‘Ba cheart níos mó cumhachta a thabhairt do ghuthanna leanaí, agus d’fhéadfadh sé sin leanaí eile a spreagadh ionas nach gcuirfidh siad a gcuid fadhbanna faoi cheilt’ (Ionchur ó leanbh ón Liotuáin)
LEANAÍ A CHOSAINT SAN EORAIP AGUS NÍOS FAIDE I gCÉIN, MAR THOSAÍOCHT DE CHUID AN AONTAIS
Ar go leor bealaí, tá feabhas tagtha ar shaol leanaí san Aontas Eorpach agus ar fud an domhain le blianta beaga anuas. Tá sé sin amhlaidh freisin a bhuí le rathúnas méadaithe, cúram sláinte níos fearr agus rochtain níos fearr ar oideachas. Agus muid ag tabhairt aghaidh ar dhomhan atá ag athrú go tapa, ó éifeachtaí díobhálacha na paindéime, neamhionannas, idirdhealaithe, coinbhleachtaí nó an athraithe aeráide ar leanaí, agus sa domhan fíorúil, rinneamar beart chun leanúint de chearta agus de cháilíocht saol leanaí a chaomhnú agus a neartú a thuilleadh san Aontas agus níos faide i gcéin. D’oibrigh an tAontas, a chomhpháirtithe Eorpacha agus idirnáisiúnta, agus eagraíochtaí na sochaí sibhialta le chéile chun nach bhfágfaí aon leanbh ar lár agus muid ag dul i ngleic leis na dúshláin sin agus ag baint leas as na deiseanna a bhaineann leis an aistriú glas, an t-aistriú digiteach agus an t-aistriú déimeagrafach.
Le blianta beaga anuas, tá creat láidir cuimsitheach dlíthiúil, beartais agus tacaíochta curtha i bhfeidhm ag an gCoimisiún ina bhfuil gealltanais shoiléire chun dlús a chur le cosaint, cur chun cinn agus comhlíonadh chearta an linbh, go háirithe trí straitéis chuimsitheach an Aontais um chearta an linbh (‘Straitéis an Aontais’) agus an Ráthaíocht Eorpach do Leanaí a ghlacadh i mí an Mhárta 2021. Faoi Straitéis an Aontais Eorpaigh, cuirtear roinnt beart chun feidhme i gcomhar leis na Ballstáit, lena n-áirítear bearta in aghaidh mí-úsáid ghnéasach agus teacht i dtír gnéasach leanaí ar líne agus as líne agus gníomhaíochtaí chun dul i ngleic le bochtaineacht leanaí agus eisiamh socheacnamaíoch do leanaí atá i ngátar, lena n-áirítear leanaí faoi mhíchumas nó leanaí ó chúlra mionlaigh agus imirceach. Rinneadh bearta freisin chun córais cheartais a chur in oiriúint níos fearr do riachtanais leanaí mar íospartaigh, daoine faoi dhrochamhras, cúisithe nó ciontaithe, finnéithe nó mar pháirtithe eile in imeachtaí breithiúnacha. Thairis sin, tá bearta forbartha ag an gCoimisiún chun meabhairshláinte agus folláine na leanaí a fheabhsú. Is sainmharc de chuid Straitéis an Aontais é rannpháirtíocht agus comhairliúchán fónta leanaí, lena n-áirítear tríd an Ardán Rannpháirtíochta Leanaí, agus is cleachtas aitheanta é anois san Aontas agus níos faide i gcéin.
Áirítear freisin i Straitéis an Aontais gné láidir sheachtrach agus dlús á chur ag an Aontas lena chuid oibre chun cearta an linbh ar fud an domhain a chur chun cinn, a chosaint, a chomhlíonadh agus a urramú, deireadh a chur le saothar leanaí, pósadh leanaí a chomhrac, infheistíocht shuntasach a dhéanamh san oideachas ar fud an domhain, agus cosaint ar gach cineál foréigin, mí-úsáide agus faillí, lena n-áirítear i gcomhthéacs daonnúil. Tá an tAontas ag cothú rannpháirtíocht leanaí agus na hóige ar an leibhéal domhanda freisin tríd an bPlean Gníomhaíochta don Óige i nGníomhaíocht Sheachtrach. Tá treoirlínte AE maidir le leanaí agus coinbhleacht armtha á n-athbhreithniú chun cleachtais dhíobhálacha in aghaidh leanaí a ndéanann coinbhleachtaí armtha difear dóibh a chosc, chun freagairt a thabhairt orthu agus chun deireadh a chur leo.
Cé go bhfuil dul chun cinn suntasach déanta, is dúshlán fós é foréigean in aghaidh leanaí laistigh den Aontas agus lasmuigh de, ar go leor leibhéal. Is riachtanas morálta agus dlíthiúil araon é deireadh a chur le gach cineál foréigin in aghaidh leanaí, lena n-áirítear trí chórais chomhtháite cosanta leanaí a fhorbairt agus a neartú. Thairis sin, is infheistíocht straitéiseach sa todhchaí í inár sochaithe.
LEANAÍ A CHOSAINT: INFHEISTÍOCHT RÍTHÁBHACHTACH AGUS STRAITÉISEACH SA tSOCHAÍ
Is iomaí cineál foréigin a d’fhéadfadh a bheith ann agus áirítear leis gach cineál foréigin fhisiciúil nó intinne, gortú nó mí-úsáid, faillí nó caitheamh faillí, drochíde nó teacht i dtír, lena n-áirítear mí-úsáid ghnéasach, go fisiciúil, ar líne, nó sa saol fíorúil. Áirítear ar an bhforéigean sin foréigean teaghlaigh, gáinneáil ar dhaoine, mí-úsáid ghnéasach, foréigean inscnebhunaithe, lena n-áirítear ciorrú ball giniúna ban agus pósadh leanaí, chomh maith le gach cineál bulaíochta agus pionós corpartha. Bíonn leanaí neamhchosanta ar idirdhealú agus ar éadulaingt freisin, lena n-áirítear ina saol digiteach. In 2021, bhí 114 leanbh ina n-íospartaigh dúnbhásaithe d’aon ghnó ar fud an Aontais. Meastar go bhfulaingíonn 20 % de leanaí san Eoraip cineál éigin mí-úsáide gnéasaí le linn a n-óige. I suirbhé a rinneadh le déanaí ar fhoréigean in aghaidh na mban, thuairiscigh suas le 13,7 % de mhná fásta ar an leibhéal náisiúnta gur fhulaing siad foréigean gnéasach le linn a n-óige, cé go bhféadfadh an sciar sin a bheith níos airde fós, ós rud é, ar an drochuair, go bhfuil na rátaí nochta níos ísle ná mar atá fíor. Meastar go bhfuil baol ann go ndéanfar ciorrú ball giniúna le lámh láidir ar 190 000 cailín ar fud an Aontais. Is é féinmharú an dara cúis bháis is mó i measc daoine óga (15 go 19 mbliana d’aois). Thuairiscigh 13 % go 29 % de leanaí (15 bliana d’aois) go ndéantar bulaíocht orthu go minic i mBallstáit éagsúla.
Meastar go bhfuil costas eacnamaíoch suas le 8 % de OTI an domhain ag an bhforéigean in aghaidh leanaí, mar atá tuairim agus EUR 6.5 trilliún, toisc go gcuireann sé moill ar an bhforbairt eacnamaíoch, go méadaíonn sé an neamh-chomhionannas socheacnamaíoch, go gcuireann sé srian ar fhás eacnamaíoch, agus go laghdaíonn sé ioncam per capita. Trí acmhainní a dhíriú ar chláir luath-óige, is féidir leis sin toradh ar infheistíocht a bhaint amach atá ceithre huaire níos airde ar a laghad ná an eisíocaíocht bhunaidh. Meastar gur EUR 54,2 billiún san Eoraip atá i gceist leis an gcaillteanas bliantúil caipitil dhaonna ó neamhoird mheabhracha leanaí agus daoine óga. Bíonn costais mhóra ar shochaithe freisin mar gheall ar mhíbhuntáiste socheacnamaíoch na hóige, arb ionann é ar an meán agus 3,4 % den OTI san Aontas. Dá bhrí sin, má dhéantar infheistíocht i gcosaint leanaí agus i gcosc an fhoréigin, baintear torthaí eacnamaíocha arda agus coigiltis fhadtéarmacha ar chostais amach freisin.
Iarrann na páistí iad féin a bheith cumhachtaithe, agus labhairt amach faoina saincheisteanna, chomh maith lena saol. Is sealbhóirí ceart agus gníomhairí don athrú iad anois láithreach agus tá siad deaslabhartha ina n-éilimh ar dhaoine fásta gníomhú chun freagairt dá riachtanais. Mar shaineolaithe i gcúrsaí a bhaineann leo, éilíonn leanaí mar is ceart ‘Ní dhéanfar aon chinneadh maidir linn, gan muid a bheith páirteach sa chinnteoireacht’. I gcomhréir le hAirteagal 12 de Choinbhinsiún na Náisiún Aontaithe um Chearta an Linbh (‘Coinbhinsiún na Náisiún Aontaithe’) agus le Cairt um Chearta Bunúsacha an Aontais Eorpaigh (‘an Chairt’), tá guthanna agus riachtanais leanaí lárnach sa Mholadh maidir le córais chomhtháite cosanta leanaí. Chuathas i gcomhairle le breis agus 1 000 leanbh maidir lena riachtanais chosanta trí Ardán Rannpháirtíochta Leanaí nua an Aontais.
I dTREO CÓRAIS CHOMHTHÁITE COSANTA LEANAÍ
Is príomhchuspóir de chuid an Aontais é leanaí a chosaint ar gach cineál foréigin. Tá dlúthbhaint aige freisin le foréigean a chosc, chun folláine leanaí agus urraim dá gcearta a áirithiú. Bunaítear le hAirteagal 3(3) den Chonradh ar an Aontas Eorpach (‘CAE’) an cuspóir atá ag an Aontas Eorpach cosaint chearta an linbh a chur chun cinn. Foráiltear le hAirteagal 24 den Chairt go mbeidh an ceart ag leanaí chun cibé cosaint agus cúram is gá ar mhaithe lena bhfolláine, agus i ngach beart a bhaineann le leanaí, bíodh sin á dhéanamh ag údaráis phoiblí nó ag institiúidí príobháideacha, ní mór tús áite a thabhairt do leas an linbh. Tá cosaint leanaí ar cheann de phríomhchuspóirí Choinbhinsiún na Náisiún Aontaithe agus Chlár Oibre 2030 don Fhorbairt Inbhuanaithe chun go mairfidh gach leanbh saol atá saor ó eagla, faillí, mí-úsáid agus teacht i dtír. Glao ar thuilleadh gníomhaíochta is ea na staitisticí agus an fhianaise láidir atá ann maidir le réimse leathan na mí-úsáide leanaí, an fhoréigin agus na faillí ar fud an Aontais, lena n-áirítear tionchar na paindéime, iarmhairtí an chogaidh foghaigh atá a chur ar an Úcráin agus méadú tobann ar choinbhleachtaí armtha domhanda.
Dá bhrí sin, cuireann an Coimisiún Moladh faoi bhráid na mBallstát chun a gcórais cosanta leanaí a fhorbairt agus a neartú a thuilleadh chun iad a dhéanamh níos comhtháite chun aghaidh níos fearr a thabhairt ar riachtanais leanaí maidir le cosaint ar aon chineál foréigin agus chun cosaint leanaí a chur chun cinn mar thosaíocht dhomhanda de chuid an Aontais.
Is saincheist na sochaí iomláine agus thrasearnálach í cosaint leanaí. Is freagracht í freagrachta na cosanta leanaí atá comhroinnte idir raon leathan gníomhaithe, lena n-áirítear údaráis phoiblí, gníomhaithe príobháideacha, eagraíochtaí idirnáisiúnta agus eagraíochtaí na sochaí sibhialta. Leis an raon leathan uirlisí atá ar fáil do na Ballstáit, agus ar leibhéal an Aontais (reachtaíocht, beartais agus cistiú) agus ar fud gach leibhéal rialachais, is féidir cuidiú córais cosanta leanaí a dhéanamh níos comhtháite agus níos láidre. Tá gá le sásraí comhordúcháin ó Bhallstát go chéile chun freagairtí éifeachtacha ildisciplíneacha a áirithiú ar fud na n‑aireachtaí nó ar fud sraitheanna éagsúla inniúlachtaí. Tá sé fíor-riachtanach go nglacfaidh gníomhaithe le róil atá sainithe go soiléir agus go n-áiritheoidh siad dlúth-chomhordú. Is dúshlán é freisin acmhainní daonna agus airgeadais a bheith ar fáil agus á gcomhordú. Bunaithe air sin, is léir go bhfuil gá le córais níos éifeachtúla agus níos comhtháite chun leanaí a chosaint.
Is infheistíocht fhadtéarmach inláimhsithe agus straitéiseach é cur chuige sochaí iomláine maidir le cosaint leanaí, i gcomhthéacs shochaí na fadsaolaí atá ag teacht chun cinn os ár gcomhair amach freisin. Cuirfidh sé go mór le sochaithe níos cothroime, agus níos córa, a mbeidh cothromas agus dlúthpháirtíocht idirghlúine mar bhonn taca leo do na glúine seo agus do na glúine atá le teacht.
Ag tógáil ar na hiarrataí ó Pharlaimint na hEorpa, ón gComhairle agus ó Choiste Eorpach na Réigiún, athdhearbhaítear leis an Moladh a chuir an Coimisiún faoi bhráid na mBallstát tiomantas an Choimisiúin cosaint leanaí a neartú ar fud an Aontais agus níos faide i gcéin. Tacaíonn sé leis na Ballstáit agus iarrann sé orthu a gcórais cosanta leanaí a mheasúnú, a neartú agus a chomhtháthú, ag tarraingt ar dhea-chleachtais agus ag baint úsáid as uirlisí ar leibhéal an Aontais, mar shampla, reachtaíocht, bearta beartais agus cistiú. Iarrann an Coimisiún freisin ar Pharlaimint na hEorpa agus ar an gComhairle freisin an Moladh seo a chur san áireamh ina bpléití amach anseo, agus iarrann sé ar Choiste na Réigiún agus ar Choiste Eacnamaíoch agus Sóisialta na hEorpa idirphlé leis na húdaráis áitiúla agus réigiúnacha agus leis an tsochaí shibhialta a chur chun cinn. Sna gníomhartha sin go léir, ba cheart tús áite a thabhairt i gcónaí do leas an linbh.