52000IE0598

Γνωμοδότηση της Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής για το θέμα "Ανάπτυξη πρωτοβουλίας για τον προσδιορισμό του πλαισίου σχετικά με την απασχόληση διακινούμενων εργαζομένων από τρίτες χώρες στη γεωργία"

(2000/C 204/19)

Στις 21 Οκτωβρίου 1999 η Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή αποφάσισε, με βάση το άρθρο 23, παράγραφος 3, του Εσωτερικού Κανονισμού να καταρτίσει γνωμοδότηση σχετικά με την "Ανάπτυξη πρωτοβουλίας για τον προσδιορισμό του ρυθμιστικού πλαισίου σχετικά με την απασχόληση διακινούμενων εργαζομένων(1) από τρίτες χώρες στη γεωργία".

Το τμήμα "Γεωργία, ανάπτυξη της υπαίθρου, περιβάλλον" στο οποίο ανατέθηκε η προετοιμασία των σχετικών εργασιών, υιοθέτησε τη γνωμοδότησή του στις 10 Μαΐου 2000 με βάση την εισηγητική έκθεση του κ. Wilms.

Κατά την 373η σύνοδο ολομέλειας της 24ης και 25ης Μαΐου 2000 (συνεδρίαση της 24ης Μαΐου) η ΟΚΕ υιοθέτησε με 65 ψήφους υπέρ, και 1 ψήφο κατά την ακόλουθη γνωμοδότηση.

1. Εισαγωγή - Αιτιολογία της γνωμοδότησης

1.1. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση απασχολούνται σε πολλούς κλάδους της οικονομίας εργαζόμενοι (άνδρες και γυναίκες) που ανήκουν στην κατηγορία των διακινούμενων εργαζομένων. Αυτό συμβαίνει κυρίως στη γεωργία επειδή στον κλάδο αυτό οι διακινούμενοι εργαζόμενοι αποτελούν, περισσότερο απ ό,τι σε άλλους οικονομικούς κλάδους, διαρθρωτικό στοιχείο της οικονομικής δραστηριότητας.

1.2. Η Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή απευθύνεται με την γνωμοδότηση πρωτοβουλίας προς το Συμβούλιο, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, την Επιτροπή και τους κοινωνικούς εταίρους με στόχο να επισύρει την προσοχή στην σημαντική αυτή ομάδα των διακινούμενων εργαζομένων στη γεωργία οι οποίοι απολαμβάνουν ελάχιστη κοινωνική προστασία. Η ΟΚΕ διαπιστώνει ότι στο θέμα των διακινούμενων εργαζομένων έχει επιβληθεί ένα είδος κοινωνικού ταμπού, αντίθετα απ' ό,τι συνέβαινε παλαιότερα με τους μαθητευόμενους τεχνίτες οι οποίοι σύμφωνα με μια παλιά παράδοση μετακινούνταν και η μετακίνησή τους είχε μια θετική χροιά, ενώ το ταμπού αυτό μπορεί να παραβιαστεί μόνο με δράσεις που έπρεπε να έχουν αναληφθεί από καιρό. Ωστόσο, ακόμη και μετά την υιοθέτηση σχετικής γνωμοδότησης πρωτοβουλίας που εξέδωσε η ΟΚΕ τον Απρίλιο 1991, στην οποία διατυπώνονται συγκεκριμένες σχετικές προτάσεις, η κατάσταση των διακινούμενων εργαζομένων στην γεωργία δεν έχει βελτιωθεί.

1.3. Οι διακινούμενοι εργαζόμενοι προσφέρουν τεράστιες και απαραίτητες υπηρεσίες στην γεωργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η παρουσία τους είναι αναγκαία ιδιαίτερα λόγω της αυξημένης έλλειψης ειδικευμένων εργαζομένων σε ορισμένα κράτη μέλη. Οι μεταβολές που σημειώθηκαν στο πρόσφατο παρελθόν και ιδιαίτερα η ολοκλήρωση της ενιαίας αγοράς, η διεύρυνση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η κατάργηση των ιδεολογικών συνόρων στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη αλλά και τα μεταναστευτικά ρεύματα από το χώρο της Μεσογείου τα οποία οφείλονται σε εμφύλιους πολέμους αλλά και σε οικονομικούς λόγους, επηρέασαν αισθητά την κατάσταση των διακινούμενων εργαζομένων στη γεωργία. Οι μεταβολές αυτές αντικατοπτρίζονται στην οργάνωση της εργασίας των γεωργικών εκμεταλλεύσεων. Έχουν όμως επηρεάσει αισθητά την τοπική αλλά και την εθνική αγορά εργασίας.

1.4. Η πολιτική για την αγορά εργασίας έχει εξαιρετική σημασία στην Ευρωπαϊκή Ένωση λόγω του υψηλού ποσοστού ανεργίας που υφίσταται σε ορισμένα κράτη μέλη. Η Ευρωπαϊκή πολιτική προσανατολίζεται προς την μείωση της ανεργίας. Η γεωργία είναι πολύ σημαντική επειδή, τόσο ως ανεξάρτητος κλάδος της οικονομίας, αλλά και ως συνδετικός κρίκος των κλάδων που προηγούνται και έπονται της γεωργίας καθώς και λόγω του ρόλου που διαδραματίζει σε σχέση με τη χωροταξική και διαρθρωτική πολιτική, μπορεί να συμβάλει ουσιαστικά στην καταπολέμηση της ανεργίας.

1.5. Η γεωργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης αναμένεται να αντιμετωπίσει σύντομα νέες δραματικές μεταβολές. Η επικείμενη διεύρυνση προς τα κράτη της Ανατολικής και Κεντρικής Ευρώπης θα προκαλέσει, αντίθετα απ ότι οι προηγούμενες διευρύνσεις, σημαντική αύξηση των διακινούμενων εργαζομένων στη γεωργία, κυρίως στα κράτη μέλη της Βορείου και Κεντρικής Ευρώπης. Τεράστιες μεταβολές αναμένεται να σημειωθούν επίσης στα κράτη μέλη της Νοτίου Ευρώπης. Η κατάσταση στην περιοχή αυτή επηρεάζεται όμως από πρόσθετους παράγοντες όπως οι πρόσφυγες πολέμου από την Νοτιοανατολική Ευρώπη και οι μετακινήσεις εργαζομένων από τη Βόρειο Αφρική. Συνεπώς πρέπει να γίνεται μια σαφέστερη διάκριση μεταξύ του νομικού καθεστώτος που αφορά τους εργαζόμενους από τρίτες χώρες και του καθεστώτος που αφορά τους εργαζόμενους από κράτη που θα ενταχθούν στην ΕΕ στο μέλλον.

1.6. Προκειμένου να διασφαλιστούν η κοινωνική ειρήνη, η προώθηση της οικονομικής ανάπτυξης και ο περιορισμός της ανεργίας, το Συμβούλιο, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και η Επιτροπή καθώς και οι κοινωνικοί εταίροι οφείλουν να ασχοληθούν με τα προβλήματα που θίγονται σε αυτή τη γνωμοδότηση πρωτοβουλίας και να επιτύχουν κατάλληλες λύσεις. Στη γνωμοδότηση διατυπώνονται αρκετές προτάσεις προς αυτή την κατεύθυνση. Στόχος όλων των λύσεων θα πρέπει να είναι να εξαλειφθεί το κοινωνικό και πολιτικό "απόρρητο" που έχει επιβληθεί στο θέμα αυτό και να προσφερθεί στους εργαζόμενους στη γεωργία η νόμιμη προστασία.

2. Ο επείγων χαρακτήρας της γνωμοδότησης

2.1. Ο αριθμός των διακινούμενων εργαζομένων στα κράτη μέλη αυξάνεται αισθητά και έχει υπερβεί σε ορισμένες περιπτώσεις τον αριθμό των εντόπιων εργαζομένων στη γεωργία. Σε ορισμένες περιοχές μάλιστα διαπιστώνεται παραγκωνισμός των εντόπιων εργαζομένων από διακινούμενους εργαζόμενους. Ενώ οι διακινούμενοι εργαζόμενοι στα κράτη μέλη της Κεντρικής Ευρώπης προέρχονται κυρίως από τις υποψήφιες χώρες, οι διακινούμενοι εργαζόμενοι στα κράτη μέλη της Νοτίου Ευρώπης προέρχονται κυρίως από τη Βόρειο Αφρική αλλά σε αυξανόμενο βαθμό από τη Νοτιοανατολική Ευρώπη και την Ασία.

2.2. Στις υποψήφιες για προσχώρηση χώρες το ποσοστό του ενεργού πληθυσμού που απασχολείται στη γεωργία είναι πολύ υψηλό (στην Πολωνία περίπου 25 %, στην Ουγγαρία περίπου 10 %). Μετά την προσαρμογή του γεωργικού τομέα αναμένεται να δημιουργηθούν, λόγω της αναδιάρθρωσης, ελάχιστες νέες θέσεις εργασίας, ενώ το μεγαλύτερο μέρος των υφιστάμενων θέσεων εργασίας θα καταργηθεί σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα. Οι αντίθετες εξελίξεις που σημειώνονται σήμερα π.χ. στην Πολωνία ή στη Βουλγαρία, στις οποίες ο αριθμός των εργαζομένων στη γεωργία αυξάνεται, οφείλεται εν μέρει στην αναδιάρθρωση που έθιξε τους εργαζόμενους που είχαν απασχόληση στον εμπορικό και βιομηχανικό τομέα άλλά είναι και αποτέλεσμα μιας δραματικά μεγάλης φτώχειας.

2.3. Άνθρωποι από διάφορα κράτη της Βορείου Αφρικής μετακινούνται στα κράτη μέλη της Νοτίου Ευρώπης κυρίως με σκοπό να ξεφύγουν από τη δύσκολη οικονομική κατάσταση και την πολιτική αστάθεια στην πατρίδα τους. Εφόσον δεν έχουν συναφθεί νομικές ρυθμίσεις με τις χώρες καταγωγής των εργαζομένων αυτών σχετικά με την ελεύθερη διακίνηση, δεν μπορεί και στο μέλλον να εφαρμοστεί για τους εν λόγω εργαζόμενους το κοινοτικό δίκαιο σχετικά με την ελεύθερη διακίνηση, σε αντίθεση προς τους πολίτες από τις υποψήφιες χώρες.

2.4. Οι υπηρεσίες της Επιτροπής δεν διαθέτουν επαρκείς πόρους για την αντιμετώπιση αυτού του προβλήματος ευρωπαϊκής διάστασης. Παρά τα σχετικά αιτήματα της ΟΚΕ η Γενική Διεύθυνση γεωργίας, δεν είναι αρμόδια γι αυτό το γεωργικό πρόβλημα. Ακόμη και η Γενική Διεύθυνση κοινωνικών θεμάτων δεν διαθέτει ικανοποιητικούς πόρους για το σκοπό αυτό.

3. Οι διακινούμενοι εποχιακοί εργαζόμενοι στη γεωργία στην Ευρωπαϊκή Ένωση

3.1. Η αυξανόμενη εξειδίκευση αναγκάζει τις γεωργικές εκμεταλλεύσεις να προσλαμβάνουν πρόσθετο εργατικό δυναμικό σε περιόδους εντατικής εργασίας. Για να αντιμετωπιστούν οι περίοδοι εντατικών εργασιών, π.χ. η περίοδος της συγκομιδής, προσλαμβάνονται κατά παράδοση εποχιακοί εργαζόμενοι. Ενώ κατά το παρελθόν οι εργαζόμενοι, αυτοί ήταν εντόπιοι εργαζόμενοι, σήμερα απασχολούνται σε αυξανόμενο βαθμό αλλοδαποί εργαζόμενοι.

3.2. Οι αιτίες για τις οποίες οι γεωργικές εκμεταλλεύσεις δεν απασχολούν πλέον ως εποχιακούς εργαζόμενους τους εντόπιους άνεργους είναι πολλαπλές:

- οι διαρθρωτικές μεταβολές στη γεωργία προκάλεσαν δημογραφικές μεταβολές με αποτέλεσμα να μην είναι πλέον σε ικανοποιητικό αριθμό διαθέσιμοι ντόπιοι εργαζόμενοι·

- οι εντόπιοι εργαζόμενοι δεν ανταποκρίνονται πλέον στις απαιτήσεις των γεωργικών εκμεταλλεύσεων όσον αφορά το ενδιαφέρον τους, την ειδίκευση και την κινητικότητα·

- εργαζόμενοι από χώρες εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης προσφέρουν την εργασία τους, λόγω της διαφοράς της τιμής συναλλάγματος και των πλεονεκτημάτων που προσφέρονται όσον αφορά την αγοραστική δύναμη, σε πολύ χαμηλότερη τιμή·

- συχνά για τους εργαζόμενους αυτούς οι οποίοι διαθέτουν στην πατρίδα τους μόνιμη απασχόληση, η εποχιακή εργασία αποτελεί πηγή πρόσθετου εισοδήματος και μπορούν γι αυτό να εργαστούν με μισθό χαμηλότερο από αυτόν που καθορίζει ο νόμος·

- επειδή οι διακινούμενοι εργαζόμενοι εργάζονται για ορισμένο χρονικό διάστημα στις συγκεκριμένες εκμεταλλεύσεις, η μεταχείρισή τους είναι απλούστερη·

- οι εκμεταλλεύσεις όταν απασχολούν διακινούμενους εργαζόμενους εξοικονομούν εν μέρει τις πρόσθετες κοινωνικές εισφορές (π.χ. επιδόματα που προβλέπει ο νόμος).

3.3. Από την άλλη πλευρά οι άνεργοι ενδιαφέρονται ελάχιστα για την εποχιακή εργασία για τους ακόλουθους λόγους:

- συναντούν ασυνήθιστες συνθήκες όσον αφορά το ωράριο εργασίας, το κλίμα και την σωματική κόπωση λόγω π.χ. της στάσης του σώματος κατά την εργασία·

- η αμοιβή είναι υπερβολικά χαμηλή και η απασχόληση αυτή επιτρέπει σπανίως την οριστική τους επανένταξη στην αγορά εργασίας·

- υπάρχει φόβος να μειωθούν ανάλογα τα επιδόματα ανεργίας σε περίπτωση χαμηλού εισοδήματος.

3.4. Πολλά προβλήματα προκύπτουν κατά κύριο λόγο από την μετακίνηση εργαζομένων από μη Ευρωπαϊκές χώρες. Επειδή υπάρχει μεγάλη ανάγκη σε πρόσθετο εργατικό δυναμικό, οι εκμεταλλεύσεις απασχολούν αλλοδαπούς εργαζόμενους οι οποίοι προέρχονται κυρίως από τις χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, στην Νότιο Ευρώπη πρόκειται για εργαζόμενους από την Κεντρική Ευρώπη αλλά ιδιαίτερα από την Βόρειο Αφρική, τα κράτη του Maghreb και πρόσφατα σε αυξανόμενο βαθμό, από Ασιατικές χώρες.

3.5. Σχετικές έρευνες δείχνουν, αφενός, ότι οι μεταβολές στην οργάνωση της εργασίας στις εκμεταλλεύσεις οδηγούν στη διαδοχική σύναψη συμβάσεων εργασίας (αλυσίδα συμβάσεων εργασίας) με αποτέλεσμα να καταστρέφονται σταθερές θέσεις εργασίας για τους εργαζόμενους που είναι εγκατεστημένοι στην περιοχή, οι οποίοι αντικαθίστανται από διακινούμενους εργαζόμενους. Οι ίδιες έρευνες δείχνουν όμως επίσης ότι θέσεις εργασίας που κινδύνευαν να καταργηθούν, σταθεροποιήθηκαν ακριβώς λόγω της πρόσληψης διακινούμενων εργαζομένων.

4. Η απασχόληση διακινούμενων εργαζομένων στην Ευρώπη

4.1. Η απασχόληση διακινούμενων εργαζομένων στην Ευρώπη αντιμετωπίζεται σε αυξανόμενο ρυθμό με διαφοροποιημένο τρόπο. Ορισμένα κράτη μέλη χορηγούν άδειες εργασίας ο αριθμός των οποίων διαφέρει από χώρα σε χώρα και ρυθμίζουν έτσι την είσοδο διακινούμενων εργαζομένων. Οι κοινωνικοί εταίροι συμμετέχουν σε διαφορετικό βαθμό στα επιμέρους κράτη μέλη στον καθορισμό των ποσοστώσεων.

4.2. Οι ποσοστώσεις όμως αυτές δεν ικανοποιούν τη ζήτηση για θέσεις εργασίας με αποτέλεσμα να προσφέρουν την εργασία τους στη γεωργία, εκτός από τους νόμιμους διακινούμενους εργαζόμενους, και μη εγγεγραμμένοι (παράνομοι) εργαζόμενοι.

4.3. Οι νόμιμα απασχολούμενοι διακινούμενοι εργαζόμενοι υπόκεινται στις ρυθμίσεις των συλλογικών συμβάσεων, του εργατικού και κοινωνικού δικαίου της χώρας υποδοχής.

4.4. Λόγω της κατάστασης που επικρατεί στην αγορά εργασίας στις υποψήφιες για προσχώρηση χώρες επιτρέπεται η είσοδος σε λιγότερους εποχιακούς εργαζόμενους. Σύμφωνα με πληροφορίες των κοινωνικών εταίρων στις χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, οι εργαζόμενοι που εισέρχονται παράνομα από τις γειτονικές χώρες και κυρίως από την Ουκρανία και τη Ρουμανία υπερβαίνουν ποσοστιαία σε μεγάλο βαθμό τον αριθμό των νόμιμα εισερχόμενων εργαζομένων.

4.5. Κατά την επεξεργασία της παρούσας γνωμοδότησης διαπιστώθηκε ότι, παρά τις παλαιότερες δραστηριότητες και της ΟΚΕ(2) τα στοιχεία που διατίθενται σχετικά με τους εποχιακούς διακινούμενους εργαζόμενους στη γεωργία δεν επαρκούν, τόσο όσον αφορά τη μορφή των στοιχείων αυτών όσο και την ποσότητα. Η καταγραφή των διακινούμενων εργαζομένων πραγματοποιείται σε κρατικό επίπεδο μόνο κατά προσέγγιση. Δεν υπάρχει διαφοροποιημένη αξιολόγηση αυτών των στοιχείων. Επίσης δεν υπάρχει συγκέντρωση των στοιχείων αυτών σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

4.6. Υπάρχουν πολυάριθμες συμφωνίες τόσο σε διμερές όσο και σε διακρατικό επίπεδο σχετικά με την ανταλλαγή διακινούμενων εργαζομένων. Μόνο στην δημοκρατία της Πολωνίας υπάρχουν περίπου 30 συμφωνίες, κυβερνητικές δηλώσεις και πρωτόκολλα που έχουν συναφθεί με 10 διαφορετικά κράτη (τόσο κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης όσο κράτη εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης) με στόχο να ρυθμιστεί η αμοιβαία απασχόληση εργαζομένων, συμπεριλαμβανομένων των ασκούμενων.

4.7. Στις γεωργικές εκμεταλλεύσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης οι διακινούμενοι εργαζόμενοι απασχολούνται ως επί το πλείστον με βοηθητικές εργασίες και δραστηριότητες που μπορούν να εκτελεστούν εύκολα και ανταποκρίνονται συχνά σε χαμηλότερο επίπεδο από αυτό της επαγγελματικής τους κατάρτισης. Κατά αυτόν τον τρόπο, όμως, στην πατρίδα τους περιορίζεται το ειδικευμένο εργατικό δυναμικό.

4.8. Η απασχόληση διακινούμενων εποχιακών εργαζομένων έχει θετικές επιπτώσεις για τις χώρες προέλευσης. Αφενός, αμβλύνει προσωρινά την ένταση στην αγορά εργασίας και οι εργαζόμενοι φέρνουν συνάλλαγμα στην πατρίδα τους αυξάνοντας έτσι τα εισοδήματα και την αγοραστική δύναμη. Οι επαγγελματικές εμπειρίες μπορούν επίσης να αξιοποιηθούν ως μεταφορά τεχνογνωσίας.

4.9. Η διάρκεια της νόμιμης παραμονής σε χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης ως εποχιακός εργαζόμενος διαφέρει από χώρα σε χώρα και διαρκεί από 3 μήνες έως ένα έτος.

4.10. Μετά την ένταξη των υποψήφιων χωρών στην Ευρωπαϊκή Ένωση η απασχόληση στον τομέα της γεωργίας θα μεταβληθεί ριζικά. Αναμένεται ότι οι εργαζόμενοι που θα εγκαταλείψουν τη γεωργία δεν θα βρίσκουν στην πατρίδα τους απασχόληση άλλους τομείς της σε ικανοποιητικό βαθμό. Υπάρχουν γι αυτό φόβοι να προκληθεί, σε περίπτωση απότομης αναδιάρθρωσης στη γεωργία, όπως σημειώθηκε το 1990 έως σήμερα στα νέα κρατίδια της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας, μαζική ανεργία στις γεωργικές περιοχές των υποψήφιων χωρών. Από αυτή την άποψη η εποχιακή εργασία μπορεί να ελαφρύνει την αγορά εργασίας στην χώρα προέλευσης εάν ενταχθεί στο σχεδιασμό της πολιτικής για την αγορά εργασίας. Το αποτέλεσμα αυτό μπορεί να μεγιστοποιηθεί εάν ενσωματωθεί στο γενικότερο σχεδιασμό της πολιτικής για την αγορά εργασίας. Επιπλέον, οι διασυνοριακές περιφερειακές αγορές εργασίας, που ήδη εμφανίζονται, θα διευρυνθούν και θα εδραιωθούν.

4.11. Μία ιδιαίτερα απάνθρωπη πτυχή της απασχόλησης διακινούμενων εργαζομένων, η οποία είναι συγχρόνως κοινωνικώς επικίνδυνη και αποσταθεροποιητική για την οικονομία, είναι το φαινόμενο της παράνομης απασχόλησης διακινούμενων εργαζομένων. Η ΟΚΕ έχει πλήρη επίγνωση της έκτασης και της σημασίας της παράνομης απασχόλησης διακινούμενων εργαζομένων. Παρά το γεγονός ότι, όπως είναι φυσικό, δεν διατίθενται στοιχεία σχετικά, η παρανομία αποτελεί σημαντικό πρόβλημα της απασχόλησης διακινούμενων εργαζομένων.

5. Συμπεράσματα - Τομείς που χρειάζονται ρύθμιση

5.1. Οι βασικοί όροι

5.1.1. Κατά τις διαπραγματεύσεις με τις χώρες τις Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οι εκάστοτε εξελίξεις που σημειώνονται σε εθνικό επίπεδο. Το συγκεκριμένο στάδιο ανάπτυξης της οικονομικής και κοινωνικής κατάστασης έχει θεμελιώδη σημασία για την πρόοδο η οποία θα πρέπει να αντικατοπτρίζεται στις διαπραγματεύσεις προσχώρησης της εκάστοτε υποψήφιας χώρας με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Αυτό πρέπει να ισχύει τόσο για τη χρονική όσο και για τη νομική διάσταση των διαπραγματεύσεων προσχώρησης. Η στήριξη μέτρων αναδιάρθρωσης έχει εξαιρετική σημασία προκειμένου να προωθηθεί η δημιουργία υποδομών και θέσεων απασχόλησης. Επίσης, πρέπει να ενισχυθεί η ανάπτυξη του αγροτικού χώρου.

Γενικά, η ΟΚΕ τάσσεται υπέρ της θέσπισης μεταβατικών ρυθμίσεων αλλά ακόμη και προσωρινών εξαιρέσεων προκειμένου να αντιμετωπισθούν οι επιπτώσεις που οφείλονται στην ελεύθερη διακίνηση. Τόσο κατά τη θέσπιση των μεταβατικών ρυθμίσεων όσο και των προσωρινών εξαιρέσεων θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οι ειδικές συνθήκες της εξέλιξης κάθε υποψήφιας για προσχώρηση χώρας.

5.1.2. Οι πολυάριθμες διμερείς συμφωνίες σχετικά με την προσέλευση, τις ποσοστώσεις κτλ. καθιστούν σαφή την ανάγκη τόσο μίας ευρωπαϊκής πολιτικής για τη μετανάστευση η οποία να συνεκτιμά τις αναγκαίες ρυθμίσεις και τη μελλοντική μεταχείριση διακινούμενων εργαζομένων στη γεωργία, ιδίως όταν πρόκειται για την εξέταση της προσφοράς θέσεων κατά προτεραιότητα, όσο και την ανάγκη διεξαγωγής διαπραγματεύσεων στο Συμβούλιο με στόχο τη θέσπιση ευρωπαϊκής οδηγίας η οποία να συμπεριλαμβάνει όλες τις εθνικές ρυθμίσεις.

5.2. Η πρωτοβουλία

5.2.1. Η ΟΚΕ υποστηρίζει την ακόλουθη πρωτοβουλία για την μελλοντική ρύθμιση της απασχόλησης διακινούμενων εργαζομένων στη γεωργία.

5.2.2. Οι κοινωνικοί εταίροι στην ευρωπαϊκή γεωργία ασχολούνται από πολλά έτη με τα προβλήματα της απασχόλησης διακινούμενων εργαζομένων. Έχουν καταβληθεί προσπάθειες σε διάφορα επίπεδα προκειμένου να βελτιωθούν οι οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες των διακινούμενων εποχιακών εργαζομένων. Η ΟΚΕ θα συνεχίσει να παρακολουθεί και να υποστηρίζει παρόμοιες προσπάθειες.

5.2.3. Η ΟΚΕ λαμβάνει γνώση της υπόδειξης των κοινωνικών εταίρων να συνεχίσει τις προσπάθειές της στα πλαίσια του κοινωνικού διαλόγου των επιμέρους οικονομικών κλάδων και να στηρίξει τη θέσπιση μέτρων με βάση τα άρθρα 138 & 139 της Συνθήκης του Άμστερνταμ. Η ΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να παράσχει συμβουλές και να υποστηρίξει τις πρωτοβουλίες των κοινωνικών εταίρων.

5.3. Το παρατηρητήριο

5.3.1. Προκειμένου να διεξαχθεί εμπεριστατωμένη συζήτηση με την δυνατότητα να εξαχθούν τα απαραίτητα συμπεράσματα και οι πρωτοβουλίες, οι παράγοντες που συμμετέχουν στη διαδικασία πρέπει να διαθέτουν κατάλληλο από ποιοτική και ποσοτική άποψη σύστημα πληροφόρησης. Ένα βασικό στοιχείο αυτού του συστήματος είναι η ίδρυση από την Επιτροπή παρατηρητηρίου για τους διακινούμενους εργαζόμενους στη γεωργία, με τη συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων.

5.3.2. Στόχος των παρατηρητηρίων αυτών είναι να συγκεντρώνουν σε συνεργασία με τις δημόσιες υπηρεσίες, στοιχεία σχετικά με τη διακίνηση των εργαζομένων, να αξιολογούν τα στοιχεία αυτά και να υποβάλουν στις ευρωπαϊκές και άλλες υπηρεσίες προτάσεις για τη βελτίωση της κατάστασης των εποχιακών εργαζομένων. Συγχρόνως θα μπορούν να παρέχουν πληροφορίες και συμβουλές στις ενώσεις επιχειρηματιών, στις συνδικαλιστικές οργανώσεις, στις ομάδες αλληλοβοήθειας, στις δημόσιες διοικήσεις και στους πολιτικούς παράγοντες. Θα πρέπει επίσης να έχουν άμεση σχέση με τις υφιστάμενες κοινοτικές πρωτοβουλίες και να συμβάλουν στη διασύνδεσή τους με τη μορφή δικτύου.

5.3.3. Η ΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να υποστηρίξει την πρωτοβουλία των κοινωνικών εταίρων και να διαθέσει τους οικονομικούς πόρους που είναι απαραίτητοι για τη δημιουργία παρόμοιου παρατηρητηρίου για τους εποχιακούς εργαζόμενους στη γεωργία στην Ευρώπη. Η Επιτροπή καλείται επίσης να ασκήσει την επιρροή της στα κράτη μέλη, ώστε να δημιουργήσουν, σε εθνικό ή περιφερειακό επίπεδο, ειδικές μονάδες για την παροχή πληροφοριών και συμβουλών με τη συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων.

5.3.4. Η ηλεκτρονική επεξεργασία των στοιχείων μπορεί να διευκολύνει την πρόσβαση των κοινωνικών εταίρων, των αρμόδιων δημόσιων διοικήσεων, των επιτροπών, των πολιτικών παραγόντων και όλων των ενδιαφερομένων στις πληροφορίες αυτές. Για το σκοπό αυτό θα πρέπει να αξιοποιηθούν σχετικά σχέδια της Επιτροπής, π.χ. το σχέδιο για τις βάσεις δεδομένων.

5.4. Το δελτίο ταυτότητας

5.4.1. Οι κοινωνικοί εταίροι στη γεωργία, τόσο στην Ευρωπαϊκή Ένωση όσο και στις υποψήφιες για προσχώρηση χώρες άρχισαν να συνάπτουν διμερείς συμφωνίες για μία στενότερη συνεργασία. Μέρος των συμφωνιών αυτών αποτελεί επίσης η καλύτερη προστασία των διακινούμενων εργαζομένων.

5.4.2. Για την καλύτερη προστασία των διακινούμενων εργαζομένων θα πρέπει να καθιερωθεί η γραπτή άδεια εργασίας την οποία οι ενδιαφερόμενοι εργαζόμενοι πρέπει να φέρουν μαζί τους κατά τη διάρκεια της εργασίας και να την προσκομίζουν στις αρμόδιες αρχές εφόσον το ζητούν. Η άδεια αυτή θα περιλαμβάνει, εκτός από τα προσωπικά στοιχεία, ιδιαίτερα στοιχεία σχετικά με την κοινωνική ασφάλιση και την ειδίκευση του εργαζόμενου. Βάσει της γραπτής άδειας εργασίας αποδεικνύεται το νόμιμο καθεστώς του διακινούμενου εργαζομένου. Κατ' αυτόν τον τρόπο αποκαλύπτεται η μη δήλωση σχέσεων εργασίας και οι ενδιαφερόμενοι διακινούμενοι εργαζόμενοι προστατεύονται αποτελεσματικά από τις συνέπειες μιας παράνομης κατάστασης. Με την άδεια εργασίας ο κάτοχος θα απολαμβάνει στην χώρα υποδοχής συνδικαλιστική προστασία και την υποστήριξη των δημόσιων υπηρεσιών όπως π.χ. οι υπηρεσίες εργασίας, τα επιμελητήρια, τα εκπαιδευτικά ιδρύματα. Η ΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να καθιερώσει δοκιμαστικά την γραπτή άδεια εργασίας με τη μορφή ταυτότητας μέσω της προώθησης πρότυπων μέτρων.

5.5. Ρυθμιστικά μέτρα

5.5.1. Μία αποτελεσματική γεωργία θα χρειάζεται πάντοτε εποχιακούς εργαζομένους. Είναι όμως αναγκαίο να ρυθμιστεί το θέμα των προϋποθέσεων χρησιμοποίησης των νομίμως απασχολούμενων εργαζομένων από χώρες εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

5.5.2. Η ελεύθερη κυκλοφορία στην Ευρωπαϊκή Ένωση συνεπάγεται επίσης το δικαίωμα αλλαγής της θέσης εργασίας για τους διακινούμενους εργαζόμενους. Εργαζόμενοι που προέρχονται από χώρες εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν τη δυνατότητα, εφόσον έχουν λάβει άδεια εργασίας από κράτος μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, να μετακινούνται σε άλλο κράτος μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Συνεπώς, το θέμα της άδειας εισόδου εργαζομένων έχει σημασία για όλα τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η ΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να διευκρινίσει τα νομικά αυτά θέματα και να καταλήξει, σε συνεργασία με τα κράτη μέλη και τους κοινωνικούς εταίρους, σε μία γενικότερη ευρωπαϊκή λύση για τους εργαζόμενους που προέρχονται από τρίτες χώρες.

5.5.3. Η ΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να ασκήσει πίεση στα κράτη μέλη ώστε να επιτρέψουν τη συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων στον καθορισμό των εθνικών ποσοστώσεων.

5.6. Η διοίκηση

5.6.1. Οι δημόσιες υπηρεσίες, οι επιχειρηματίες αλλά και οι διακινούμενοι εργαζόμενοι υπόκεινται σε υπερβολικά μεγάλο αριθμό ρυθμίσεων, νόμων και κανονισμών. Στα πλαίσια της περαιτέρω εναρμόνισης στους κόλπους της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα πρέπει οι διατάξεις αυτές να καταστούν σαφέστερες. Η ΟΚΕ θεωρεί επειγόντως απαραίτητο να απλουστευτούν και να καταστούν σαφέστερες οι διοικητικές ρυθμίσεις, ιδιαίτερα εκείνες που αφορούν τους εργοδότες και τους εργαζόμενους.

5.6.2. Η Επιτροπή καλείται να καταρτίσει έναν κατάλογο όλων των υφιστάμενων διμερών συμφωνιών που έχουν συναφθεί μεταξύ των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης αλλά και μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των υποψήφιων για προσχώρηση χωρών, και αφορούν θέματα που σχετίζονται με τους διακινούμενους εργαζόμενους. Η ΟΚΕ προτίθεται να υποβάλει με βάση τον κατάλογο αυτό προτάσεις και να αναπτύξει πρωτοβουλίες για την απλούστευση των ισχυουσών ρυθμίσεων. Τόσο για τη χώρα προέλευσης όσο και για τη χώρα προορισμού είναι αναγκαίο να υπάρχουν ενιαία ευρωπαϊκά κριτήρια για τις ρυθμίσεις που αφορούν τους διακινούμενους εργαζομένους.

5.7. Η επιμόρφωση

5.7.1. Τα μέτρα ειδίκευσης δεν αποτελούν μόνο για τους διακινούμενους εργαζόμενους σημαντικό στοιχείο για τη μελλοντική συμμετοχή τους στο γεωργικό εισόδημα. Τα μέτρα αυτά μπορούν να αποτελέσουν κατάλληλη βάση για την έναρξη επαγγελματικής δραστηριότητας στη γεωργία ακόμη και για άτομα που διαθέτουν κατάρτιση χαμηλού επιπέδου ή για άνεργους. Συνεπώς είναι επειγόντως απαραίτητο να διαθέτουν τα γραφεία εργασίας των κρατών μελών τα απαραίτητα μέσα με τα οποία τα ενδιαφερόμενα άτομα μπορούν να λάβουν γνώση για τα ιδρύματα αυτά και να έχουν πρόσβαση στα σχετικά μέτρα.

5.8. Ο έλεγχος

5.8.1. Η τήρηση των νομικών και συλλογικών ρυθμίσεων καθώς και η καταπολέμηση της παρανομίας με στόχο την προστασία των διακινούμενων εργαζομένων δεν είναι δυνατόν να επιτευχθεί μόνο με την εντατικοποίηση του ελέγχου. Προκειμένου να πληροφορούνται και ενημερώνονται κατάλληλα οι εργαζόμενοι, οι επιχειρήσεις αλλά και η κοινή γνώμη είναι αναγκαίο να διατεθούν τα απαραίτητα μέσα.

5.8.2. Δεδομένου ότι η παράνομη οργάνωση και προσφορά εργασίας έχει διασυνοριακό χαρακτήρα είναι απαραίτητο, συμπληρωματικά προς τις ενέργειες πληροφόρησης, να επιτευχθεί και η στενότερη συνεργασία μεταξύ των δημοσίων γραφείων εργασίας σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Καλείται γιαυτό η Επιτροπή να λάβει μέτρα ώστε να συντονιστεί καλύτερα σε ευρωπαϊκό επίπεδο η αποκάλυψη και καταδίωξη παράνομης απασχόλησης, και να διαθέσει τα απαραίτητα μέσα σε ανθρώπινο δυναμικό αλλά και σε οικονομικούς πόρους.

5.9. Η κοινωνική ασφάλιση

5.9.1. Η ευρωπαϊκή γεωργία χρειάζεται απαραιτήτως τους διακινούμενους εργαζόμενους. Συνεπώς, οι εργαζόμενοι αυτοί πρέπει να διαθέτουν, όπως και οι άλλοι εργαζόμενοι, τα ίδια οικονομικά και κοινωνικά δικαιώματα. Εφόσον συμβάλλουν σημαντικά στην ανάπτυξη του πρωτογενούς τομέα πρέπει να συμμετέχουν και στα επιτεύγματα του τομέα αυτού. Σημαντικά επιτεύγματα είναι τα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης καθώς και τα επικουρικά ταμεία συνταξιοδότησης που λειτουργούν σε ορισμένα κράτη μέλη. Θα πρέπει να κατασταλεί κάθε διακριτική μεταχείριση σε βάρος των διακινούμενων εργαζομένων.

5.9.2. Η ΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να εξετάσει τα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης στη γεωργία και να αναζητήσει, από κοινού με τους κοινωνικούς εταίρους, δυνατότητες για τη συμμετοχή των διακινούμενων εργαζομένων στα συστήματα αυτά. Συγχρόνως, τα δικαιώματα κοινωνικής ασφάλειας που απόκτησαν οι διακινούμενοι εργαζόμενοι με την εργασία τους αλλά και τα ατομικά συνταξιοδοτικά τους δικαιώματα πρέπει να μπορούν να μεταφερθούν στην πατρίδα τους.

Βρυξέλλες, 24 Μαΐου 2000.

Η Πρόεδρος

της Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Beatrice Rangoni Machiavelli

(1) Όπου στο κείμενο γίνεται λόγος για εργαζόμενους, στη σχετική έννοια περιλαμβάνονται άνδρες και γυναίκες. Για λόγους συντομίας χρησιμοποιείται μόνο ο όρος 'εργαζόμενοι'.

(2) ΕΕ C 355 της 21.11.1997, σ. 51 κ.επ.