Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Πρόταση κανονισμού (EURATOM) του Συμβουλίου για τον καθορισμό των μέγιστων επιτρεπτών επιπέδων ραδιενέργειας στα τρόφιμα και τις ζωοτροφές λόγω πυρηνικού ατυχήματος ή σε περίπτωση εκτάκτου κινδύνου από ακτινοβολίες (αναδιατύπωση)»

COM(2010)184 fin — 2010/0098 (CNS)

2011/C 48/28

Εισηγήτρια: η κ. Pirkko RAUNEMAA

Στις 27 Απριλίου 2010, και σύμφωνα με το άρθρο 31 της Συνθήκης περί ιδρύσεως της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Ατομικής Ενέργειας, η Επιτροπή αποφάσισε να ζητήσει τη γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής σχετικά με την

Πρόταση κανονισμού (EURATOM) του Συμβουλίου για τον καθορισμό των μέγιστων επιτρεπτών επιπέδων ραδιενέργειας στα τρόφιμα και τις ζωοτροφές λόγω πυρηνικού ατυχήματος ή σε περίπτωση εκτάκτου κινδύνου από ακτινοβολίες (αναδιατύπωση)

COM(2010)184 τελικό – 2010/0098 (CNS).

Το ειδικευμένο τμήμα «Γεωργία, αγροτική ανάπτυξη και περιβάλλον», στο οποίο ανατέθηκε η προετοιμασία των σχετικών εργασιών της ΕΟΚΕ, υιοθέτησε τη γνωμοδότησή του στις 31 Αυγούστου 2010.

Κατά την 465η σύνοδό ολομέλειάς της, της 15ης και 16ης Σεπτεμβρίου 2010 (συνεδρίαση της 15ης Σεπτεμβρίου), η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή υιοθέτησε την ακόλουθη γνωμοδότηση με 127 ψήφους υπέρ, 1 ψήφο κατά και 1 αποχή.

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1   Τα πυρηνικά ατυχήματα είναι σχεδόν πάντα πέραν και υπεράνω συνόρων και προκαλούν παρατεταμένη έκλυση ραδιενέργειας, η οποία διαχέεται σε μεγάλες αποστάσεις και έχει επιπτώσεις σε σημαντικές εκτάσεις. Αυτό το είδος ατυχημάτων μας φέρνει επομένως αντιμέτωπους με το ενδεχόμενο διεθνούς καταστροφής.

1.2   Τα θεσμικά όργανα της ΕΕ και τα κράτη μέλη χρειάζονται σαφή και επικαιροποιημένη νομοθεσία, την οποία να μπορούν να εφαρμόζουν εύκολα σε περίπτωση πυρηνικού ατυχήματος. Για τον λόγο αυτό, η μεταρρύθμιση της νομοθεσίας είναι σκόπιμη και απαραίτητη.

1.3   Μετά το πυρηνικό ατύχημα στο Τσερνομπίλ το 1986, η Κοινότητα ανέπτυξε πρότυπα καθορισμού των επιπέδων ραδιενέργειας σε τρόφιμα και ζωοτροφές λόγω πυρηνικού ατυχήματος (1), καθώς και διαδικασίες για την έγκαιρη ανταλλαγή πληροφοριών σε περίπτωση έκτακτου κινδύνου από ακτινοβολίες (2). Η ισχύς των επιτρεπόμενων επιπέδων εξετάστηκε για τελευταία φορά το 1995 από την Ομάδα Εμπειρογνωμόνων δυνάμει του άρθρου 31 Ευρατόμ. Για τον λόγο αυτό θα πρέπει να επανεξεταστούν τα επιτρεπόμενα επίπεδα.

1.4   Η ΕΕ έχει ιδρύσει έναν αποτελεσματικό και διεθνώς αναγνωρισμένο φορέα αξιολόγησης κινδύνων, την Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων (ΕΑΑΤ) (κανονισμός (ΕΚ) 178/2002 της 28ης Ιανουαρίου 2002). Η αρμοδιότητα της ΕΑΑΤ θα πρέπει να επεκταθεί και στην αξιολόγηση των επιπτώσεων των ραδιενεργών καταλοίπων σε τρόφιμα και ζωοτροφές για την υγεία και η Επιτροπή θα πρέπει να επανεξετάσει τις υπάρχουσες ρυθμίσεις.

1.5   Για την εξασφάλιση αποτελεσματικού ελέγχου των επιπέδων ραδιενέργειας στα τρόφιμα και τις ζωοτροφές, οι εθνικές αρχές τροφίμων θα πρέπει να είναι νομίμως εξουσιοδοτημένες, σε συνδυασμό με τις εθνικές υπηρεσίες ακτινοπροστασίας, να επιβλέπουν τα μέγιστα επιτρεπόμενα επίπεδα και να ελέγχουν την εισαγωγή τροφίμων και ζωοτροφών, όταν παρατηρείται υπέρβαση των ανώτατων επιπέδων, χωρίς να χρειάζεται η χορήγηση επικύρωσης από την αρμόδια αρχή παρακολούθησης της ακτινοβολίας.

1.6   Η Επιτροπή θα πρέπει επίσης να επιδιώκει να εξασφαλίσει, στο πλαίσιο των προτύπων και κατευθυντήριων γραμμών της Επιτροπής του Κώδικα Τροφίμων (Codex Alimentarius), τη θέσπιση διεθνών κανονισμών σχετικά με την παρουσία ραδιενεργών καταλοίπων και τις επιπτώσεις τους σε τρόφιμα και ζωοτροφές, και τον καθορισμό των οργανισμών που θα είναι πρωτίστως αρμόδιοι για τους μεθοριακούς ελέγχους των εισαγωγών και εξαγωγών στην Ευρωπαϊκή Ένωση σε περίπτωση ατυχήματος.

1.7   Δεδομένου ότι το νερό αποτελεί ένα από τα κύρια συστατικά των τροφίμων και των ζωοτροφών, θα έπρεπε να περιλαμβάνεται και στα παραρτήματα του Κανονισμού. Επιπλέον, οι διατάξεις θα έπρεπε να ισχύουν για όλα τα είδη πόσιμου νερού και όχι μόνο για το νερό στα τρόφιμα και στις ζωοτροφές.

1.8   Όταν λαμβάνουν χώρα ατυχήματα, είναι σημαντικό να κατευθύνεται η συμπεριφορά των πολιτών και οι επιλογές τους προς ασφαλή ή λιγότερο επικίνδυνα τρόφιμα και ποτά. Οι εθνικές αρχές και οι τομεακές οργανώσεις είναι υπεύθυνες για την παροχή σχετικών οδηγιών και πληροφοριών.

2.   Εισαγωγή

2.1   Πλαίσιο

2.1.1   Μετά το ατύχημα στον πυρηνικό σταθμό του Τσερνομπίλ στις 26 Απριλίου 1986, μεγάλες ποσότητες ραδιενεργών υλικών ελευθερώθηκαν στην ατμόσφαιρα, μολύνοντας τρόφιμα και ζωοτροφές σε υψηλά για την υγεία επίπεδα σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες.

2.1.2   Για πρώτη φορά λήφθηκαν σε κοινοτικό επίπεδο μέτρα για την αντιμετώπιση αυτού του είδους πυρηνικών ατυχημάτων που προκαλούν παρατεταμένη έκλυση ραδιενεργών συστατικών, τα οποία διαχέονται σε μεγάλες αποστάσεις με ενδεχόμενες επιπτώσεις σε τεράστιες εκτάσεις.

2.1.3   Μόνον σε μία προηγούμενη περίπτωση εξέφρασε η ΕΟΚΕ τις θέσεις της για το θέμα της ραδιενεργούς μόλυνσης των τροφίμων και των ζωοτροφών λόγω πυρηνικού ατυχήματος ή εκτάκτου κινδύνου από ακτινοβολίες (3). Ωστόσο, η εν λόγω γνωμοδότηση ήταν απλώς μια αρχική προσέγγιση, καθώς η Επιτροπή δεν είχε ακόμη προτείνει μέγιστα επιτρεπόμενα επίπεδα ραδιενέργειας. Ως εκ τούτου, η παρούσα διαβούλευση παρέχει στην ΕΟΚΕ τη δυνατότητα να εκφράσει μια πιο επικαιροποιημένη γνώμη για το θέμα αυτό.

2.2   Νομοθετικό πλαίσιο

2.2.1   Ο κανονισμός (Ευρατόμ) αριθ. 3954/87 του Συμβουλίου της 22ας Δεκεμβρίου 1987 ορίζει τη διαδικασία για την υιοθέτηση μέγιστων επιτρεπόμενων επιπέδων ραδιενέργειας σε τρόφιμα και ζωοτροφές λόγω πυρηνικού ατυχήματος ή σε κάθε άλλη περίπτωση έκτακτου κινδύνου από ακτινοβολίες. Ο κανονισμός αυτός έχει τροποποιηθεί σημαντικά με την πάροδο των ετών (4). Τα μέγιστα επιτρεπόμενα επίπεδα «αναφοράς» προσδιορίστηκαν σε ξεχωριστά παραρτήματα στη δεύτερη τροποποίηση του Κανονισμού.

2.2.2   Όταν η Επιτροπή πληροφορείται για την ύπαρξη ατυχήματος ή άλλου έκτακτου κινδύνου από ακτινοβολίες, στη διάρκεια του οποίου υπάρχει το ενδεχόμενο προσέγγισης ή υπέρβασης των μέγιστων επιτρεπόμενων επιπέδων, θα υιοθετεί έναν κανονισμό που θα θέτει σε εφαρμογή τα μέγιστα αυτά επίπεδα. Η περίοδος ισχύος του εν λόγω κανονισμού θα είναι όσο το δυνατόν συντομότερη και δεν θα υπερβαίνει τους τρεις μήνες.

2.2.3   Η Επιτροπή θα καταθέτει στο Συμβούλιο μια πρόταση κανονισμού για την υιοθέτηση ή επικύρωση των διατάξεων του πρώτου κανονισμού εντός ενός μηνός από την υιοθέτησή του και κατόπιν διαβούλευσης με την Ομάδα Εμπειρογνωμόνων δυνάμει του άρθρου 31 της Συνθήκης Ευρατόμ. Η περίοδος ισχύος αυτού του δεύτερου κανονισμού είναι επίσης περιορισμένη. Μακροπρόθεσμα, δηλαδή μετά από το πυρηνικό ατύχημα ή τον έκτακτο κίνδυνο από ακτινοβολίες, θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν άλλα νομικά μέσα ή άλλη νομική βάση για τον έλεγχο των τροφίμων ή των ζωοτροφών που διατίθενται στην αγορά.

2.2.4   Τα μέγιστα επιτρεπόμενα επίπεδα που ορίζονται στα παραρτήματα του κανονισμού μπορούν να αναθεωρηθούν ή να συμπληρωθούν κατόπιν σχετικής γνωμοδότησης εμπειρογνωμόνων με βάση το άρθρο 31. Η ισχύς των καθιερωμένων μέγιστων επιτρεπόμενων επιπέδων εξετάστηκε για τελευταία φορά το 1995 από την Ομάδα Εμπειρογνωμόνων δυνάμει του άρθρου 31, σύμφωνα με τις διατάξεις της οδηγίας 96/29/Ευρατόμ του Συμβουλίου, η οποία υποχρεώνει τα κράτη μέλη να ορίζουν τα επίπεδα επέμβασης σε περίπτωση ατυχημάτων (5).

2.2.5   Όσον αφορά τις εισαγωγές, η ΕΕ έχει υιοθετήσει μέτρα που διασφαλίζουν ότι τα γεωργικά προϊόντα εισάγονται στην Ένωση σύμφωνα με κοινές ρυθμίσεις, οι οποίες προστατεύουν την υγεία του πληθυσμού και διατηρούν τον ενιαίο χαρακτήρα της αγοράς, αποφεύγοντας εκτροπές του εμπορίου.

2.2.6   Σε περίπτωση έκτακτου κινδύνου από ακτινοβολίες, τα κράτη μέλη καλούνται να ανταλλάσσουν πληροφορίες μέσω του συστήματος «Ecurie» (6). Σύμφωνα με το σύστημα αυτό, η Επιτροπή και τα άμεσα εμπλεκόμενα κράτη μέλη πρέπει να ενημερώνονται κάθε φορά που ένα κράτος μέλος αποφασίζει να λάβει μέτρα γενικευμένου χαρακτήρα για την προστασία των πολιτών σε περίπτωση έκτακτου κινδύνου από ακτινοβολίες. Οι πληροφορίες αυτές πρέπει να περιέχουν το είδος και το χρόνο του περιστατικού, την ακριβή τοποθεσία και το είδος της σχετικής εγκατάστασης ή δραστηριότητας, την αιτία, την προβλεπόμενη εξέλιξη και τα ληφθέντα ή προβλεπόμενα προστατευτικά μέτρα, καθώς και τα επίπεδα ραδιενέργειας, όπως μετρώνται από τις εγκαταστάσεις ελέγχου τους, στα τρόφιμα, τις ζωοτροφές, το πόσιμο νερό και το περιβάλλον.

2.3   Το έγγραφο της Επιτροπής

2.3.1   Η Επιτροπή έλαβε την πρωτοβουλία να αρχίσει την κωδικοποίηση του κανονισμού αριθ. 3954/87 του Συμβουλίου και των μεταγενέστερων τροποποιήσεών του.

2.3.2   Ωστόσο, κατά τη διάρκεια της νομοθετικής διαδικασίας, διαπιστώθηκε ότι το προτεινόμενο κωδικοποιημένο κείμενο προέβλεπε τη διατήρηση εκτελεστικών εξουσιών από το Συμβούλιο, η οποία δεν δικαιολογούταν στις αιτιολογικές σκέψεις του κανονισμού (Ευρατόμ) αριθ. 3954/87.

2.3.3   Επειδή η παρεμβολή μιας τέτοιας αιτιολογικής σκέψης συνιστά τροποποίηση επί της ουσίας και, συνεπώς, υπερβαίνει την απλή και μόνον κωδικοποίηση, θεωρήθηκε αναγκαία η μετατροπή της κωδικοποίησης σε αναδιατύπωση με στόχο την ενσωμάτωση της απαραίτητης τροποποίησης.

2.3.4   Η πρόσθετη ρήτρα 15 στο προοίμιο της πρότασης αναφέρεται στη δυνατότητα που έχει σε ορισμένες περιπτώσεις το Συμβούλιο (αντί της Επιτροπής) να υιοθετεί προσαρμοσμένα μέτρα άμεσα, εντός πολύ σύντομου χρονικού πλαισίου, θέτοντας σε εφαρμογή προκαθορισμένα μέγιστα επιτρεπόμενα επίπεδα ραδιενεργούς μόλυνσης.

3.   Αξιολόγηση

3.1   Τα θεσμικά όργανα της ΕΕ και τα κράτη μέλη χρειάζονται μια σαφή και επικαιροποιημένη νομοθεσία, την οποία να μπορούν να εφαρμόζουν εύκολα σε περίπτωση πυρηνικού ατυχήματος. Για τον λόγο αυτό, η μεταρρύθμιση της νομοθεσίας είναι σκόπιμη και απαραίτητη. Η πιθανότητα ατυχημάτων σε πυρηνικούς σταθμούς και από ραδιενεργά κατάλοιπα θα μπορούσε να είναι αυξημένη στην ΕΕ, μεταξύ άλλων, λόγω της γήρανσης των υφιστάμενων πυρηνικών σταθμών, της κατασκευής νέων σταθμών και του κινδύνου άλλων μη αναμενόμενων ατυχημάτων.

3.2   Τα ραδιενεργά κατάλοιπα διαχέονται σχεδόν πάντα και δεν μειώνονται σημαντικά σε ένταση όταν παρατηρούνται σε μεγάλες αποστάσεις. Επομένως, είμαστε αντιμέτωποι με το ενδεχόμενο διεθνούς καταστροφής για τη δημόσια υγεία και το περιβάλλον.

3.3   Σε σχέση με το 1986, η ΕΕ διαθέτει σήμερα έναν αποτελεσματικό και διεθνώς αναγνωρισμένο φορέα αξιολόγησης κινδύνων, την Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων (ΕΑΑΤ) (κανονισμός (ΕΚ) 178/2002). Τα ραδιενεργά κατάλοιπα σε τρόφιμα και ζωοτροφές είναι συγκρίσιμα με τις προσμείξεις των τροφίμων. Ως εκ τούτου, θα ανέμενε κανείς ότι η ΕΑΑΤ θα είχε τη δυνατότητα να προβαίνει σε αξιολόγηση των επιπτώσεων των εν λόγω καταλοίπων για την υγεία. Ωστόσο, στην πρότασή της, η Επιτροπή διατηρεί τις υπάρχουσες, σε ορισμένες περιπτώσεις πεπαλαιωμένες, ρυθμίσεις χωρίς περαιτέρω εξέταση ή αιτιολογία.

3.4   Όταν λαμβάνουν χώρα ατυχήματα, είναι σημαντικό να κατευθύνεται η συμπεριφορά των πολιτών και οι επιλογές τους προς ασφαλή ή λιγότερο επικίνδυνα τρόφιμα και ποτά. Επίσης, οι παραγωγοί γεωργικών προϊόντων πρέπει σε κάθε περίπτωση να είναι ενημερωμένοι σχετικά με τα επίπεδα ραδιενεργούς μόλυνσης των ζωοτροφών και την τροφή των ζώων σε συνθήκες κρίσης. Οι εθνικές αρχές και οι τομεακές οργανώσεις μπορούν να διαδραματίσουν καθοριστικό ρόλο για την παροχή σχετικών οδηγιών και πληροφοριών.

3.5   Οι διατάξεις που διέπουν τους κινδύνους λόγω ραδιενεργών καταλοίπων και τα επίπεδα ραδιενέργειας πρέπει τώρα να αναδιατυπωθούν κατά τρόπο που να καθιστά την εφαρμογή τους σε επίπεδο ΕΕ και κρατών μελών ευκολότερη και σαφέστερη.

3.6   Τα μέγιστα επιτρεπόμενα επίπεδα ραδιενέργειας πρέπει να προσαρμόζονται στις ανάγκες των πιο ευάλωτων ομάδων πληθυσμού: πιο αυστηρές τιμές θα πρέπει να ισχύουν για τις παιδικές τροφές από ό,τι για τα τρόφιμα που προορίζονται για γενική κατανάλωση.

3.7   Τα ραδιενεργά υλικά μπορούν να εμφανιστούν στα επιφανειακά ύδατα ως αποτέλεσμα πυρηνικών δοκιμών και της χρήσης ραδιενέργειας ή ραδιενεργών υλικών στον τομέα της υγείας, της βιομηχανίας και της έρευνας. Παρά το γεγονός ότι υπό κανονικές συνθήκες οι σχετικές ποσότητες είναι ασήμαντες, η κατάσταση μπορεί να αλλάξει σε περίπτωση ατυχήματος από τη διαρροή ραδιενέργειας. Ως εκ τούτου, δεδομένου ότι το νερό αποτελεί ένα από τα κύρια συστατικά των τροφίμων και των ζωοτροφών, δεν θα έπρεπε να παραλείπεται από τα παραρτήματα του Κανονισμού.

(1)  Κανονισμός (Ευρατόμ) 3954/87 του Συμβουλίου της 22ας Δεκεμβρίου 1987, όπως τροποποιήθηκε.

(2)  Απόφαση (Ευρατόμ) 87/600 του Συμβουλίου της 14ης Δεκεμβρίου 1987.

(3)  CES 480/1987, ΕΕ C 180 της 8.7.1987, σελ.20-25.

(4)  Κανονισμός (Ευρατόμ) αριθ. 944/89 της Επιτροπής και κανονισμός (Ευρατόμ) αριθ. 770/90 της Επιτροπής.

(5)  Άρθρο 50(2) της οδηγίας 96/29/Ευρατόμ του Συμβουλίου της 13ης Μαΐου 1996 για τον καθορισμό των βασικών κανόνων ασφάλειας για την προστασία της υγείας των εργαζομένων και του πληθυσμού από τους κινδύνους που προκύπτουν από ιονίζουσες ακτινοβολίες.

(6)  Βλέπε υποσημείωση 2 ανωτέρω.