19.8.2008   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 211/77

1.1

Ο σεβασμός της ελευθερίας του συνεταιρίζεσθαι αναφέρεται ρητά ως μία από τις δεσμεύσεις των κυβερνήσεων που υπέγραψαν τη Δήλωση της Βαρκελώνης το Νοέμβριο του 1995 με την οποία τέθηκε σε λειτουργία η Ευρωμεσογειακή Εταιρική Σχέση.

Οι Συμφωνίες Σύνδεσης που υπέγραψε η ΕΕ με καθεμία από τις μεσογειακές χώρες-εταίρους (ΜΧΕ (1)) περιλαμβάνουν ρήτρα που αναφέρει ότι «ο σεβασμός των δημοκρατικών αρχών και των θεμελιωδών δικαιωμάτων του ανθρώπου […] συνιστά θεμελιώδες στοιχείο της παρούσας συμφωνίας».

Τα σχέδια δράσης που συνάπτει η Ευρωπαϊκή Ένωση με τις ΜΧΕ σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Πολιτική Γειτονίας που θεσπίστηκε το 2004 περιλαμβάνουν επίσης αναφορές στην «καλή διακυβέρνηση και στην προώθηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των θεμελιωδών ελευθεριών».

1.2

Στην πραγματικότητα όμως (αν και σε διαφορετικούς βαθμούς) δεν υπάρχει εγγύηση της ελευθερίας του συνεταιρίζεσθαι στις ΜΧΕ και η άνθηση της κοινωνίας των πολιτών καθυστερεί λόγω των πολιτικών και διοικητικών εμποδίων τα οποία εκτείνονται από την άρνηση της σύστασης ενώσεων, σε ορισμένες περιπτώσεις, έως την κήρυξή τους ως παράνομες ή την αναστολή της λειτουργίας τους, σε άλλες.

Ακόμη και οι αναγνωρισμένες ενώσεις αντιμετωπίζουν εμπόδια στην κανονική λειτουργία τους, μεταξύ των οποίων ιδιαίτερα σοβαρά είναι οι απαγορεύσεις ή περιορισμοί που επιβάλλουν οι αρχές όσον αφορά την πρόσβαση στις χρηματοδοτικές ενισχύσεις της διεθνούς συνεργασίας.

1.3

Η ανάδειξη ελεύθερων συλλογικών δομών σε διάφορους τομείς της κοινωνίας των πολιτών (εργαζόμενοι, εργοδότες, γεωργοί, κοινωνική οικονομία, γυναίκες, νέοι, καταναλωτές κ.τ.λ.) αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την διαδικασία εκδημοκρατισμού των μεσογειακών χωρών εταίρων. Η ευρωμεσογειακή σύνδεση, που στον οικονομικό τομέα έχει τεθεί σε καλό δρόμο μέσω των συμφωνιών σύνδεσης της ΕΕ με τις ΜΧΕ, οφείλει να συμπληρωθεί με μια κοινωνική και δημοκρατική διάσταση για την οποία είναι απαραίτητη η συμμετοχή της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών.

1.4

Οι συνδικαλιστικές οργανώσεις, στα διάφορα οργανωτικά τους επίπεδα, υφίστανται παρεμβάσεις από την πολιτική εξουσία οι οποίες περιορίζουν την προστασία των εκπροσώπων των εργαζομένων κατά την άσκηση των δικαιωμάτων τους, συμπεριλαμβανομένης της προσφυγής στην απεργία.

1.5

Ως έλλειμμα του επιχειρηματικού και συνδικαλιστικού συλλογικού κινήματος πρέπει να επισημανθεί η περιορισμένη ανάπτυξη του κοινωνικού διαλόγου και της κοινωνικής διαβούλευσης. Ο διμερής ή τριμερής αυτός διάλογος είναι λιγότερο ανεπτυγμένος στις χώρες της Μέσης Ανατολής από ό,τι στο Μαγκρέμπ.

1.6

Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να μεριμνήσει για την τήρηση των δεσμεύσεων εκδημοκρατισμού της Ευρωμεσογειακής Σύνδεσης, των συμφωνιών σύνδεσης και των σχεδίων δράσης της πολιτικής γειτονίας, και να ζητήσει από τις εμπλεκόμενες κυβερνήσεις να μην επιβάλλουν μέτρα διάλυσης ή διοικητικής αναστολής στις ενώσεις αυτές, εκτός αν τούτα προκύπτουν από μια δίκαιη δίκη.

1.7

Ακόμη, η ΕΟΚΕ ζητεί από την Επιτροπή να ενεργήσει ώστε οι κυβερνήσεις των ΜΧΕ να εγγυούνται στα μέλη και τους υπεύθυνους των ενώσεων ότι δεν θα στερούνται την ελευθερία τους εξαιτίας της άσκησης των νόμιμων καθηκόντων τους στο πλαίσιο των ενώσεων.

1.8

Η ΕΟΚΕ ζητεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, στο πλαίσιο της κατάρτισης των ανά χώρα στρατηγικών εκθέσεων με τις οποίες διαμορφώνεται το πλαίσιο κοινοτικής συνεργασίας που έχει συμφωνηθεί στα σχέδια δράσης, να λαμβάνει υπόψη το βαθμό συμμόρφωσης των κυβερνήσεων των ΜΧΕ στα θέματα της ελευθερίας του συνεταιρίζεσθαι και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Η απαίτηση αυτή βασίζεται επίσης στο κοινοτικό πρόγραμμα δράσης 2005-2010 για την περιοχή της Μεσογείου με αναφορά στο σημείο 1 (πολιτικές ενώσεις και ασφάλεια), όπου προτείνονται οι ακόλουθοι κύριοι στόχοι: προώθηση της συμμετοχής των πολιτών, αύξηση της συμμετοχής των γυναικών, διασφάλιση της ελευθερίας της έκφρασης και του συνεταιρίζεσθαι, προώθηση του ρόλου της κοινωνίας των πολιτών και εφαρμογή των διεθνών συμβάσεων.

1.9

Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να ζητήσει τη συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών των ΜΧΕ στην παρακολούθηση των συμφωνιών σύνδεσης και των σχεδίων δράσης.

1.10

Η ΕΟΚΕ θα προτείνει στην Ευρωμεσογειακή κοινοβουλευτική συνέλευση, στην οποία συμμετέχει ως παρατηρητής, να διαβιβαστεί στα κοινοβούλια των χωρών εταίρων η ανάγκη μεταρρύθμισης της νομοθεσίας σχετικά με ό,τι εμποδίζει την ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι.

1.11

Η ΕΟΚΕ (με τη συνεργασία των ευρωμεσογειακών δικτύων των επιχειρήσεων, των συνδικαλιστικών οργανώσεων, της κοινωνικής οικονομίας και άλλων) θα μπορεί να καταρτίζει περιοδικά λεπτομερείς εκθέσεις σχετικά με την κατάσταση της ελευθερίας του συνεταιρίζεσθαι και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στις ΜΧΕ και θα τις διαβιβάζει στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Η παρούσα γνωμοδότηση θα εξετασθεί στην προσεχή Σύνοδο κορυφής των Οικονομικών και Κοινωνικών Επιτροπών και παρόμοιων οργανισμών που θα πραγματοποιηθεί στο Μαρόκο το 2008 και οι γνώμες και τα στοιχεία που θα παρασχεθούν θα χρησιμεύσουν για την παρακολούθηση αυτή.

1.12

Η ΕΟΚΕ θα συνεχίσει, αφενός, να εργάζεται για τη στήριξη της συγκρότησης θεσμικών οργάνων διαβούλευσης με την κοινωνία των πολιτών των ΜΧΕ (Οικονομικές και Κοινωνικές Επιτροπές ή παρόμοιους οργανισμούς) και της ανασύστασης αυτών που υφίστανται ήδη στο Λίβανο και την Ιορδανία και, αφετέρου, να εμμένει να αποτελούνται τα όργανα αυτά από αντιπροσωπευτικές οργανώσεις των διαφόρων τομέων της κοινωνίας των πολιτών και να έχουν πρόσβαση στους απαραίτητους πόρους για την ανεξάρτητη και αποτελεσματική λειτουργία τους.

1.13

Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει την ανάγκη ενίσχυσης της θέσης της γυναίκας στην κοινωνία και ιδίως στο συλλογικό βίο των ΜΧΕ, όπως αναφέρεται και στις σημαντικές συστάσεις της γνωμοδότησης με θέμα την «Προώθηση του επιχειρηματικού πνεύματος των γυναικών στην περιοχή EUROMED» (2).

Στο ίδιο πνεύμα, τονίζει επίσης τη σημασία των συμπερασμάτων της ευρωμεσογειακής υπουργικής διάσκεψης (3), τα οποία στηρίζουν την προώθηση της εκπροσώπησης και της συμμετοχής των γυναικών σε θέσεις λήψης οικονομικών αποφάσεων, ιδίως στις ενώσεις επιχειρηματιών, στις συνδικαλιστικές οργανώσεις και σε άλλες κοινωνικοοικονομικές δομές.

1.14

Η ΕΟΚΕ θα προωθήσει τη συνάντηση και το διάλογο με τις επιχειρηματικές οργανώσεις (UMCE — Ένωση Συνομοσπονδιών Επιχειρήσεων της Μεσογείου) και τις συνδικαλιστικές οργανώσεις (Ευρωμεσογειακό Φόρουμ συνδικαλιστικών οργανώσεων) και την ανάπτυξή τους, καθώς και την ανάπτυξη άλλων δικτύων και οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών του ευρωμεσογειακού χώρου, όπως το ευρωμεσογειακό δίκτυο κοινωνικής οικονομίας (ESMED) ή οι οργανώσεις γυναικών.

2.1

Ο λόγος επεξεργασίας της παρούσας γνωμοδότησης έγκειται στην ύπαρξη των ελλειμμάτων που έχουν επισημανθεί στα συμπεράσματα της πρώτης διάσκεψης κορυφής των αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων Euromed (Νοέμβριος 2005) σχετικά με το ρόλο της κοινωνίας των πολιτών, καθώς και στη συνέχεια που πρέπει να δοθεί στις τελικές δηλώσεις των τελευταίων ευρωμεσογειακών διασκέψεων κορυφής των οικονομικών και κοινωνικών επιτροπών και παρόμοιων οργανισμών (Αμμάν, Νοέμβριος 2005· Λιουμπλιάνα, Νοέμβριος 2006· Αθήνα, Οκτώβριος 2007). Στόχος της παρούσας γνωμοδότησης πρωτοβουλίας είναι να συμβάλει στην πλήρη άσκηση του δικαιώματος του συνεταιρίζεσθαι στις μεσογειακές χώρες εταίρους.

2.2

Μεταξύ των δεσμεύσεων που ανέλαβαν οι χώρες που υπέγραψαν τη δήλωση της Βαρκελώνης πρέπει να αναφερθούν οι ακόλουθες:

2.3

Η πρώτη ευρωμεσογειακή διάσκεψη κορυφής των αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων, η οποία διοργανώθηκε στη Βαρκελώνη, το 2005, για να αξιολογήσει τα πρώτα δέκα χρόνια της διαδικασίας Euromed, απέσπασε σε γενικές γραμμές θετικά σχόλια διότι σημειώθηκε πρόοδος σε σχέση με τη δήλωση του 1995 και διότι περιελάμβανε νέες διατάξεις σχετικά με την ανάπτυξη του ρόλου της κοινωνίας των πολιτών. Ωστόσο, το στοιχείο της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων συνέχισε να προκαλεί σοβαρή ανησυχία η οποία εκφράστηκε κατά τη διάρκεια της Διάσκεψης.

2.4

Για το λόγο αυτό, η διάσκεψη του 2005 πέτυχε συμφωνία προκειμένου να επεκταθεί η πολιτική πολυφωνία και η συμμετοχή σε όλους τους πολίτες, ιδίως τις γυναίκες και τους νέους, μέσω της προώθησης ενός ανταγωνιστικού πολιτικού πλαισίου το οποίο να περιλαμβάνει δίκαιες και ελεύθερες εκλογές καθώς και βήματα προς την αποκέντρωση και την καλύτερη δημόσια διαχείριση.

2.5

Από την πλευρά της, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναγνώρισε έμμεσα την περιορισμένη πρόοδο στο ζήτημα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, καθώς στην Ανακοίνωση προς το Συμβούλιο και το Κοινοβούλιο (4) επισημαίνει τρία θέματα προτεραιότητας για την περιοχή της Μεσογείου, τα οποία είναι σημαντικά για τη σύσφιξη των σχέσεων μεταξύ της ΕΕ και των εταίρων χωρών, και επισημαίνει πρωτίστως το στόχο της «προώθησης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της δημοκρατίας». Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με την άποψη αυτή της Επιτροπής και θεωρεί απολύτως αναγκαία την έναρξη και εδραίωση των διαδικασιών εκδημοκρατισμού στις ΜΧΕ.

2.6

Η έκθεση του 2004 (5) του προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών για την ανάπτυξη (PNUD) μεταξύ των κυριότερων συστάσεων περιλαμβάνει τη σταδιακή μετάβαση προς μια πιο αντιπροσωπευτική διακυβέρνηση, όπου, στο πρώτο στάδιο, «θα ελευθερωθούν οι δυνάμεις της κοινωνίας των πολιτών και θα επιτραπεί η έκφραση των τριών θεμελιωδών ελευθεριών, δηλαδή της ελευθερίας γνώμης, της ελευθερίας έκφρασης και της ελευθερίας του συνεταιρίζεσθαι».

Για το σκοπό αυτό και για να διευκολυνθεί η συμμετοχή των γυναικών σε όλες τις πτυχές της δημόσιας ζωής των ΜΧΕ, είναι σημαντικό να εισαχθούν αλλαγές στη νομοθεσία, και ειδικότερα στους νόμους σχετικά με το «προσωπικό καθεστώς», προκειμένου οι γυναίκες να μπορούν να λαμβάνουν ελεύθερα αποφάσεις κατά την άσκηση των θεμελιωδών ελευθεριών τους.

2.7

Οι τελικές δηλώσεις των δύο τελευταίων διασκέψεων κορυφής των Οικονομικών και Κοινωνικών Επιτροπών και παρόμοιων οργανισμών αφορούσαν πτυχές που επηρεάζουν το κεντρικό θέμα της παρούσας γνωμοδότησης πρωτοβουλίας.

2.8

Η συνάντηση της Λιουμπλιάνας το 2006 επεσήμανε εκ νέου την ανάγκη ενίσχυσης του διαλόγου και της συνεργασίας μεταξύ κυβερνήσεων και μη κυβερνητικών οργανώσεων στην περιοχή Euromed, ιδίως των ενώσεων γυναικών και νέων και των κοινωνικοεπαγγελματικών οργανώσεων. Για το σκοπό αυτό, στην τελική δήλωση προτάθηκε να οργανώσει η μελλοντική Σλοβενική Προεδρία του Συμβουλίου της ΕΕ (πρώτο εξάμηνο του 2008) τριμερή διάσκεψη σχετικά με την πρόοδο στον κοινωνικό διάλογο.

2.9

Η τελική δήλωση της τελευταίας διάσκεψης κορυφής των Οικονομικών και Κοινωνικών Επιτροπών και παρόμοιων οργανισμών (Αθήνα, 15 και 16 Οκτωβρίου 2007) περιελάμβανε ορισμένες σημαντικές αναφορές: α) αίτημα για περιοδική παρακολούθηση της κοινωνίας των πολιτών κατά την επεξεργασία και εφαρμογή των εθνικών σχεδίων δράσης και πρόταση να αναληφθεί ο ρόλος αυτός από τις ΟΚΕ (ή παρόμοιους οργανισμούς)· β) αίτημα για πόρους, στήριξη και αναγνώριση των ΟΚΕ ώστε να μπορούν να εκφράζονται με τρόπο ανεξάρτητο και συμφωνία των ΟΚΕ να δεχθούν στους κόλπους τους εκπροσώπους της κοινωνίας των πολιτών που δεν εκπροσωπούνται ήδη σε αυτές· και γ) ρητή απαίτηση, στο σημείο 12, της τήρησης της ελευθερίας του συνεταιρίζεσθαι για τη διευκόλυνση του διαλόγου της κοινωνίας των πολιτών.

3.1

Η ασφάλεια και η αναζήτηση της ειρήνης αποτελούν θεμελιώδεις προϋποθέσεις για τη δημιουργία ενός ευνοϊκού περιβάλλοντος για την ανάπτυξη μιας διαδικασίας εκδημοκρατισμού σε όλες τις μεσογειακές χώρες εταίρους.

Η δραματική κατάσταση στην οποία βρίσκονται τα παλαιστινιακά εδάφη, ο πόλεμος στο Ιράκ, η άνοδος των ακραίων ιδεολογιών και της τρομοκρατίας είχαν πολύ αρνητικό αντίκτυπο στην ανάπτυξη των ελευθεριών. Ορισμένες κυβερνήσεις χρησιμοποίησαν εξωτερικούς κινδύνους ή απειλές για να αιτιολογήσουν την καθυστέρηση των διαδικασιών εκδημοκρατισμού. Η κατάσταση αυτή προκάλεσε σε ορισμένες χώρες οπισθοδρόμηση στον τομέα των ατομικών ελευθεριών και του δικαιώματος του συνεταιρίζεσθαι.

3.2

Η διασφάλιση της άσκησης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αποτελεί αναμφισβήτητα απαραίτητη προϋπόθεση για την υλοποίηση των δεδηλωμένων προθέσεων εκδημοκρατισμού. Η ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι και η προώθηση και ανάπτυξη των ενώσεων εξυπηρετεί τα συμφέροντα των διαφόρων τομέων και αποτελεί ένα αποφασιστικό στοιχείο για την ανάπτυξη της ευρωμεσογειακής συνεργασίας και ειδικότερα για τη συμμετοχή σε αυτήν της κοινωνίας των πολιτών και των διαφόρων συλλογικών δομών της.

3.3

Είναι απαραίτητο να επιβεβαιωθεί ότι το δικαίωμα στην ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι περιλαμβάνει το δικαίωμα της σύστασης ενώσεων ή της εγγραφής σε αυτές και της ένταξης σε ομάδες, ενώσεις και συλλόγους διαφόρων τύπων ή της αποχώρησης από αυτές. Απαιτεί τη μη παρέμβαση του κράτους στη συγκρότηση και στις υποθέσεις των ενώσεων που δρουν στο πλαίσιο του νόμου. Απαιτεί επίσης ενίσχυση από το κράτος για την δημιουργία και τη διατήρηση ενός κλίματος ευνοϊκού για την άσκηση του δικαιώματος της ελευθερίας του συνεταιρίζεσθαι.

3.4

Το δικαίωμα του συνεταιρίζεσθαι δεν μπορεί να διαχωριστεί από τα υπόλοιπα πολιτικά δικαιώματα και δικαιώματα των πολιτών, όπως η ελευθερία έκφρασης και γνώμης και τα δικαιώματα της ελεύθερης κυκλοφορίας και του ασύλου. Από την πλευρά της, η άνθηση της κοινωνίας των πολιτών θα συμβάλει στην εισαγωγή ή στην παγίωση πολιτικών συστημάτων περισσότερο πολυφωνικών.

3.5

Στις περισσότερες ΜΧΕ υφίσταται μια αντίφαση μεταξύ των διεθνών συμβάσεων (που εγγυώνται το δικαίωμα της ελευθερίας του συνεταιρίζεσθαι) τις οποίες έχουν υπογράψει οι κυβερνήσεις τους και των εθνικών νομικών πράξεων, καθώς και μεταξύ των δύο αυτών νομικών καθεστώτων και της πραγματικότητας στην οποία εφαρμόζονται. Με εξαίρεση ορισμένες χώρες, η σύσταση ενώσεων και η άσκηση των συνεπόμενων δραστηριοτήτων τους υπόκεινται σε περιορισμούς με σκοπό ή με την πρόφαση της διαφύλαξης της ασφάλειας και της εθνικής ενότητας.

3.6

Με την πρόφαση της ρύθμισης, περιορίζονται (ακόμα και απαγορεύονται ενίοτε) μέσω νόμων το δικαίωμα απεργίας, συνάθροισης, διαδήλωσης ή συγκρότησης ενώσεων. Ο έντονα συγκεντρωτικός χαρακτήρας της εκτελεστικής εξουσίας, γενικό χαρακτηριστικό των πολιτικών συστημάτων των χωρών εταίρων, έχει ως αντίκτυπο τον υπέρμετρο έλεγχο των ενώσεων.

3.7

Η ανεκτικότητα, ο έλεγχος και η καταστολή αποτελούν τρεις μεθόδους που χρησιμοποιεί (ενίοτε σε συνδυασμό) η εξουσία για την μεταχείριση των ενώσεων. Σε ορισμένες χώρες, υφίσταται ένας αποδεκτός βαθμός ελευθερίας του συνεταιρίζεσθαι, όπου οι περιορισμοί αφορούν μόνο μεμονωμένες και επιλεγμένες περιπτώσεις· σε άλλες χώρες, επιτρέπεται η δραστηριότητα των ανεξάρτητων ενώσεων, αλλά ασκούνται πιέσεις σε βάρος τους μέσω διοικητικών ή χρηματοοικονομικών ελέγχων· ακόμη, υπάρχουν χώρες όπου επιτρέπονται μόνον οι ενώσεις που στηρίζουν την κυβέρνηση.

3.8

Η παρέμβαση και ο έλεγχος έχουν αρνητική επίπτωση στις διάφορες φάσεις ύπαρξης μιας ένωσης, από τη σύστασή της έως την διάλυσή της. Όταν η σύσταση ενώσεων είναι επιλεκτική ή διακριτική, οι ενώσεις περιορίζονται συχνά σε άτομα που βρίσκονται κοντά στην εξουσία και συχνά αποτελούν πηγή διαφθοράς. Στις περιπτώσεις όπου μπορεί να επιβληθεί αυθαίρετα η διάλυση μιας ένωσης, οι ενώσεις λειτουργούν συνεσταλμένα και δεν ανταποκρίνονται στις προσδοκίες ούτε αναπτύσσουν το πλήρες δυναμικό τους.

3.9

Τρεις είναι οι τύποι των ενώσεων που, για διαφορετικούς λόγους, υπόκεινται σε ιδιαίτερη εποπτεία. Πρώτον, οι φανατικές ισλαμικές ενώσεις, λόγω των ανησυχιών ότι ευνοούν το ακραίο πολιτικό Ισλάμ, το οποίο σε ορισμένες χώρες αποτελεί την κύρια δύναμη νόμιμης ή παράνομης αντιπολίτευσης. Δεύτερον, οι ενώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, διότι κι αυτές συχνά συνενώνουν εναλλακτικές πολιτικές ομάδες. Τρίτον, οι συνδικαλιστικές οργανώσεις, διότι, σε ορισμένες περιπτώσεις, αποτελούν μαζικές οργανώσεις που μπορούν να θέσουν σε αμφισβήτηση την οικονομική και κοινωνική πολιτική μιας χώρας και διότι σχετίζονται στενά με διεθνείς οργανώσεις και οργανισμούς.

3.10

Παρά τους προαναφερθέντες περιορισμούς, πρέπει να επισημανθεί ότι το επίπεδο των ελευθεριών, σχετικά με το δικαίωμα του συνεταιρίζεσθαι, δεν είναι το ίδιο σε όλες τις χώρες εταίρους. Σε πολλές από αυτές είναι δυνατόν, παρά τις δυσκολίες, να υπάρξει ανεξάρτητη οργάνωση εργαζομένων, αυτοαπασχολούμενων, εργοδοτών, γυναικών, νέων, αγροτών κ.τ.λ.

4.1

Παρά τη σχετική αδυναμία τους και τους προαναφερθέντες περιορισμούς, οι παραδοσιακές οργανώσεις εργαζομένων, αγροτών, επιχειρηματιών της κοινωνικής οικονομίας και άλλων διαφόρων δραστηριοτήτων απαριθμούνται σε όλες τις χώρες.

4.2

Άλλος τύπος ενώσεων είναι οι φιλανθρωπικές οργανώσεις και οι οργανώσεις κοινωνικής πρόνοιας, οι οποίες ασχολούνται με μειονεκτούσες ομάδες του πληθυσμού, κυρίως παρέχοντας υπηρεσίες με βάση την κοινότητα, τη θρησκεία, την περιφέρεια, τη φυλή ή την οικογένεια. Σε ορισμένες περιπτώσεις, έχουν αναδειχτεί σε πραγματικές οργανωμένες κοινωνικές υπηρεσίες.

4.3

Κατά τη δεκαετία του '90, εμφανίστηκαν και άλλες μορφές ενώσεων με αντικείμενο το περιβάλλον ή τον πολιτισμό και επεδίωξαν να συμμετάσχουν στο δημόσιο ή τον κρατικό βίο μέσω προτάσεων ενθάρρυνσης και άμεσης δράσης, και όχι απλώς για να καλύψουν τα ελλείμματα του κράτους. Αυτές οι νέες ενώσεις αντιμετωπίζονται συχνά με καχυποψία και παρεμποδίζονται από τις διοικητικές και πολιτικές δομές.

4.4

Άλλες σημαντικές ενώσεις είναι αυτές που ασχολούνται με θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων, δικαιωμάτων των γυναικών, υπεράσπισης των μειονοτήτων και ανάπτυξης της δημοκρατίας γενικότερα.

4.5

Η κατάσταση της εργασίας και των εργασιακών σχέσεων στις ΜΧΕ εξετάστηκε αναλυτικά στην τελευταία διάσκεψη κορυφής των Οικονομικών και Κοινωνικών Επιτροπών, με βάση την κοινή έκθεση που υποβλήθηκε από την ισπανική ΟΚΕ. Ορισμένες από τις απόψεις της έκθεσης αυτής περιλαμβάνονται στα τέσσερα ακόλουθα σημεία.

4.6

Η αρχή της συνδικαλιστικής ελευθερίας είναι εγγεγραμμένη στα συντάγματα των ΜΧΕ. Τα τελευταία έτη σημειώθηκε πρόοδος στην επικύρωση των θεμελιωδών κοινωνικών συμβάσεων της ΔΟΕ. Ωστόσο, δεν ισχύει το ίδιο και για τη μεταφορά τους στην εθνική νομοθεσία. Η επιτροπή συνδικαλιστικής ελευθερίας της ΔΟΕ, στην οποία έχει ανατεθεί η εξέταση των καταγγελιών που υποβάλλουν συνδικαλιστικές ή επιχειρηματικές οργανώσεις κατά των κυβερνήσεων τους σχετικά με παραβιάσεις της συνδικαλιστικής ελευθερίας, έχει παραλάβει διάφορες καταγγελίες οι οποίες προέρχονται από τις ΜΧΕ· η πλειοψηφία τους αφορά το Μαρόκο και την Τουρκία (6).

4.7

Όσον αφορά τις συνδικαλιστικές οργανώσεις, υπάρχουν διάφορα πρότυπα ανάλογα με τις χώρες. Σε ορισμένες υπάρχει ένα και μόνο υποχρεωτικό συνδικάτο (μονοπώλιο), ενώ σε άλλες η ενότητα είναι εθελοντική (ενωτικό συνδικάτο)· σε διάφορες άλλες υπάρχει μεγάλος αριθμός συνδικαλιστικών οργανώσεων. Υφίσταται επίσης έντονη λειτουργική εξάρτηση των συνδικαλιστικών οργανώσεων από την πολιτική εξουσία γενικότερα.

4.8

Εξάλλου, η αντιπροσωπευτικότητα τόσο των συνδικαλιστικών όσο και των εργοδοτικών οργανώσεων χαρακτηρίζεται από την έλλειψη σαφών και ρητών νομοθετικών ρυθμίσεων, γεγονός που αφήνει μεγάλα περιθώρια ελιγμών στη διακριτική ευχέρεια της πολιτικής εξουσίας.

4.9

Η πλειονότητα των συνδικαλιστικών οργανώσεων των ΜΧΕ είναι μέλη διεθνών οργανώσεων και συντονίζονται με τα ευρωπαϊκά συνδικάτα μέσω του Συνδικαλιστικού Φόρουμ Euromed. Το φόρουμ αυτό αποτελείται από την Ευρωπαϊκή Συνομοσπονδία Συνδικάτων (CES), τη Διεθνή Συνδικαλιστική Συνομοσπονδία (CSI), τη Διεθνή Αραβική Συνδικαλιστική Συνομοσπονδία (CISA) και τη Συνδικαλιστική ένωση εργαζομένων του αραβικού Μαγκρέμπ (USTMA). Στους στόχους του περιλαμβάνονται η ανάπτυξη της συνεργασίας Βορά-Νότου και η υπεράσπιση και προώθηση των συμφερόντων των εργαζομένων στο πλαίσιο της διαδικασίας της Βαρκελώνης.

4.10

Οι επιχειρηματικές ενώσεις είναι ευρέως διαδεδομένες σε όλες τις ΜΧΕ και γενικότερα δεν αντιμετωπίζουν τόσους νομικούς, πολιτικούς ή διοικητικούς περιορισμούς στην άσκηση του αντιπροσωπευτικού τους ρόλου. Οι τομεακές εργοδοτικές ενώσεις έχουν γενικευθεί και σταδιακά έχουν δημιουργηθεί στις περισσότερες χώρες διεπαγγελματικές συνομοσπονδίες. Εκτός από τις εργοδοτικές οργανώσεις, πρέπει να επισημανθεί ο σημαντικός ρόλος που διαδραματίζουν στις ΜΧΕ τα εμπορικά επιμελητήρια.

Η πολυφωνία έχει παγιωθεί στις εργοδοτικές ενώσεις καλύτερα από ό,τι στις συνδικαλιστικές. Οι οργανώσεις κάθε χώρας μπορούν να συγκεντρώνονται σε μια ενιαία επιχειρηματική συνομοσπονδία, όπως για παράδειγμα στην Τυνησία, όπου η UTICA (7) καλύπτει όλους τους οικονομικούς τομείς εκτός του αγροτικού· όμως σε άλλες χώρες υπάρχουν διάφορες οργανώσεις, όπως στην περίπτωση του Μαρόκου όπου υπάρχουν τρεις εργοδοτικές οργανώσεις (8).

4.11

Οι επιχειρηματικές οργανώσεις έντεκα χωρών εταίρων (9) (και της Μάλτας) αποτελούν την Ένωση Μεσογειακών Συνομοσπονδιών Επιχειρήσεων (UMCE) με έδρα στην Τυνησία· μεταξύ των στόχων της είναι η θέσπιση μιας θεσμοθετημένης διαβούλευσης μεταξύ των κοινωνικών και επαγγελματικών οργανώσεων και η συμβολή στην υλοποίηση μιας ευρωμεσογειακής ζώνης ελεύθερων συναλλαγών.

4.12

Η κοινωνική οικονομία υπό τις διάφορες μορφές της (συνεταιρισμοί, οργανισμοί αλληλασφάλισης, αναπτυξιακές ενώσεις) απασχολεί ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού στις ΜΧΕ και ο ρόλος της είναι αποφασιστικός για την οικονομική ανάπτυξη και την απασχόληση, ιδίως στις ΜΜΕ και στις μικροεπιχειρήσεις, ενώ διαδραματίζουν επίσης σημαντικό ρόλο ως προμηθευτές μιας κοινωνικής υπηρεσίας.

4.13

Το συλλογικό κίνημα στους τομείς της κοινωνικής οικονομίας κατά κανόνα δεν υπόκειται σε περιορισμούς για πολιτικούς λόγους, υφίσταται όμως ορισμένους από τους διοικητικούς ελέγχους που επισημάνθηκαν για άλλες συλλογικές οργανώσεις. Το συλλογικό αυτό κίνημα είναι ιδιαίτερα ανεπτυγμένο στους γεωργικούς συνεταιρισμούς σε χώρες όμως το Μαρόκο, η Παλαιστίνη, η Τουρκία, η Αίγυπτος και το Ισραήλ.

4.14

Οι διάφορες συλλογικές οργανώσεις, όπως οι κοινωνικοί και κοινωνικο-επαγγελματικοί εταίροι, οι περιβαλλοντικές οργανώσεις, οι οικογενειακές οργανώσεις, οι οργανώσεις καταναλωτών και κοινωνικής οικονομίας, προσπαθούν να διαδραματίσουν ενεργό ρόλο στην εφαρμογή των πολιτικών σύνδεσης και γειτονίας, όπως διατυπώνεται και στην πρόσφατη ενημερωτική έκθεση που υιοθέτησε η ΕΟΚΕ (10).

4.15

Το 2000, συστάθηκε στη Μαδρίτη το Ευρωμεσογειακό δίκτυο κοινωνικής οικονομίας (ESMED) στο οποίο μέχρι στιγμής συμμετέχουν οργανώσεις από τη Γαλλία, την Ελλάδα, την Ιταλία, την Πορτογαλία, την Ισπανία, το Μαρόκο και την Τυνησία. Η ESMED έχει συμβάλει σε διάφορες εργασίες και φόρουμ της ΕΟΚΕ και της Ευρωμεσογειακής εταιρικής σχέσης.

4.16

Με τις δυσκολίες που έχουν αναφερθεί και για άλλες συλλογικές οργανώσεις, οι μη κυβερνητικές οργανώσεις και άλλες ενώσεις κοινωνικής προόδου διαδραματίζουν και αυτές ένα σημαντικό ρόλο, ιδίως όσον αφορά την προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η δραστηριότητά τους είναι επίσης πολύ εμφανής στην ανάπτυξη των στόχων της διαδικασίας της Βαρκελώνης. Η Ευρωμεσογειακή Πλατφόρμα ΜΚΟ που συστάθηκε το 2005 περιλαμβάνει πολυάριθμα δίκτυα και ΜΚΟ μεταξύ των οποίων το Ευρωμεσογειακό δίκτυο ανθρωπίνων δικαιωμάτων.