματα κληρονομικής διαδοχής και λειτουργεί προς όφελος του θανόντος και των κληρονόμων του, ενώ εξυπηρετεί έναν πιο ισόρροπο συντονισμό των συνδετικών στοιχείων μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ και τρίτων χωρών.

4.3.11   Μια παραδοσιακή, αλλά βασική διάταξη είναι το άρθρο 27 περί δημοσίας τάξεως. Σύμφωνα με μια μάλλον τυποποιημένη χρήση, προτείνεται η εισαγωγή του όρου «προδήλως» πριν τη φράση «ασυμβίβαστη με τη δημόσια τάξη…» σε όλες τις γλώσσες του Κανονισμού, και του όρου «διεθνή» πριν τη «δημόσια τάξη» τουλάχιστον στα γαλλικά και τα ιταλικά (και κατά περίπτωση στις άλλες γλώσσες). Καινοτόμος και χρήσιμος είναι ο ειδικά προσαρμοσμένος στα θέματα κληρονομικής διαδοχής αποκλεισμός αυτής της διάταξης «μόνο για τον λόγο ότι οι ρυθμίσεις της σχετικά με τη νόμιμη μοίρα διαφέρουν από εκείνες που ισχύουν στο κράτος του δικάζοντος δικαστή».

4.3.12   Στο άρθρο 27, παρ. 2, η αγγλική έκδοση «οι ρήτρες της σχετικά» δεν ταυτίζεται με τη γαλλική έκδοση «οι όροι της σχετικά». Προτείνεται να διατηρηθεί η φράση «οι ρυθμίσεις της σχετικά» σε όλες τις γλώσσες του Κανονισμού.

4.4   Κεφάλαιο IV: Αναγνώριση και εκτέλεση

4.4.1   Ακολουθώντας το πρότυπο του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 44/2001, το κεφάλαιο IV της ΠΚ περιλαμβάνει τα άρθρα 29-33 σχετικά με την αναγνώριση.

4.4.2   Απλοποίηση των διεθνών κληρονομικών διαδοχών στην Ευρώπη θα προκύψει από την αρχή ότι οι αποφάσεις που εκδίδονται κατ’ εφαρμογή της ΠΚ σε οποιοδήποτε κράτος μέλος της ΕΕ αναγνωρίζονται στα υπόλοιπα κράτη μέλη, χωρίς να απαιτείται καμία ειδική διαδικασία.

4.4.3   Δεν επιτρέπεται επί της ουσίας αναθεώρηση αποφάσεων της αλλοδαπής στο κράτος μέλος στο οποίο ζητείται η αναγνώριση, ενώ μη αναγνώριση υπάρχει μόνο σε τέσσερις περιπτώσεις.

4.5   Κεφάλαιο V: Δημόσια έγγραφα

4.5.1   Περαιτέρω σημαντική απλοποίηση των διεθνών κληρονομικών διαδοχών θα προκύψει από το γεγονός ότι τα επίσημα σε θέματα κληρονομικών διαδοχών δημόσια έγγραφα, που έχουν εκδοθεί ή καταχωρισθεί επίσημα σε ένα κράτος μέλος, αναγνωρίζονται, σύμφωνα με την ΠΚ, στα υπόλοιπα κράτη μέλη.

4.6   Κεφάλαιο VI: Ευρωπαϊκό κληρονομητήριο

4.6.1   Το ευρωπαϊκό κληρονομητήριο, το οποίο θεσπίζεται με την ΠΚ, συνιστά απόδειξη της ιδιότητας κληρονόμου ή κληροδόχου και των εξουσιών των εκτελεστών της διαθήκης ή των τρίτων διαχειριστών. Προτείνεται η παράταση της σχετικής χρονικής περιόδου σε 9 ή 12 μήνες στο άρθρο 43, παρ. 2.

4.6.2   Το υπόδειγμα της αίτησης έκδοσης κληρονομητηρίου πρέπει να απλουστευθεί και οι περιττές πληροφορίες που αναφέρονται στο σημείο 4.7 να απαλειφθούν.

---

(1)  COM(2005) 65 τελικό.

(2)  ΕΕ C 28 της 3.2.2006, σ. 1.

(3)  ΕΕ C 28 της 3.2.2006, σ. 1.

(4)  Και έτσι επεκτείνει τη λειτουργία της «παραπομπής» από τις τρίτες χώρες στα κράτη μέλη της ΕΕ.

(5)  Με αποκλεισμό της λειτουργίας της όχι μόνο στην περίπτωση προσδιορισμού του δικαίου που είναι εφαρμοστέο (Professio iuris - άρθρο 17), αλλά και ως προς τα συνδετικά στοιχεία διαφορετικού χαρακτήρα και μεθοδολογίας (ρήτρες εξαίρεσης, όπως το δίκαιο με τη μεγαλύτερη συνάφεια στο άρθρο 18, παρ. 2).

(6)  Έκθεση Waters, σ. 553, Πρακτικά της δέκατης έκτης συνεδρίασης, 3 έως 20 Οκτωβρίου 1988, T.II, Hague Conference of Private International Law (Διάσκεψη της Χάγης για το ιδιωτικό διεθνές δίκαιο), 1990. Άρθρο 4, Convention on the Law Applicable to Succession to the Estates of Deceased Persons (Σύμβαση για το εφαρμοστέο δίκαιο στις περιπτώσεις κληρονομικής διαδοχής) (1η Αυγούστου 1989). Επίσης P.Lagarde, La nouvelle Convention de la Haye sur la loi applicable aux successions (Η νέα Σύμβαση της Χάγης για το εφαρμοστέο δίκαιο στις κληρονομικές διαδοχές), RCDIP 1989, σ. 249 (258).

(7)  Όσον αφορά το άρθρο 4 της Σύμβασης της Χάγης, E.F.Scoles, Η Σύμβαση της Χάγης για την κληρονομική διαδοχή, AJCL 1994 σ. 85, (113).

---