2.3.2018   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 81/57

Εισηγήτρια:

η κ. Anne CHASSAGNETTE

Συνεισηγητής:

ο κ. Carlos TRIAS PINTÓ

1.1.

Το οικονομικό μοντέλο που βασίζεται στο σχήμα «εξόρυξη, παραγωγή, κατοχή, απόρριψη» αμφισβητείται λόγω της αύξησης των οικονομικών, κοινωνικών και περιβαλλοντικών προκλήσεων που αντιμετωπίζει η Ευρώπη.

1.2.

Διαπιστώνουμε την ανάδυση μιας υβριδικής οικονομίας όπου η παραδοσιακή αρχιτεκτονική της αγοράς αμφισβητείται από την εμφάνιση πολλών νέων μοντέλων τα οποία μεταβάλλουν τις σχέσεις μεταξύ παραγωγών, διανομέων και καταναλωτών.

1.3.

Εκτός από την οικονομική αποδοτικότητα, μερικά από τα νέα αυτά μοντέλα όπως η οικονομία της λειτουργικότητας, του διαμοιρασμού ή της υπεύθυνης χρηματοοικονομικής διαχείρισης, επιδιώκουν —ή ισχυρίζονται— ότι ανταποκρίνονται σε άλλες προκλήσεις οι οποίες είναι καθοριστικές για τους ανθρώπους και τον πλανήτη και αποφασιστικής σημασίας για την αειφόρο ανάπτυξη, όπως:

1.4.

Για την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ), η υποστήριξη των εν λόγω φορέων καινοτομίας αποτελεί ευκαιρία να καταστεί ηγέτιδα καινοτόμων οικονομικών μοντέλων που θα συνδέουν αναπόσπαστα τις έννοιες της οικονομικής ευημερίας, της ποιοτικής κοινωνικής προστασίας και της περιβαλλοντικής αειφορίας, και θα καθορίσουν ένα «ευρωπαϊκό σήμα». Ως εκ τούτου, η ΕΕ πρέπει να είναι φιλόδοξη ως προς το θέμα αυτό.

1.5.

Για να επιτευχθεί αυτό, η παρούσα γνωμοδότηση διατυπώνει τις ακόλουθες 10 συστάσεις:

1.5.1.

Διασφάλιση καλύτερου συντονισμού των εργασιών στην ΕΕ για τη βιώσιμη οικονομία μέσω της δημιουργίας μόνιμης δομής για τη νέα βιώσιμη οικονομία. Η δομή αυτή θα είναι εφοδιασμένη με εργαλεία αξιολόγησης και επικοινωνίας προκειμένου να παρακολουθείται η ανάπτυξη των νέων οικονομικών μοντέλων με δυνατότητες βιώσιμης ανάπτυξης και η εφαρμογή των συστάσεων που περιλαμβάνονται στο παρόν έγγραφο. Μια τέτοια δομή θα προωθήσει τον διάλογο μεταξύ των διαφόρων ενδιαφερομένων σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Η ΕΟΚΕ θα μπορούσε να συμβάλει στην προσπάθεια αυτή, δημιουργώντας δικό της παρατηρητήριο για τη νέα οικονομία, όπως έχει ήδη συστηθεί σε διάφορες γνωμοδοτήσεις.

1.5.2.

1.5.3.

Είναι ανάγκη να διασφαλιστεί ότι τα νέα μοντέλα πληρούν όντως τα κριτήρια βιωσιμότητας. Με πρόφαση τις έννοιες της νέας βιώσιμης οικονομίας, ορισμένοι φορείς αναπτύσσουν μοντέλα που δεν είναι αναγκαστικά βιώσιμα σε όλες τις πτυχές. Η Επιτροπή θα πρέπει να λάβει υπόψη όχι μόνον τις ευκαιρίες, αλλά και τους ενδεχόμενους κινδύνους που ενέχουν ορισμένα από τα νέα οικονομικά μοντέλα, ειδικά όσον αφορά κοινωνικά ζητήματα και θέματα ρύθμισης της εργασίας και αθέμιτου φορολογικού ανταγωνισμού.

1.5.4.

Η ΕΕ πρέπει να ενθαρρύνει και να υποστηρίξει την εκπαίδευση, την κατάρτιση και την πληροφόρηση προς βελτίωση της γνώσης των νέων βιώσιμων οικονομικών μοντέλων και του ρόλου της βιώσιμης χρηματοοικονομικής διαχείρισης μεταξύ όλων των ενδιαφερομένων. Στόχος είναι να υπογραμμιστεί η συμβατότητα και, ενδεχομένως, οι εντάσεις και η ανάγκη συμβιβασμών που υφίστανται μεταξύ, αφενός, των προκλήσεων της βιωσιμότητας και, αφετέρου, της οικονομικής κερδοφορίας.

1.5.5.

Η Επιτροπή θα πρέπει να αναλύσει και να συμπληρώσει (χωρίς να υποκαταστήσει) τις ιδιωτικές πρωτοβουλίες που αποσκοπούν στην ανταλλαγή ορθών πρακτικών και εμπειριών μεταξύ των φορέων καινοτομίας μέσω δικτύων, διαδικτυακών πλατφορμών, συνεδρίων κ.λπ. Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει ήδη τέτοιου είδους πρωτοβουλίες συνδιαχειριζόμενη με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή μια νέα πλατφόρμα για την κυκλική οικονομία.

1.5.6.

Οι δημόσιες αρχές της ΕΕ πρέπει να διασφαλίσουν ότι οι φορείς νέων, πραγματικά βιώσιμων οικονομικών μοντέλων διαθέτουν πρόσβαση στη χρηματοδότηση κατά τις πρώτες φάσεις ανάπτυξης, αλλά και στη συνέχεια της εξέλιξής τους. Απαιτούνται εργαλεία και ορισμοί ώστε να τους δοθεί προνομιακή πρόσβαση σε προγράμματα δημόσιας χρηματοδότησης ή/και να διευκολυνθεί η χρηματοδότησή τους από κοινωνικά υπεύθυνους επενδυτές.

1.5.7.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα μπορούσε να ενθαρρύνει τον πειραματισμό με νέα μοντέλα μέσω ενός ταμείου χρηματοδότησης της καινοτομίας ειδικά για τα βιώσιμα μοντέλα, που να είναι ανοικτό στις συμπράξεις δημοσίου και ιδιωτικού τομέα. Με αυτό το πνεύμα, η ΕΟΚΕ συνιστά την ανάπτυξη πιλοτικών έργων με σκοπό τη δημιουργία κοινής αξίας και την ενσωμάτωση των δικτύων της νέας οικονομίας.

1.5.8.

Οι δημόσιες αρχές της ΕΕ πρέπει να ενσωματώσουν τους φορείς αυτών των νέων οικονομικών μοντέλων στις ήδη υπάρχουσες τομεακές πολιτικές της ΕΕ ώστε να τους παράσχουν περισσότερη προβολή και να προκαλέσουν ένα «αποτέλεσμα μόχλευσης» που θα ευνοεί την ανάπτυξή τους. Έτσι, στη δέσμη μέτρων για την κινητικότητα, επί του παρόντος υπό εκπόνηση, θα μπορούσε να είναι ενδιαφέρουσα η στήριξη των νέων μοντέλων συνεπιβατισμού και από κοινού χρήσης αυτοκινήτων, ώστε να συμπληρωθεί η προσφορά μέσων μαζικής μεταφοράς.

1.5.9.

1.5.10.

Πρέπει να επανεξετασθεί ο τρόπος λειτουργίας του χρηματοπιστωτικού τομέα ώστε να καταστεί βιώσιμος και να επαναπροσδιοριστεί η έννοια του κινδύνου προκειμένου να συμπεριληφθούν μακροπρόθεσμες περιβαλλοντικές και κοινωνικές προκλήσεις και ζητήματα διακυβέρνησης σε μικροοικονομικό και μακροοικονομικό επίπεδο. Σε αυτόν τον επανασχεδιασμό πρέπει να συμμετέχουν όλοι οι παράγοντες της χρηματοοικονομικής αξιακής αλυσίδας (καταναλωτές, τράπεζες, επενδυτές, ρυθμιστικές αρχές, κυβερνήσεις). Με τον τρόπο αυτό θα ευθυγραμμιστούν καλύτερα τα αποτελέσματα των επενδύσεων και των δανείων με τις προσδοκίες των υπεύθυνων καταναλωτών. Η ΕΟΚΕ προτείνει τη δημιουργία πλατφόρμας (κόμβου) για την παροχή αντικειμενικών πληροφοριών στους καταναλωτές προς καθοδήγησή τους σε αυτά τα θέματα.

2.

2.1.

Η βιωσιμότητα του οικονομικού μας μοντέλου —δηλαδή η ικανότητά του να ανταποκρίνεται στις ανάγκες των σημερινών γενεών χωρίς να διακυβεύεται η ικανότητα των μελλοντικών γενεών να καλύψουν τις δικές τους ανάγκες— συζητιέται ολοένα και περισσότερο (2).

2.2.

Από οικονομικής άποψης, η μαζική ανεργία που εξακολουθεί να υφίσταται σε ορισμένες χώρες αντικατοπτρίζει τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν ορισμένες κατηγορίες του πληθυσμού όσον αφορά την πρόσβαση σε μια ταχέως μεταβαλλόμενη αγορά εργασίας. Η μείωση της αγοραστικής δύναμης και η χαμηλή οικονομική ανάπτυξη ορισμένων ανεπτυγμένων χωρών θέτουν υπό αμφισβήτηση τους στόχους που πρέπει να ακολουθήσει το οικονομικό μας μοντέλο.

2.3.

Από κοινωνικής άποψης, η αυξανόμενη ανισότητα θέτει το ζήτημα της διανομής και της δίκαιης κατανομής των (φυσικών και οικονομικών) πόρων. Ο αποκλεισμός μέρους της κοινωνίας από τα οφέλη της οικονομικής ανάπτυξης μάς ωθεί σε αναθεώρηση των μεθόδων διακυβέρνησης με σκοπό την οικοδόμηση ενός οικονομικού μοντέλου περισσότερο συμμετοχικού και με λιγότερους αποκλεισμούς.

2.4.

Από περιβαλλοντικής άποψης, οι κίνδυνοι που συνδέονται με την κλιματική αλλαγή θέτουν υπό αμφισβήτηση την εξάρτησή μας από τις πηγές ενέργειας με μεγαλύτερες εκπομπές CO2. Η γραμμικότητα των συστημάτων παραγωγής και κατανάλωσής μας οδηγεί σε υπερεκμετάλλευση των φυσικών πόρων και σε αποσάθρωση της βιοποικιλότητας. Η ρύπανση που οφείλεται στις επιχειρηματικές μας δραστηριότητες έχει επιπτώσεις στο περιβάλλον και στην ευημερία των πολιτών.

2.5.

2.5.1.

Αυτά τα νέα μοντέλα, τα οποία μπορούν να βασίζονται σε νέες τεχνολογίες, κυρίως τις ψηφιακές, μεταβάλλουν τις σχέσεις μεταξύ παραγωγών, διανομέων και καταναλωτών, οι οποίοι μερικές φορές μετατρέπονται σε «παραγωγούς-καταναλωτές». Ανατρέπουν ορισμένες παραδοσιακές έννοιες, όπως η μισθωτή εργασία, προσφέροντας μορφές εργασίας πιο ευέλικτες και ασκούμενες από κοινού. Αν και ονομάζονται «νέα», τα μοντέλα αυτά μπορεί στην πραγματικότητα να ανανεώνουν παλαιές πρακτικές.

2.5.2.

Η παρούσα γνωμοδότηση αφορά όλα τα νέα οικονομικά μοντέλα τα οποία, εκτός από την οικονομική αποτελεσματικότητα, επιδιώκουν επίσης να —ή ισχυρίζονται ότι— ανταποκρίνονται και σε άλλες βασικές προκλήσεις της βιώσιμης ανάπτυξης που είναι:

2.5.3.

Οι καινοτόμοι επιχειρηματίες οι οποίοι προσφέρουν νέα οικονομικά μοντέλα που υποτίθεται ότι είναι περισσότερο βιώσιμα συγκεντρώνονται πίσω από πολλές έννοιες, όπως η κυκλική οικονομία, η οικονομία της λειτουργικότητας, η οικονομία του διαμοιρασμού, η οικονομία για το κοινό καλό, η υπεύθυνη χρηματοοικονομική διαχείριση. Εμπλουτίζουν ένα ήδη διαρθρωμένο επιχειρηματικό οικοσύστημα, την κοινωνική οικονομία, η οποία θέτει τις προκλήσεις της διακυβέρνησης και της κοινωνικής και οικολογικής χρησιμότητας στο επίκεντρο της δράσης της. Η κοινωνική οικονομία δεν μπορεί να θεωρηθεί «νέο» και «βιώσιμο» οικονομικό μοντέλο, αλλά ανανεώνεται υπό την ώθηση των εν λόγω καινοτόμων φορέων. Αν και τα νέα αυτά μοντέλα δεν επιδιώκουν πάντοτε τους ίδιους στόχους (μερικά είναι επικεντρωμένα στις περιβαλλοντικές πτυχές, άλλα στα κοινωνικά ζητήματα), αποσκοπούν στην παραγωγή πολλαπλών αξιών (οικονομικών, κοινωνικών, περιβαλλοντικών) και δεν θα πρέπει ως εκ τούτου να εξετάζονται μεμονωμένα.

2.6.

Για την ΕΕ, το να καταστεί ηγέτιδα ενός βιώσιμου οικονομικού μοντέλου είναι μια ευκαιρία που δεν πρέπει να χαθεί. Το ευρωπαϊκό οικονομικό μοντέλο πρέπει να συνεχίσει να επαναπροσδιορίζεται ώστε να ενσωματώνει τις μακροπρόθεσμες προκλήσεις και να συνδέει αναπόσπαστα τις έννοιες της οικονομικής ευημερίας και της βιωσιμότητας.

2.6.1.

Στην Ευρώπη, οι καταναλωτές αντιλαμβάνονται όλο και περισσότερο τις κοινωνικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις της κατανάλωσής τους. Η εμφάνιση της μορφής του «παραγωγού-καταναλωτή», ειδικά στον τομέα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, συμβάλλει στη διαμόρφωση νέων σχέσεων εντός της αξιακής αλυσίδας και μεταξύ παραγωγών, διανομέων και καταναλωτών. Το ίδιο ισχύει και για τους οικονομικούς παράγοντες. Στον χρηματοπιστωτικό τομέα, για παράδειγμα, η έννοια του κινδύνου διευρύνεται ώστε να συμπεριληφθούν και «μη χρηματοοικονομικά» κριτήρια, ιδίως για την αποτίμηση των περιουσιακών στοιχείων. Ορισμένοι διαχειριστές κεφαλαίων προσπαθούν για παράδειγμα να δρομολογήσουν μια διαδικασία που θα ενθαρρύνει τις επιχειρήσεις να καθορίσουν —πέραν των κανονιστικών υποχρεώσεών τους— ορισμένα στοιχεία κοινωνικής και περιβαλλοντικής ευθύνης. Η δυναμική αυτή, σε εμβρυακό ακόμη στάδιο σήμερα, πρέπει να συνεχιστεί και να ενισχυθεί με βάση την πραγματική υπευθυνότητα (3). Η ανάπτυξη της βιώσιμης χρηματοοικονομικής διαχείρισης είναι ο καλύτερος τρόπος αναπροσανατολισμού του ευρωπαϊκού χρηματοπιστωτικού συστήματος από τη λογική της βραχυπρόθεσμης σταθεροποίησης προς τη λογική των μακροπρόθεσμων επιπτώσεων.

2.6.2.

Η Ευρώπη μπορεί να αποκομίσει πολλά οφέλη με το να καταστεί ηγέτιδα αυτής της νέας οικονομίας.

2.6.3.

Μέσω των νέων αυτών μοντέλων, η ΕΕ μπορεί να βρει λύσεις ώστε να ανταποκριθεί σε συγκεκριμένα προβλήματα. Η από κοινού χρήση αυτοκινήτου, καθώς ανανέωσε τους τρόπους μεταφοράς μας, μπορεί να ενθαρρύνει μια πιο οικολογική και με λιγότερους αποκλεισμούς κινητικότητα. Τα επιχειρηματικά μοντέλα που αποσκοπούν στην επανένταξη των ατόμων τα οποία αντιμετωπίζουν δυσκολίες συμβάλλουν στη βελτίωση της πρόσβασης στην αγορά εργασίας για ένα μέρος του πληθυσμού.

2.6.4.

2.6.5.

Η ΕΕ έχει τα μέσα για την ανάπτυξη «ευρωπαίων πρωταθλητών» σε αυτούς τους τομείς. Για ορισμένες επιχειρήσεις, ο συνδυασμός της οικονομικής αποδοτικότητας και των κριτηρίων βιωσιμότητας στο πλαίσιο του μοντέλου τους αποβαίνει —ή είναι ήδη— ένα πραγματικό συγκριτικό πλεονέκτημα για την κατάκτηση νέων αγορών.

2.6.6.

Με την προσθήκη της έννοιας της αειφορίας στο επίκεντρο του έργου της όσον αφορά τον εκσυγχρονισμό της οικονομίας και των πολιτικών της ανησυχιών, η ΕΕ μπορεί να κινητοποιήσει εκ νέου τα κράτη μέλη γύρω από ένα ενοποιητικό σχέδιο, μετά το σοκ του Brexit, και να θέσει εκ νέου τον άνθρωπο στο επίκεντρο του ευρωπαϊκού εγχειρήματος.

3.

3.1.

Η οικονομία της λειτουργικότητας, για παράδειγμα, συνίσταται στην αντικατάσταση της έννοιας της πώλησης του αγαθού από την έννοια της πώλησης της χρήσης του αγαθού. Ο μεμονωμένος καταναλωτής δεν αγοράζει πλέον όχημα, αλλά υπηρεσία κινητικότητας μέσω παρόχου. Από τη σκοπιά της βιωσιμότητας, η μετάβαση από την ιδιοκτησία στη χρήση καθιστά καταρχάς εφικτά τα εξής: την ενθάρρυνση των προμηθευτών να βελτιστοποιήσουν τη συντήρηση των προϊόντων, να επεκτείνουν τη διάρκεια ζωής τους ή ακόμη και να τα σχεδιάζουν κατά τρόπο οικολογικό και να τα ανακυκλώνουν· την κοινή χρήση του ίδιου αγαθού μεταξύ διαφόρων καταναλωτών και, συνεπώς, την εντατικοποίηση της χρήσης αγαθών που έχουν ήδη παραχθεί και μερικές φορές υποχρησιμοποιούνται· και την προσφορά τιμών πρόσβασης σε αυτά τα προϊόντα χαμηλότερων της τιμής κτήσης τους.

3.2.

Η οικονομία του διαμοιρασμού είναι μια έννοια της οποίας ο ορισμός δεν έχει ακόμη αποκρυσταλλωθεί (4). Σε γενικές γραμμές, ισχύει για επιχειρηματίες οι οποίοι αναπτύσσουν ψηφιακές πλατφόρμες που επιτρέπουν σε ιδιώτες να ανταλλάσσουν αγαθά ή υπηρεσίες: από κοινού χρήση αυτοκινήτων, ενοικίαση αγαθών, αγορά μεταχειρισμένων ειδών, δανεισμός, δωρεά κ.λπ. Όμως ο ορισμός αυτός αμφισβητείται έντονα, καθώς ορισμένοι συμπεριλαμβάνουν και συστήματα ανταλλαγών μεταξύ ιδιωτών που δεν βασίζονται σε ψηφιακές πλατφόρμες, άλλοι προσθέτουν εταιρείες που ενοικιάζουν αγαθά των οποίων παραμένουν ιδιοκτήτριες και άλλοι, πάλι, αποκλείουν οποιαδήποτε πρωτοβουλία ξεκινά από εταιρείες που επιδιώκουν να δημιουργήσουν κέρδος.

3.3.

Η κυκλική οικονομία, από την άλλη πλευρά, διαρθρώνεται κατ’ αντίθεση προς το γραμμικό μοντέλο (5). Βασίζεται στη δημιουργία «θετικών αξιακών βρόχων», οι οποίοι επανεισάγουν στον κύκλο παραγωγής προϊόντα ή πρώτες ύλες που βρίσκονται στο τέλος του κύκλου ζωής. Σε ένα ιδεώδες κυκλικό σχήμα, τα αγαθά είναι οικολογικά σχεδιασμένα· έχουν παραχθεί με τη χρήση ανανεώσιμων ή ανακυκλωμένων πόρων ή των αποβλήτων από άλλους τομείς· επαναχρησιμοποιούνται· επισκευάζονται· «αναβαθμίζονται» και, τέλος, ανακυκλώνονται. Τα πλεονεκτήματα της κυκλικής οικονομίας είναι: μείωση των κινδύνων, μείωση του κόστους, προστιθέμενη αξία, εξασφάλιση πιστής πελατείας και παρακίνηση των εργαζομένων.

3.4.

Τα υποτιθέμενα «βιώσιμα» νέα οικονομικά μοντέλα δεν ταξινομούνται με βάση μόνο τις τρεις έννοιες που προαναφέρθηκαν. Ωστόσο, οι έννοιες αυτές χρησιμεύουν στο να τονιστεί η ασάφεια ορισμένων εννοιών που χρησιμοποιούνται για την περιγραφή των νέων οικονομικών μοντέλων, όπως η συζήτηση σχετικά με τα όρια της οικονομίας του διαμοιρασμού ή με την παραπλήσια έννοια της συνεργατικής οικονομίας. Ορισμένες έννοιες μπορεί επίσης να επικαλύπτονται, με την οικονομία της λειτουργικότητας και την οικονομία του διαμοιρασμού να μπορούν να θεωρηθούν κρίκοι της αλυσίδας της κυκλικής οικονομίας.

3.5.

Αξιοσημείωτη είναι επίσης η ποικιλία των επιχειρηματιών που αναπτύσσουν τα νέα αυτά οικονομικά μοντέλα: μεγάλες επιχειρήσεις, οι οποίες ανανεώνονται, διαγκωνίζονται με νεοσύστατες επιχειρήσεις στην αναζήτηση εκθετικής ανάπτυξης, κοινωνικές επιχειρήσεις που μπορεί να υπάγονται στην κοινωνική οικονομία, εθελοντικές οργανώσεις και πρωτοβουλίες πολιτών.

3.6.

Άλλωστε, μπορεί να υπάρχουν ορισμένοι επιχειρηματίες που επιδιώκουν να είναι οικονομικά αποδοτικοί και να ανταποκρίνονται στις προκλήσεις τόσο τις περιβαλλοντικές και τις κοινωνικές όσο και της διακυβέρνησης, επιχειρηματίες που θέτουν τη βιωσιμότητα στο επίκεντρο του έργου τους και αξιολογούν τις επιπτώσεις με στόχο τους τη βελτίωση, υπάρχουν ωστόσο και άλλοι που δεν συμφωνούν με αυτή την «πρόθεση» βιωσιμότητας. Επιδιώκουν πάνω απ’ όλα την αποδοτικότητα και θεωρούν ότι το οικονομικό τους μοντέλο έχει θετικές εξωτερικές επιδράσεις στην υπόλοιπη κοινωνία, χωρίς να τις επαληθεύουν και χωρίς να επιδιώκουν τη βελτίωσή τους.

3.7.

Τα νέα αυτά μοντέλα δεν επιδιώκουν απαραίτητα να είναι βιώσιμα από κάθε άποψη. Οι επιχειρήσεις οι οποίες αναπτύσσουν οικονομικά μοντέλα εμπνευσμένα από την κυκλική οικονομία τείνουν, για παράδειγμα, να θέτουν περισσότερο τα περιβαλλοντικά ζητήματα στο επίκεντρο του έργου τους και να μεγιστοποιούν την εξοικονόμηση πόρων. Ωστόσο, για να είναι το σύστημα εξίσου βιώσιμο και σε κοινωνικό επίπεδο, πρέπει η κυκλική επιλογή να παραμένει οικονομικά προσιτή και προσβάσιμη στον καταναλωτή. Επιπλέον, παρότι οι βρόχοι παραγωγής που δημιουργούνται ενδέχεται να είναι τοπικού επιπέδου —και κατά συνέπεια να δίδουν προτεραιότητα στους τοπικούς πόρους και την τοπική απασχόληση— δεν αποκλείεται οι πόροι που χρησιμοποιούνται, όπως τα ανακυκλωμένα υλικά, να μεταφέρονται σε μεγάλες αποστάσεις. Αντιθέτως, η οικονομία του διαμοιρασμού μπορεί να έχει ως πρωταρχικό σκοπό τη διεύρυνση της πρόσβασης των χρηστών σε ένα αγαθό χωρίς ωστόσο να εγείρεται κάποια περιβαλλοντική απαίτηση.

3.8.

Είναι, επίσης, επιτακτική ανάγκη να έχουμε κατά νου ότι οι πραγματικές επιδράσεις των νέων, υποτιθέμενων βιώσιμων, οικονομικών μοντέλων, πρέπει να αντιμετωπίζονται με επιφυλακτικότητα. Έτσι, τα περιβαλλοντικά οφέλη των πλατφορμών της οικονομίας του διαμοιρασμού εξακολουθούν να είναι συζητήσιμα. Το οικολογικό ισοζύγιο των πλατφορμών που επιτρέπουν σε άτομα να έχουν πρόσβαση σε αγαθά άλλων ιδιωτών αντί να αγοράσουν οι ίδιοι ένα καινούργιο αγαθό, είναι πολύ συχνά πιο περίπλοκο από ό,τι φαίνεται (6). Η από κοινού χρήση αυτοκινήτου για μεγάλη απόσταση, για παράδειγμα, συχνά ανταγωνίζεται άμεσα το τρένο και όχι την ατομική χρήση ενός αυτοκινήτου. Από την άλλη πλευρά, τα άτομα που αποκτούν τα αγαθά άλλων ιδιωτών δεν το πράττουν για να μειώσουν τις αγορές καινούργιων αγαθών, αλλά για να αυξήσουν την κατανάλωσή τους. Γενικότερα, η μετάβαση από την ιδιοκτησία στη χρήση δεν αρκεί για να διασφαλιστεί η μείωση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος της κατανάλωσης και η ελάττωση του κόστους για τον καταναλωτή. Έτσι, οι εταιρείες που προτείνουν την ενοικίαση και όχι την πώληση έξυπνων τηλεφώνων έχουν την τάση να παρέχουν στους χρήστες τους ταχύτερη ανανέωση των προϊόντων και δεν εφαρμόζουν κατ’ ανάγκη ένα σύστημα ανακύκλωσης ή επαναχρησιμοποίησης.

3.9.

Τέλος, να σημειωθεί ότι η οικονομία του διαμοιρασμού εγείρει σημαντικά ζητήματα όσον αφορά τη μονοπώληση, την προστασία των δεδομένων, το εργατικό δίκαιο, τη φορολόγηση των συναλλαγών και τον ανταγωνισμό με τα παραδοσιακά οικονομικά μοντέλα, κατά το πρότυπο των συζητήσεων σχετικά με τις πλατφόρμες ενοικίασης καταλυμάτων ιδιωτών.

3.10.

Παρότι οι δημόσιες αρχές οφείλουν να υποστηρίζουν τους επιχειρηματίες που καινοτομούν με βάση τις ιδέες αυτές, θα πρέπει ωστόσο να αντιμετωπίζουν με κριτικό πνεύμα τις προθέσεις τους και τις πραγματικές τους επιπτώσεις, αλλά και να γνωρίζουν την ποικιλομορφία των εν λόγω επιχειρηματιών και την ασάφεια των εννοιών που αξιοποιούν.

4.

4.1.

Πρώτον, είναι απαραίτητο να γίνει απολογισμός των πρωτοβουλιών που έχουν ήδη αναληφθεί σε ευρωπαϊκό επίπεδο προς στήριξη των νέων αυτών οικονομικών μοντέλων. Πράγματι, το θέμα αυτό έχει ήδη προσελκύσει την προσοχή των υπευθύνων χάραξης πολιτικής στα κράτη μέλη και σε επίπεδο Ένωσης. Οι υπεύθυνοι αυτοί αρχίζουν να παρακολουθούν την ανάπτυξη των νέων αυτών μοντέλων, να αμφισβητούν την πραγματική συμβολή τους στην αειφόρο ανάπτυξη και να εξετάζουν τα εργαλεία δημόσιας πολιτικής που θα υποστηρίζουν τα μοντέλα με τον μεγαλύτερο αντίκτυπο.

4.1.1.

Σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Επιτροπής, έχουν δρομολογηθεί αρκετά έργα στο πλαίσιο της ανακοίνωσής της για την έξυπνη, καινοτόμο και βιώσιμη βιομηχανία, η οποία προβλέπει την υιοθέτηση μιας συνολικής στρατηγικής για τη βιομηχανική ανταγωνιστικότητα, χάρη στο άθροισμα του ενεργού ρόλου όλων των ενδιαφερομένων, και την ανάληψη ευθύνης από τα άτομα:

4.1.2.

Η ΕΟΚΕ έχει ήδη υιοθετήσει διάφορες γνωμοδοτήσεις για την οικονομία της λειτουργικότητας  (10) , για την οικονομία του διαμοιρασμού ή την παρεμφερή έννοια της συνεργατικής οικονομίας  (11) , για την κυκλική οικονομία  (12) , για την καινοτομία ως καταλύτη νέων επιχειρηματικών προτύπων  (13) και για την οικονομία για το κοινό καλό  (14). Οι γνωμοδοτήσεις αυτές τονίζουν:

4.2.

Οι γνωμοδοτήσεις αυτές παρέχουν προτάσεις δράσεων που πρέπει να αναληφθούν από τις δημόσιες αρχές για την υποστήριξη της ανάπτυξης των επιχειρήσεων που υιοθετούν οικονομικά μοντέλα καινούργια αλλά και βιώσιμα. Επαναλαμβάνουμε στον παρακάτω κατάλογο αυτές τις κατευθύνσεις δράσης, εμπλουτίζοντάς τις και με άλλες ιδέες που προέκυψαν κατά τη διάρκεια των ακροάσεων οι οποίες διεξήχθησαν στο πλαίσιο της παρούσας γνωμοδότησης.

4.2.1.

Κατ’ αρχάς, είναι απαραίτητο να δημιουργηθεί μια μόνιμη δομή αφιερωμένη στα νέα οικονομικά μοντέλα με προοπτικές βιωσιμότητας, επιφορτισμένη με την παρακολούθηση της ανάπτυξής τους και της εφαρμογής των συστάσεων που διατυπώνονται στην παρούσα γνωμοδότηση. Η δομή αυτή θα πρέπει να περιλαμβάνει τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα, πρωτίστως την Επιτροπή και την ΕΟΚΕ, καθώς και ομοσπονδίες καινοτόμων επιχειρήσεων, συνδικαλιστικούς φορείς, σωματεία και ερευνητές.

4.2.2.

Στη συνέχεια έγκειται στις ευρωπαϊκές αρχές να βοηθήσουν στην καλύτερη κατανόηση και την καλύτερη παρακολούθηση των εξελίξεων αυτών.

4.2.2.1.

Υπό την έννοια αυτή, η Επιτροπή θα μπορούσε να αυξήσει τη συμβολή της στην έρευνα, και ιδίως στην υπεύθυνη έρευνα που αποσκοπεί στην καλύτερη κατανόηση των πραγματικών κοινωνικών και περιβαλλοντικών επιδράσεων των νέων οικονομικών μοντέλων που αναδύονται, καθώς και των εμποδίων στην ανάπτυξή τους. Με τον τρόπο αυτό θα διευκρινιζόταν επίσης η ασάφεια που περιβάλλει πολλές έννοιες. Οι εργασίες αυτές θα πρέπει να αναληφθούν από κοινού με όλα τα μέρη που συμμετέχουν στη διαδικασία έρευνας και καινοτομίας, προκειμένου να αξιοποιηθεί η εμπειρία τους.

4.2.2.2.

Είναι σημαντικό σε ευρωπαϊκό επίπεδο με τη Eurostat, αλλά και στα κράτη μέλη με τις αντίστοιχες στατιστικές υπηρεσίες τους, να αναπτυχθούν δείκτες και στατιστικά στοιχεία ώστε να παρακολουθείται η ανάπτυξη των μοντέλων αυτών και να ενισχύεται η προβολή τους.

4.2.2.3.

Καθοριστικής σημασίας μοχλός για την ανάπτυξη των νέων οικονομικών μοντέλων είναι η ενθάρρυνση της εκπαίδευσης και της κατάρτισης διαφόρων ενδιαφερομένων προκειμένου να βελτιώσουν τις γνώσεις τους για τα μοντέλα αυτά και να τα καταστήσουν περισσότερο ορατά. Σήμερα, τα νέα βιώσιμα οικονομικά μοντέλα δεν αντιπροσωπεύουν ακόμη παρά μικρό μέρος της ευρωπαϊκής οικονομίας. Συχνά προσκρούουν σε μια γερά θεμελιωμένη λογική και αντίστοιχους μηχανισμούς, αλλά και στην έλλειψη γνώσεων όσον αφορά τις προκλήσεις που συνεπάγονται. Θα ήταν συνεπώς χρήσιμο να αναπτυχθούν σεμινάρια κατάρτισης:

4.2.3.

4.2.3.1.

Η προώθηση της ανταλλαγής ορθών πρακτικών και εμπειριών μεταξύ των φορέων καινοτομίας —καθώς και με τον χώρο της έρευνας— μέσω δικτύων και διαδικτυακών πλατφορμών αποτελεί απαραίτητο βήμα. Σχετικά με μερικά νέα οικονομικά μοντέλα, έχουν ήδη δρομολογηθεί ιδιωτικές πρωτοβουλίες. Η Επιτροπή θα πρέπει να αναλύσει με ποιον τρόπο μπορεί να τα υποστηρίξει και να τα συμπληρώσει χωρίς να τα υποκαθιστά, καθώς και να συνεργαστεί μαζί τους προκειμένου να κατανοήσει καλύτερα τις εν λόγω καινοτομίες και να αλληλεπιδράσει με τους καινοτόμους φορείς. Τέτοιου είδους πρωτοβουλίες δεν είναι εύκολο να προκύψουν για άλλα οικονομικά μοντέλα, ιδίως λόγω έλλειψης ανθρώπινων και οικονομικών πόρων. Η Επιτροπή θα πρέπει να τους παράσχει μεγαλύτερη υποστήριξη, αλλά και να συνεργαστεί και πάλι μαζί τους.

4.2.3.2.

Ένα από τα καθήκοντα των δικτύων αυτών θα πρέπει να είναι να διευκολύνεται η πρόσβαση των καινοτόμων φορέων στους ευρωπαϊκούς μηχανισμούς στήριξης που δικαιούνται. Οι επιχειρήσεις που εφαρμόζουν νέα βιώσιμα οικονομικά μοντέλα είναι συχνά ΜΜΕ, οι οποίες διαμαρτύρονται για τη δυσκολία κατανόησης των πολύπλοκων διαδικασιών της ΕΕ.

4.2.3.3.

Η Επιτροπή μπορεί να προωθήσει την πρόσβαση στη χρηματοδότηση για τα βιώσιμα οικονομικά μοντέλα μέσω προσκλήσεων υποβολής προσφορών που να ευνοούν την καινοτομία. Θα πρέπει επίσης να διασφαλίσει ότι οι κανόνες για τις δημόσιες συμβάσεις δεν αποτελούν δυσανάλογο εμπόδιο για τις επιχειρήσεις που έχουν ενστερνιστεί τα νέα βιώσιμα οικονομικά μοντέλα, αλλά και να εξετάσει το ενδεχόμενο θέσπισης μηχανισμού παρέκκλισης για την προστασία τους από έναν δυσβάσταχτο για αυτές ανταγωνισμό. Επιπλέον, οι παραδοσιακοί, ιδιωτικοί ή δημόσιοι, χρηματοδότες της καινοτομίας, δεν είναι εξοικειωμένοι με αυτά τα νέα μοντέλα και, ως εκ τούτου, διστάζουν να τα υποστηρίξουν και δεν εκτιμούν τα κοινωνικά και περιβαλλοντικά τους οφέλη. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει να αναλύσει καλύτερα τις δυσκολίες πρόσβασης στη χρηματοδότηση για τα νέα βιώσιμα οικονομικά μοντέλα και να διατυπώσει συστάσεις για την αντιμετώπισή τους. Θα μπορούσε επίσης να μελετήσει την εμφάνιση εναλλακτικών νομισμάτων (εικονικών, κοινωνικών) και τον ρόλο που θα μπορούσαν να αναλάβουν προς στήριξη των μοντέλων αυτών.

4.2.3.4.

Για να μπορέσουν να αναπτυχθούν, τα νέα βιώσιμα οικονομικά μοντέλα έχουν ανάγκη πειραματισμού. Σε ορισμένες περιπτώσεις —όπως στον τομέα της κινητικότητας ή της βιομηχανικής οικολογίας— αυτοί οι πειραματισμοί πρέπει να διεξάγονται σε συνεργασία με τις δημόσιες αρχές. Η Επιτροπή μπορεί να ενθαρρύνει τον πειραματισμό με νέα μοντέλα μέσω ενός ταμείου χρηματοδότησης της καινοτομίας, ειδικού για τα βιώσιμα μοντέλα και ανοικτού στις συμπράξεις δημοσίου και ιδιωτικού τομέα. Η Επιτροπή θα πρέπει ιδίως να διασφαλίσει ότι τα πειράματα αυτά αφορούν και τις αγροτικές και περιαστικές περιοχές, και όχι μόνο τα μεγάλα αστικά κέντρα.

4.2.3.5.

Η ανατροφοδότηση θα συμβάλει στον προσδιορισμό των νέων αναγκών σε πρότυπα, καθώς και των προτύπων και των κανόνων που παρεμποδίζουν την ανάδυση κάποιων καινοτόμων και βιώσιμων μοντέλων. Τα πρότυπα και οι κανόνες πρέπει να καταστούν συμβατοί με την καινοτομία, όπως συμβαίνει με τη διαδικασία έγκρισης για τα νέα προϊόντα και υπηρεσίες στον τομέα της οικοδομής. Οι περισσότερες επιχειρήσεις που βρίσκονται πίσω από τα νέα οικονομικά μοντέλα είναι ΜΜΕ, οι οποίες δεν έχουν πάντοτε τα μέσα να αντιμετωπίσουν τον φόρτο εργασίας που απορρέει από τα πρότυπα.

4.2.3.6.

Η ενσωμάτωση των νέων μοντέλων στις τομεακές πολιτικές της ΕΕ συνιστά επίσης σημαντικό εργαλείο για την ανάπτυξή τους. Συνεπώς, οι νέες πλατφόρμες ανταλλαγής αγαθών μεταξύ ιδιωτών και οι επιχειρήσεις της οικονομίας της λειτουργικότητας θα πρέπει να θεωρηθούν παράγοντες πρόληψης της δημιουργίας αποβλήτων και να στηριχθούν στο πλαίσιο των ευρωπαϊκών πολιτικών υπέρ της κυκλικής οικονομίας. Το θέμα δεν είναι να δρομολογηθούν νέες τομεακές πρωτοβουλίες ή κανόνες, αλλά να ενταχθούν τα νέα οικονομικά μοντέλα στο πλαίσιο της νέας βιομηχανικής στρατηγικής (15) και των υφιστάμενων τομεακών πολιτικών.

4.2.3.7.

Τέλος, η Επιτροπή θα πρέπει να λάβει υπόψη τις πιθανές υπερβάσεις ορισμένων από τα νέα οικονομικά μοντέλα, ειδικά όσον αφορά κοινωνικά ζητήματα και θέματα ρύθμισης της εργασίας και αθέμιτου φορολογικού ανταγωνισμού. Όσον αφορά τη συνεργατική οικονομία, η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να συνεχίσει τις προσπάθειες παρακολούθησης και ευρωπαϊκής εναρμόνισης.

4.2.4.

Σε γενικές γραμμές, τα νέα βιώσιμα οικονομικά μοντέλα δεν θα αναπτυχθούν παρά μόνον εάν οι επιχειρήσεις και οι επιχειρηματίες αποκτήσουν την πεποίθηση ότι κάτι τέτοιο θα έχει νόημα οικονομικά στην ΕΕ του 2030 ή του 2050. Για τον λόγο αυτό, η βιωσιμότητα πρέπει να θεωρείται στόχος οριζόντιου χαρακτήρα της ΕΕ. Το πολιτικό, φορολογικό και κανονιστικό πλαίσιο της ΕΕ πρέπει να προσφέρει ορατότητα ώστε να καθοδηγούνται οι ενέργειες των οικονομικών παραγόντων, των δημόσιων φορέων και της κοινωνίας των πολιτών. Υπό το πρίσμα αυτό, η παρούσα γνωμοδότηση συνιστά τα εξής:

4.2.4.1.

Τέλος, να επανεξεταστεί ο τρόπος λειτουργίας του χρηματοπιστωτικού τομέα ώστε να καταστούν βιώσιμες και να ενσωματωθούν με σαφήνεια οι περιβαλλοντικές και κοινωνικές προκλήσεις στην επιλογή των επενδύσεων και στην έννοια του κινδύνου στο πλαίσιο των κανόνων προληπτικής εποπτείας και φερεγγυότητας. Η διαδικασία αυτή έχει ήδη ξεκινήσει για τους κοινωνικά υπεύθυνους επενδυτές και για ορισμένες μεγάλες επιχειρήσεις, υπό την έννοια της «ολοκληρωμένης σκέψης» για τη λήψη στρατηγικών και επιχειρησιακών αποφάσεων (18). Στην πράξη, ο προβληματισμός αυτός θα μπορούσε επίσης να οδηγήσει σε: