15.1.2016   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 13/203

Εισηγητής:

ο κ. José María ESPUNY MOYANO

Συνεισηγητής:

ο κ. Martin SIECKER

1.1.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) χαιρετίζει την πρόθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να εξετάσει ένα ζήτημα που παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον για τους παραγωγικούς κλάδους και την κοινή γνώμη γενικότερα.

1.2.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της που η Επιτροπή ανταποκρίνεται στην αποστολή της να εξεύρει λύσεις για ένα σύστημα έγκρισης της καλλιέργειας γενετικώς τροποποιημένων οργανισμών (ΓΤΟ), η ακαταλληλότητα του οποίου έχει αποδειχθεί στην πράξη.

1.3.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει τη λύπη της για την απουσία μεγαλύτερης προσοχής σε καίριες πτυχές —όπως η ιχνηλασιμότητα και η νομική συνέπεια μεταξύ των κλάδων της ανθρώπινης διατροφής και της διατροφής των ζώων—, καθώς και για την απουσία έκθεσης κοινωνικοοικονομικού αντικτύπου των προτάσεων.

1.4.

Η ΕΟΚΕ διατηρεί, επίσης, επιφυλάξεις σχετικά με την πραγματική δυνατότητα εφαρμογής της νομοθεσίας αυτής στην ενιαία αγορά, αλλά και σχετικά με νομικής φύσεως πτυχές. Όλα αυτά δε χωρίς να παραβλέπει ότι, πέρα από τα εν λόγω νομικά ζητήματα, υφίσταται πρόβλημα αντίληψης του κοινού και πολιτικής τάξης.

1.5.

Για όλους αυτούς τους λόγους, η ΕΟΚΕ συνιστά στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή να αποσύρει την πρόταση ως έχει και να καταρτίσει νέα, βελτιωμένη, πρόταση, που να λαμβάνει υπόψη τις ελλείψεις που διαπιστώνονται στην παρούσα γνωμοδότηση και σε ανάλογα ψηφίσματα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.

2.1.

Οι βιοτεχνολογικές καλλιέργειες (γενετικά τροποποιημένοι οργανισμοί — ΓΤΟ) άρχισαν να αναπτύσσονται το 1996. Έκτοτε, η έκταση των καλλιεργειών αυτών αυξάνεται συνέχεια, με σταθερό ρυθμό μεταξύ 3 % και 4 % κατ’ έτος. Από το 2013 έως το 2014, η έκταση των βιοτεχνολογικών καλλιεργειών αυξήθηκε κατά 6,3 εκατ. εκτάρια έως το σύνολο των 181 εκατ. εκταρίων, για πάνω από 18 εκατομμύρια γεωργούς σε 28 χώρες. Οι μεγαλύτερες επεκτάσεις σημειώνονται στις Ηνωμένες Πολιτείες (ΗΠΑ), τη Βραζιλία και την Αργεντινή, ενώ σημαντικές εκτάσεις υπάρχουν σε αναπτυσσόμενες χώρες όπως η Μπουρκίνα Φάσο, το Σουδάν ή το Μπανγκλαντές. Οι κυριότερες καλλιέργειες αφορούν τον αραβόσιτο, τη σόγια και το βαμβάκι, παράγεται όμως επίσης μελιτζάνα, ντομάτα και πιπεριά.

2.2.

Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ΓΤΟ παράγονται σε πέντε χώρες (Τσεχική Δημοκρατία, Ισπανία, Πορτογαλία, Ρουμανία και Σλοβακία), με συνολική κάλυψη περίπου 148 000 εκτάρια (137 000 εκτάρια στην Ισπανία, 8 000 εκτάρια στην Πορτογαλία, 2 500 εκτάρια στη Τσεχική Δημοκρατία, 800 εκτάρια στη Ρουμανία και 100 εκτάρια στη Σλοβακία (στοιχεία 2013 (1)).

2.3.

Βάσει νομοθετικής απαίτησης, η παρουσία ΓΤΟ στα τρόφιμα και στις ζωοτροφές υπόκειται σε τακτική ενημέρωση, εδώ και περισσότερο από δέκα χρόνια, ως κάτι το αυτονόητο. Σήμερα, μεταξύ 85 % και 90 % των βιομηχανικών ζωοτροφών που παράγονται στην ΕΕ επισημαίνονται ως ΓΤΟ ή ως περιλαμβάνουσες ΓΤΟ και τούτο λόγω της σημαντικής ποσότητας πρώτων υλών προέλευσης από ΓΤΟ —είτε εισαγόμενους είτε παραγόμενους στην ΕΕ— στη σύνθεση των εν λόγω ζωοτροφών, που αντιπροσωπεύουν κατά μέσον όρο 20-25 % της συνολικής σύνθεσής τους. Εάν αυτή η πρόταση τεθεί σε ισχύ, μπορεί να επηρεάσει σοβαρά τη ζήτηση και την προσφορά τροφίμων και ζωοτροφών στην ΕΕ. Το αποτέλεσμα που μπορεί να έχει για την ευρωπαϊκή γεωργία και, επομένως, για την ΚΓΠ πρέπει να αξιολογηθεί σε βάθος. Η σχετική ευρωπαϊκή νομοθεσία που εξασφαλίζει την ορθή ιχνηλασιμότητα της παρουσίας ΓΤΟ στα τρόφιμα και στις ζωοτροφές θα πρέπει να επεκταθεί και στην επισήμανση προϊόντων μη ΓΤΟ όταν πράγματι είναι απαλλαγμένα από ΓΤΟ.

2.4.

Εντούτοις, στην ευρωπαϊκή νομοθεσία που διέπει την ανθρώπινη διατροφή δεν έχει επιδειχθεί ανάλογη προσπάθεια ιχνηλασιμότητας, γεγονός για το οποίο η ΕΟΚΕ εκφράζει τη λύπη της και το οποίο επιθυμεί να επισημάνει.

3.1.

Από την έναρξη ισχύος του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1829/2003 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (2), ουδέποτε επετεύχθη στο Συμβούλιο ειδική πλειοψηφία κρατών μελών υπέρ ή κατά σχεδίου απόφασης της Επιτροπής για την έγκριση ΓΤΟ ή τροφίμων ή ζωοτροφών που περιέχουν ΓΤΟ. Το αποτέλεσμα υπήρξε πάντοτε η «μη διατύπωση γνώμης» σε όλα τα στάδια της διοικητικής διαδικασίας. Κατά συνέπεια, η Επιτροπή υιοθετούσε τις αποφάσεις έγκρισης, σύμφωνα με την εφαρμοστέα νομοθεσία, χωρίς όμως την υποστήριξη των κρατών μελών.

3.2.

Η παραπομπή του φακέλου στην Επιτροπή για τελική απόφαση κατέληξε να είναι ο κανόνας, ενώ έπρεπε να αποτελεί εξαίρεση.

3.3.

Λόγω έλλειψης ειδικής πλειοψηφίας μεταξύ των κρατών μελών, η Επιτροπή, ως διαχειρίστρια του κινδύνου, οφείλει να εκδώσει απόφαση (χορήγησης ή απόρριψης της έγκρισης) εντός εύλογου χρονικού διαστήματος.

4.1.

Η πρόταση της Επιτροπής συνίσταται στην προσθήκη νέου άρθρου 34α στον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1829/2003. Σύμφωνα με το άρθρο αυτό, τα κράτη μέλη μπορούν να υιοθετούν μέτρα για τον περιορισμό ή την απαγόρευση της χρήσης ΓΤΟ, υπό την προϋπόθεση ότι τα εν λόγω μέτρα:

4.2.

Όταν ένα κράτος μέλος προτίθεται να λάβει μέτρα δυνάμει του νέου καθεστώτος, οφείλει να διαβιβάσει στην Επιτροπή το σχέδιο των εν λόγω μέτρων, καθώς και την αντίστοιχη αιτιολόγηση.

4.3.

Τα μέτρα που υιοθετούνται δεν επηρεάζουν τη χρήση τροφίμων και ζωοτροφών με τυχαία ή τεχνικώς αναπόφευκτη παρουσία γενετικώς τροποποιημένου υλικού.

4.4.

Τα μέτρα αυτά δεν ισχύουν για τους ΓΤΟ που προορίζονται για καλλιέργεια.

4.4.1.

Ωστόσο, παρόμοια διαδικασία έχει ήδη εγκριθεί πρόσφατα με την οδηγία (ΕΕ) 2015/412 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (3), που παρέχει στα κράτη μέλη μεγαλύτερη ελευθερία σχετικά με την απόφαση περιορισμού ή απαγόρευσης της καλλιέργειας ΓΤΟ στην επικράτειά τους. Η παρούσα πρόταση της Επιτροπής επιδιώκει να θεσπίσει παρόμοια διαδικασία για ΓΤΟ τρόφιμα και ζωοτροφές, σύμφωνα με τη λύση που συμφωνήθηκε πρόσφατα για την καλλιέργεια ΓΤΟ.

5.1.

Το ζήτημα των ΓΤΟ είναι ιδιαίτερα ακανθώδες και εξάπτει έντονα πάθη, είτε υπέρ είτε κατά. Γι’ αυτό τον λόγο, στην παρούσα γνωμοδότηση η ΕΟΚΕ θα περιοριστεί αυστηρά στα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα της πρότασης, χωρίς να υπεισέλθει σε γενικότερη αξιολόγηση σχετικά με τα υπέρ και τα κατά των ΓΤΟ, την οποία έχει ήδη διενεργήσει με την ευκαιρία προηγούμενων γνωμοδοτήσεων (4).

6.1.1.

Είναι γνωστό ότι οι λειτουργικοί και δημοσιονομικοί περιορισμοί της ισχύουσας κοινής γεωργικής πολιτικής (ΚΓΠ) έχουν οδηγήσει πολλά κράτη μέλη σε αμφισβήτηση των αρμοδιοτήτων που αποδίδουν οι Συνθήκες στον τομέα αυτόν, με το επακόλουθο πολιτικό κόστος για τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα.

6.1.2.

Από την άλλη πλευρά, ορισμένα κράτη μέλη, που δεν είναι «φυσικοί» δικαιούχοι της ΚΓΠ, συχνά επικρίνουν το δημοσιονομικό βάρος της συγκεκριμένης κοινής πολιτικής, καθώς και άλλων κοινών πολιτικών του τρίτου πυλώνα. Οι πολιτικές αυτές αντιθέσεις συναντούν αυξανόμενη στήριξη σε ορισμένα κράτη μέλη, γεγονός που δεν μπορεί να παραγνωρίζει ούτε ο νομοθέτης ούτε η ΕΟΚΕ.

6.1.3.

Η πρόταση της Επιτροπής μπορεί να αποτελέσει στην πράξη επανεκχώρηση αρμοδιοτήτων, ικανοποιώντας την απαίτηση ορισμένων κρατών μελών (και της κοινής γνώμης σε αυτά) για επανεξισορρόπηση των αρμοδιοτήτων των κρατών μελών και της Ένωσης, ιδίως σε έναν τομέα όπου επιτρέπεται ακόμη η άσκηση εθνικής αρμοδιότητας (σχετικά με την καλλιέργεια ΓΤΟ).

6.2.

6.2.1.

Η απαίτηση αιτιολόγησης κατά περίπτωση των μέτρων που μπορούν να θεσπίσουν τα κράτη μέλη εξασφαλίζει ότι τα μέτρα αυτά δεν μπορεί να είναι αυθαίρετα και, επιπλέον, πρέπει να είναι συμβατά με τις Συνθήκες, ιδίως δε και ρητώς με τις αρχές της εσωτερικής αγοράς και με τις διεθνείς υποχρεώσεις της Ένωσης.

6.2.2.

Οι εγγυήσεις αυτές, σε συνδυασμό με την αρχή της λογοδοσίας της διαχείρισης που ισχύει στη δημόσια διοίκηση των σύγχρονων κρατών, αναμένεται ότι θα εξασφαλίσουν την κατ’ εξαίρεση μόνο και με αναλογικό τρόπο λήψη αποφάσεων απόρριψης.

6.3.1.

Όπως διαπιστώνει η Επιτροπή στο ιστορικό της πρότασης, ο κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1829/2003 ποτέ δεν τηρήθηκε δεόντως, εξαιτίας τόσο των μη επιστημονικά αιτιολογημένων εθνικών θέσεων όσο και της νομικής ανωμαλίας που συνιστά η άμεση λήψη αποφάσεων από την Επιτροπή (επιτροπολογία).

6.3.2.

Η κατάσταση αυτή, πραγματικά εξαιρετική στην ευρωπαϊκή έννομη τάξη, θα περιοριστεί εάν υιοθετηθεί η πρόταση της Επιτροπής ως έχει. Τα κράτη μέλη που μέχρι σήμερα κατέφευγαν στη μη έκδοση αποφάσεων ή τη συστηματική αντίθεση στην επίτευξη επαρκούς πλειοψηφίας ενδέχεται να μην κρίνουν πλέον αναγκαίο να αντιτίθενται πολιτικά σε επίπεδο Συμβουλίου, εφόσον θα διαθέτουν άλλα μέσα, σε εθνικό επίπεδο, για να αντιταχθούν ή να αποκλείσουν από την επικράτειά τους την εφαρμογή των αποφάσεων του Συμβουλίου επί του θέματος.

6.4.1.

Με την εκπόνηση της πρότασης τροποποίησης του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1829/2003, η Επιτροπή ανταποκρίνεται στην πράξη στην αποστολή που της έχει ανατεθεί να υποβάλει πρόταση για την αντιμετώπιση των περιορισμών του ισχύοντος νομικού πλαισίου για την έγκριση τροφίμων και ζωοτροφών με ΓΤΟ. Από την άποψη αυτή, η πρόταση της Επιτροπής είναι αναγκαία και πρόσφορη.

7.1.1.

Η πρόταση της Επιτροπής προκάλεσε ευρείες αντιδράσεις —που διαδόθηκαν και από τα μέσα ενημέρωσης— τόσο εκ μέρους των κλάδων που τάσσονται υπέρ της χρήσης ΓΤΟ στα τρόφιμα και τις ζωοτροφές όσο και εκ μέρους όλων εκείνων που συνήθως τάσσονται κατά της χρήσης ΓΤΟ. Αξίζει να επισημανθεί ιδιαιτέρως η δημόσια κριτική που διατύπωσε στην πρόταση η Επιτροπή Περιβάλλοντος, Δημόσιας Υγείας και Ασφάλειας των Τροφίμων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, βάσει της οποίας συστάθηκε η απόσυρσή της, η δε επίσημη ψηφοφορία επ’ αυτής θα διεξαχθεί τον Οκτώβριο (5).

7.1.2.

Οι έντονες επιφυλάξεις που εξέφρασαν οι ενδιαφερόμενοι κλάδοι, παρότι από διαφορετικές ή ακόμη και αντίθετες οπτικές γωνίες, θα οδηγήσουν κατ’ ανάγκη σε μια δύσκολη κοινοβουλευτική συζήτηση, με αβέβαια αποτελέσματα, που θα ήταν φρόνιμο να αποφευχθεί μέσω μιας καλύτερα μελετημένης επανεξέτασης της πρότασης.

7.2.1.

Η Επιτροπή διατηρεί ένα κοινό σύστημα αξιολόγησης των κινδύνων που σχετίζονται με τους ΓΤΟ, το οποίο προβλέπεται στην οδηγία (ΕΕ) 2015/412. Εντούτοις, η δυνατότητα που παρέχεται στα κράτη μέλη να περιορίζουν τις αξιολογήσεις κινδύνου και τις ενωσιακές εγκρίσεις για εθνικούς λόγους (χωρίς να προβλέπεται ένα υποχρεωτικό και διαφανές σύστημα δημόσιας ενημέρωσης σχετικά με τους λόγους και τα επιχειρήματα που ωθούν τα κράτη μέλη στην υιοθέτηση ρήτρας αυτεξαίρεσης) ενδέχεται να έρχεται σε σοβαρή αντίφαση με τις δεσμεύσεις διαφάνειας κατά τη λήψη δημοσίων αποφάσεων, που έχουν οριστεί ως απαίτηση προτεραιότητας στις πολιτικές κατευθύνσεις της Επιτροπής Juncker, έτσι όπως έχουν γίνει γνωστές. Επομένως, καλό θα ήταν να προβλεφθούν στη νομοθετική πράξη εθνικά συστήματα ενημέρωσης του κοινού και να εξασφαλιστεί η διαφάνειά τους και η ελεύθερη πρόσβαση σε αυτά.

7.3.1.

Εάν η πρόταση της Επιτροπής υιοθετηθεί ως έχει, ενδέχεται να οδηγήσει σε μια στρεβλή κατάσταση, όπου δημόσιες αποφάσεις, οι οποίες έχουν ληφθεί σε ευρωπαϊκό επίπεδο βάσει επιστημονικών κριτηρίων, θα μπορούν να έχουν διαφορετικά νομικά και οικονομικά αποτελέσματα στα διάφορα κράτη μέλη. Το γεγονός αυτό θα έπληττε την προβλεψιμότητα και την αξιοπιστία των ενωσιακών αποφάσεων.

7.3.2.

Από την πρόταση απουσιάζει αξιολόγηση αντικτύπου, με λεπτομερή περιγραφή του οικονομικού αντικτύπου για την αλυσίδα τροφίμων, τη γεωργική παραγωγή και τον εφοδιασμό σε πρώτες ύλες, καθώς και των ενδεχόμενων στρεβλώσεων της αγοράς.

7.3.3.

Δεν προβλέπονται μηχανισμοί για την εξασφάλιση της ιχνηλασιμότητας των ΓΤΟ στην επισήμανση των τροφίμων που προορίζονται για ανθρώπινη κατανάλωση.

7.4.1.

Παρότι η πρόταση της Επιτροπής απαιτεί την τήρηση των διεθνών υποχρεώσεων της Ένωσης, η νομοθετική πράξη δεν προβλέπει ειδικούς και συγκεκριμένους περιορισμούς στις ενέργειες των κρατών μελών (ρήτρα εξαίρεσης) που ενδέχεται να έρχονται σε αντίθεση με τις εν λόγω υποχρεώσεις ούτε και θεσπίζει μηχανισμούς που να επιτρέπουν στα θεσμικά όργανα της Ένωσης να ανακαλούν τις συγκεκριμένες εθνικές αποφάσεις εφόσον παραβαίνουν την αρχή της τήρησης των διεθνών υποχρεώσεων. Ας επισημανθεί ότι οι εμπορικοί εταίροι της Ένωσης, ιδίως δε οι ΗΠΑ, έχουν εκφράσει δημοσίως τις επιφυλάξεις τους για τη νομοθετική πρόταση, εξαρτώντας μάλιστα την πραγματοποίηση υψηλού επιπέδου εμπορικών διαπραγματεύσεων (Διατλαντική Σχέση Εμπορίου και Επενδύσεων — TTIP) από την άρση των επιφυλάξεων αυτών.

7.4.2.

Μεταξύ των διεθνών συμφωνιών που ενδέχεται να πληγούν ή να περιοριστούν εάν εφαρμοστεί η πρόταση, καθώς μπορεί να δημιουργήσει στρεβλώσεις εξισούμενες με φραγμούς στο διεθνές εμπόριο, περιλαμβάνονται οι γενικές υποχρεώσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ), ορισμένες διατάξεις όπως το Σύστημα Γενικευμένων Προτιμήσεων (ΣΓΠ) για τις αναπτυσσόμενες χώρες ή ακόμη η πρωτοβουλία «Όλα εκτός από όπλα».

7.5.1.

Η Επιτροπή αναφέρεται στην αναγκαιότητα τήρησης των αρχών της εσωτερικής αγοράς, η οποία δεν θα πρέπει να στρεβλώνεται λόγω των εθνικών μέτρων που μπορούν να ληφθούν δυνάμει της πρότασης αυτής, κυρίως εφόσον είναι προβλέψιμο ότι στην πράξη διάφορες περιοχές της Ένωσης θα εφαρμόζουν ανόμοιες διατάξεις ως προς την καλλιέργεια, τη διάθεση στην αγορά και τις μεταφορές εντός της Ένωσης.

7.5.2.

Ωστόσο, ο μη εξαντλητικός προσδιορισμός των λόγων που μπορούν να αιτιολογήσουν την υιοθέτηση ρητρών αυτεξαίρεσης (απουσία θετικού ή αρνητικού καταλόγου), καθώς και η μη πρόβλεψη νομικών μηχανισμών για την αναστολή των εθνικών μέτρων που μπορούν να θεωρηθούν καταχρηστικά, μη επαρκώς αιτιολογημένα ή εισάγοντα διακρίσεις, ενέχει προφανή κίνδυνο έλλειψης ασφάλειας δικαίου.

7.5.3.

Οι νομικές αβεβαιότητες θα μπορούν να επιλυθούν μόνον ενώπιον του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, υποτάσσοντας αδικαιολόγητα το διοικητικό έργο των κρατών μελών στη δικαστική οδό και επιβάλλοντας πιθανές καθυστερήσεις και πρόσθετο κόστος.

7.5.4.

Το τελευταίο αυτό επιχείρημα είναι εκείνο που εγείρει τις μεγαλύτερες αμφιβολίες ως προς τη σκοπιμότητα και την καταλληλότητα της πρότασης της Επιτροπής ως έχει.