11.2.2011

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 44/57

---

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Οικοδομώντας μια βιώσιμη οικονομία με αλλαγή του προτύπου κατανάλωσής μας» (γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)

2011/C 44/10

Εισηγήτρια: η κ. DARMANIN

Στις 16 Ιουλίου 2009 και σύμφωνα με το άρθρο 29 παρ.2 του εσωτερικού κανονισμού της, η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή αποφάσισε να εκπονήσει γνωμοδότηση πρωτοβουλίας με θέμα:

«Οικοδομώντας μια βιώσιμη οικονομία με αλλαγή του προτύπου κατανάλωσής μας».

Το ειδικευμένο τμήμα «Ενιαία αγορά, παραγωγή και κατανάλωση» στο οποίο ανατέθηκε η προετοιμασία των σχετικών εργασιών, επεξεργάστηκε τη γνωμοδότησή του στις 15 Ιουνίου 2010.

Κατά την 464η σύνοδο ολομέλειάς της, της 14ης και 15ης Ιουλίου 2010 (συνεδρίαση της 15ης Ιουλίου 2010), η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή υιοθέτησε με 98 ψήφους υπέρ, 7 ψήφους κατά και 8 αποχές την ακόλουθη γνωμοδότηση:

0.   Προοίμιο

Μεσούσης της κρίσεως που διέρχεται η Ευρώπη, και ενώ πολλοί ευρωπαίοι αγωνίζονται να διατηρήσουν την απασχόληση ή να διασφαλίσουν το εισόδημά τους και οι ΜΜΕ καταβάλλουν μεγαλύτερες προσπάθειες για να επιζήσουν, τα υποδείγματα βιώσιμης ανάπτυξης μπορεί να θεωρηθούν πολυτέλεια. Ωστόσο οι πολιτικές για τη βιώσιμη ανάπτυξη θα πρέπει να περιλαμβάνουν μέτρα για την αντιμετώπιση των δύσκολων καταστάσεων που βιώνει σήμερα η Ευρώπη. Η γνωμοδότηση θα επικεντρωθεί σε ένα μικρό μέρος της βιωσιμότητας που είναι η κατανάλωση. Η ΕΟΚΕ έχει ως βασική αρχή ότι ένας από τους μακροπρόθεσμους τρόπους για την αντιμετώπιση της βιώσιμης κατανάλωσης είναι η προαγωγή της αίσθησης του πολίτη μεταξύ των ευρωπαίων, όχι μόνο με τη χορήγηση δικαιωμάτων στους καταναλωτές, όπως ορίζει η συνθήκη της Λισσαβώνας, αλλά με την προαγωγή των αξιών του πολίτη, ούτως ώστε οι πολίτες να μην έχουν μόνο δικαιώματα αλλά και την ηθική υποχρέωση να υιοθετούν βιώσιμη συμπεριφορά.

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1   Σε μια βιώσιμη οικονομία, οι μέθοδοι παραγωγής και τα πρότυπα κατανάλωσης υποστηρίζουν τη συνεχή ανάπτυξη των πολιτών, των κοινοτήτων και του φυσικού περιβάλλοντος. Οι περισσότεροι φορείς της κοινωνίας πρέπει να καθοδηγούνται από ένα σύνολο κοινών αξιών. Η ΕΟΚΕ τονίζει, όπως και σε προηγούμενες γνωμοδοτήσεις της, ότι παράλληλα με το ΑΕΠ, πρέπει να χρησιμοποιούνται περιβαλλοντικοί και κοινωνικοί δείκτες προκειμένου να αξιολογηθεί η επιτυχία των πολιτικών μιας κυβέρνησης.

1.2   Το σημερινό ευρωπαϊκό σύστημα παραγωγής και κατανάλωσης δεν κρίνεται πλέον ως περιβαλλοντικά βιώσιμο, κυρίως αν ληφθεί υπόψη η εξάρτησή του από την ενέργεια, τις πρώτες ύλες, το έδαφος και το νερό και οι επιπτώσεις του στο παγκόσμιο κλίμα και τη βιοποικιλότητα. Εάν κάθε πολίτης της γης ζούσε σύμφωνα με τον ευρωπαϊκό τρόπο ζωής, θα χρειαζόμασταν πάνω από 2,5 πλανήτες σαν τον δικό μας για να καλύψουμε τις ανάγκες μας.

1.3   Το Συμβούλιο της ΕΕ έχει συμφωνήσει ότι οι βιομηχανικές χώρες πρέπει να μειώσουν τις εκπομπές αερίων θερμοκηπίου κατά 80-95 % μέχρι το 2050. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ συνιστά η «Στρατηγική για την ΕΕ 2020» να συμπεριλάβει μέτρα τόσο για βιώσιμη παραγωγή όσο και για βιώσιμη κατανάλωση. Δεδομένου ότι παραγωγή και κατανάλωση συνδέονται στενά, πρέπει να επιληφθούμε αμφότερων αν επιθυμούμε να ελαχιστοποιήσουμε τον αντίκτυπο των δραστηριοτήτων μας στον πλανήτη.

1.4   Η επίτευξη περικοπών των εκπομπών κατά 80-95 % στα επόμενα 40 χρόνια, με παράλληλη διατήρηση ρυθμών ετήσιας οικονομικής ανάπτυξης 2-3 %, συνεπάγεται την ετήσια μείωση της έντασης άνθρακα στην οικονομία κατά 6-10 %. Ένας τέτοιος σταθερός ρυθμός τεχνολογικής αλλαγής στο σύνολο της οικονομίας είναι πρωτοφανής. Συνεπώς, θα ήταν σκόπιμο να ξεκινήσει ένας σοβαρός διάλογος σχετικά με το υπάρχον δυναμικό για αλλαγή των προτύπων κατανάλωσης, καθώς και με το γενικότερο οικονομικό και κοινωνικό μοντέλο, το οποίο βασίζεται στην αύξηση της παραγωγής και της κατανάλωσης· πρέπει επίσης να αναζητηθεί η ταχύτερη δυνατή βελτίωση της αλυσίδας παραγωγής και προσφοράς.

1.5   Πιθανώς αν αρκεστούμε σε προσπάθειες για αλλαγή «από την κορυφή προς τη βάση» και μόνο, θα αποτύχουμε. Η κοινωνική αλλαγή αρχίζει συχνά από μικρές κοινωνικές ομάδες και εξαπλώνεται μέσω διαφόρων διαύλων επικοινωνίας. Ο ρόλος της ΕΕ και των εθνικών και περιφερειακών αρχών έγκειται στον εντοπισμό, την ενθάρρυνση και τη στήριξη των ήδη υπαρχουσών ομάδων που εργάζονται με στόχο την επίτευξη βιώσιμης διαβίωσης.

1.6   Απαιτείται διάλογος μεταξύ των θεσμικών οργάνων της ΕΕ, της τοπικής και περιφερειακής αυτοδιοίκησης και των κοινωνικών εταίρων. Ένας τρόπος για να σημειωθεί πρόοδος μπορεί να συνεπάγεται τη συνεργασία μεταξύ της Επιτροπής και της ΕΟΚΕ, με σκοπό την δημιουργία ενός Φόρουμ για τη βιώσιμη κατανάλωση, που θα εξετάσει:

—	ποιες αξίες θα μπορούσαν να διαμορφώσουν μια βιώσιμη οικονομία, τις αντιφάσεις μεταξύ των στόχων της ανάπτυξης και της οικολογικής βιωσιμότητας, της κοινωνικής ένταξης και της προσωπικής ελευθερίας, της ποιότητας ζωής του σημερινού πληθυσμού έναντι των μελλοντικών γενεών, κλπ.·

—	αν χρειάζεται να καταναλώνουμε λιγότερο σε ορισμένους τομείς·

—	τί εμποδίζει τους πολίτες να επιλέξουν πιο βιώσιμα πρότυπα κατανάλωσης και με ποιο τρόπο μπορούν, η τοπική και περιφερειακή αυτοδιοίκηση και η ΕΕ, να βοηθήσουν·

—	τις εμπειρίες των ατόμων και των ομάδων που έχουν υιοθετήσει τρόπους διαβίωσης με χαμηλές επιπτώσεις και πώς μπορούν να εφαρμοστούν εκ νέου·

—	ποια μέτρα κρίνονται αναγκαία για την προώθηση ενός πιο βιώσιμου προτύπου κατανάλωσης σε συγκεκριμένες ομάδες, όπως οι ηλικιωμένοι, οι νέοι, οι άνεργοι, οι πρόσφατοι μετανάστες και οι οικογένειες με μικρά παιδιά.

1.7   Ο διάλογος πρέπει να συμβαδίζει με την ανάληψη δράσεως, η οποία να συμπεριλαμβάνει την υποστήριξη των ομάδων που εργάζονται με στόχο την επίτευξη βιώσιμης διαβίωσης και την μετάδοση των εμπειριών τους, την κατά περίπτωση προσαρμογή και ενίσχυση των πολιτικών, καθώς και συγκεκριμένες δράσεις στα πλαίσια των θεσμικών οργάνων της ΕΕ ώστε αυτά να αναλάβουν καθοδηγητικό ρόλο και να επιδεικνύουν τις δυνατότητες των περισσότερο βιώσιμων πρακτικών. Επιπλέον, οι βέλτιστες πρακτικές θα πρέπει να δημοσιοποιούνται, ώστε να αποδεικνύεται ότι είναι δυνατόν να αλλάξουν τα καταναλωτικά πρότυπα.

1.8   Η βιώσιμη κατανάλωση δεν μπορεί να περιοριστεί σε μια εγκύκλιο πολιτικής για το περιβάλλον. Απαιτεί την ανάληψη πρωτοβουλιών σε πολλούς τομείς πολιτικής όπως η υγεία, η εκπαίδευση, η απασχόληση, το εμπόριο, οι καταναλωτές, οι μεταφορές, η γεωργία και η ενέργεια.

2.   Ανάγκη για διαφορετικό οικονομικό και κοινωνικό μοντέλο

2.1   Η φύση της βιώσιμης οικονομίας αποτελεί αντικείμενο συζήτησης εδώ και περίπου πενήντα χρόνια (1). Σε μια τέτοια οικονομία, τα μέσα παραγωγής και κατανάλωσης υποστηρίζουν τη συνεχή ανάπτυξη των πολιτών, των κοινοτήτων και του φυσικού περιβάλλοντος.

2.2   Για να μπορεί ένα οικονομικό μοντέλο να συντηρείται από μόνο του, πρέπει οι περισσότεροι φορείς της κοινωνίας να καθοδηγούνται από ένα σύνολο κοινών αξιών, όπως συμβαίνει σήμερα με τα κράτη μέλη της ΕΕ. Επί του παρόντος, οι κυβερνήσεις ασπάζονται ένα σύστημα οικονομικών αξιών στο πλαίσιο του οποίου προσδίδεται μεγάλη έμφαση στο ΑΕΠ και σε άλλους δείκτες για την διαμόρφωση των πολιτικών προσανατολισμών. Ωστόσο, οι ανεπάρκειες του ΑΕΠ ως δείκτη της ατομικής, κοινωνικής και οικολογικής ευημερίας έχουν αναγνωρισθεί ευρέως. Για τη μέτρηση της προόδου προς μια βιώσιμη οικονομία, η ΕΟΚΕ έχει προτείνει (2), να χρησιμοποιείται επιπλέον του ΑΕΠ, το οικολογικό αποτύπωμα (EF), καθώς και ένας δείκτης για την ποιότητα ζωής. Το οικολογικό αποτύπωμα υπολογίζει την παραγωγική έκταση γης που απαιτείται ώστε ένα άτομο, μια ομάδα ατόμων, ένας δήμος ή μια περιφέρεια να μπορέσουν να διατηρήσουν τον τρόπο ζωής τους. Ένας δείκτης ποιότητας ζωής πρέπει να λαμβάνει υπόψη την υγεία, τον υλικό πλούτο, την πρόσβαση σε δημόσιες υπηρεσίες, την κοινωνική συμμετοχή και την ένταξη των νεοεισερχομένων, τον ελεύθερο χρόνο, καθώς και την ποιότητα του περιβάλλοντος.

2.3   Η χρήση ενός ευρύτερου συνόλου δεικτών για την αξιολόγηση της επιτυχίας των κυβερνητικών πολιτικών, αναμένεται ότι θα μειώσει την έμφαση που δίνεται στην αύξηση του ΑΕΠ και θα αυξήσει αυτή που δίνεται στις άλλες διαστάσεις της ανθρώπινης, κοινωνικής και οικολογικής ευημερίας.

3.   Η οικολογική πρόκληση

3.1   Η έκθεση του 2010 που θα δημοσιεύσει προσεχώς ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος για την κατάσταση του περιβάλλοντος και τις προοπτικές του, τονίζει δύο μεγάλες ομάδες προβλημάτων: κλίμα και ενέργεια, οικοσυστήματα και βιοποικιλότητα (3). Η κύρια πρόκληση για την βιωσιμότητα της ευρωπαϊκής κοινωνίας είναι η υποβάθμιση των οικοσυστημάτων που την υποστηρίζουν και της βάσης των πόρων της, περιλαμβανομένης της ενέργειας, του εδάφους και του νερού. Το 2003 το μέσο οικολογικό αποτύπωμα της ΕΕ είχε υπολογιστεί σε περίπου 5 εκτάρια κατ' άτομο και παρουσίαζε αυξητική τάση, ενώ η συνολική διαθεσιμότητα της γης ήταν μόνο 1,8 εκτάρια κατ' άτομο, ένας αριθμός που διαρκώς μειώνεται (4). Ως εκ τούτου, εάν κάθε πολίτης της γης ζούσε σύμφωνα με τον ευρωπαϊκό τρόπο ζωής, θα χρειαζόμασταν πάνω από 2,5 πλανήτες για να καλύψουμε τις ανάγκες μας.

3.2   Η αλλαγή του κλίματος είναι ιδιαίτερα σημαντική διότι επιπλέον των άμεσων επιπτώσεων στη ζωή του ανθρώπου, θα επιτείνει πιθανώς τις επιπτώσεις της κοινωνίας στην βιοποικιλότητα, το πόσιμο νερό και άλλα συστήματα. Οι πιο σημαντικοί παράγοντες που συμβάλλουν στο οικολογικό αποτύπωμα της Ευρώπης είναι τα ορυκτά καύσιμα και τα αέρια του θερμοκηπίου. Άλλες σημαντικές πηγές περιλαμβάνουν τη χρήση της γης για τη γεωργία, τις μεταφορές και τα κτίρια. Το οικολογικό αποτύπωμα δεν λαμβάνει όμως σωστά υπόψη άλλες σημαντικές επιπτώσεις της ευρωπαϊκής οικονομίας, όπως για παράδειγμα τη χρήση του νερού (κυρίως για τη γεωργία) και των σπανίων ορυκτών.

3.3   Το Συμβούλιο της ΕΕ συμφώνησε ότι οι βιομηχανικές χώρες πρέπει να μειώσουν τις εκπομπές αερίων θερμοκηπίου κατά 80-95 % έως το 2050, δηλαδή να προβούν σε ετήσια μείωση ύψους 4-7 %. Το Συμβούλιο ανέλαβε τη δέσμευση να μειώσει τις εκπομπές της ΕΕ κατά 20 % το 2020 σε σχέση με τα επίπεδα του 1990, ή κατά 30 % σε περίπτωση που και άλλες χώρες προβούν σε ανάλογες δεσμεύσεις. Η ΕΟΚΕ πρότεινε (5) ο στόχος του 30 % να μην συνοδεύεται από προϋποθέσεις.

3.4   Η ΕΕ επιδιώκει να επιτύχει τη μείωση των αερίων του θερμοκηπίου κυρίως με τεχνολογικά μέσα, διατηρώντας ταυτόχρονα την οικονομική της ανάπτυξη. Αν και υπάρχει η τεχνολογία που θα μπορούσε να βοηθήσει στην επίτευξη των στόχων για το 2020, η εφαρμογή της υπήρξε αργή. Το 1997, η ΕΕ των 15 ανέλαβε τη δέσμευση για μείωση των εκπομπών κατά 8 % σε σχέση με τα επίπεδα του 1990, μέχρι το 2008-2012· εντούτοις, μέχρι το 2006 δεν είχε καταφέρει παρά να επιτύχει μείωση της τάξης του 2,2 %. Στην ΕΕ των 27 κρατών μελών, οι εκπομπές μειώθηκαν μεν κατά 7,7 % στη διάρκεια της περιόδου αυτής, αλλά αυξήθηκαν κατά 1,5 % από το 2000 (6) και έπειτα. Επιπλέον, από το 1990 και έπειτα, η ενεργειακή απόδοση της ΕΕ έχει βελτιωθεί μόλις κατά 0,5 % ετησίως (7).

3.5   Η επίτευξη περικοπών των εκπομπών κατά 80-95 % στα επόμενα 40 χρόνια, με παράλληλη διατήρηση ρυθμών ετήσιας οικονομικής ανάπτυξης 2-3 %, συνεπάγεται την ετήσια μείωση της έντασης άνθρακα στην οικονομία κατά 6-10 %. Ένας τέτοιος σταθερός ρυθμός τεχνολογικής αλλαγής στο σύνολο της οικονομίας είναι πρωτοφανής. Συνεπώς, θα ήταν σκόπιμο να ξεκινήσει ένας σοβαρός διάλογος σχετικά με το υπάρχον δυναμικό για αλλαγή των προτύπων κατανάλωσης, καθώς και με το γενικότερο οικονομικό και κοινωνικό μοντέλο, το οποίο βασίζεται στην αύξηση της παραγωγής και της κατανάλωσης· πρέπει επίσης να αναζητηθεί η ταχύτερη δυνατή βελτίωση της αλυσίδας παραγωγής και προσφοράς.

4.   Βιώσιμη κατανάλωση: καθιστώντας δυνατή την επιλογή

4.1   Οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις ανέλαβαν τη δέσμευση στην Παγκόσμια Διάσκεψη Κορυφής του Ρίο να εξαλείψουν την μη βιώσιμη κατανάλωση και τα μη βιώσιμα πρότυπα παραγωγής. Επιπλέον, στη διαδικασία του Μαρακές ανέλαβαν τη δέσμευση να αναπτύξουν σχέδια δράσης βιώσιμης κατανάλωσης και παραγωγής ως το 2010, προκειμένου να εξεταστούν από την Επιτροπή βιώσιμης κατανάλωσης του Οργανισμού των Ηνωμένων Εθνών το 2011.

4.2   Σήμερα εκπονούνται όλο και περισσότερες έρευνες που αφορούν τη βιώσιμη κατανάλωση και τους τρόπους επίτευξής της (8). Οι καταναλωτές αισθάνονται εγκλωβισμένοι στον τρέχοντα τρόπο ζωής τους: για παράδειγμα, ακόμη και αν επιθυμούν να χρησιμοποιούν λιγότερο το αυτοκίνητό τους, δεν μπορούν να βρουν τρόπους για να το πράξουν. Η κατανάλωση τους διαμορφώνεται και κατευθύνεται από πλήθος παραγόντων, συμπεριλαμβανομένων των φυσικών αναγκών τους, της προσωπικότητάς τους, των κοινωνικών ρυθμίσεων, ορισμένων πολιτιστικών παραγόντων, καθώς και της διαθεσιμότητας και των τιμών των εναλλακτικών αγαθών και υπηρεσιών. Στην καταναλωτική κοινωνία, οι επιλογές κατανάλωσης διαδραματίζουν κεντρικό ρόλο στην κάλυψη των κοινωνικών και ψυχολογικών αναγκών - π.χ. για την ένταξη σε μια ομάδα, την αυτοεκτίμηση, και για τον καθορισμό της ταυτότητας του προσώπου. Όλα αυτά δυσκολεύουν την εξέταση οιασδήποτε αλλαγής από τους ιδιώτες, αλλά και την εφαρμογή πολιτικών για την τροποποίηση των καταναλωτικών προτύπων από τις κυβερνήσεις. Κάθε φορά δε που τέθηκαν σε εφαρμογή τέτοιες πολιτικές, τα αποτελέσματα ήταν ως επί το πλείστον απογοητευτικά, με αποτέλεσμα να είναι δύσκολο να υπερισχύσουν αυτές οι πολιτικές έναντι των κατεστημένων συμφερόντων.

4.3   Εν τω μεταξύ, τα κίνητρα, τα καταναλωτικά πρότυπα, καθώς και οι πιθανές αντιδράσεις σε συγκεκριμένες πολιτικές, ποικίλλουν σημαντικά από άτομο σε άτομο. Στο επίπεδο του πολίτη δε, μπορεί να διαφέρουν ανάλογα με την κατάσταση. Ως εκ τούτου, δεν υπάρχει απλή πολιτική λύση για την επίτευξη βιώσιμου τρόπου κατανάλωσης. Αντιθέτως, ένα ευρύ φάσμα πολιτικών ασκεί επιρροή σε τομείς που συμπεριλαμβάνουν τόσο τη γεωργία και την απασχόληση, όσο και την εκπαίδευση και την υγεία. Ενδέχεται να χρειαστούν ιδιαίτερες στρατηγικές που θα έχουν ως στόχο να κατευθύνουν συγκεκριμένες ομάδες, όπως οι ηλικιωμένοι και οι νέοι προς πιο βιώσιμες επιλογές.

4.4   Οι πολίτες περιορίζουν εθελοντικά και μαζικά την κατανάλωσή τους σε περιόδους εθνικής έκτακτης ανάγκης και πολέμου· η οικολογική κρίση όμως δεν θεωρείται γενικά ως κατάσταση έκτακτης ανάγκης τέτοιας κλίμακας. Παρ' όλα αυτά, ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι επιλέγουν σήμερα απλούστερο τρόπο ζωής προκειμένου να μειώσουν τον αντίκτυπό τους στο περιβάλλον. Μερικές από τις πιο επιτυχημένες προσπάθειες για αλλαγή της κατανάλωσης έχουν βασιστεί σε κοινοτικές ομάδες. Για παράδειγμα, η προσέγγιση «Ecoteam» που χρησιμοποιείται σε πολλές χώρες από το Global Action Plan, συνίσταται στην συγκέντρωση μικρών ομάδων (για παράδειγμα μιας γειτονιάς, ενός χώρου εργασίας ή σχολείου) που ελέγχουν τα απόβλητά τους, την κατανάλωση ενέργειας και ύδατος και αναζητούν ενέργειες που θα τους επιτρέψουν να ζουν με περισσότερο βιώσιμο τρόπο.

4.5   Προσπάθειες για αλλαγή από «την κορυφή προς τη βάση» και μόνο είναι μάλλον απίθανο να έχουν αποτέλεσμα - ειδικά στην περίπτωση κατά την οποία πολιτικοί που προσπαθούν να επηρεάσουν το ευρύ κοινό διάγουν βίο που συνεπάγεται υψηλή κατανάλωση. Η βιώσιμη κατανάλωση δεν αποτελεί σημαντική προτεραιότητα για το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού. Εντούτοις, οι κοινωνικές αλλαγές συχνά αρχίζουν με μικρές κοινωνικές ομάδες και εξαπλώνονται μέσω διαφόρων διαύλων επικοινωνίας, συμπεριλαμβανομένων των επίσημων μέσων μαζικής επικοινωνίας, των τεχνών, ανεπίσημων δικτύων φιλίας και των θρησκευτικών οργανώσεων. Οι φορείς χάραξης πολιτικής πρέπει επικεντρωθούν στον εντοπισμό και την ενθάρρυνση υφιστάμενων ομάδων που εργάζονται με στόχο την επίτευξη βιώσιμης διαβίωσης, αντί να επιβάλουν τη δική τους άποψη στην κοινωνία σχετικά με το τι πρέπει να γίνει.

4.6   Η επιλογή ενός βιώσιμου τρόπου ζωής δεν πρέπει να εκλαμβάνεται ως πολυτέλεια και να αφορά μόνο τους ανθρώπους που έχουν τα οικονομικά μέσα για ένα τέτοιο τρόπο ζωής. Η ΕΟΚΕ τόνισε ότι η αειφόρος διαβίωση δεν πρέπει να συνεπάγεται υψηλότερο κόστος (9) αλλά θα πρέπει να είναι προσιτή σε όλους. Είναι ουσιώδες να μην καταστεί η κατανάλωση χαμηλών επιπτώσεων πιο δαπανηρή για τους πολίτες, διότι αυτό θα σημαίνει ότι μόνο ένα τμήμα της κοινωνίας έχει τη δυνατότητα επιλογής και θα θέσει στο περιθώριο τους φτωχότερους και τους χαμηλόμισθους.

4.7   Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι για να γίνει δυνατή η επιλογή κατανάλωσης χαμηλών επιπτώσεων, πρέπει να επιλυθούν και άλλα κρίσιμα ζητήματα που συνδέονται με την ευημερία, ορισμένα από τα οποία θεωρούνται πιο σημαντικά, όπως οι ευκαιρίες απασχόλησης, κατάλληλες αμοιβές για το παραγόμενο έργο, αξιοπρεπείς θέσεις εργασίας και πρόσβαση σε πιστώσεις για τις ΜΜΕ.

5.   Θέματα πολιτικής προς ρύθμιση

5.1   Τα θεσμικά όργανα της ΕΕ αναλαμβάνουν κατά παράδοση καθοδηγητικό ρόλο στη διαμόρφωση πολιτικών σχεδίων που θα προωθήσουν την επίτευξη ριζικών αλλαγών ενόψει της οικοδόμησης της ενωμένης Ευρώπης. Εργάζονται ως επί το πλείστον με πλουραλιστικό τρόπο, που διευκολύνει την επίτευξη συμφωνίας μεταξύ κυβερνήσεων αντί να ηγούνται της αλλαγής προς συγκεκριμένες κατευθύνσεις. Υπήρξαν περιπτώσεις στις οποίες η ΕΕ ηγήθηκε της αλλαγής, όπως για παράδειγμα στον τομέα των υγειονομικών και περιβαλλοντικών προτύπων. Οι εμπειρίες αυτές μπορεί να είναι πολύτιμες για την οικοδόμηση μιας βιώσιμης οικονομίας. Η ηγεσία και η έμπνευση μπορεί να είναι εξίσου σημαντικές με την τεχνική εμπειρογνωμοσύνη και τις γραφειοκρατικές δεξιότητες.

5.2   Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει το σχέδιο δράσης για την αειφόρο κατανάλωση και παραγωγή της Επιτροπής (10). Πολλές άλλες υφιστάμενες πολιτικές της ΕΕ μπορεί να φανούν κατάλληλες για την επίτευξη βιώσιμης κατανάλωσης, συμπεριλαμβανομένου του συστήματος εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπής αερίων θερμοκηπίου (ETS), της οδηγίας για τις πληροφορίες που πρέπει να τίθενται στη διάθεση των καταναλωτών σχετικά με την οικονομία καυσίμων, του κανονισμού για τη μείωση των εκπομπών CO2 από ελαφρά οχήματα, της οδηγίας για τα βιοκαύσιμα, της οδηγίας για την ενεργειακή απόδοση των κτιρίων, της οδηγίας για την ενεργειακή απόδοση κατά την τελική χρήση και τις ενεργειακές υπηρεσίες, καθώς και διατάξεις της Κοινής Γεωργικής Πολιτικής σχετικά με την προστασία του περιβάλλοντος. Ωστόσο, η πολιτική της ΕΕ επικεντρώνεται σε μέσα της αγοράς και πρότυπα τεχνολογίας/προϊόντων. Μόνο το ETS ασχολείται με τα απόλυτα επίπεδα των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Δημιουργούνται αντιφάσεις με άλλους στόχους πολιτικής, όπως η αύξηση της κινητικότητας. Δεν υπάρχουν αρκετά μέσα για να αντιμετωπιστεί άμεσα η κατανάλωση και ο τρόπος ζωής, οι δε πολιτικές είναι σαφώς ανεπαρκείς για την επίτευξη των στόχων μείωσης των αερίων του θερμοκηπίου και ανεξαρτησίας από μη-βιώσιμους ορυκτούς πόρους.

5.3   Απαιτείται διάλογος μεταξύ των οργάνων της ΕΕ, της τοπικής και περιφερειακής αυτοδιοίκησης και των κοινωνικών εταίρων. Ένας τρόπος για να σημειωθεί πρόοδος θα μπορούσε να είναι η συνεργασία μεταξύ της Επιτροπής και της ΕΟΚΕ για τη σύσταση ενός Φόρουμ βιώσιμης κατανάλωσης, το οποίο θα εξετάσει:

—

τις αξίες που μπορούν να διαμορφώσουν μια βιώσιμη οικονομία και τον τρόπο αντιμετώπισης των αντιφάσεων μεταξύ των στόχων της ανάπτυξης και της οικολογικής βιωσιμότητας, της κοινωνικής ένταξης και της προσωπικής ελευθερίας, της ποιότητας ζωής του σημερινού πληθυσμού έναντι αυτής των μελλοντικών γενεών, κλπ.·

—

κατά πόσο χρειάζεται να καταναλώνουμε λιγότερο σε ορισμένους τομείς. Η πλειονότητα των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου μπορεί να αποδοθεί στην κατανάλωση τροφίμων και ενέργειας, καθώς και στις μεταφορές. Δημιουργούνται αντιφάσεις μεταξύ του στόχου της αειφορίας και άλλων στόχων, αλλά και πιθανές συνέργειες (π.χ. η ποδηλασία μπορεί να είναι θετική για την υγεία και το περιβάλλον)·

—

τι εμποδίζει τους πολίτες να επιλέξουν πιο βιώσιμα πρότυπα κατανάλωσης και με ποιο τρόπο μπορούν να βοηθήσουν στην άρση αυτών των εμποδίων η τοπική και περιφερειακή αυτοδιοίκηση και η ΕΕ; Κάτι τέτοιο μπορεί να περιλαμβάνει για παράδειγμα, τη διασφάλιση ότι οι υφιστάμενες πολιτικές (π.χ. η οδηγία για την ενεργειακή απόδοση των κτιρίων), εφαρμόζονται σωστά και πλήρως, καθώς και την ενίσχυση των μέτρων στο πλαίσιο του σχεδίου δράσης για την αειφόρο κατανάλωση και παραγωγή της Επιτροπής, προκειμένου να δοθεί η δυνατότητα στους καταναλωτές να επιλέγουν τρόφιμα που παράγονται με πιο βιώσιμο τρόπο·

—

τις εμπειρίες των ατόμων και των ομάδων που έχουν υιοθετήσει τρόπους διαβίωσης με χαμηλές επιπτώσεις και τις δυνατότητες εκ νέου εφαρμογής τους. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει οργανώσεις όπως η Global Action Plan, της οποίας οι EcoTeams επιτυγχάνουν συνήθως μείωση των μη ανακυκλωμένων απορριμμάτων κατά 40-50 %, δίκτυα όπως αυτό των «Transition Towns», τα οποία εργάζονται με στόχο την ενίσχυση των τοπικών κοινοτήτων, ώστε αυτές να είναι ανθεκτικές στις αλλαγές του κλίματος και στη μείωση των πόρων, καθώς και θρησκευτικές ομάδες όπως οι Κουάκεροι οι οποίοι εδώ και καιρό ασπάζονται αξίες που υποστηρίζουν τη διαβίωση με μικρό αντίκτυπο στο περιβάλλον. Τα μέλη ορισμένων από αυτές τις ομάδες ή και δικτύων έχουν ασπαστεί τρόπους ζωής που χρησιμοποιούν μεταξύ 60 % και 80 % λιγότερα υλικά και ενεργειακούς πόρους από το μέσο όρο της ΕΕ·

—	τα μέτρα που κρίνονται αναγκαία σε μια περίοδο μεταβολής κατά την οποία προωθείται πιο βιώσιμο πρότυπο κατανάλωσης για να διευκολυνθεί η προσαρμογή συγκεκριμένων ομάδων, όπως οι ηλικιωμένοι, οι νέοι, οι άνεργοι, οι πρόσφατοι μετανάστες και οι οικογένειες με μικρά παιδιά·

—	πως μπορεί να συνυπάρξει η μετατόπιση προς την κατανάλωση χαμηλών επιπτώσεων και την αειφόρο παραγωγή με το στόχο ανταγωνιστικότητας της εσωτερικής αγοράς.

5.4   Η πολιτική πρέπει να προβλέψει τόσο άμεσα όσο και μακροπρόθεσμα μέτρα για να αλλάξει τα καταναλωτικά πρότυπα. Πολλά διδάγματα μπορούν να αντληθούν από την εμπειρία, σε ό,τι αφορά π.χ. το κάπνισμα, όπου ένας συνδυασμός τιμών, ρυθμίσεων, επισημάνσεων και εκπαίδευσης οδήγησε σε σημαντικές αλλαγές στη νοοτροπία και τη συμπεριφορά.

5.4.1   Το κίνητρο της τιμής αποτελεί σημαντικό μέρος της δέσμης πολιτικής, πλην όμως υπάρχει μια αντίφαση μεταξύ του στόχου της Επιτροπής για τη μείωση των τιμών της ενέργειας (11) και της ανάγκης να μειωθεί η κατανάλωση. Οι φόροι επί του άνθρακα ή οι ανταλλαγές εκπομπών άνθρακα θα πρέπει να συμπληρωθούν με άλλα μέτρα. Για παράδειγμα, αν δεν υπάρξει σημαντική στήριξη για τη μόνωση των σπιτιών και την υιοθέτηση εναλλακτικών πηγών ενέργειας, οι υψηλές τιμές των καυσίμων ή του άνθρακα υπάρχει κίνδυνος να αυξήσουν τη φτώχεια που συνδέεται με την κατανάλωση καυσίμων.

5.4.2   Η ΕΟΚΕ τόνισε σε πολλές περιπτώσεις τη σημασία των εκπαιδευτικών προγραμμάτων για την επίτευξη αποτελεσματικής αειφόρου συμπεριφοράς. Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει ότι τα εν λόγω εκπαιδευτικά προγράμματα δεν θα πρέπει να απευθύνονται μόνο στα σχολεία και τους νέους, πράγμα βέβαια σημαντικό, αλλά να άπτονται όλων των εκφάνσεων της καθημερινής ζωής. Θα πρέπει να παρέχεται στους ηλικιωμένους επαγγελματική εκπαίδευση, δια βίου μάθηση και προγράμματα. Είναι επιτακτική ανάγκη οι βιώσιμες πρακτικές να μην αυξήσουν την περιθωριοποίηση ομάδων όπως αυτή των ανέργων.

5.5   Ο διάλογος πρέπει να συνδεθεί με δράσεις, που να συμπεριλαμβάνουν την υποστήριξη των ομάδων που εργάζονται με στόχο την επίτευξη βιώσιμης διαβίωσης, και την κοινοποίηση των αποτελεσμάτων των εμπειριών τους. Για να είναι ωφέλιμος θα πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη από τα θεσμικά όργανα της ΕΕ, οδηγώντας έτσι σε αναπροσαρμογή και ενίσχυση των πολιτικών όπου κρίνεται σκόπιμο, καθώς και σε συγκεκριμένες ενέργειες στα εν λόγω θεσμικά όργανα προκειμένου αυτά να αποκτήσουν ηγετικό ρόλο και να επιδείξουν τις δυνατότητες για πιο βιώσιμες πρακτικές.

5.6   Η βιώσιμη κατανάλωση δεν μπορεί να θεωρηθεί μόνο ως μια εγκύκλιος πολιτικής για το περιβάλλον. Θα απαιτήσει την ανάληψη πρωτοβουλιών σε πολλούς τομείς πολιτικής όπως η υγεία, η εκπαίδευση, η απασχόληση, το εμπόριο, οι καταναλωτές, οι μεταφορές, η γεωργία και η ενέργεια.

5.7   Η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει την Επιτροπή να εξετάσει σοβαρά δράσεις για την βιώσιμη κατανάλωση στο πλαίσιο του προγράμματος εργασίας 2010 της Επιτροπής - ώρα για δράση (12) και εφεξής, στο πλαίσιο της Στρατηγικής για την ΕΕ 2020.

---

(1)  Boulding, K. «The economics of the coming spaceship earth», in Environmental Quality in a Growing Society, (Baltimore: Johns Hopkins University Press, 1966) pp. 253 ff.

(2)  Βλ. γνωμοδότηση στην ΕΕ C 100, 30 Απριλίου 2009, σελ. 53.

(3)  Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος, Σήματα 2010

(4)  Global Footprint Network and WWF, Europe 2007: Gross Domestic Product and Ecological Footprint.

(5)  ΕΕ C 77, 31 Μαρτίου 2009, σελ. 73.

(6)  EEA, Ετήσιος κατάλογος απογραφής των αερίων θερμοκηπίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης 1990-2006 και Έκθεση Αποθέματος 2008, που υποβλήθηκε στη Γραμματεία της Επιτροπής των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Μεταβολή (Κοπεγχάγη: EEA, 2008).

(7)  Tipping, P. et al., Impact Assessment on the Future Action Plan for Energy Efficiency, carried out by ECN (NL) and WS Atkins (UK) for DGTREN. Contractor: ECORYS, NL (2006).

(8)  Jackson, T. Motivating Sustainable Consumption: A Review of Evidence on Consumer Behaviour and Behavioural Change, a report to the Sustainable Development Research Network, 2005, available at http://www.sd-research.org.uk/.

(9)  ΕΕ C 224, 30 Αυγούστου 2008, σελ. 1.

(10)  ΕΕ C 218, 11 Σεπτεμβρίου 2009, σελ. 46.

(11)  Monti, M., Μια νέα στρατηγική για την ενιαία αγορά, Έκθεση προς τον Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Μάιος 2010.

(12)  COM(2010) 135 τελικό.

---