Środki ograniczające skierowane przeciwko Białorusi ze względu na sytuację kraju oraz jego udział w rosyjskiej agresji przeciwko Ukrainie

 

STRESZCZENIE DOKUMENTÓW:

Decyzja Rady 2012/642/WPZiB dotycząca środków ograniczających skierowanych przeciwko Białorusi oraz udziału tego państwa w rosyjskiej agresji przeciwko Ukrainie

Rozporządzenie (WE) nr 765/2006 dotyczące środków ograniczających skierowanych przeciwko Białorusi oraz udziału tego państwa w rosyjskiej agresji przeciwko Ukrainie

JAKIE SĄ CELE DECYZJI I ROZPORZĄDZENIA?

• W decyzji 2012/642/WPZiB i rozporządzeniu (WE) nr 765/2006 określono sankcje, które mają zostać nałożone na reżim białoruski oraz jego popleczników.
• W wyniku wyborów na Białorusi, które odbyły się w sierpniu 2020 r., oraz późniejszych represji wobec społeczeństwa obywatelskiego i działaczy opozycji przyjęto decyzje i rozporządzenia wykonawcze wprowadzające zakaz podróżowania i zamrożenie aktywów wobec osób i organów lub podmiotów.
• Kolejne sankcje nałożono w odpowiedzi na bezprawne doprowadzenie do przymusowego lądowania samolotu linii Ryanair w Mińsku w maju 2021 r. Objęły one zakaz przelotu nad terytorium UE oraz zakaz dostępu do lotnisk w UE dla lotów wykonywanych przez białoruskie linie lotnicze.
• W lutym i marcu 2022 r., w odpowiedzi na niesprowokowaną inwazję rosyjskich sił zbrojnych na Ukrainę oraz udział Białorusi w tej agresji, Rada Unii Europejskiej przyjęła dodatkowy, kompleksowy pakiet sankcji.
• W czerwcu 2022 r. UE podjęła decyzję o rozszerzeniu sankcji w celu dalszej realizacji konkluzji Rady Europejskiej z 24 marca 2022 roku w związku z udziałem Białorusi w rosyjskiej agresji wojskowej na Ukrainę.
• W sierpniu 2023 roku Unia Europejska przyjęła kolejne sankcje w związku z naruszeniami praw człowieka, a także dodatkowe ukierunkowane środki ograniczające w odpowiedzi na zaangażowanie kraju w rosyjskie działania wojenne przeciwko Ukrainie.

KLUCZOWE ZAGADNIENIA

Traktaty Unii Europejskiej (UE) stanowią podstawy prawne dla UE umożliwiające jej nakładanie sankcji na państwa trzecie.

Środki ograniczające (sankcje)

W decyzji 2012/642/WPZiB i rozporządzeniu (WE) nr 765/2006 wprowadza się następujące środki:

• Zakaz eksportu uzbrojenia i sprzętu, które mogą być wykorzystywane do celów represji wewnętrznych (w załączniku III do rozporządzenia znajduje się wykaz takiego sprzętu).
• Zakaz sprzedaży, dostawy, przekazywania lub wywozu, bezpośrednio lub pośrednio, broni palnej, jej części i istotnych komponentów oraz amunicji wymienionych w załączniku I do rozporządzenia (UE) nr 258/2012 wdrażającego Protokół Narodów Zjednoczonych przeciwko nielegalnemu wytwarzaniu i obrotowi bronią palną (zob. streszczenie), a także broni palnej i innych rodzajów uzbrojenia wymienionych w załączniku XVI do rozporządzenia (WE) nr 765/2006 jakiejkolwiek osobie fizycznej lub prawnej, podmiotowi lub organowi na Białorusi lub do użytku na Białorusi.
• Zakaz świadczenia pomocy technicznej, finansowej lub usług pośrednictwa w odniesieniu do takiego sprzętu.
• Zamrożenie aktywów – zamrożenie funduszy (aktywów finansowych i każdego rodzaju korzyści) i zasobów gospodarczych – oraz zakaz podróżowania – ograniczenie wjazdu na terytorium państw członkowskich UE – dla osób:
  • odpowiedzialnych za poważne naruszenia praw człowieka;
  • odpowiedzialnych za represje wobec społeczeństwa obywatelskiego i opozycji demokratycznej;
  • odpowiedzialnych za inne działania, które poważnie naruszają demokrację lub praworządność na Białorusi;
  • którym reżim prezydenta Łukaszenki przynosi korzyści lub które go wspierają.

Zaktualizowany wykaz osób objętych zamrożeniem aktywów i zakazem podróżowania został zamieszczony w załączniku do rozporządzenia i decyzji.

Konkluzje Rady z października 2020 r.

• Wysoki Przedstawiciel Unii do Spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa uznał, że wybory na Białorusi, które odbyły się w sierpniu 2020 r., nie były „ani wolne, ani uczciwe”. Oprócz wprowadzenia dodatkowego zamrożenia aktywów i zakazu podróżowania określonego w decyzji wykonawczej (WPZiB) 2020/1388 oraz rozporządzeniu wykonawczym (UE) 2020/1387 UE ogłosiła swoją gotowość do:
  • przedsięwzięcia dalszych środków ograniczających wobec wysokiej rangi urzędników, w tym Aleksandra Łukaszenki;
  • ograniczenia współpracy z białoruskimi władzami centralnymi;
  • zwiększenia wsparcia na rzecz obywateli Białorusi i społeczeństwa obywatelskiego, wraz z wprowadzeniem odpowiednich zmian w zakresie pomocy finansowej.
• Decyzja wykonawcza (WPZiB) 2020/1650 i rozporządzenie wykonawcze (UE) 2020/1648 zawierają zaktualizowany wykaz wysokiej rangi urzędników, wobec których stosuje się unijne środki ograniczające, uwzględniający także Aleksandra Łukaszenkę.
• W odpowiedzi na brutalne metody działania białoruskich władz i w celu wsparcia praw demokratycznych narodu białoruskiego 19 listopada 2020 r. Rada podjęła decyzję o przygotowaniu kolejnych sankcji. W świetle nieustających represji wobec społeczeństwa obywatelskiego na Białorusi, na mocy decyzji wykonawczej (WPZiB) 2020/2130 uzupełniono wykaz zawarty w załączniku do decyzji 2012/642/WPZiB o 29 osób i 7 podmiotów, a na mocy rozporządzenia wykonawczego (UE) 2020/2129 uzupełniono wykaz osób fizycznych i prawnych, podmiotów i organów podlegających środkom ograniczającym zawarty w załączniku I do rozporządzenia (WE) nr 765/2006 o te same 29 osób i 7 podmiotów.

Konkluzje Rady Europejskiej z maja 2021 r.

• W odpowiedzi na bezprawne doprowadzenie do przymusowego lądowania samolotu linii Ryanair w Mińsku w maju 2021 roku Rada Europejska wezwała do:
  • natychmiastowego uwolnienia dziennikarza Ramana Pratasiewicza i jego żony, Sofii Sapiegi, oraz zagwarantowania im swobody przemieszczania się;
  • pilnego zbadania tego incydentu przez Organizację Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego.
• W czerwcu 2021 r. Rada przyjęła:
  • Decyzję (WPZiB) 2021/908 i rozporządzenie (UE) 2021/907, które zmieniają decyzję 2012/642/WPZiB oraz rozporządzenie (WE) nr 765/2006, wprowadzając zakaz lądowania na terytorium UE, startu z jej terytorium lub przelotu nad jej terytorium wszelkich statków powietrznych eksploatowanych przez białoruskie linie lotnicze, o ile statki takie nie mają specjalnej zgody udzielanej w określonych okolicznościach;
  • Decyzję (WPZiB) 2021/1001 i rozporządzenie (UE) 2021/996, które zmieniają decyzję 2012/642/WPZiB oraz rozporządzenie (WE) nr 765/2006 w związku z zezwoleniem na uwolnienie niektórych zamrożonych funduszy lub zasobów gospodarczych oraz dodaniem jednego białoruskiego podmiotu do wykazu osób objętych sankcjami;
  • Decyzję wykonawczą (WPZiB) 2021/1002 i rozporządzenie wykonawcze (UE) 2021/997, które zmieniają odpowiednio, załącznik I do decyzji 2012/642/WPZiB oraz załącznik I do rozporządzenie (WE) nr 765/2006 w związku z dodaniem 77 osób i 7 podmiotów do wykazu osób objętych sankcjami;
  • Decyzję (WPZiB) 2021/1031 i rozporządzenie (UE) 2021/1030, które zmieniają, odpowiednio, decyzję 2012/642/WPZiB oraz rozporządzenie (WE) nr 765/2006, wprowadzając definicje towarów i technologii podwójnego zastosowania, usług inwestycyjnych, zbywalnych papierów wartościowych, instrumentów rynku pieniężnego oraz instytucji kredytowej, a także zakazując sprzedaży, dostaw lub wywozu sprzętu, technologii lub oprogramowania przeznaczonych do wykorzystania przy monitorowaniu lub przechwytywaniu przez władze białoruskie komunikacji telefonicznej.
• W listopadzie 2021 r. Rada przyjęła następujące akty prawne:
  • decyzję (WPZiB) 2021/1989, która zmienia decyzję 2012/642/WPZiB i wprowadza określone wyjątki od zakazu świadczenia ubezpieczenia i reasekuracji na rzecz białoruskiego rządu oraz białoruskich organów i agencji publicznych, by uniknąć niezamierzonych skutków. Rozporządzenie (UE) 2021/1986, które zmienia rozporządzenie (WE) nr 765/2006, by odzwierciedlić tę zmianę.
  • decyzję (WPZiB) 2021/1990, która wprowadza dodatkowe kryterium, by umożliwić stosowanie ukierunkowanych środków ograniczających wobec osób organizujących lub wspomagających działania reżimu Łukaszenki ułatwiające nielegalne przekraczanie zewnętrznych granic UE, przekazywanie zakazanych towarów lub nielegalne przekazywanie towarów objętych ograniczeniami, w tym towarów niebezpiecznych, na terytorium UE. Rozporządzenie (UE) 2021/1985, które zmienia rozporządzenie (WE) nr 765/2006, by odzwierciedlić tę zmianę.

Sankcje nałożone z powodu rosyjskiej agresji przeciwko Ukrainie, rozpoczętej w 2022 roku

• 24 lutego 2022 r., w odpowiedzi na niesprowokowaną inwazję rosyjskich sił zbrojnych na Ukrainę oraz udział Białorusi w tej agresji wobec Ukrainy, Wysoki Przedstawiciel wskazał, że odpowiedź UE obejmie zarówno sektorowe, jak i indywidualne środki ograniczające. Rada przyjęła decyzję (WPZiB) 2022/337 zmieniającą decyzję 2014/145/WPZiB (zob. streszczenie) i rozporządzenie (UE) 2022/336 w sprawie wykonania rozporządzenia (UE) nr 269/2014 w sprawie środków ograniczających w odniesieniu do działań podważających integralność terytorialną, suwerenność i niezależność Ukrainy lub im zagrażających.
• 2 marca 2022 roku Rada przyjęła decyzję (WPZiB) 2022/354 zmieniającą decyzję 2014/145/WPZiB, rozporządzenie wykonawcze (UE) 2022/353, rozporządzenie wykonawcze (UE) nr 269/2014, decyzję (WPZiB) 2022/356 zmieniającą decyzję 2014/145/WPZiB oraz rozporządzenie (UE) 2022/355 zmieniające rozporządzenie (WE) nr 765/2006. Akty te nakładają ukierunkowane ograniczenia:
  • dotyczące, w związku z działaniami podważającymi integralność terytorialną, suwerenność i niezależność Ukrainy lub im zagrażającymi, 22 wysokich rangą członków białoruskiego personelu wojskowego ze względu na rolę, jaką odegrali w procesie podejmowania decyzji i planowania strategicznego, który doprowadził do udziału Białorusi w rosyjskiej agresji wobec Ukrainy;
  • dotyczące handlu towarami wykorzystywanymi do produkcji lub wytwarzania wyrobów tytoniowych, paliw mineralnych, substancji bitumicznych i gazowych produktów węglowodorowych, produktów zawierających chlorek potasu (potas), produktów drzewnych, wyrobów cementowych, wyrobów z żelaza i stali oraz wyrobów z gumy;
  • dotyczące wywozu towarów i technologii podwójnego zastosowania oraz niektórych zaawansowanych towarów i technologii, które mogłyby przyczynić się do militarnego i technologicznego rozwoju Białorusi oraz rozwoju jej sektora obronności i bezpieczeństwa, oraz dotyczące świadczenia powiązanych usług.
• 9 marca 2022 roku Rada przyjęła decyzję (WPZiB) 2022/399 i rozporządzenie (UE) 2022/398. Akty te:
  • zakazują dopuszczania do obrotu giełdowego akcji białoruskich podmiotów państwowych w systemach obrotu UE i świadczenia usług związanych z tymi akcjami;
  • ograniczają przyjmowanie w depozyt środków finansowych z Białorusi w UE;
  • zakazują transakcji z bankiem centralnym Białorusi;
  • ograniczają świadczenie specjalistycznych usług w zakresie komunikatów finansowych na rzecz niektórych białoruskich instytucji kredytowych i ich białoruskich jednostek zależnych;
  • w kontekście jednolitej europejskiej przestrzeni powietrznej nakładają na menedżera sieci ds. funkcji sieciowych zarządzania ruchem lotniczym obowiązek odrzucania wszystkich planów lotu złożonych przez operatorów statków powietrznych wskazujących na zamiar prowadzenia działań nad terytorium UE lub nad terytorium Białorusi, które to działania stanowią naruszenie przepisów rozporządzenia (WE) nr 765/2006, tak aby pilot nie mógł wykonywać lotów.
• 8 kwietnia 2022 r. Rada przyjęła decyzję (WPZiB) 2022/579 i rozporządzenie (UE) 2022/577 wprowadzające dalsze sankcje gospodarcze w odpowiedzi na udział Białorusi w rosyjskiej agresji na Ukrainę w celu skutecznego ograniczenia możliwości kontynuowania agresji przez Rosję:
  • zakaz sprzedaży zbywalnych papierów wartościowych denominowanych w jakiejkolwiek walucie urzędowej państwa członkowskiego wyemitowanych po dniu 12 kwietnia 2022 roku lub jednostek w przedsiębiorstwach zbiorowego inwestowania, które zapewniają ekspozycję na takie papiery wartościowe, jakimkolwiek obywatelom białoruskim lub osobom fizycznym zamieszkałym na Białorusi, lub jakimkolwiek osobom prawnym, podmiotom lub organom z siedzibą na Białorusi;
  • zakaz sprzedaży, dostarczania, przekazywania i wywozu banknotów denominowanych w jakiejkolwiek walucie urzędowej państwa członkowskiego na Białoruś lub na rzecz jakiejkolwiek osoby fizycznej lub prawnej, podmiotu lub organu na Białorusi, w tym rządu i banku centralnego Białorusi, lub do użytku na Białorusi, z kilkoma wyjątkami;
  • zakaz dla wszelkich przedsiębiorstw transportu drogowego mających siedzibę na Białorusi dokonywania przewozu drogowego towarów na terytorium Unii Europejskiej, w tym tranzytu, z kilkoma wyjątkami i odstępstwami.
• 3 czerwca 2022 roku, w odpowiedzi na nieustające zaangażowanie Białorusi w inwazję Rosji na terytorium Ukrainy, UE przyjęła nowe sankcje wobec Białorusi. Decyzja (WPZiB) 2022/882 rozszerza wykaz podmiotów objętych ograniczeniami dotyczącymi zezwoleń na sprzedaż, dostawę, przekazywanie lub wywóz towarów i technologii podwójnego zastosowania oraz towarów i technologii, które mogą przyczynić się do wzmocnienia potencjału militarnego i technologicznego Białorusi lub do rozwoju białoruskiego sektora obronności i bezpieczeństwa. Decyzja (WPZiB) 2022/882 rozszerza także wykaz białoruskich banków i jednostek zależnych objętych środkami ograniczającymi w odniesieniu do świadczenia specjalistycznych usług w zakresie komunikatów finansowych wykorzystywanych do wymiany danych finansowych (wykluczenie z systemu SWIFT). Rozporządzenie (UE) 2022/877 zmienia rozporządzenie (WE) nr 765/2006, by uwzględnić tę zmianę.

  Tego samego dnia Rada przyjęła decyzję wykonawczą (WPZiB) 2022/881 i rozporządzenie wykonawcze (UE) 2022/876, dodając 12 osób i 8 podmiotów do wykazu osób fizycznych i prawnych, podmiotów i organów objętych środkami ograniczającymi w związku z powagą sytuacji na Białorusi, ciągłym naruszaniem praw człowieka oraz represjami wobec społeczeństwa obywatelskiego i demokratycznej opozycji.

• W sierpniu 2023 roku Rada przyjęła decyzję (WPZiB) 2023/1601 i rozporządzenie wykonawcze (UE) 2023/1591, a także rozporządzenie (UE) 2023/1594. Na mocy powyższych aktów do wykazu osób objętych sankcjami dodano kolejne 38 osób i 3 podmioty odpowiedzialne za poważne naruszenia praw człowieka oraz represjonowanie społeczeństwa obywatelskiego i ustroju demokratycznego, co daje łączną liczbę 233 osób i 37 podmiotów. Zakazy eksportu dotyczą towarów i technologii wykorzystywanych w przemyśle lotniczym i kosmicznym, broni palnej, jej części i podstawowych komponentów oraz amunicji, a także towarów i technologii podwójnego zastosowania. Zakaz eksportu ma na celu zwalczanie obchodzenia sankcji poprzez przeciwdziałanie ciągłemu wsparciu rosyjskiej agresji wojskowej przeciwko Ukrainie przez Białoruś, a tym samym zwiększenie wpływu i zasięgu sankcji UE.

OD KIEDY DECYZJA I ROZPORZĄDZENIE MAJĄ ZASTOSOWANIE?

• Decyzja 2012/642/WPZiB ma zastosowanie od 1 listopada 2012 r.
• Rozporządzenie (WE) nr 765/2006 stosuje się od dnia 20 maja 2006 r.

KONTEKST

Więcej informacji:

• Białoruś i UE (Europejska Służba Działań Zewnętrznych)
• Stosunki UE–Białoruś (Rada Unii Europejskiej)
• Sankcje wobec Białorusi (Rada Unii Europejskiej).

GŁÓWNE DOKUMENTY

Decyzja Rady 2012/642/WPZiB z dnia 15 października 2012 r. dotycząca środków ograniczających skierowanych przeciwko Białorusi (Dz.U. L 285 z 17.10.2012, s. 1–52).

Kolejne zmiany decyzji 2012/642/WPZiB zostały włączone do tekstu pierwotnego. Tekst skonsolidowany ma jedynie wartość dokumentacyjną.

Rozporządzenie Rady (WE) nr 765/2006 z dnia 18 maja 2006 r. dotyczące środków ograniczających skierowanych przeciwko prezydentowi Aleksandrowi Łukaszence i niektórym urzędnikom z Białorusi (Dz.U. L 134 z 20.5.2006, s. 1–11).

Zob. tekst skonsolidowany.

DOKUMENTY POWIĄZANE

Wersja skonsolidowana Traktatu o Unii Europejskiej – Tytuł V – Postanowienia ogólne o działaniach zewnętrznych Unii i postanowienia szczególne dotyczące wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa – Rozdział 2 – Postanowienia szczególne dotyczące wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa – Sekcja 1 – Postanowienia wspólne – Artykuł 29 (dawny artykuł 15 TUE) (Dz.U. C 202 z 7.6.2016, s. 33).

Wersja skonsolidowana Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej – Część piąta – Działania zewnętrzne Unii – Tytuł IV – Środki ograniczające – Artykuł 215 (dawny artykuł 301 TWE) (Dz.U. C 202 z 7.6.2016, s. 144).

Decyzja Rady 2014/145/WPZiB z dnia 17 marca 2014 r. w sprawie środków ograniczających w związku z działaniami podważającymi integralność terytorialną, suwerenność i niezależność Ukrainy lub im zagrażającymi (Dz.U. L 78 z 17.3.2014, s. 16–21).

Zob. tekst skonsolidowany.

Rozporządzenie Rady (UE) nr 269/2014 z dnia 17 marca 2014 r. w sprawie środków ograniczających w odniesieniu do działań podważających integralność terytorialną, suwerenność i niezależność Ukrainy lub im zagrażających (Dz.U. L 78 z 17.3.2014, s. 6–15).

Zob. tekst skonsolidowany.

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 258/2012 z dnia 14 marca 2012 r. wdrażające art. 10 Protokołu Narodów Zjednoczonych przeciwko nielegalnemu wytwarzaniu i obrotowi bronią palną, jej częściami i komponentami oraz amunicją, uzupełniającego Konwencję Narodów Zjednoczonych przeciwko międzynarodowej przestępczości zorganizowanej (protokół NZ w sprawie broni palnej), oraz ustanawiające zezwolenia na wywóz i środki dotyczące przywozu i tranzytu dla broni palnej, jej części i komponentów oraz amunicji (Dz.U. L 94 z 30.3.2012, s. 1–15).

Ostatnia aktualizacja: 17.01.2024