13.7.2007   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 161/66

1.1.1

Το άρθρο 33 του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων νομιμοποιεί τη συμμετοχή της Ευρωπαϊκής Ένωσης στον προβληματισμό για την οικογενειακή πολιτική και την διατύπωση εκ μέρους της προτάσεων στον τομέα αυτόν, παρά το γεγονός ότι είναι σαφές ότι, για λόγους αποτελεσματικότητας και επικουρικότητας, η σαφής διατύπωση πολιτικών και η θέση σε εφαρμογή τους αποτελεί αρμοδιότητα των κρατών μελών και των τοπικών αρχών, καθώς επίσης και δημοσίων υπηρεσιών και των επιχειρήσεων.

1.1.2

Στην Πράσινη Βίβλο της 16ης Μαρτίου 2005, η Επιτροπή είχε δικαιολογημένα χαρακτηρίσει την δημογραφική κατάσταση στην Ευρώπη ως φαινόμενο «άνευ προηγουμένου». Η ανακοίνωση της 10ης Οκτωβρίου 2006 τονίζει ότι πρόκειται για «μία από τις πιο σημαντικές προκλήσεις που πρέπει να αντιμετωπίσει η Ευρωπαϊκή Ένωση κατά τα προσεχή έτη». Δεν είναι δυνατό να αρκεστούμε σε διαπιστώσεις, το μόνο ερώτημα που έχει πλέον νόημα είναι «τί πρέπει να γίνει σε επίπεδο Κοινότητας», ιδιαίτερα στον τομέα των οικογενειακών πολιτικών και του συνδυασμού της οικογενειακής με την επαγγελματική ζωή. Πρέπει να υπογραμμιστεί ότι το Συμβούλιο της Ευρώπης απηύθυνε μόλις, και αυτό, έκκληση για την χάραξη μιας ευρείας ευρωπαϊκής πολιτικής υπέρ των οικογενειών.

1.1.3

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή τάσσεται υπέρ της κατάρτισης ενός προγράμματος μελετών, της διοργάνωσης ενημερωτικών εκστρατειών, της διατύπωσης προτάσεων και της διασφάλισης της σχετικής παρακολούθησης και, γενικά, προτείνει, επίσης, οι μελέτες αντίκτυπου, που σήμερα είναι υποχρεωτικές για κάθε νομοθετική πρόταση, να περιλαμβάνουν και μια εκτίμηση του αντίκτυπου που η εκάστοτε πρόταση έχει στις οικογένειες στις περιπτώσεις όπου η πρόταση τις αφορά άμεσα, και να συνδέονται με τα άλλα μεγάλα κοινωνικο-οικονομικά πεδία της Ευρωπαϊκής Ένωσης: την απασχόληση, την ανάπτυξη, την ενεργειακή εξέλιξη και τις συνέπειές της.

1.2.1

Για να ανταποκριθούν με τον κατάλληλο τρόπο στις δημογραφικές αλλαγές, οι αρμόδιοι για την χάραξη πολιτικής στο ευρωπαϊκό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο, χρειάζεται να έχουν στη διάθεσή τους μια εμπεριστατωμένη ανάλυση των δημογραφικών εξελίξεων. Το πρώτο ευρωπαϊκό δημογραφικό φόρουμ που πραγματοποιήθηκε τον Οκτώβριο του 2006 αποτελεί μια εξαιρετική πρωτοβουλία η οποία είναι σκόπιμο να παγιωθεί μέσω της τακτικής οργάνωσης ενός τέτοιου φόρουμ.

1.2.2

Είναι επίσης απαραίτητο να μελετηθούν λεπτομερώς οι δημογραφικές εξελίξεις (γεωγραφία του πληθυσμού, φυσική κίνηση, μεταναστευτικά ρεύματα, σύνθεση του πληθυσμού ανά ηλικία και φύλο, επιμήκυνση του προσδόκιμου επιβίωσης …) και τα αίτιά τους (οικονομικοί κοινωνικοί, πολιτισμικοί, περιβαλλοντικοί παράγοντες, δυσκολία συνδυασμού της οικογενειακής με την επαγγελματική ζωή, κατάσταση που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες και ειδικότερα οι μητέρες στην αγορά εργασίας, ευελιξία της εργασίας για οικογενειακούς λόγους, σημασία των κινδύνων και των απαιτήσεων της επαγγελματικής ζωής …) και να ληφθούν υπόψη οι εθνικές και περιφερειακές διαφορές. Έχει πρωταρχική σημασία οι μελέτες αυτές να πραγματοποιούνται κατά τρόπο ανεξάρτητο διότι τα αποτελέσματά τους μπορούν να θέσουν σε αμφισβήτηση εθνικές πολιτικές.

1.2.3

Θα μπορούσαν να εκπονηθούν συγκριτικές μελέτες όσον αφορά τα διάφορα φορολογικά ή κοινωνικά συστήματα προκειμένου να βοηθήσουν την επάνοδο των γυναικών και των ανδρών στον επαγγελματικό βίο αφού απασχολήθηκαν με την εκπαίδευση των παιδιών τους, καθώς σχετικά με ρυθμίσεις οι οποίες ενθαρρύνουν τους άνδρες να μοιράζονται τις οικογενειακές υποχρεώσεις. Θα ήταν εξίσου ενδιαφέρον να μελετηθούν τα διάφορα συστήματα φορολογικών κινήτρων τα οποία προωθούν την ανάπτυξη δημοσίων ή ιδιωτικών συστημάτων για τις οικογένειες τα οποία είναι προσβάσιμα από όλους.

1.2.4

Θα έπρεπε να αποτελέσουν αντικείμενο εμπεριστατωμένων μελετών και όποιες οικογένειες αντιμετωπίζουν διάφορες καταστάσεις (μόνες γυναίκες που ανατρέφουν παιδιά, ανάπηρα παιδιά, εξάρτηση ηλικιωμένων γονέων, οικογένειες μεταναστών που αντιμετωπίζουν προβλήματα ένταξης …).

1.2.5

Οι διάφορες μορφές γήρανσης (1), με τις πολυάριθμες γεωγραφικές διαφοροποιήσεις της, θα πρέπει να αποτελέσει αντικείμενο ειδικών μελετών στο πλαίσιο των οποίων θα ληφθούν συγκεκριμένα υπόψη ο αντίκτυπός της στην οικογενειακή ζωή και πολιτική. Η εν λόγω πολιτική έχει κατά κύριο λόγο μελετηθεί υπό το πρίσμα «σχέσεις γονέων/νέων παιδιών και εφήβων». Πρέπει πλέον να μελετηθεί επίσης και υπό το πρίσμα «σχέσεις παιδιών/ηλικιωμένων γονέων», από την άποψη κυρίως της διευθέτησης του χρόνου εργασίας και της βοήθειας που μπορεί να προσφέρει το κοινωνικό σύνολο.

1.2.6

Πρέπει επιπλέον να μελετηθεί με ποιο τρόπο, τα πλέον υγιή, δυναμικά και ανεξάρτητα ηλικιωμένα εργαζόμενα άτομα θα μπορούν στο μέλλον να συμμετέχουν για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα στην οικογενειακή, οικονομική και κοινωνική ζωή, κυρίως μέσω της κατάλληλης προσαρμογής των θέσεων απασχόλησης, καθώς και να λαμβάνουν ενεργότερα μέρος στα κοινά και να αναπτύσσουν σχέσεις με τις άλλες γενεές (π.χ., θα μπορούσε να προβλεφθεί η συμμετοχή των σχετικά ηλικιωμένων ατόμων στη λειτουργία των βρεφονηπιακών σταθμών ή των σταθμών μέριμνας παιδιών). Η οικογένεια δεν αποτελείται μόνο από γονείς και παιδιά, αλλά και από παππούδες και γιαγιάδες, που συχνά καλούνται να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο βοήθειας και στήριξης (φύλαξη παιδιών, υλική στήριξη κλπ …).

1.2.7

Στο 7ο πρόγραμμα-πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Κοινότητας για τις δραστηριότητες έρευνας, τεχνολογικής ανάπτυξης και επίδειξης (2007-2013), θα ήταν σκόπιμο να αναπτυχθεί περαιτέρω το περιεχόμενο της κοινωνικοοικονομικής έρευνας και να διατεθούν σε αυτό περισσότεροι χρηματοδοτικοί πόροι ώστε να ενισχυθεί η ερεύνα στον τομέα της δημογραφίας (2).

1.3.1

Η Επιτροπή πρέπει να καταρτίσει ένα πραγματικό ευρωπαϊκό μητρώο των ορθών πρακτικών στον τομέα της οικογενειακής πολιτικής, του συνδυασμού της οικογενειακής ζωής με την επαγγελματική, της πολιτικής υπέρ της ισότητας ανδρών-γυναικών και της ειδικής πολιτικής υπέρ των μητέρων και των πατέρων που συμμετέχουν πλήρως στις οικογενειακές ευθύνες. Θα μπορούσε, π.χ., να προταθεί στα κράτη μέλη η εφαρμογή των εμπειριών που έχουν σημειώσει επιτυχία σε όλη την έκταση της Ευρώπης ώστε να μπορούν τα ζευγάρια να κάνουν πραγματικότητα την μέχρι τότε ανεκπλήρωτη επιθυμία τους να τεκνοποιήσουν (ο αριθμός των παιδιών ανά νοικοκυριό είναι 1,5, ενώ η επιθυμία τεκνοποίησης, σύμφωνα με τις πλέον πρόσφατες έρευνες, είναι κατά πολύ ανώτερη).

1.4.1

Οι επιπτώσεις των δημογραφικών αλλαγών θα μπορέσουν να περιοριστούν σημαντικά μόνον εάν ληφθεί εγκαίρως μια ολόκληρη σειρά συντονισμένων μέτρων κοινωνικής πολιτικής, οικονομικής και περιβαλλοντικής πολιτικής, οικογενειακής πολιτικής και πολιτικής ισότητας ανδρών και γυναικών, πράγμα που προϋποθέτει, ταυτόχρονα, μια σφαιρική θεώρηση των πραγμάτων και έναν συνδυασμό των πλέον αποτελεσματικών πολιτικών. Για το λόγο αυτό, η Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει να παρουσιάσει ένα πολυετές πρόγραμμα δράσης και να προτείνει μέτρα που έχουν δοκιμαστεί στην πράξη στα κράτη μέλη στο πλαίσιο της πολιτικής στήριξης της οικογένειας και του συνδυασμού οικογενειακής/επαγγελματικής ζωής.

1.4.2

Δεδομένου ότι στον τομέα της δημογραφίας οι πολιτικές πρέπει να ασκηθούν σε ένα μακροπρόθεσμο ορίζοντα, η ΕΕ πρέπει να αποκτήσει συναίσθηση ότι πρόκειται για μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης και να προτείνει στα κράτη μέλη δράσεις στο πλαίσιο μιας βιώσιμης οικογενειακής πολιτικής.

1.4.3

Η ανοικτή μέθοδος συντονισμού πρέπει να αποτελέσει μέσο για συγκρίσεις στον τομέα της οικογενειακής πολιτικής, της πολιτικής για την ισότητα ανδρών και γυναικών και της οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής, γεγονός που θα επιτρέψει στην Ευρωπαϊκή Ένωση να διατηρήσει τα καλύτερα στοιχεία της πολιτιστικής ποικιλομορφίας που χαρακτηρίζει τα κράτη μέλη της και τις εθνικές πολιτικές τους.

1.4.4

Ένα από τα δυναμικά μέτρα που θα πρέπει να λάβουν το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, το Κοινοβούλιο και η Επιτροπή, σεβόμενα την αρχή της επικουρικότητας, είναι η υπογραφή ενός ευρωπαϊκού συμφώνου για την οικογένεια το οποίο θα μπορούσε να περιλαμβάνει τις ακόλουθες δεσμεύσεις:

1.4.5

Κατ' ουσία ο άνθρωπος δεν είναι παρά παραγωγός και καταναλωτής. Η κοινωνική και συναισθηματική του διάσταση είναι αυτές που του προσδίδουν την αξιοπρέπειά του. Κάθε πολιτική που πραγματικά περιστρέφεται γύρω από τον άνθρωπο πρέπει, όχι μόνον να λαμβάνει υπόψη, αλλά και να διαφυλάσσει την ουσιαστική διάσταση της ανθρώπινης ύπαρξης. Οι οικογενειακές πολιτικές συμβάλλουν απόλυτα στην προσωπική ανάπτυξη των ατόμων και στην εδραίωση αρμονίας στους κόλπους των κοινωνιών. Υιοθετώντας ένα «Ευρωπαϊκό Σύμφωνο για την οικογένεια», η Ευρωπαϊκή Ένωση θα φανεί πιστή στις δεσμεύσεις του ευρωπαϊκού Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της.

2.1

Μετά την Πράσινη Βίβλο της Μπροστά στις δημογραφικές αλλαγές, μια νέα αλληλεγγύη μεταξύ γενεών  (3), η Επιτροπή δημοσίευσε τώρα μια νέα ανακοίνωση με τίτλο Το δημογραφικό μέλλον της Ευρώπης, μετατροπή μιας πρόκλησης σε ευκαιρία, καταδεικνύοντας με τον τρόπο αυτό την σημασία που αποδίδει σε αυτό το ζήτημα καθοριστικής σημασίας για το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

2.2

Είναι απαραίτητο να αναγνωριστεί ότι, μέχρι τη συνθήκη της Νίκαιας, τα κράτη μέλη είχαν υιοθετήσει διακριτική στάση απέναντι στο θέμα, παρά το γεγονός ότι τουλάχιστον τα τελευταία είκοσι χρόνια οι ειδικοί του τομέα καταβάλλουν προσπάθειες να επιστήσουν την προσοχή των πολιτικών ιθυνόντων στο φαινόμενο του «δημογραφικού χειμώνα» που είχε ήδη αρχίσει να προαναγγέλλεται και στις δυσκολίες στις οποίες αυτό θα οδηγούσε. Είναι λυπηρό που, μολονότι οι προειδοποιήσεις υπήρξαν πολυάριθμες και επανειλημμένες, η αντίδραση έρχεται με τέτοια καθυστέρηση, με αποτέλεσμα να χρειάζεται πλέον να αντιμετωπιστεί μια πραγματική δημογραφική κρίση.

2.3

Επί δέκα τουλάχιστον χρόνια, η Επιτροπή δεν έπαψε να υπογραμμίζει τη σημασία του φαινομένου αυτού — το οποίο υπάρχει κίνδυνος να ακυρώσει όλους τους στόχους της στρατηγικής της Λισαβόνας — επιδεικνύοντας μια διαύγεια άξια επιδοκιμασίας.

2.4

Πράγματι, διαπιστώνεται, χωρίς αυτό να αποτελεί ένδειξη υπερβολικής απαισιοδοξίας, ότι έστω και εάν ποσοστό το γεννητικότητας δεν είναι η μόνο προϋπόθεση του δυναμισμού των κρατών μελών και πρέπει να συνοδεύεται από την ανάπτυξη των δεξιοτήτων, την κατάρτιση, και τη δημιουργικότητα των διαφόρων γενιών, ωστόσο η δημογραφική κατάσταση της Ευρωπαϊκής Ένωσης αποτελεί σοβαρή πρόκληση για την μελλοντική οικονομική ανάπτυξή της και την κοινωνική ισορροπία της.

2.5

Η έλλειψη ειδικευμένου εργατικού δυναμικού ενδέχεται να μειώσει τις προϋποθέσεις ανάπτυξης της παραγωγικότητας, εάν κατά την μεταρρύθμιση δεν ληφθεί επαρκώς υπόψη η ποιότητα της εργασίας και ο εκσυγχρονισμός των μεθόδων εργασίας. Εξάλλου, στο μέλλον οι θέσεις εργασίας και οι απαιτούμενες δεξιότητες θα είναι διαφορετικές από σήμερα, πράγμα που καταδεικνύει τη σημασία της δια βίου μάθησης. Στην Ευρώπη υπάρχουν σήμερα περίπου 17 εκατομμύρια ανέργων που αποτελούν διαθέσιμο εργατικό δυναμικό καθώς και εκατομμύρια άτομα που εργάζονται με μερική απασχόληση, το δυναμικό των οποίων παραμένει ανεκμετάλλευτο. Επίσης τα νέα πρότυπα οργάνωσης της εργασίας και η εφαρμογή αποτελεσματικότερης τεχνολογίας αποτελούν κατευθύνσεις για το μέλλον, και προϋποθέτουν αύξηση της παραγωγικότητας με λιγότερο πληθυσμό.

2.6

Η δημογραφική μεταβολή εντάσσεται στο χρόνο μετά την περίοδο που η δημογραφική επιστήμη αποκαλεί «δημογραφική μετάβαση». Κατά την εν λόγω μετάβαση παρατηρήθηκε μια σημαντική μείωση της θνησιμότητας και ιδιαίτερα της παιδικής και της μητρικής. Το φαινόμενο αυτό συνοδεύεται από μια μείωση του ποσοστού γεννήσεων σε σχέση με τη μείωση της θνησιμότητας και σημαντική επιμήκυνση του προσδόκιμου επιβίωσης κατά τη γέννηση.

2.7

Η «δημογραφική μετάβαση» και η αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης των ηλικιωμένων (από τη δεκαετία του 1970 στην Ευρώπη) είναι εξαιρετικά θετικές εξελίξεις. Πρέπει, όμως, να διασφαλιστεί και η αντικατάσταση των γενιών, να μην ανατραπεί δε διαρκή βάση η ισορροπία των γεννήσεων και των θανάτων, πράγμα που συμβαίνει στην Ευρώπη. Πράγματι, σε πολλά κράτη μέλη, ο αριθμός των θανάτων υπερβαίνει τον αριθμό των γεννήσεων.

2.8

Η επιμήκυνση του προσδόκιμου επιβίωσης υπό τις καλύτερες δυνατές συνθήκες είναι πολύτιμο αγαθό που θα αποτελέσει στόχο για το μέλλον. Η εξέλιξη αυτή θα προκαλέσει αύξηση των δαπανών ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης. Θα απαιτήσει, όμως, τη δημιουργία νέων υπηρεσιών και αγαθών για τους ηλικιωμένους. Θα απαιτήσει, επίσης, αύξηση της παραγωγικότητας του ενεργού πληθυσμού και παράτασης της δραστηριότητας των ηλικιωμένων ορισμένοι από τους οποίους αποκλείονται από τον επαγγελματικό βίο παρά τη θέλησή τους.

2.9

Η μετανάστευση αντισταθμίζει και, χωρίς αμφιβολία, θα αντισταθμίσει εν μέρει σε ορισμένες χώρες το δημογραφικό έλλειμμα, υπό την προϋπόθεση ότι θα συνοδεύεται από προγράμματα ένταξης για τους μετανάστες (εκμάθηση γλωσσών, επαγγελματική κατάρτιση, …) (4). Εντούτοις, από μόνη της δεν μπορεί να αποτελέσει απόκριση στο πρόβλημα του δημογραφικού ελλείμματος διότι, δεν είναι αποκλειστικά θέμα των εργατικών χεριών που χρειάζεται η Ευρώπη αλλά είναι, επίσης, ανθρώπινο και κοινωνικό πρόβλημα. Εξάλλου, δεν θα ήταν σωστό να στερηθούν οι αναπτυσσόμενες χώρες του ανθρώπινου δυναμικού τους και ιδιαίτερα των πλέον καταρτισμένων και πλέον ικανών μελών τους. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, επίσης, οφείλει, να βρει η ίδια τα μέσα για να επιλύσει τα δημογραφικά προβλήματα που αντιμετωπίζει.

3.1

Η Επιτροπή υπενθυμίζει ήδη από την αρχή μια πτυχή που πολύ συχνά παραβλέπεται στη σχετική ρητορική: μια πτυχή της γήρανσης του πληθυσμού, που η δημογραφική επιστήμη αποκαλεί «γήρανση από την κορυφή», η οποία είναι καταρχήν ευχάριστη είδηση δεδομένου ότι αποτελεί ένδειξη ότι το προσδόκιμο ζωής επιμηκύνθηκε, δηλαδή ότι έχει σημειωθεί σημαντική πρόοδος στο ιατρικό, κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο.

3.2

Η αύξηση της διάρκειας ζωής αυτή στην Ευρώπη συνοδεύεται από μεγάλη υπογεννητικότητα. Συνεπώς, η δημογραφική κατάσταση στην Ευρώπη χαρακτηρίζεται από τέσσερα στοιχεία:

3.3

Αυτά ίσως να έχουν ως αποτέλεσμα μια ελαφρά μείωση του πληθυσμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Εκείνο, ωστόσο, που κυρίως θα συμβεί είναι ότι ο πληθυσμός θα παρουσιάσει σημαντική γήρανση μόλις οι γενιές της δημογραφικής ανανέωσης φθάσουν σε ηλικία συνταξιοδότησης.

3.4

Οι προβολές της Επιτροπής εκτείνονται έως το 2050 και βασίζονται μόνο σε στατιστικά στοιχεία. Σύμφωνα με την άποψη της Επιτροπής οι προβολές αυτές πρέπει να χρησιμοποιηθούν ως μέσα με την βοήθεια των οποίων θα αφυπνιστούν συνειδήσεις και θα αρχίσει διάλογος.

3.5

Σύμφωνα με τις προβολές της Επιτροπή, το 2050 στην Ευρωπαϊκή Ένωση θα μπορούσαν υπάρχουν δύο άτομα σε ηλικία εργασίας για κάθε άτομο ηλικίας 65 ετών και άνω, ενώ σήμερα ο συσχετισμός αυτός είναι τέσσερα άτομα σε ηλικία εργασίας για κάθε άτομο ηλικίας άνω των 65 ετών.

3.6

Με βάση τις προβολές της, η Επιτροπή διαπιστώνει ότι η γήρανση του πληθυσμού θα μπορούσε να έχει ισχυρό αντίκτυπο στην αγορά εργασίας, την παραγωγικότητα και την οικονομική ανάπτυξη, καθώς και στην κοινωνική προστασία και τα δημόσια οικονομικά.

3.7

Σε ένα πρώτο στάδιο, θα μπορούσε να αυξηθεί το ποσοστό απασχόλησης των γυναικών και των εργαζομένων 55-64 ετών (έως το 2017 περίπου). Ωστόσο, θα πρόκειται απλώς για μια προσωρινή ανάπαυλα καθώς, στη συνέχεια, η δημογραφική αλλαγή θα επηρεάσει την οικονομική ανάπτυξη με όλο το βάρος των συνεπειών της.

3.8

Έτσι, ο μέσος ετήσιος ρυθμός ανάπτυξης του ΑΕγχΠ της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα μπορούσε να μειωθεί παράλληλα με τη γήρανση και από 2,4 % που θα είναι κατά την περίοδο 2004/2010 θα κατέλθει στο 1,2 % μεταξύ 2030 και 2050, πράγμα που θα σημάνει το τέλος των φιλοδοξιών και των στόχων της στρατηγικής της Λισαβόνας.

3.9

Ταυτόχρονα, η γήρανση ενδέχεται να οδηγήσει, εάν δεν αναληφθεί καμία δράση, σε σημαντική αύξηση των δημοσίων δαπανών (στον τομέα των συντάξεων, της ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, και των υπηρεσιών σε ηλικιωμένα άτομα) οι οποίες, καθώς θα έχουν ως αποτέλεσμα επιδείνωση των δημοσιονομικών ελλειμμάτων, θα καταλήξουν σε μια μη αντιμετωπίσιμη αύξηση του δημοσίου χρέους.

3.10

Αντιμέτωποι με τις προαναγγελθείσες αυτές δυσκολίες, είναι σκόπιμο να μελετήσουμε με ποιόν τρόπο θα μπορούσε η Ευρωπαϊκή Ένωση να στηρίξει τα κράτη μέλη στο πλαίσιο μιας μακροπρόθεσμης στρατηγικής η εφαρμογή της οποίας, τόσο από νομική όσο και από πρακτική άποψη, θα εξαρτάται, κατ' ουσία, από την πολιτική βούληση και τις αρμοδιότητές τους.

3.11

Η Επιτροπή προτείνει, συνεπώς, διάφορες συναφείς κατευθύνσεις προβληματισμού καθώς και ανάλογες δράσεις οι οποίες, ωστόσο, είναι αρκούντως αόριστες ή γενικές στο μέτρο που, στο συγκεκριμένο τομέα, αρμόδια είναι τα κράτη μέλη ή ακόμα οι τοπικές αρχές.

3.12

Οι προτάσεις που διατυπώνονται αφορούν την οικογενειακή πολιτική και στόχο έχουν την διευκόλυνση μιας δημογραφικής ανανέωσης μέσω, συγκεκριμένα, της βελτίωσης των μέσων που επιτρέπουν το συνδυασμό της ιδιωτικής και της επαγγελματικής ζωής (ανάπτυξη των συστημάτων μέριμνας των παιδιών και γονικές άδειες, βελτίωση της ευελιξίας στην οργάνωση της εργασίας, διοργάνωση ετήσιου δημογραφικού φόρουμ).

3.13

Συνιστάται, επίσης, η λήψη μέτρων με σκοπό την αύξηση του ποσοστού απασχόλησης των εργαζομένων άνω των 55 ετών και της παραγωγικότητας στην Ευρώπη καθώς και η θέσπιση ρυθμίσεων με σκοπό την καλύτερη οργάνωση της νόμιμης μετανάστευσης και της ένταξης των νόμιμων μεταναστών.

3.14

Τέλος, η Επιτροπή προτείνει τη δημιουργία ενός επαρκώς πολύμορφου φάσματος μέσων χρηματοδότησης με σκοπό την προστασία των συστημάτων συνταξιοδότησης η οποία πρέπει να συμπεριλαμβάνει την ιδιωτική αποταμίευση και κεφαλαιοποίηση, ώστε οι ασφαλισμένοι να μπορούν να καθορίζουν με μεγαλύτερη ελευθερία το ύψος του εισοδήματος το οποίο επιθυμούν αν διαθέτουν όταν συνταξιοδοτηθούν. Αυτό προϋποθέτει αφενός αποτελεσματικές και διαφανείς χρηματοπιστωτικές αγορές και αφετέρου εποπτεία υψηλού επιπέδου, κυρίως όσον αφορά τα συνταξιοδοτικά ταμεία.

3.15

Η γήρανση της Ευρώπης θα έχει ως αποτέλεσμα αλλαγή της νοοτροπίας όπως και των συστημάτων κοινωνικής προστασίας και των οικογενειακών πολιτικών των κρατών μελών διότι ο στόχος είναι η δύσκολη αυτή πρόκληση να μετατραπεί σε ευκαιρία.

3.16

Δεδομένου ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν διαθέτει ίδιες αρμοδιότητες στον σχετικό τομέα, η Επιτροπή υποχρεώθηκε να περιοριστεί απλώς στην διατύπωση των γενικών αρχών. Εξάλλου, δύσκολα μπορεί να εννοήσει κανείς πώς η Ευρωπαϊκή Ένωση θα μπορούσε να διαθέτει λειτουργικές αρμοδιότητες στον τομέα δεδομένου ότι οι απαντήσεις που πρέπει να δοθούν στις διάφορες επιμέρους καταστάσεις διαφέρουν από κράτος μέλος σε κράτος μέλος ανάλογα με τις συνήθειες και τις κοινωνικές και πολιτισμικές παραδόσεις που χαρακτηρίζουν κάθε λαό. Επιπλέον, η θέση σε εφαρμογή με συγκεκριμένο τρόπο ορισμένων μέτρων, όπως είναι, π.χ., η ανάπτυξη των συστημάτων μέριμνας παιδιών, μόνον σε τοπικό επίπεδο μπορεί να οργανωθεί, όσο δε το δυνατόν πιο κοντά στις οικογένειες. Ταυτόχρονα εντούτοις εξακολουθεί να ισχύει ότι είναι επειγόντως απαραίτητη μια κινητοποίηση σε ευρωπαϊκή κλίμακα προκειμένου να αντιμετωπιστεί η δημογραφική πρόκληση.

3.17

Η γερμανική προεδρία, η οποία έδειξε ενδιαφέρον για την ανακοίνωση της Επιτροπής, ωστόσο εξέφρασε την επιθυμία να εμβαθυνθεί η πτυχή σχετικά με την οικογενειακή πολιτική και ζήτησε από την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή να εξετάσει με ποιό τρόπο μια σταθερή οικογενειακή πολιτική θα μπορούσε να συμβάλει στην οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη της Ευρώπης.

4.1

Μέσα σε δύο αιώνες, οι σημαντικές πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές μεταβολές που γνώρισε η Ευρώπη επηρέασαν επίσης την οικογένεια, τον τρόπο ζωής, και το σύστημα αξιών. Η βιομηχανική επανάσταση και η αστικοποίηση μετέβαλαν το οικογενειακό πλαίσιο. Η διευρυμένη οικογένεια συρρικνώθηκε σε νέες μορφές οικογενειακής ζωής, οι σχέσεις μεταξύ των γενεών έχουν διαφοροποιηθεί, οι νοοτροπίες έχουν εξελιχθεί, οι δεσμοί οικονομικής αλληλεγγύης έχουν αλλάξει ή έχουν ατονήσει και, ταυτόχρονα, η μεγαλύτερη οικονομική ανεξαρτησία των γυναικών ανύψωσε το επίπεδο ζωής των διγονεϊκών οικογενειών.

4.2

Οι τρόποι οικογενειακής ζωής μεταβλήθηκαν και διαφοροποιήθηκαν. Υπάρχουν λιγότεροι γάμοι και οι γάμοι συνάπτονται σε μεγαλύτερη ηλικία. Ο αριθμός των παιδιών που γεννιούνται εκτός γάμου αυξήθηκε όπως και οι υιοθεσίες, ιδίως παιδιών μη ευρωπαϊκής καταγωγής. Ο αριθμός των διαζυγίων αυξήθηκε καθώς και ο αριθμός νέων οικογενειών με παιδιά που προέρχονται από προηγούμενους γάμους. Ο αριθμός των μόνων γονέων, κυρίως γυναικών, αυξήθηκε και οι αποκαλούμενες «μονογονικές» οικογένειες αυτές συχνά αντιμετωπίζουν δύσκολες υλικές καταστάσεις. Η κατάσταση των οικογενειών που ανατρέφουν παιδιά με αναπηρίες παρουσιάζει ιδιαίτερες δυσκολίες, που απαιτούν μία ειδική προσοχή εκ μέρους των δημοσίων αρχών. Αναπτύχθηκαν νέα οικογενειακά δίκτυα για να δημιουργήσουν μια αλληλοβοήθεια η οποία στηρίζεται στην αλληλεγγύη και τους δεσμούς φιλίας (για παράδειγμα, οικογενειακοί βρεφονηπιακοί σταθμοί). Ο αριθμός των ατόμων ανά νοικοκυριό μειώθηκε και ολοένα και περισσότερο άτομα ή ζευγάρια ζουν χωρίς παιδιά. Το θέμα των ηλικιωμένων ζευγαριών, του ρόλου τους στην κοινωνία, και της στήριξης που χρειάζονται θα τίθεται ολοένα και πιο έντονα. Με τη μετανάστευση, εμφανίστηκαν στην Ευρώπη νέες μορφές οικογενειακής κουλτούρας οι οποίες αυξάνουν την πολυπλοκότητα των οικογενειακών καταστάσεων.

4.3

Σε μια κοινωνία με εξαιρετικά αγροτικό χαρακτήρα, η οικογένεια απάρτιζε μια τριπλή συναισθηματική, οικονομική, και γεωγραφική ενότητα. Στην πράξη, η οικονομική δραστηριότητα — αγρόκτημα, εργαστήριο ή εμπόριο — αναπτυσσόταν στον ίδιο χώρο όπου ήταν εγκατεστημένη και η οικογένεια. Η τριπλή αυτή ενότητα έχει ατονήσει ή εξαφανίστηκε με την βιομηχανοποίηση και την αστικοποίηση. Στις περισσότερες περιπτώσεις, ο τόπος όπου διαβιεί η οικογένεια είναι άλλος από τον τόπο εργασίας, τα μεμονωμένα μέλη της οικογένειας δεν εργάζονται στην ίδια επιχείρηση ούτε στον ίδιο τομέα δραστηριότητας. Οι γονείς είναι λιγότερο παρόντες στο σπίτι, οι πρόγονοι και οι συγγενείς συχνά ζουν μακριά και οι δεσμοί οικογενειακής αλληλεγγύης είναι λιγότερο δεδομένοι. Κατά συνέπεια, ορισμένα παιδιά περνούν πλέον μεγαλύτερο διάστημα μόνα, παραμένουν, όμως, ως επί το πλείστον στην οικογένεια περισσότερο από ό,τι στο παρελθόν, ιδίως λόγω της επιμήκυνσης της διάρκειας των σπουδών και των δυσκολιών που αντιμετωπίζουν οι νέοι προκειμένου να ξεκινήσουν τον επαγγελματικό τους βίο. Είναι αρκετά σύνηθες σε ορισμένα κράτη μέλη το φαινόμενο νέων ενηλίκων τριάντα περίπου ετών που εξακολουθούν να ζουν με τους γονείς τους και να εξαρτώνται ακόμη οικονομικά απ' αυτούς. Παρατηρείται, επίσης, σήμερα ότι παρέχονται ορισμένες υπηρεσίες φροντίδων, κοινωνικές υπηρεσίες και υπηρεσίες εκπαίδευσης, σε ένα μεγαλύτερο αριθμό παιδιών από ό,τι στο παρελθόν.

4.4

Μολονότι η επιθυμία ανάπτυξης ισχυρών ψυχικών δεσμών παραμένει το θεμέλιο της οικογένειας — σήμερα, όπως και στο παρελθόν, καθώς αποτελεί έναν πανανθρώπινο πόθο — είναι σαφές ότι η οικονομική και γεωγραφική ενότητα (γεωργικές εκμεταλλεύσεις, παραδοσιακές εμπορικές δραστηριότητες, βιοτεχνίες, κλπ) κατέληξε να αποτελεί εξαίρεση παρά κανόνα.

4.5

Η σύγχρονη ζωή έχει αποβεί πιο πολύπλοκη και αναμφισβήτητα περιστρέφεται περισσότερο γύρω από το άτομο. Οι αξίες του ατομικού ανταγωνισμού και την προσωπικής ολοκλήρωσης έχουν καταστεί κυρίαρχες και πολύ συχνά υπερισχύουν έναντι των αξιών της αλληλεγγύης.

4.6

Παρά τις οικονομικές αλλαγές, την αστικοποίηση, και το γεγονός ότι δίδεται προτεραιότητα στο άτομο έναντι της κοινότητας, η οικογένεια επιβίωσε, προσαρμόστηκε έστω και καταλήγοντας πιο τρωτή, για το λόγο ότι ανταποκρίνεται σε έναν φυσικό και θεμελιώδη πόθο της ανθρωπότητας που αναζητά τρυφερότητα, αγάπη, αλληλοβοήθεια και αλληλεγγύη. Κατά τα άλλα, οι δημοσκοπήσεις που διεξήχθησαν στους επιμέρους πληθυσμούς και ιδιαίτερα στους νέους, μαρτυρούν ότι ο πόθος αυτός παραμένει ζωντανός.

4.7

Ωστόσο, είναι εξαιρετικά σαφές ότι μια από τις μείζονες προκλήσεις είναι να διασφαλιστεί ότι η επαγγελματική ζωή θα μπορεί να είναι συμβατή με την προσωπική και την οικογενειακή ζωή, τόσο για τους άντρες όσο και για τις γυναίκες καθώς και να δοθεί απάντηση στις αυξανόμενες απαιτήσεις των γονικών ευθυνών.

4.8

Λόγω της οικονομικής και κοινωνικής εξέλιξης των ευρωπαϊκών κοινωνιών, πολλά προβλήματα έχουν θεμελιώδη σημασία για όλες τις οικογενειακές πολιτικές: η μέριμνα η εκπαίδευση των παιδιών, η παροχή συνδρομής και βοήθειας σε ηλικιωμένους γονείς — και μάλιστα σε πολύ ηλικιωμένους και εξαρτώμενους — η ευελιξία της οργάνωσης της εργασίας, οι γονικές άδειες και οι άδειες για την περίθαλψη κάποιου αρρώστου στην οικογένεια, η στήριξη για την επανένταξη στην αγορά εργασίας γονέων που είχαν διακόψει τη σταδιοδρομία τους για την εκπαίδευση των παιδιών τους, η παροχή στήριξης ή βοήθειας για την εκπαίδευση των παιδιών που είναι το μέλλον των κοινωνιών, η καταπολέμηση της φτώχειας και της ανεργίας, η στήριξη των οικογενειών που υποφέρουν από ασθένειες, αλκοολισμό, ή άλλες επιβλαβείς εξαρτήσεις (από τα ναρκωτικά, τον καπνό, κλπ …), η καταπολέμηση της ενδοοικογενειακής βίας, η υποστήριξη των οικογενειών ορισμένα μέλη των οποίων υποφέρουν από αναπηρίες.

4.9

Είναι, πράγματι, σκόπιμο να προταθούν συγκεκριμένα και αποτελεσματικά μέτρα προκειμένου να μην αποβούν επαχθείς οι πιέσεις που υφίστανται οι νέοι που βρίσκονται σε ηλικία τεκνοποίησης. Δεν μπορεί να ζητείται από τις γυναίκες να φέρνουν στον κόσμο παιδιά, να συνεχίζουν την επαγγελματική σταδιοδρομία τους και να αυξήσουν την παρουσία τους στον κόσμο της (αμειβόμενης) εργασίας, δίχως να τους προτείνονται τα απαραίτητα συνοδευτικά μέτρα που θα διευκόλυναν τον συνδυασμό του ρόλου που διαδραματίζουν ως μητέρες και ως μέλη οικογενείας με την επαγγελματική τους δραστηριότητα. Θα πρέπει επίσης, να αναπτυχθούν αποτελεσματικά μέτρα για την ενθάρρυνση της εμπλοκής των πατέρων στην οικογενειακή ζωή, την ανάπτυξη του αισθήματος της πατρικής ευθύνης και την ανάληψη ισότιμων υποχρεώσεων όσον αφορά τη φροντίδα στους κόλπους της οικογένειας. Αυτό συνεπάγεται, επίσης, ότι τα κράτη μέλη που δεν έχουν ακόμα θεσπίσει σχετική νομοθεσία, θα πρέπει να θεσπίσουν διατάξεις του εργατικού δικαίου οι οποίες θα προβλέπουν γονική άδεια για τους γονείς μικρών παιδιών, συμπεριλαμβανομένων των πατέρων, καθώς επίσης πιο ευέλικτο ωράριο εργασίας προκειμένου να ασχολούνται με τα παιδιά τους.

5.1

Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει ήδη καταδείξει το ενδιαφέρον της για την οικογένεια και μάλιστα κατά τρόπο επίσημο. Όντως, το άρθρο 33, εδάφιο 1, του Χάρτη θεμελιωδών δικαιωμάτων, ορίζει: «Η οικογένεια απολαμβάνει νομική, οικονομική και κοινωνική προστασία». Η διατύπωση αυτή αφήνει να εννοηθεί ότι η οικογένεια, η οικονομία και η κοινωνική οργάνωση δεν αποτελούν πραγματικότητες που αγνοούν η μια την άλλη ή που είναι απόλυτα ανεξάρτητες οι μεν από τις δε. Αντίθετα, αναπτύσσουν αλληλεπιδράσεις και είναι τα κράτη μέλη που είναι αρμόδια για την διασφάλιση της νομικής, οικονομικής και κοινωνικής προστασίας της οικογένειας.

5.2

Ο Χάρτης των θεμελιωδών δικαιωμάτων επανέρχεται στο σημείο αυτό σε ένα κείμενο αρκετά παλαιότερο το οποίο έχουν προσυπογράψει όλα τα κράτη μέλη, την Οικουμενική Διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου των Ηνωμένων Εθνών, που εξαγγέλθηκε το 1948, και της οποίας το άρθρο 16, παράγραφος 3, ορίζει: «Η οικογένεια είναι το φυσικό και το βασικό στοιχείο της κοινωνίας και έχει το δικαίωμα προστασίας από την κοινωνία και το κράτος».

5.3

Εξάλλου, ο ευρωπαϊκός Χάρτης αναφέρεται ακόμη σαφέστερα στις σχέσεις μεταξύ οικογενείας και οικονομίας, καθώς στο το άρθρο 33, παράγραφος 2, ορίζει ως στόχο της Ένωσης στον τομέα: «Κάθε πρόσωπο (…) να μπορεί να συνδυάζει την οικογενειακή με την επαγγελματική ζωή του».

5.4

Με τον τρόπο αυτό, η Ευρωπαϊκή Ένωση τονίζει ήδη, σε ένα κείμενο που προσδιορίζει τις βασικές αξίες της, ότι όχι μόνον θεωρεί την οικογενειακή και την επαγγελματική ζωή ιδιαίτερα σημαντικές, αλλά και ότι δεν πρέπει ούτε τώρα ούτε στο μέλλον να υπάρχει αντίφαση μεταξύ τους.

5.5

Τέλος, είναι σκόπιμο να σημειωθεί ότι ο Χάρτης των θεμελιωδών δικαιωμάτων νομιμοποιεί, με το άρθρο 33 του, τον ρόλο της Ευρωπαϊκής Ένωσης στον τομέα της οικογενειακής πολιτικής, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά την ενθάρρυνση, την πληροφόρηση, την ενημέρωση και την παρότρυνση των κρατών μελών να συντονίζουν τις σχετικές δράσεις, σύμφωνα πάντοτε την αρχή της επικουρικότητας.

6.1

Όλοι γνωρίζουν ότι παράλληλα με την μεγάλη οικονομική ανάπτυξη που σημειώθηκε κατά τη «λαμπρή» τριακονταετία 1945-1975, σημειώθηκε και σημαντική δημογραφική ανάπτυξη, πράγμα που δεν ήταν τυχαίο. Απαραίτητη προϋπόθεση, η δημογραφική δυναμική, ο οποίος πρέπει να αντικαταστήσει τον ευρωπαϊκό «δημογραφικό χειμώνα», πρέπει να συνοδεύεται από τη δυνατότητα όλων των γενιών να αναπτύξουν τις δεξιότητες και τη δημιουργικότητά τους και να εκπληρώσουν τις προσωπικές τους φιλοδοξίες, με σεβασμό για το περιβάλλον και για την οικολογική ισορροπία του πλανήτη μας.

6.2

Η οικογένεια αποτελεί μια θεμελιώδη οικονομική κοινότητα και η σχέση μεταξύ οικογένειας και οικονομίας είναι φυσική. Η οικογένεια, ως κοινότητα, έχει ανάγκες οι οποίες λαμβάνουν οικονομική διάσταση με πολλές πτυχές: διατροφή, στέγαση, εξοπλισμός, πρόσβαση στην καλλιέργεια και τη σχόλη, ποιότητα του αέρα, του νερού, κλπ. Η οικογένεια αποτελεί, επίσης, αντικείμενο μεταφοράς εισοδήματος και κοινωνικών υπηρεσιών. Αποτελεί εμφανώς μια από τις κινητήριες δυνάμεις της οικονομίας, όταν τα μέλη της διαθέτουν αξιοπρεπή και μόνιμη αγοραστική δύναμη.

6.3

Όταν η οικογένεια αναγνωρίζεται ως οικονομική κοινότητα αυτό δεν σημαίνει ότι περιορίζεται αποκλειστικά στην οικονομική λειτουργία της ή ότι λαμβάνεται υπόψη μόνον η ποσοτική πτυχή της. Σε τελική ανάλυση, οικογένεια και οικονομία συμβάλλουν στο κοινό καλό, τόσο στην ευημερία του ανθρώπου όσο και στην συναισθηματική του ισορροπία (5)

6.4

Επιπλέον, η οικογένεια εμπεριέχει στοιχεία που ευνοούν την οικονομική ανάπτυξη και την κοινωνική ισορροπία με τέσσερεις τουλάχιστον συγκεκριμένους τρόπους:

6.5

Ήδη κατά την Αναγέννησης, ο Jean Bodin έγραφε «πλούτος είναι οι άνθρωποι». Όλα τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης αναγνωρίζουν την θετική συμβολή της οικογένειας στο ανθρώπινο, οικονομικό, και κοινωνικό επίπεδο καθώς και σε επίπεδο συναισθηματικής ισορροπίας και αυτός είναι ο λόγος που όλοι ασκούν οικογενειακές πολιτικές: διότι γνωρίζουν ότι, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, το μοναδικό μέλλον των λαών εξαρτάται από τα παιδιά τους.

7.1

Σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση ασκούνται οικογενειακές πολιτικές και πολιτικές που αποσκοπούν, αφενός, στην ισότητα ανδρών και γυναικών και, αφετέρου, στη διευκόλυνση του συνδυασμού της επαγγελματικής, της κοινωνικής και της οικογενειακής ζωής. Οι τρεις αυτές πτυχές διασυνδέονται και σχηματίζουν ένα συνεκτικό σύνολο παρά το γεγονός ότι, ανάλογα με τη χώρα, δίδεται άλλοτε περισσότερη και άλλοτε λιγότερη έμφαση σε κάθε μια από τις τρεις πτυχές αυτές. Όπως και να έχει, οι πολιτικές αυτές, ρητές ή σιωπηρές, ισχυρές ή αδύναμες, ασκούνται εντούτοις σε όλα τα κράτη μέλη.

7.2

Τα αίτια για την κατάσταση αυτή είναι ποικίλα. Άλλοτε η προσοχή εστιάζεται σε θέματα ηθικής τάξης ή σε θέματα που συνδέονται με το συμφέρον του πολίτη, άλλοτε πάλι σε θέματα οικονομικής ή πολιτικής φύσης, εντούτοις, θεμελιώδες στοιχείο των οικογενειακών πολιτικών είναι πάντοτε η ευημερία των παιδιών από την άποψη της ηθικής, της υγείας και της παιδείας, όπως επίσης η μέριμνα να έχουν οι γονείς τη δυνατότητα να αναπτύσσουν τις δυνατότητές τους συνδυάζοντας ταυτόχρονα την οικογενειακή, την επαγγελματική. και την κοινωνική ζωή τους.

7.3

Ορισμένες από τις οικογενειακές πολιτικές, ιδιαίτερα μάλιστα στις σκανδιναβικές χώρες, έχουν ως βάση την διεκδίκηση της ισότητας μεταξύ ανδρών και γυναικών στον επαγγελματικό τομέα, όπως επίσης και της ισότιμης κατανομής των οικογενειακών δαπανών. Πράγματι, τα μέτρα που αποβλέπουν στο συνδυασμό της επαγγελματικής ζωής με την οικογενειακή ζωή σε περίπτωση που ο τόπος εργασίας είναι μακριά από το σπίτι και όπου οι διακοπές της σταδιοδρομίας εξαιτίας της γέννησης ενός παιδιού ή της εκπαίδευσης των παιδιών δεν γίνονται πάντοτε αποδεκτές και κατανοητές από τις επιχειρήσεις, αποτελούν ένα από τα καθοριστικά στοιχεία μιας οικογενειακής πολιτικής που έχει στόχο να υποδεχθεί τα παιδιά στους κόλπους της κοινωνίας.

7.4

Τις οικογενειακές πολιτικές μπορεί, επίσης, να στηρίξει η βούληση να διασφαλιστεί η ισότητα των παιδιών στην κοινωνία. Εκείνο που συχνά απαιτείται είναι αντιστάθμιση των οικονομικών περιορισμών και των βαρών που δημιουργούν οι οικογενειακές υποχρεώσεις. Πράγμα που θα μπορούσε, π.χ. να επιτευχθεί με μέτρα για την καταπολέμηση των δυσκολιών που αντιμετωπίζει ο πατέρας, αλλά και κυρίως η μητέρα κάθε οικογένειας, στην αγορά εργασίας, εφόσον αυτοί έχουν την ευθύνη, πολύ συχνά, για την αγωγή των παιδιών, ιδίως στην νηπιακή τους ηλικία.

7.5

Ορισμένες φορές, το θέμα προσεγγίζεται περισσότερο από την κοινωνική απ' ό,τι από την οικογενειακή πλευρά. Το ζήτημα στην περίπτωση αυτή είναι να οργανωθεί μια ανακατανομή των εισοδημάτων ώστε να καταπολεμηθεί η φτώχεια δίχως απαραίτητα τα μέτρα αυτά να συσχετίζονται πάντοτε με την ιδέα μιας αποζημίωσης των συγκεκριμένων οικογενειακών δαπανών.

7.6

Τέλος, έχουν επίσης υιοθετηθεί πολιτικές περισσότερο προσανατολισμένες στις γεννήσεις που αναγνωρίζουν σαφώς την ανάγκη μιας προώθησης των γεννήσεων σε μια Ευρώπη, όπου γεννούνται πολύ λίγα παιδιά.

7.7

Όλες οι μελέτες που έχουν εκπονηθεί στην Ευρώπη αναφορικά με τη σχέση μεταξύ του ποσοστού των γεννήσεων και του υψηλού επιπέδου απασχόλησης των γυναικών καταδεικνύουν ότι ένα υψηλότερο συνολικό ποσοστό γονιμότητας αποτελεί προφανή συνέπεια των δυνατοτήτων που προσφέρονται για το συνδυασμό των οικογενειακών υποχρεώσεων και του επαγγελματικού βίου. Το ποσοστό γονιμότητας μπορεί να αυξηθεί με μέτρα τα οποία ενθαρρύνουν τους πατέρες μικρών παιδιών να μοιράζονται καλύτερα τις οικογενειακές ευθύνες με τις μητέρες. Πρόκειται για ένα σημαντικό στοιχείο που πρέπει να τονιστεί στις νέες γενιές

7.8

Η επιμήκυνση της διάρκειας ζωής, η επιμήκυνση της διάρκειας κατάρτισης των νέων, και οι περίοδοι της δια βίου κατάρτισης έχουν αλλάξει και θα αλλάξουν τους τρόπους οργάνωσης της επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής. Θα ήταν σκόπιμος ένας συλλογισμός όσον τα μέσα για την αύξηση της ευελιξίας τόσο στη διαδικασία της κατάρτισης όσο και στον επαγγελματικό βίο προκειμένου να διευκολυνθούν, όσοι το επιθυμούν, να δημιουργήσουν οικογένεια χωρίς να υποχρεωθούν να παραιτηθούν από την προσωπική τους ολοκλήρωση μέσω της εργασίας.

8.1

Στην πράξη, τα βασικά μέτρα που λαμβάνονται για την στήριξη των οικογενειών προβλέπουν κυρίως την παροχή άμεσης οικονομικής βοήθειας και υπηρεσιών, επιδοτούμενων ή δωρεάν, μέριμνας παιδιών (βρεφονηπιακοί σταθμοί, παιδικοί σταθμοί, συντονισμός δικτύων παιδοκόμων …). Είναι απαραίτητο τα μέτρα αυτά να ευνοούν το συμβιβασμό της επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής. Είναι εξίσου σημαντικό να είναι οι υπηρεσίες φύλαξης παιδιών προσβάσιμες από όλους και σε προσιτές τιμές.

8.2

Ορισμένες πολιτικές δίδουν μεγαλύτερη έμφαση στις υποδομές που συνδέονται με την μέριμνα των παιδιών, σε ελκυστικές γονικές άδειες για την παρακολούθηση της εκπαίδευσης των παιδιών και σε δυναμικά μέτρα που επιτρέπουν την δυνατότητα άσκησης μισθωτής δραστηριότητας δίχως να παραμελείται η οικογενειακή ζωή, καθώς και στη διευκόλυνση της επανένταξης στην επαγγελματική ζωή μετά την λήξη γονικής αδείας.

8.3

Άλλες πολιτικές πάλι προωθούν ένα φορολογικό σύστημα ευνοϊκό για τις οικογένειες που δεν διαθέτουν εισόδημα και συστήματα παροχής επιδομάτων στον γονέα που επιλέγει να μείνει στο σπίτι κατά τα πρώτα χρόνια ανάπτυξης των παιδιών.

8.4

Ορισμένες χώρες συνδυάζουν οικονομική βοήθεια για την αντιστάθμιση των δαπανών που συνεπάγεται η εκπαίδευση των παιδιών και μέτρα για την διευκόλυνση του συνδυασμού της επαγγελματικής ζωής με τις υποχρεώσεις των γονέων, όπως γονικές άδειες, υπηρεσίες μέριμνας παιδιών, δωρεάν νηπιαγωγεία. Ο συνδυασμός αυτός οικονομικής βοήθειας και παροχής υπηρεσιών στις οικογένειες φαίνεται να είναι αποτελεσματικός.

8.5

Το ζήτημα της ισότητας ανδρών και γυναικών στον τομέα των οικογενειακών υποχρεώσεων και του συνδυασμού της οικογενειακής ζωής με την επαγγελματική είναι εμφανώς πολύ σημαντικό και θα μπορούσε, συνεπώς, να προσδώσει νέο δυναμισμό στις ευρωπαϊκές οικογένειες. Συνδέεται άμεσα με την ανάγκη να εξαλειφθεί η διαρθρωτική ανισότητα των εσόδων μεταξύ ανδρών και γυναικών, που οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι πολύ συχνά οι γυναίκες μόνο βαρύνονται με την μέριμνα και την εκπαίδευση των παιδιών.

8.6

Η επίτευξη ισότητας και ισορροπίας μεταξύ ανδρών και γυναικών — ανάλογα με τις προσδοκίες, τις προτιμήσεις και τις ικανότητες καθενός — δηλαδή να μπορούν άνδρες και γυναίκες να κερδίζουν τη ζωή τους, να μοιράζονται τις γονικές, οικογενειακές και οικιακές υποχρεώσεις τους, να λαμβάνουν μέρος στις πολιτικές δράσεις και σε άλλες δραστηριότητες συλλογικού ενδιαφέροντος, διαδραματίζει σημαντικό ρόλο για τη δημογραφία και το ποσοστό γεννήσεων. Οι περισσότερες γυναίκες επιθυμούν δικαίως, όπως και οι άνδρες, να ασκήσουν μια επαγγελματική δραστηριότητα, να αποκτήσουν παιδιά, και να διαδραματίσουν ένα ρόλο στην κοινωνία.

8.7

Παντού στην Ευρώπη, διαπιστώνεται μια γενική αύξηση της ηλικίας της μητρότητας η οποία έχει φυσικά συνέπειες στη γονιμότητα, μολονότι η σύγχρονη ιατρική και η ιατρική έρευνα καθιστούν δυνατή την καταπολέμηση της στειρότητας σε μεγαλύτερη ηλικία. Οι λόγοι για τους οποίους οι γυναίκες αποφασίζουν να τεκνοποιήσουν αργότερα είναι κυρίως το γεγονός ότι οι νεαρές γυναίκες παρακολουθούν πλέον πιο μακροχρόνιες σπουδές από ό,τι στο παρελθόν, αλλά και το γεγονός ότι τα ζευγάρια περιμένουν να βρουν πρώτα μια θέση απασχόλησης επαρκώς σταθερή και με ικανοποιητικό μισθό για να είναι στη συνέχεια σε θέση να αναθρέψουν παιδιά. Από την άποψη αυτή, η ανεργία των νέων και η ανασφάλεια ορισμένων θέσεων απασχόλησης, ιδιαίτερα θέσεων που καλύπτουν γυναίκες, έχουν αναπόφευκτα αρνητικό αντίκτυπο στη γεννητικότητα. Σε γενικές γραμμές, ο ευρωπαϊκός τρόπος οργάνωσης της οικονομικής και κοινωνικής ζωής, στο πλαίσιο της οποίας οι νέοι καταλήγουν αρκετά αργά να ασκήσουν μια σταθερή επαγγελματική δραστηριότητα και οι ενεργοί εργαζόμενοι την εγκαταλείπουν ολοένα ενωρίτερα, καθώς επίσης οι νέες μορφές διαβίωσης των νέων ατόμων, δεν ενθαρρύνουν τα άτομα να αναλάβουν οικογενειακές ευθύνες και να τεκνοποιήσουν.

8.8

Για να βελτιωθεί η κατάσταση αυτή και να διασφαλιστεί ότι άντρες και γυναίκες χαίρουν ίσης μεταχείρισης, πρέπει να συνδυαστούν μέτρα οικογενειακής πολιτικής με μέτρα προώθησης της ισότητας των φύλων. Αυτό σημαίνει, π.χ., ποιοτικές διαρθρώσεις μέριμνας των παιδιών όπως είναι, π.χ., οι βρεφονηπιακοί σταθμοί των επιχειρήσεων, καθώς και νομικά, φορολογικά και κοινωνικά μέτρα, προκειμένου να επιτρέπεται τόσο στους άντρες όσο και στις γυναίκες να συνδυάζουν την οικογενειακή, την επαγγελματική, και την κοινωνική ζωή τους. Πρέπει επίσης να δοθεί η δυνατότητα ελαστικού ωραρίου στους παππούδες και στις γιαγιάδες που εργάζονται ακόμη ή που επιθυμούν να εξακολουθήσουν να εργάζονται προκειμένου να είναι σε θέση να ασχοληθούν με τα εγγόνια τους. Εάν δεν επιτευχθεί αυτό, υπάρχει μεγάλος κίνδυνος οι γυναίκες να εξακολουθήσουν να παραιτούνται από την ιδέα του γάμου και της τεκνοποιίας και να επιλέγουν, αντίθετα, να αφιερώνονται αποκλειστικά στην επαγγελματική τους σταδιοδρομία.

8.9

Πρέπει, επίσης, να καταβληθεί μέριμνα ώστε οι πολιτικές που ασκούνται να διευκολύνουν την ελεύθερη επιλογή της επανόδου στην αμειβόμενη εργασία μετά από τη διακοπή της σταδιοδρομίας λόγω τεκνοποιίας ή του χρόνου που διατέθηκε για την εκπαίδευση μικρών παιδιών. Για το σκοπό αυτό, αναπτύσσονται οι περίοδοι πρακτικής άσκησης που προσφέρονται κατά τη διάρκεια γονικών αδειών, όπως και τα ωράρια το οποία διευθετούνται έτσι ώστε οι γονείς να μπορούν να ασχολούνται με τα μικρά απιδιά τους. Στο πνεύμα αυτό, πρέπει να αναπτυχθεί η επιλογή της εργασίας μερικής απασχόλησης χωρίς να βλάπτεται η επάνοδος στην εργασία πλήρους απασχόλησης εφόσον δεν υπάρχει πλέον ανάγκη για εργασία μερικής απασχόλησης. Τέλος, η επάνοδος στον ενεργό επαγγελματικό βίο μετά από γονικές άδειες, θα πρέπει να μην γίνεται σε μια θέση υποβαθμισμένη σε σχέση με τις δεξιότητες της μητέρας ή του πατέρα που διέκοψαν τη σταδιοδρομία τους για να ασχοληθούν με τα παιδιά τους. Το γεγονός ότι οι εργαζόμενοι γονείς μπορούν εδώ και λίγο καιρό να επωφελούνται πλέον του δικαιώματος γονικής άδειας δεν πρέπει να αποβαίνει εις βάρος τους σε περίπτωση οικονομικών απολύσεων.

8.10

Είναι σημαντικό οι δημόσιες υπηρεσίες όπως και οι επιχειρήσεις s με κοινωνική πολιτική να εφαρμόζουν ή να ενθαρρύνουν τις πολιτικές, τις πρακτικές και τις κοινωνικές καινοτομίες που διευκολύνουν την επαγγελματική ζωή των γυναικών που περιμένουν ή που μεγαλώνουν παιδιά. Ανεξάρτητα από τις αναλύσεις και τις νομοθετικές ρυθμίσεις, το ζήτημα είναι, επίσης, να υιοθετηθεί μια συλλογική και ψυχολογική στάση που να μην θεωρεί τα παιδιά πρόβλημα με συνέπεια οι μητέρες ή οι πατέρες να θεωρούνται λιγότερο ανταγωνιστικά στοιχεία μιας επιχείρησης. Πρωτοβουλίες όπως οι βρεφονηπιακοί σταθμοί επιχειρήσεων και οι συλλογικοί βρεφονηπιακοί σταθμοί επιχειρήσεων που σταδιακά αναπτύσσονται πρέπει να ενθαρρύνονται. Αποτελούν, όντως, μια εξαιρετικά χρήσιμη υπηρεσία για τις μητέρες που έχουν επαγγελματικές υποχρεώσεις, ενώ ταυτόχρονα περιορίζουν τις μετακινήσεις τους και διευκολύνουν την διαχείριση του χρόνου.

8.11

Είναι σημαντικό, επίσης, οι δημόσιες υπηρεσίες και οι επιχειρήσεις να μην αγνοούν τα προβλήματα που ίσως να αντιμετωπίζουν οι πατέρες μικρών παιδιών κατά τη διάρκεια της επαγγελματικής τους ζωής προκειμένου να επωφεληθούν γονικής άδειας ή μα εργαστούν με μειωμένο ωράριο για οικογενειακούς λόγους. Οι δημόσιες υπηρεσίες και οι επιχειρήσεις θα έπρεπε να δημιουργήσουν τις απαιτούμενες συνθήκες ώστε οι πατέρες, επίσης, να μπορούν ασχολούνται με τα παιδιά τους. Οι κοινωνικοί εταίροι μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στο πλαίσιο αυτό.

8.12

Γενικά, είναι αναγκαίο να ενθαρρυνθούν οι πατέρες να μοιράζονται πραγματικά τις οικογενειακές ευθύνες σε όλα τα επίπεδα και κυρίως το εκπαιδευτικό. Πολλές κοινωνιολογικές μελέτες καταδεικνύουν ότι, πράγματι, η «απουσία» του πατέρα είναι η αιτία σημαντικών προβλημάτων όσον αφορά την εκπαίδευση των νέων.

8.13

Συνεπώς, οι πολιτικές που ασκούνται ή που πρέπει να ασκηθούν είναι ποικίλες και οι δυσκολίες που πρέπει να αντιμετωπιστούν διαφορετικής φύσης. Οι στόχοι, ωστόσο, πρέπει να μην αντιφάσκουν ώστε να επιτρέπεται στους άνδρες και τις γυναίκες που το επιθυμούν να δημιουργήσουν οικογένεια και να αποκτήσουν παιδιά. Ωστόσο, όλες οι έρευνες καταδεικνύουν ότι η επιθυμία των Ευρωπαίων να αποκτήσουν παιδιά μένει ανεκπλήρωτη, όταν δε μάλιστα πρόκειται για τρίτο παιδί, η επιθυμία αυτή δεν υλοποιείται, συχνά για οικονομικούς ή πρακτικούς λόγους, καθώς και διότι ο συνδυασμός επαγγελματικής σταδιοδρομίας και οικογενειακής ζωής παρουσιάζει, ειδικά για τις μητέρες, δυσκολίες.

8.14

Υπάρχει, επίσης, μια άλλη πτυχή με λιγότερο απτή διάσταση. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, μολονότι αποτελεί ένα από τα πλέον αναπτυγμένα και πλούσια τμήματα της υφηλίου, διανύει μια περίοδο σιωπηρής ανησυχίας. Μετά από την περίοδο 1945-1975, οι οικονομικές ανησυχίες, οι ανησυχίες σχετικά με την υποβάθμιση του περιβάλλοντος και την αλλαγή του κλίματος, ορισμένες αρνητικές συνέπειες της παγκοσμιοποίησης, η πολυπλοκότητα των σύγχρονων κοινωνιών, η απώλεια εμπιστοσύνης των λαών στην ικανότητα των κυβερνήσεων να επηρεάζουν τα γεγονότα, είχαν ως αποτέλεσμα να εδραιωθεί στην Ευρώπη μια διάχυτη απαισιοδοξία η οποία ελάχιστα ενθαρρύνει την αύξηση των γεννήσεων. Για πρώτη φορά μετά από χρόνια, σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, οι γονείς έχουν την αίσθηση ότι όντως δεν μπορούν να υποσχεθούν στα παιδιά τους ένα καλύτερο μέλλον.

8.15

Είναι, επίσης, θεμιτό να διερωτηθεί κανείς κατά πόσον η επικρατούσα νοοτροπία ευνοεί την δημιουργία οικογένειας και την απόκτηση παιδιών, κατά πόσον η εικόνα της επιτυχίας στον οικογενειακό τομέα αποδίδει επαρκώς και κατά πόσον ο ατομικισμός και ένας ορισμένος υλισμός που συνδέεται με την κατανάλωση δεν έχουν ως αποτέλεσμα να λησμονείται ότι ο άνθρωπος είναι μεν όντως άτομο αλλά αποτελεί, επίσης, μέρος μιας κοινότητας. Εξάλλου, οι βαθύτερες και πλέον πιεστικές ανησυχίες των Ευρωπαίων συνδέονται με την οικογένεια: με την εκπαίδευση, την στέγη, τις επαγγελματικές προοπτικές, την συναισθηματική σταθερότητα και την προσωπική ολοκλήρωση. Πιθανόν να πρέπει να δοθεί προτεραιότητα στην υιοθέτηση ενός οράματος για την οικογένεια που να χαρακτηρίζεται από μεγαλύτερη αισιοδοξία και γενναιοδωρία, δεδομένου ότι θίγεται το ζήτημα της οικογένειας και της γεννητικότητας, εξ ορισμού θίγεται η πιο ιδιωτική πτυχή της ανθρώπινης ύπαρξης. Είναι συνεπώς σκόπιμο οι δημόσιες αρχές, καθήκον των οποίων είναι να επιδιώκουν το κοινό καλό, να διανοίξουν δυνατότητες, να διασφαλίσουν μια πραγματική ελευθερία για τους άνδρες και τις γυναίκες του σήμερα να αποφασίζουν κατά πόσον θέλουν να δημιουργήσουν οικογένεια και να αποκτήσουν όσα παιδιά επιθυμούν χωρίς να επεμβαίνουν στις επιλογές προσωπικής τους ολοκλήρωσης.

8.16

Οι οικογένειες αποτελούν πηγή οικονομικής ευημερίας, όταν μάλιστα και οι δυο γονείς έχουν τη δυνατότητα να ασκούν επαγγελματική δραστηριότητα, καθώς και πηγή κοινωνικής αλληλεγγύης. Η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει συνεπώς να ενθαρρύνει τα κράτη μέλη να εντάξουν τη διάσταση «οικογένεια» στις οικονομικές και κοινωνικές πολιτικές τους και να προωθήσει μια βιώσιμη οικογενειακή πολιτική, με βάση τα παραδείγματα βέλτιστων πρακτικών.