15.2.2011

MT

Il-Ġurnal Uffiċjali tal-Unjoni Ewropea

C 48/38

---

Opinjoni tal-Kumitat Ekonomiku u Soċjali Ewropew dwar “Wara l-kriżi: sistema finanzjarja ġdida għas-suq intern” (Opinjoni fuq inizjattiva proprja)

2011/C 48/08

Relatur: is-Sur IOZIA

Korelatur: is-Sur BURANI

Nhar it-18 ta’ Frar 2010, il-Kumitat Ekonomiku u Soċjali Ewropew iddeċieda, b’konformità mal-Artikolu 29(2) tar-Regoli ta’ Proċedura tiegħu, li jħejji opinjoni fuq inizjattiva proprja dwar it-tema:

Wara l-kriżi: sistema finanzjarja ġdida għas-suq intern

Is-Sezzjoni Speċjalizzata għas-Suq Uniku, il-Produzzjoni u l-Konsum inkarigata sabiex tipprepara l-ħidma tal-Kumitat dwar is-suġġett, adottat l-opinjoni tagħha nhar it-8 ta’ Lulju 2010.

Matul l-465 sessjoni plenarja tiegħu li saret fil-15 u s-16 ta’ Settembru 2010 (seduta tas-16 ta’ Settembru), il-Kumitat Ekonomiku u Soċjali Ewropew adotta din l-opinjoni b’160 vot favur, 8 voti kontra u 2 astensjonijiet.

1.   Konklużjonijiet u rakkomandazzjonijiet

1.1   B’din l-opinjoni fuq inizjattiva proprja, il-Kumitat Ekonomiku u Soċjali Ewropew (KESE) jixtieq jipproponi xi riformi li jistgħu jsiru fis-sistema finanzjarja Ewropea fir-rigward ta’ kif għandha tiġi rregolata u kif tista’ taħdem aħjar sabiex jitnaqqsu r-riskji sistemiċi. Din il-kriżi tista’ terġa’ żżid fir-ritmu u l-intensità jekk ma titwaqqafx l-ispekulazzjoni bla rażan u jekk il-gvernijiet mhux ser jipprovdu r-rispons li issa ilu mistenni minnhom għal wisq żmien.

1.2   Wara l-kriżi, liema sistema finanzjarja ġdida għas-suq intern? Il-Bank Ċentrali Ewropew (BĊE)/is-Sistema Ewropea ta’ Banek Ċentrali (SEBĊ), il-banek kummerċjali, tal-investiment, l-istituzzjonijiet finanzjarji mutwalistiċi, il-kooperattivi u etiċi, kif ukoll il-kumpaniji tal-assigurazzjoni, il-fondi tal-pensjonijiet, il-fondi ta’ investiment, il-fondi ta’ private equity, il-hedge funds, l-aġenziji tal-klassifikazzjoni; id-distributuri u l-bejjiegħa tal-prodotti finanzjarji u t-titoli, il-boroż, is-swieq mhux regolati, ir-regolaturi, l-awtoritajiet tal-monitoraġġ u l-aġenziji tal-klassifikazzjoni tal-kreditu: dawn huma l-atturi ewlenin fis-sistema finanzjarja li qed jintalbu jibdlu l-imġiba tagħhom, jadattaw għal regolamentazzjoni aktar stretta, u jadattaw l-organizzazzjoni tagħhom għall-kompiti ġodda li ser jingħatawlhom.

1.3   Mhux l-atturi kollha tas-suq għandhom jitqiesu responsabbli bl-istess mod. B’xorti tajba xi setturi importanti, bħal xi gruppi transnazzjonali kbar, ma ġewx involuti direttament mill-kriżi, billi l-attivitajiet tagħhom kienu ’l bogħod mill-kasinò tal-finanzi. Il-kumpaniji tal-assigurazzjoni, il-banek koperattivi, popolari u ta’ tfaddil, kif ukoll il-banek kummerċjali Ewropej u dinjija ewlenin ma kellhomx jagħmlu aġġustamenti finanzjarji minħabba t-telf, u lanqas ma kellhom jitolbu l-għajnuna mill-gvern.

1.4   “Din il-kriżi ġiet ikkawżata minn faqar morali” - il-KESE jtenni l-osservazzjoni li kien għamel Tomáš Bat’a fl-1932, filwaqt li jinnota li sfortunatament, ma nbidel xejn! Il-ħaddiema u l-pensjonanti, l-intrapriżi, iċ-ċittadini, l-organizzazzjonijiet tas-soċjetà ċivili, il-konsumaturi u l-utenti, kollha jixtiequ bil-bosta li jkunu jistgħu jserrħu fuq sistema finanzjarja effiċjenti u sigura, bi spejjeż raġonevoli, li fiha jistgħu jafdaw it-tfaddil tagħhom b’fiduċja, li jistgħu jduru fuqha għal inizjattivi ekonomiċi, li jqisuha bħala strument indispensabbli għat-tkabbir ekonomiku u li tkun taqdi funzjonijiet soċjali importanti bħall-pensjonijiet u l-assigurazzjonijiet kontra l-mard, l-inċidenti u l-ħsarat. Il-kriżi finanzjarja gravi poġġiet dan kollu fil-periklu, minbarra li tellfet il-fiduċja b’mod ġenerali.

1.5   Hemm bżonn li terġa’ tinbena l-fiduċja fl-istituzzjonijiet finanzjarji, iżda wkoll fl-istituzzjonijiet politiċi u l-awtoritajiet regolatorji u ta’ superviżjoni, li ma setgħux u ma rnexxilhomx jevitaw dan id-diżastru li s’issa sewa EUR 2,3 triljuni skont l-aħħar stimi tal-Fond Monetarju Internazzjonali (FMI).

1.6   L-opinjoni pubblika ntlaqtet bil-kbir. Il-kriżi tal-likwidità li ġiet wara l-kriżi finanzjarja tat daqqa ta’ ħarta kbira lill-ekonomija reali: il-qgħad qabeż l-10 %, bl-ogħla rata fil-Latvja bi 22 % u fi Spanja bi 19 %, b’total ta’ aktar minn 23 biljun persuna qiegħda f’Diċembru. Dan l-ammont huwa mistenni jogħla. Il-bilanċi pubbliċi kollha rreġistraw żbilanċi enormi, u dawn iridu jiġu rkuprati permezz ta’ miżuri korrettivi, li żgur mhux ser jgħinu t-tkabbir, iżda li se jwaqqfu l-irkupru li diġà kien qed jidher li se jseħħ b’mod biered, jiġifieri mingħajr effetti pożittivi fuq l-impjiegi.

1.7   Matul dawn l-aħħar snin, il-KESE fassal sensiela ta’ opinjonijiet fejn ippropona għadd ta’ riflessjonijiet, li ta’ sikwit ġew injorati, illi kieku instemgħu, żgur li kienu ser jgħinu biex tiġi evitata l-kriżi, jew almenu li jitnaqqsu l-effetti qerrieda tagħha.

1.8   Il-KESE jappella lill-istituzzjonijiet Ewropej biex iħaffu l-proċess tar-riforma. Madwar sena u nofs wara li tressqu l-konklużjonijiet tal-Kummissjoni de Larosière, il-proċess tat-teħid tad-deċiżjonijiet Ewropew għadu ma daħalx fil-fażi finali. Sfortunatament, il-gvernijiet dgħajjfu l-pjan ta’ riforma meta, eskludew pereżempju l-possibbiltà li tintervjeni awtorità Ewropea fi kwistjonijiet ta’ finanzjarji transkonfinali.

1.8.1   Il-KESE bi pjaċir jinnota l-komunikazzjoni tal-Kummissjoni dwar l-inizjattivi leġislattivi li ser jittieħdu biex isaħħu r-regolamentazzjoni u t-trasparenza tas-suq finanzjarju. Dawn il-proposti, li saru meta kienet qed titħejja din l-opinjoni, sejrin fid-direzzjoni t-tajba. It-tisħiħ tal-monitoraġġ tal-aġenziji tal-klassifikazzjoni tal-kreditu, il-ftuħ tad-dibattitu dwar il-governanza soċjali huma l-iktar aspetti importanti. Il-pakkett jinkludi r-rapporti dwar is-salarji tad-diretturi u l-politiki dwar ir-remunerazzjoni. Fi żmien bejn sitta u disa’ xhur il-Kummissjoni għandha tressaq iktar proposti biex jittejjeb it-tħaddim tas-swieq tad-derivattivi, miżuri adegwati għall-bejgħ skopert u s-CDS (Credit Default Swaps) u t-titjib fid-direttiva dwar is-swieq tal-istrumenti finanzjarji (MiFID).

1.8.2   Il-KESE jistenna b’interess kbir l-inizjattivi l-oħra li tħabbru qabel fil-qasam tar-responsabbiltà: ir-reviżjoni tad-direttiva dwar is-sistemi ta’ garanzija tad-depożiti u d-direttiva dwar is-sistemi ta’ remunerazzjoni tal-investituri. Id-direttiva dwar l-abbuż tas-suq u d-direttiva dwar ir-rekwiżiti kapitali (CRD IV) ser jiġu emendati, filwaqt li qed titħejja proposta ġdida dwar il-prodotti tal-investiment bl-imnut f’pakkett (PRIP). Sabiex jitnaqqas l-arbitraġġ regolatorju, il-Kummissjoni ser toħroġ komunikazzjoni dwar is-sanzjonijiet fis-servizzi finanzjarji.

1.9   Il-KESE jqis li hemm bżonn ta’ ħidma aktar intensiva biex titħejja s-sistema finanzjarja ta’ wara l-kriżi, li trid tkun trasparenti, soċjalment u etikament responsabbli, ikkontrollata aħjar, u innovattiva, bi tkabbir bilanċjat, kompatibbli mal-bqija tas-sistema ekonomika, u orjentata lejn l-ħolqien tal-valur għal żmien medju u fit-tul u lejn it-tkabbir sostenibbli.

1.10   Għadd ta’ miljuni ta’ nies jaħdmu fid-dinja tal-finanzi. Il-maġġoranza l-kbira ta’ dawn huma persuni bil-għaqal, li jaħdmu bi professjonalità u li jistħoqqilhom ir-rispett ta’ kulħadd. Iżda minoranza żgħira ta’ persuni irresponsabbli u bla skrupli poġġew fil-periklu r-reputazzjoni ta’ kategorija sħiħa ta’ ħaddiema, kemm irġiel kif ukoll nisa.

1.11   Il-KESE jirrakkomanda iktar trasparenza, b’mod partikolari fl-identifar tar-riskji. Is-swieq tal-OTC m’għandhomx ikunu miftuħa għal transazzjonijiet bilaterali, iżda għandhom ikunu illimitati għal transazzjonijiet ta’ kontroparti ċentrali, li bis-sorveljanza tal-livell ta’ riskju globali, ikun jista’ jiġi limitat l-aċċess għat-transazzjonijiet għal dawk il-partijiet li huma esposti wisq. Dawn it-transazzjonijiet għandhom iseħħu fuq pjattaforma unika, jew l-aktar l-aktar, fuq grupp definit ta’ pjattaformi, biex titjieb it-trasparenza tas-swieq.

1.12   Ir-responsabbiltà soċjali korporattiva fis-settur finanzjarju għandha tidħol fl-attivitajiet u fl-operati kollha. Il-volum tal-bejgħ ingħata iktar preferenza mill-investiment sew. Għandha terġa’ tidħol l-etika professjonali għolja, kundanna espliċita min-naħa tal-assoċjazzjonijiet tas-settur li għandhom iwasslu għal imġiba korretta, permezz ta’ ħidma ta’ prevenzjoni u għandhom jimponu penali fuq dawk l-intrapriżi li huma ħatja ta’ azzjonijiet li jsiru b’intenzjonijiet ħżiena, ta’ frodi u ta’ mġiba li tista’ twassal għal passi legali.

1.13   Għandu jkun hemm governanza aktar miftuħa u demokratika min-naħa tal-awtoritajiet nazzjonali u Ewropej, li tinkludi l-partijiet interessati fl-attivitajiet regolatorji u ta’ sorveljanza. Il-ħaddiema, l-intrapriżi, il-konsumaturi u l-utenti għandu jkollhom rwol rikonoxxut fil-governanza tal-intrapriża. Il-KESE jirrakkomanda parteċipazzjoni serja min-naħa tas-soċjetà ċivili fil-konsultazzjoni u fil-valutazzjoni tal-impatt. Deċiżjonijiet reċenti tal-Kummissjoni rigward l-għażla tal-gruppi ta’ esperti ser ikomplu jipprivilleġġaw l-industrija b’mod esklużiv, mingħajr l-involviment adegwat tal-konsumaturi u l-ħaddiema. Il-KESE lest li jkompli jirrakkomanda rappreżentanza bilanċjata tas-soċjetà ċivili fl-ambitu tal-gruppi ta’ esperti u tal-kumitati organizzati mill-Kummissjoni.

1.14   Governanza tal-intrapriżi fejn ir-rekwiżiti tal-integrità u t-trasparenza jestendu mill-amministraturi sal-azzjonisti; l-oriġini tal-kapital tagħhom sal-lum tqies li kellu oriġini legali iżda kien hemm eżempji kontroversjali li wrew li dan mhux dejjem huwa minnu.

1.15   Ir-rwol tal-maniġers kiber b’mod eċċessiv, kif għolew ukoll uħud mis-salarji astronomiċi tagħhom, li ma ntmessewx saħansitra wara n-nazzjonalizzazzjonijiet li twettqu biex ġew salvati wħud mill-istituzzjonijiet mill-falliment. Għandu jkun hemm politika serja dwar il-limitazzjoni tal-bonuses, li forsi għandhom jitqassmu biss jekk jinkisbu riżultati stabbli fuq tul ta’ żmien medju u aħjar mill-medja tas-sistema; l-inċentivi għall-persunal għandhom jintrabtu ma’ bejgħ responsabbli u mhux b’kampanji dwar il-prodotti bankarji mingħajr ma jiġu rispettati l-ħtiġijiet tal-konsumaturi; l-inċentivi għandhom jgħollu l-kwalità tal-kapital uman f’termini ta’ kontribut professjonali, sodisfazzjon tal-klijenti u professjonalità aħjar.

1.16   Il-KESE jirrakkomanda l-adozzjoni ta’ sensiela ta’ miżuri effikaċi min-naħa tal-awtoritajiet nazzjonali ta’ sorveljanza, li ma jidhrux konvinti ħafna mill-opportunitajiet li dan joffri mhux biss biex jogħlew l-istandards etiċi, iżda wkoll biex fil-futur jiġi ppriżervat il-profil tar-riskju, kemm dak espliċitu kif ukoll dak impliċitu. Ħafna operazzjonijiet b’riskji għoljin, li ttieħdu biex jitkattru l-profitti u l-bonuses, setgħu ġew evitati.

1.17   Il-KESE jitlob li titneħħa r-referenza għall-klassifikazzjoni mil-leġislazzjoni Ewropea għal dak li għandu x’jaqsam mal-klassifikazzjoni tal-investimenti u l-kopertura tagħhom fil-fondi riskjużi, b’konformità mal-prinċipji ta’ Basel II, u jitlob li l-awtoritajiet nazzjonali jirrevedu l-politika dwar l-investiment.

1.18   Il-klassifikazzjoni tad-dejn sovran tal-Istati Membri għandha ssir esklużivament permezz ta’ aġenzija Ewropea indipendenti ġdida. It-tħabbir ta’ downgrading tad-dejn sovran ta’ pajjiż - kif ġara dan l-aħħar bil-każ tal-Greċja u pajjiżi Ewropej oħra fid-diffikultà - ikkawża diffikultajiet serji fis-swieq u ħeġġeġ l-ispekulazzjoni bil-kbir, bir-riżultat li ġiet amplifikata l-perċezzjoni ta’ kriżi gravi.

1.19   L-għajnuniet li ngħataw lill-Greċja ser iservu biex titħares is-sistema finanzjarja internazzjonali li ggarantiet id-dejn tal-Greċja b’mijiet ta’ biljuni ta’ euro, u fdat lill-aktar bank tal-kummerċ importanti tad-dinja, li ħeba finanzjamenti importanti li ma dehrux fil-kontijiet uffiċjali ta’ Ateni. Biss biss il-banek Franċiżi (EUR 76,45 biljun) u dawk Ġermaniżi (EUR 38,57 biljun) sellfu madwar EUR 115-il biljun: għal darb’oħra l-Ewropej li jħallsu t-taxxi ser jintalbu jħallsu għall-imġiba illegali. Il-piż tal-kont ekonomiku u soċjali li ser ikollhom iġorru ċ-ċittadini Griegi huwa enormi.

1.20   Il-KESE jqis li hu f’waqtu li jiġi diskuss is-suġġett tat-tassazzjoni ta’ xi attivitajiet finanzjarji, b’mod partikolari dawk li huma spekulattivi. Reċentement ġiet adottata opinjoni dwar dan is-suġġett.

1.21   Il-KESE jirrakkomanda li jiġu rraffinati s-sistemi integrati tal-ġestjoni tal-kriżi, li jipprevedu kriterji effikaċi ta’ twissija bikrija, ta’ prevenzjoni u ta’ ħruġ mill-kriżi. Hemm bżonn li jiġu żviluppati mekkaniżmi affidabbli ta’ responsabbiltà reċiproka bejn l-awtoritajiet tal-Istati Membri, l-aktar fir-rigward tal-gruppi Ewropej il-kbar: fl-Ewropa ċentrali u tal-Lvant, pereżempju, is-swieq finanzjarji huma kważi esklużivament f’idejn l-assigurazzjonijiet u l-banek tal-Punent.

2.   Daħla

2.1   “Il-kriżi ġiet ikkawżata mill-faqar morali

Żvolta fil-kriżi ekonomika? Jien ma nemminx fl-iżvolti spontanji. Dak li aħna drajna nsejħu kriżi ekonomika huwa biss isem differenti għall-faqar etiku.

Il-faqar morali huwa l-kawża, u l-kriżi ekonomika hija biss il-konsegwenza. Hemm ħafna nies f’pajjiżna li jaħsbu li huwa possibbli li nsalvaw lilna nfusna mid-deterjorament ekonomiku permezz tal-flus. Jien wisq nibża’ mill-konsegwenzi ta’ dan l-iżball. Fis-sitwazzjoni attwali, m’hemmx bżonn li jiġri xi ħaġa ta’ barra minn hawn jew li jkun hemm xi skemi.

Hemm bżonn ta’ approċċ etiku fil-konfront tan-nies, tax-xogħol u tal-proprjetà pubblika.

Qatt aktar għajnuna għall-fallimenti, qatt aktar djun, qatt aktar mhu se jintremew il-valuri għal xejn b’xejn, qatt aktar sfruttament tal-ħaddiema; kien ikun aħjar kieku għamilna affarijiet oħra biex noħorġu mill-faqar tal-perijodu tal-gwerra u għamilna x-xogħol u t-tfaddil aktar effikaċi, mixtieq u aktar onest, aktar milli ntlaqna għall-għażż u għall-ħela. Għandek raġun, hemm bżonn negħlbu l-kriżi ta’ fiduċja, iżda mhux se negħlbuha b’mezzi tekniċi, finanzjarji jew ta’ kreditu. Il-fiduċja hija fatt personali u tista’ terġa’ tiġi stabbilita biss permezz ta’ mġiba morali u l-eżempju personali.” Tomáš Bat'a, 1932.

2.2   Xejn ma nbidel.

2.2.1   Din il-kwotazzjoni, xi ħaġa mhux tas-soltu fl-opinjonijiet tal-Kumitat, isservi biex tintroduċi s-suġġett li huwa iktar minn analiżi akkademika u ripetuta tal-kriżi, tal-iżbalji tal-politika, tal-kontrolluri, tal-aġenziji tal-klassifikazzjoni u anke tal-investituri u l-azzjonisti. Inħliet ħafna linka: biżżejjed ngħidu li l-miżuri li ttieħdu, li qed jiġu kkunsidrati jew ippjanati fil-qasam tal-viġilanża makroprudenzjali u mikroprudenzjali huma essenzjalment validi u razzjonali, iżda għad jonqos tgħaqqid organiku u strutturat bejn il-viġilanza tas-suq (il-banek, l-assiguraturi, is-swieq finanzjarji) u l-kontroll tas-sistemi tal-ħlas; dawn is-sistemi jistgħu jipprovdu sinjali prezzjużi - jekk jiġu interpretati sew – ta’ nuqqasijiet individwali jew ta’ riskji sistemiċi. L-awtoritajiet għandhom jaħsbu għal sistema ta’ dan it-tip li tqabbel il-kontrolli.

2.2.2   B’differenza mill-passat, is-soċjetà ċivili mhijiex beħsiebha tħalli d-dibattitu dwar il-futur tas-sistema finanzjarja f’idejn l-ispeċjalisti, il-persuni tekniċi u l-politiċi, iżda beħsiebha tieħu sehem attiv fil-bini ta’ sistema finanzjarja sostenibbli, billi inevitabbilment il-konsegwenzi tal-għażliet jolqtu lill-ħaddiema, l-intrapriżi u ċ-ċittadini. Il-flejjes pubbliċi li jintużaw l-ewwel nett għas-salvataġġ tal-iktar banek esposti, u wara bħala l-ossiġenu indispensabbli tal-ekonomija, fgata minn kriżi ta’ likwidità mingħajr preċedent, wassal sabiex jiżdied l-iżbilanċ u d-dejn pubbliku, li jkollhom jiġu bbilanċjati b’miżuri oħra korrettivi li mill-ġdid ser jgħabbu liċ-ċittadini b’dejn u taxxi, li żgur ma kienx hemm bżonnhom.

2.2.3   Is-sistema finanzjarja wara l-kriżi m’għandhiex u ma tistax tkun bħal dik li żvolġiet tul dawn l-aħħar 20 sena. It-tkabbir li jsir fi żmien qasir imħeġġeġ minn politika li ma tħarisx fit-tul għandu jsir ħaġa tal-passat.

2.2.4   Fil-fatt, il-profitti tant kienu kbar li taw spinta lill-iktar intrapriżi motivati biex jibdew fażi ta’ fużjonijiet li sa ftit snin ilu ħadd ma kien jimmaġinaha.

2.2.5   Dawn il-fużjonijiet twettqu għax kienu ffaċilitati mil-liberalizzazzjoni, u f’ħafna pajjiżi mill-privatizzazzjoni, iżda qabel kollox mid-direttivi tas-suq uniku, li ma neħħewx biss il-konfini territorjali, iżda wkoll dawk li kienu jisseparaw id-diversi kategoriji speċjalizzati: il-banek kummerċjali, il-banek tal-investiment, il-kumpaniji finanzjarji, il-kumpaniji kkwotati fil-boroż, id-depożitaturi tat-titoli, il-maniġers tas-sistemi tal-ħlas, l-assiguraturi, eċċ.

2.2.6   Il-konglomerati finanzjarji li nħolqu bis-saħħa t’hekk huma ta’ natura ferm eteroġenja, b’kumplessità fl-istrutturi tagħhom, b’azzjonisti b’aġendi differenti, b’golden shares (b’mod partikolari għall-banek li kienu pubbliċi) li jagħmluha diffiċli wisq, jekk mhux impossibbli li jsir monitoraġġ globali ta’ dawn l-istrutturi. Huwa biss issa, wara t-taqlib li ħasad is-swieq, li nfiehem il-bżonn ta’ viġilanza transnazzjonali. Iżda l-proċessi tat-teħid tad-deċiżjonijiet qed jipproċedu wisq bil-mod. L-organizzazzjonijiet finanzjarji b’saħħithom qed ifittxu li jillimitaw r-regolazzjoni mill-awtoritajiet, u rnexxielhom jikkonvinċu lil xi gvernijiet Ewropej biex jappoġġjaw il-pożizzjoni tagħhom. Ir-rapport ta’ de Larosière, id-direttivi li segwew ir-rapport, ir-reviżjoni tal-ftehim ta’ Basel II u l-emendi tal-IASB qed jipproċedu bi tbatija kbira u ħafna mill-wegħdiet ta’ bidla jidhru li qed jitwarrbu.

2.3   Il-profitti

2.3.1   Il-profitti u t-tkabbir

2.3.1.1   Il-profitti kbar minn dejjem tqiesu bħala indiċi tas-saħħa ta’ kumpanija u dan huwa wkoll element li jikkontribwixxi għall-espansjoni meta l-profitti jiġu investiti. Kumpanija b’ROE ta’ 10 % li terġa’ tinvesti 10 % tal-profitti tagħha tista’ tikber b’10 % fis-sena, sakemm iżżomm ir-relazzjoni bejn id-dejn u l-assi kostanti: jekk tikber b’rata iktar mgħaġġla jfisser li jkollu jiżdied il-piż tad-dejn jew li jkollha tuża mill-kapital proprju tagħha.

2.3.1.2   Konsegwentement, il-kumpaniji bl-ogħla profitti għandhom l-ikbar opportunitajiet għat-tkabbir u l-iżvilupp.

2.3.2   Il-profitti u r-riskju

2.3.2.1   Ħafna drabi, biex jittejbu l-profitti jridu jittieħdu riskji kbar: f’dan ir-rigward wieħed jista’ jgħid li dak li jgħodd huwa l-profitti aġġustati għar-riskju. Hija biss iż-żieda fil-profitti aġġustati għar-riskju li toħloq verament valur ġdid (jiġifieri għall-azzjonisti, mhux bilfors għall-partijiet interessati l-oħra).

2.3.2.2   Min jiddeċiedi liema huma l-profitti adatti għar-riskju? Is-suq finanzjarju, naturalment.

2.3.2.3   X’tgħallimna mill-kriżi? Li anke jekk tjiebet il-kapaċità li ninterpretaw u nagħmlu stimi ta’ ħafna riskji, is-suq mhuwiex dejjem kapaċi li jikkwantifika b’mod adatt.

2.3.2.4   Dan ifisser li ċerti mudelli ta’ profitti u tkabbir, sewwasew tal-intrapriżi kif ukoll tal-ekonomija kollha kemm hi, dehru konvinċenti għax ma kinux qed jestimaw ir-riskji sew.

2.3.2.5   L-iktar lezzjoni importanti mill-kriżi hija li qatt m’aħna se nkunu kapaċi li nestimaw ir-riskji kollha b’mod preċiż.

2.3.3   L-elementi li jixprunaw il-profitti

2.3.3.1   Iż-żewġ elementi prinċipali li jixprunaw il-profitti, mhux biss għall-kumpaniji finanzjarji huma:

—	it-titjib fl-effiċjenza, li jsir possibbli mill-ekonomiji ta’ skala (espansjoni) u l-ekonomiji ta’ ambitu (espansjoni fl-offerta tal-prodotti u s-servizzi),

—	l-innovazzjoni: l-offerta ta’ prodotti u servizzi ġodda li, bis-saħħa ta’ kompetizzjoni inqas qawwija, ikollhom marġni ta’ profitt ikbar.

2.3.3.2   Għal dawn ir-raġunijiet, “il-kbir sabiħ” (big is beautiful) u “l-innovazzjoni finanzjarja hija tajba” (financial innovation is good) għal ħafna żmien kienu l-islogans ta’ ħafna atturi fis-suq finanzjarju. Iżda fil-fatt ir-riskji marbuta ma’ dawn il-fatturi kienu sottovalutati. Mill-ġdid:

2.3.3.3   Id-daqs – l-ekonomiji ta’ skala: ir-riskju prinċipali huwa r-riskju sistemiku tal-prinċipju “too big to fail”.

2.3.3.4   Il-varjetà tal-offerta – l-ekonomiji ta’ skop: ir-riskju ewlieni huwa dejjem in-natura sistemika, iżda jista’ jitqassar fi kliem il-prinċipju: “too interconnected to fail”.

2.3.3.5   L-innovazzjoni finanzjarja: l-innovazzjoni finanzjarja tfisser li jiddaħħlu prodotti/servizzi ġodda biex jiġu amministrati riskji ġodda jew biex riskji magħrufa jiġu amministrati b’mod ġdid. Li kieku dawn kienu attivitajiet ta’ kuljum, xi ħadd ikun diġà għamilhom. L-istimi tar-riskji konsegwenti ħafna drabi jkunu vagi ħafna.

2.4   Il-valutazzjoni fqira tal-innovazzjoni finanzjarja xprunat il-kriżi finanzjarja. Iżda fl-istess ħin l-innovazzjoni hija essenzjali għall-qligħ għoli – għoli wisq fid-dawl tar-rati ta’ tkabbir tal-ekonomiji żviluppati. Irridu mmorru dritt għall-kawża tal-problema, iktar mill-effetti: irridu naċċettaw rati ta’ qligħ u tkabbir imnaqqsa min-numri b’żewġ ċifri li s’issa ma kinux biss leġittimi, iżda anke dmirijiet li naspiraw għalihom. Dan għaliex, wisq probabbli, qligħ għoli ħafna, f’ekonomija li ma tistax tikber bl-istess mod bħal 50 sena ilu, iġib miegħu riskji li ma jistgħux jiġu injorati. Jekk ma ngħidux li f’ekonomija żviluppata ma jagħmilx sens li wieħed jistenna l-investimenti jagħtu ritorn ta’ żewġ ċifri, inkunu qed inkomplu nsostnu l-mezzi li wasslu għal pass ’il bogħod mill-kollass tas-sistema.

2.5   Il-banek u l-intermedjarji finanzjarji

Is-sistema finanzjarja taġixxi bħala intermedjarju għall-attivitajiet monetarji u finanzjarji u r-riskji. L-intermedjazzjoni tar-riskji ssir l-iktar b’kuntratti tad-derivattivi, l-iktar tat-tip OTC. Il-politika monetarja tista’ tinfluwenza direttament l-intermedjazzjoni monetarja u finanzjarja, iżda m’għandha l-ebda poter fir-rigward tad-derivattivi. Fil-fatt, id-derivattivi jużaw biss ammonti żgħar ta’ flus.

2.6   Ir-riskju tad-derivattivi: ir-riskji tal-ġestjoni tar-riskji

Id-derivattivi huma l-istrument prinċipali tal-innovazzjoni finanzjarja. Is-suq tal-OTC ipprovda arena tar-“risk sharing” fejn ir-riskji li oriġinarjament ittieħdu minn attur wieħed biss ikunu ġew trasferiti u maqsuma f’ħafna transazzjonijiet. Fit-teorija għandhom iwasslu għal frammentazzjoni u b’hekk biex jiddgħajfu l-karatteristiċi oriġinali li jestabilizzaw ir-riskji. Iżda ġie injorat il-fatt li l-interkonnessjonijiet numerużi abbinati ma’ dawn it-transazzjonijiet idaħħlu riskju kontraparti li diffiċli jiġi kkontrollat, u fil-fatt jintilef is-sens tar-riskju globali, u fenomenu tat-tip “too interconnected to fail”.

2.7   Triq li twassal għal sistema finanzjarja iktar stabbli

Huwa żbaljat li l-innovazzjoni finanzjarja titqies b’konnotazzjoni negattivi għax tkun ikkontribwixxiet għall-ħolqien ta’ premessi għall-kriżi. Madankollu, m’għandniex naħsbu li dak li ġara kien biss inċident bħal sajjetta fil-bnazzi: anzi juri li s-sistema, kif inhi, mhijiex aċċettabbli.

Arkitettura integrata tal-kontroll tar-riskji għandha timxi fuq tliet dimensjonijiet: l-istrumenti, is-swieq u l-istituzzjonijiet.

2.7.1   L-istrumenti

Minflok ma jiġi pprojbit il-ħolqien ta’ strumenti ġodda, għandu jiġi applikat tip ta’ mekkaniżmu ta’ reġistrazzjoni li jistabbilixxi lil min jistgħu jsiru l-offerti. L-istrumenti mhux reġistrati jistgħu jiġu użati biss mill-operaturi kwalifikati. Għandu jiġi applikat l-istess prinċipju tal-mediċini: xi wħud jistgħu jinbiegħu kważi liberament, u oħrajn meta jkun hemm riċetti, u oħrajn biss fi strutturi partikolari.

2.7.2   L-istituzzjonijiet

Is-superviżjoni mikroprudenzjali tradizzjonali li għandha tikkontrolla l-istabbiltà indipendenti (stand-alone) ta’ intermedjarju mhijiex biżżejjed. Biex jinħoloq qafas makroprudenzjali għandhom jiġu kkunsidrati żewġ fatturi esterni importanti:

—	l-interkonnessjoni. L-istituzzjonijiet finanzjarji għandhom punti esposti komuni li jżidu l-konsegwenzi negattivi tar-riskju. Hawnhekk nerġgħu niffaċċjaw iż-żewġ problemi tal-kunċetti: “too big to fail” u “too interconnected to fail”,

—	il-proċiklità. Is-sistema finanzjarja għandha tiġġestixxi r-riskji tas-sistema reali. Fil-fatt, ħafna drabi jiġri li d-dinamika ta’ sistema waħda ssaħħaħ id-dinamika tal-oħra, bil-konsegwenza li l-effett tal-espansjoni ekonomika u l-kriżi jiħrax minflok ma jittaffa.

2.7.2.1   Fir-rigward tal-hekk imsejħa “shadow banking system”, m’hemmx biss skopijiet leġittimi ta’ flessibbiltà ikbar, iżda wkoll l-iskopijiet li jiġu evitati r-regoli prudenzjali. Il-partijiet regolati, bħall-banek, użawha għall-hekk imsejjaħ “arbitraġġ prudenzjali”, fi kliem ieħor biex iżidu l-lieva finanzjarja minkejja r-rekwiżiti operattivi tar-regoli. Din is-sistema għandha tiddaħħal fil-qafas regolatorju. Il-banek m’għandhomx ikunu jistgħu jużaw din is-sistema biex jevitaw l-obbligi tal-kapital.

2.7.3   Is-swieq

Il-kriżi uriet mingħajr l-iċken dubju li s-swieq finanzjarji m’għandhom l-ebda kapaċità awtonoma li jikkorreġu lilhom infushom permezz tal-ħolqien ta’ kondizzjonijiet ġodda ta’ bilanċ, fis-sitwazzjonijiet kollha. Għalhekk, il-possibbiltà li ngħaddu malajr minn sitwazzjoni ta’ abbundanza ta’ transazzjonijiet għal sitwazzjoni ta’ nuqqas ta’ likwidità hija waħda reali.

2.7.3.1   Meta t-transazzjonijiet isiru b’mod bilaterali, bħal fil-każ tal-OTC, il-falliment ta’ istituzzjoni malajr jista’ jolqot ħafna kontropartijiet, bil-konsegwenza tar-riskju sistemiku. Sabiex jiġu llimitati r-riskji sistemiċi tas-swieq, jeħtieġ li l-iskambji bilaterali jiġu sostituti b’kontropartijiet ċentrali: barra minn hekk, l-iskambji għandhom isiru jew fuq l-istess pjattaforma, jew fuq pjattaforma definita, sabiex tiġi żgurata l-ikbar trasparenza. Huwa minnu wkoll li dawn il-kondizzjonijiet ifissru standardizzazzjoni ikbar tal-kuntratti tal-skambjati: dan mhuwiex effett sekondarju li ma jkunx mixtieq, iżda konsegwenza pożittiva li ttejjeb it-trasparenza tas-swieq.

3.   Il-governanza

3.1   Jekk huwa diffiċli li jiġu mmonitorjati s-swieq, huwa ħafna iktar diffiċli li tiġi mmonitorjata l-governanza: jekk hemm l-impressjoni li l-monitoraġġ isir skont ir-rieda tal-maġġoranza, direttament jew permezz ta’ ftehimiet, fil-prattika d-diversi leġislazzjonijiet, xi wħud iktar permissivi minn oħrajn, jippermettu l-ħolqien ta’ entitajiet finanzjarji li ma jkollhomx oriġini ċara. Minbarra l-problema ġenerali ta’ trasparenza nsibu wkoll il-kwistjoni kumplessa tal-penetrazzjoni fid-dinja finanzjarja ta’ poteri mistura jew netwerks tal-kriminalità finanzjarja. Dawn jinkludu l-fondi sovrani jew taħt il-kontroll pubbliku, il-ħasil tal-flus, l-evażjoni tat-taxxa, ir-rifuġji fiskali; fi kliem ieħor, il-preżenza – mhux bilfors predominanti – ta’ interessi “opaki”. Il-problema ma tirrigwardax biss il-gruppi l-kbar iżda tħaddan, forsi saħansitra iktar fil-fond, lil għadd enormi ta’ intrapriżi finanzjarji u ta’ fondi tal-investiment, li mhux bilfors ikunu ta’ daqs kbir. Id-direttivi jistabbilixxu r-regoli biex jinħatru l-persuni għal fuq il-bord tad-diretturi u liema ishma għandhom jidhru fil-boroż, iżda ma jsemmu xejn dwar l-oriġini tal-kapital, li b’mod impliċitu jammettu li huma rikonoxxuti bħala leġittimi. Dan ma jfissirx li għandhom jiddaħħlu regoli ġodda, iżda li għandhom jiġu stabbiliti rabtiet operattivi bejn l-awtoritajiet tal-investigazzjoni u l-awtoritajiet tal-monitoraġġ.

3.2   Il-ħolqa dgħajfa fil-katina tal-gruppi l-kbar, ħafna drabi tkun governanza dgħajfa u maħluqa għall-finijiet tal-maniġers, li saru l-kapijiet de facto tal-intrapriżi. It-taħlit tal-kapital, minħabba l-integrazzjoni progressiva bejn l-atturi tas-suq, iddetermina t-tnaqqis progressiv fil-poteri tal-azzjonisti ta’ referenza, f’xi każijiet sal-punt li ma jkunux jistgħu jiġġieldu kontra offerta għall-akkwist (takeover bid) ostili. Xi gruppi kbar ta’ livell internazzjonali l-ewwel ġew akkwistati u mbagħad tqattgħu biċċiet mill-kompetituri tagħhom b’konsegwenzi ferm negattivi għall-ekonomija reali u għall-ħaddiema.

3.3   “… fil-futur qarib naraw li s-soċjetà ser tkun organizzata f’sistema kompletament differenti mill-istituti ekonomiċi, soċjali u politiċi fundamentali u fejn anke l-fiduċja soċjali jew l-ideoloġiji prinċipali ser ikunu għalkollox differenti. Fl-istruttura ġdida soċjali ser ikun hemm grupp jew klassi differenti – il-maniġers – li ser ikunu l-klassi dominanti jew li jmexxu.” (James Burnham, The Managerial Revolution: What is Happening in the World. New York: John Day Co., 1941).

3.4   L-awtoritajiet politiċi, li pjuttost issottomettew lilhom infushom għall-maniġers bankarji, għażlu li jbaxxu rashom għal din it-trasformazzjoni. Lanqas bil-bejgħ obbligatorju tal-banek minn xi Stati ma rnexxielhom jistabbilixxu xi ordni fir-relazzjonijiet bejn il-maniġers u l-azzjonisti. It-telfa imbarazzanti tal-President Obama kontra d-diretturi tal-AIG, li f’buthom daħlu USD 165 miljun direttament mill-USD 170 biljun allokati mit-Teżor Amerikan, tagħti idea tal-poter żbilanċjat, f’dan il-każ sfaċċat u arroganti, tal-maniġers. Fl-Istati Uniti, il-banek il-kbar reġgħu ġew fuq saqajhom bis-saħħa tas-USD 787 biljun ta’ stimolu mħallas mit-taxxi tal-poplu. Imbagħad taw lill-maniġers tagħhom bonuses kbar (USD 49,5 biljuni biss bejn Goldman Sachs, JP Morgan Chase u Morgan Stanley). U issa, dejjem bis-saħħa tal-bonuses mirakolużi, ser jiffrankaw mit-taxxi: billi l-kumpensi jistgħu jitnaqqsu, is-sistema kollha kemm hi (skont il-kalkoli ta’ Robert Willens LLC) ser tiffranka madwar USD 80 miljun. Fl-Ewropa ċ-ċifri huma iktar mudesti, iżda r-Royal Bank of Scotland qassam GBP 1,3 biljuni. Xejn ma nbidel!

3.5   Għandu jsir ħafna ħsieb mill-ġdid dwar il-mekkaniżmi tal-governanza; għandu jerġa’ jinstab bilanċ fil-poter tal-kumpaniji bejn l-azzjonisti u l-maniġers u kull wieħed għandu jitqiegħed fil-post adatt.

3.6   Il-parteċipazzjoni tal-partijiet interessati fil-governanza u f’demokrazija ekonomika iktar avvanzata tista’ tikkontribwixxi biex jerġa’ jinstab bilanċ fil-poter u biex l-istrateġija tal-intrapriża tibdel l-orjentazzjoni mill-perijodu l-qasir għal dawk fit-tul, b’vantaġġ ċar għall-ekonomija kollha kemm hi.

3.7   Profitti sostenibbli u stabbli, ġestjoni konxja tar-riskji u politika prudenti tal-investimenti lkoll għandhom ikunu karatteristiċi tal-approċċ il-ġdid tas-sistema finanzjarja, wara perijodu ta’ rati ta’ tkabbir b’żewġ ċifri mingħajr problemi.

4.   Il-kreditu: fattur ta’ żvilupp u funzjoni soċjali

4.1   Ir-rwol mingħajr sostitut tas-sistema finanzjarja li talloka r-riżorsi lejn attivitajiet produttivi għandu effett soċjali ċar u pożittiv. Ix-xogħol, il-ġid ġenerat mill-intrapriżi, anke bis-saħħa tal-appoġġ mill-banek, iqassmu mill-ġdid il-benesseri u s-servizzi għall-komunità. It-tifrix tar-riskju fl-assigurazzjoni jwassal għal stabbiltà u trankwilità fl-attivitajiet ekonomiċi.

4.2   Iżda din il-funzjoni soċjali m’għandhiex titfixkel mal-valutazzjoni “soċjali” tar-riskju. Il-bank huwa kumpanija bħal kwalunkwe kumpanija oħra, u jrid iwieġeb għall-fondi li jkunu fdati f’idejh: bank li jiffinanzja kumpanija fit-triq tal-falliment ikun qed jirriskja penali, u fil-każ ta’ kumpaniji privati jiġi akkużat li jkun wassalhom biex jiddejnu żżejjed.

4.3   L-uniku kriterju validu biex jingħata s-self huwa ta’ valutazzjoni tar-riskju flimkien ma’ apprezzament tal-finijiet soċjali tal-fondi disponibbli: hemm differenza bejn l-għażla li titlob fondi biex tiżdied il-produzzjoni jew biex jiġu evitati s-sensji u talba oħra bil-għan li l-attivitajiet jiġu ttrasferiti barra l-pajjiż. Dawn huma kriterji universali li japplikaw għall-banek kollha, kbar jew żgħar, kemm b’responsabbiltà limitata jew kooperattivi jew banek tat-tfaddil; anke dawk li jaqdu funzjoni li jsejħulhom “soċjali”, bħall-mikrokreditu, il-kreditu etiku jew il-kreditu soċjalment responsabbli.

5.   Liema hi s-sistema finanzjarja għal wara l-kriżi?

5.1   Kważi 80 sena ilu Tomáš Bat’a indika t-triq it-tajba: nerġgħu lura għall-etika professjonali; is-sejba mill-ġdid tal-valuri u l-prinċipji li ddgħajfu sew tul is-snin; l-aċċettazzjoni min-naħa tal-investituri ta’ rati tal-profitti iktar modesti, iżda iktar stabbli, b’politika fit-tul; is-separazzjoni tal-attivitajiet spekulattivi, li għandhom ikunu separati mill-bqija tal-attvitajiet finanzjarji u r-regolamentazzjoni aħjar ta’ dawk tal-ewwel.

5.2   Sistema finanzjarja trasparenti, li tagħti informazzjoni suffiċjenti biex jinftiehem ir-riskju marbut mat-transazzjonijiet proposti: mill-karti tal-kreditu li jduru (revolving credit cards) (dan l-aħħar xi operaturi kbar ħafna ġew pprojbiti milli jkomplu jbiegħu l-prodotti tagħhom li jmorru kontra l-liġi ta’ kontra l-użura u kontra l-ħasil tal-flus) u mill-prodotti finanzjarji sempliċi sa dawk iktar kumplessi.

5.3   Sistema finanzjarja soċjalment responsabbli. It-tfittxija għall-profitti f’perijodu qasir wasslet sabiex ħafna intrapriżi finanzjarji jippreferu l-kwantità tal-volumi tal-bejgħ mill-kwalità tas-servizz li jingħata lill-klijent. Ħafna nies ġew influwenzati mill-offerti ta’ prodotti finanzjarji li wrew li ma kienu adatti xejn għall-bżonnijiet tal-faddala. F’dawn il-każijiet ġie vverifikat li sar bejgħ li jmur kontra l-parir, is-sens komuni u l-istandard professjonali bażiku minflok skont il-parir għaqli. Sabiex jinkisbu riżultati aħjar, dan il-bejgħ ingħata spinta minn pressjoni kummerċjali kostanti u urġenti, b’tali mod li primjums u bonuses – u anke azzjonijiet li jistgħu jitqabblu mal-mobbing kontra dawk il-ħaddiema li ma jirnexxilhomx jiksbu r-riżultati rikjesti dejjem ogħla. Anke għas-sistema finanzjarja għandu japplika l-prinċipju stabbilit mil-liġi għall-frodi kummerċjali u difetti mistura.

5.4   Sistema finanzjarja etikament responsabbli. L-assoċjazzjonijiet f’din il-kategorija għandhom jadottaw inizjattivi għall-prevenzjoni tal-fenomeni patoloġiċi u jassumu r-responsabbiltà li jipprevjenu b’mod eżemplari dawk l-intrapriżi li jkunu nstabu ħatja ta’ episodji ta’ intenzjonijiet ħżiena, ta’ frodi, ta’ imġiba li tista’ tiġi mħarrka; s’issa ma ttieħdet l-ebda pożizzjoni.

5.5   Sistema finanzjarja regolata u kontrollata aħjar. L-atturi tas-sistema finanzjarja qed jiżdiedu, filwaqt li qed jonqsu l-kapaċitajiet tal-awtoritajiet tal-viġilanza biex isegwu bir-reqqa l-iżviluppi tas-suq u dawk leġislattivi u biex sa ċertu punt jinżammu ’l bogħod atturi mhux adatti, jekk mhux organizzazzjonijiet kriminali. Jeħtieġ li jsir sforz ta’ razzjonalizzazzjoni, tindif u ordni. Il-finanzi, li għandhom isegwu l-mudelli ta’ ġestjoni iktar avvanzati, mhumiex eżattament industrija bħall-oħrajn. Dan is-settur jamministra kapital speċifiku: il-fiduċja tal-faddala u tal-klijenti xi ħaġa indispensabbli għall-attivitajiet tiegħu. Qabel, klassifikazzjoni AAA kienet biżżejjed għal titolu biex il-faddal iħossu moħħu mistrieħ għalkollox. Ir-realtà wriet li l-mekkaniżmi stabbiliti għadhom ferm ’il bogħod milli jiżguraw iċ-ċertezza.

5.6   Sistema finanzjarja innovattiva. It-tfittxija għal strumenti finanzjarji ġodda, li nħolqu biex jaqdu aħjar il-ħtiġijiet tas-suq, għandha tkompli sservi bħala l-mutur tal-ekonomija. It-tnaqqis tal-lievi finanzjarji, it-tkattir tal-opportunitajiet ta’ protezzjoni mir-riskji, il-kuntentizza bir-ritorn ġust huwa l-mod tajjeb għat-trażżin: ritorn għall-futur. Wara li ħadna żewġ passi lura bis-saħħa tal-avventuriżmu, issa rridu nieħdu tliet passi ’l quddiem lejn ġejjieni ta’ żvilupp sostenibbli.

---