Ochrona zdrowia i środowiska przed trwałymi zanieczyszczeniami organicznymi

KLUCZOWE ZAGADNIENIA

TZO to niebezpieczne substancje chemiczne, które mogą być przenoszone ponad granicami międzynarodowymi i które często znajdywane są daleko od ich źródła. Pozostają one na stałe w środowisku, ulegają biokumulacji¹, a w związku z tym stanowią zagrożenie dla zdrowia ludzkiego i środowiska.

Kontrola produkcji, wprowadzania do obrotu² i stosowania

• Produkcja, wprowadzanie do obrotu i stosowanie TZO wymienionych w załączniku I, czy to w postaci samoistnej, czy też w mieszaninach lub w wyrobach³, jest zakazane, chyba że zastosowanie mają szczególne wyłączenia określone w załączniku. Załącznik I był wielokrotnie zmieniany w drodze aktów delegowanych przyjętych przez Komisję Europejską. Produkcja, wprowadzanie do obrotu i stosowanie TZO wymienionych w załączniku II jest ograniczone do zastosowań, w których bezpieczne, skuteczne i przystępne kosztowo alternatywy nie są dostępne w danym państwie członkowskim UE.
• Państwa członkowskie i Komisja przyjmują stosowne środki (na przykład wykazy) w celu kontroli istniejących substancji i zapobieżenia produkcji, wprowadzaniu do obrotu i stosowaniu nowych substancji wykazujących cechy TZO.
• Państwa członkowskie mogą przekazywać Komisji wnioski o umieszczenie danej substancji w wykazie. Komisja, wspierana przez Europejską Agencję Chemikaliów (ECHA), podejmuje decyzję o zgłoszeniu wniosków dotyczących uwzględnienia w wykazie dodatkowych substancji. ECHA zapewnia pomoc techniczną i naukową oraz wkład w procesy opisane w rozporządzeniu.

Wyłączenia

• Wyłączenia z tych środków kontroli są dopuszczalne w odniesieniu do substancji wykorzystywanych w badaniach laboratoryjnych lub jako substancje odniesienia, a także do substancji obecnych jako niezamierzone zanieczyszczenia śladowe w mieszaninach lub wyrobach.
• Wyłączenia mają też zastosowanie do wyrobów zawierających TZO, które zostały wyprodukowane przed rozpoczęciem stosowania rozporządzenia. Zastosowanie wyłączeń jest wówczas uzależnione od podjęcia określonych środków ostrożności i spełnienia konkretnych warunków, w tym dopełnienia obowiązku przekazania zgłoszenia Komisji i Sekretariatowi Konwencji sztokholmskiej.

Redukcja, minimalizacja i eliminacja uwalniania

Państwa członkowskie:

• prowadzą spisy substancji wymienionych w załączniku III uwalnianych do powietrza, gleby i wody;
• przedstawiają swoje plany działań w odniesieniu do środków mających na celu identyfikację, oznaczanie i minimalizację uwolnień substancji, które to plany dotyczą także stosowania zastępczych lub zmodyfikowanych substancji;
• przy budowie lub modyfikacji zakładów biorą pod uwagę w pierwszym rzędzie alternatywne procesy, które nie powodują powstawania ani uwalniania TZO.

Odpady

• Producenci i posiadacze odpadów dopilnowują, aby — w miarę możliwości — odpady nie zostały zanieczyszczone substancjami wymienionymi w załączniku IV.
• W większości przypadków zanieczyszczone odpady podlegają unieszkodliwieniu lub odzyskaniu⁴ w celu zapewnienia zniszczenia lub przekształcenia zawartości TZO.
• Państwa członkowskie zapewniają możliwość śledzenia wytwarzania, zbierania, przewozu, składowania i obróbki zanieczyszczonych odpadów, a ponadto dopilnowują, aby operacje te były wykonywane w warunkach pozwalających na ochronę środowiska i zdrowia ludzkiego.
• Rozporządzenie zmieniające (UE) 2022/2400 aktualizuje załączniki IV i V, które określają, w jaki sposób przetwarzane są odpady zawierające TZO, a w szczególności, czy mogą one zostać poddane recyklingowi, czy powinny zostać zniszczone, czy też nieodwracalnie przekształcone. W załącznikach IV i V, z późniejszymi zmianami, uwzględniono pentachlorofenol, który został w sposób niezamierzony pominięty w chwili uchylenia i przekształcenia rozporządzenia (WE) nr 850/2004.
• Na mocy rozporządzenia zmieniającego do załącznika IV dodano kolejne substancje oraz uaktualniono dopuszczalne wartości stężeń niektórych substancji wymienionych w załącznikach IV i V:
  • kwas perfluorooktanowy oraz jego sole i związki pochodne — stosowane w wodoodpornych wyrobach włókienniczych i piankach gaśniczych;
  • etery polibromodifenylowe — środki zmniejszające palność występujące w tworzywach sztucznych i wyrobach włókienniczych stosowanych w sprzęcie elektrycznym i elektronicznym, pojazdach i meblach;
  • heksabromocyklododekan — środek zmniejszający palność występujący w niektórych odpadach z tworzyw sztucznych i wyrobów włókienniczych, w szczególności w izolacji polistyrenowej;
  • krótkołańcuchowe chlorowane parafiny — środki zmniejszające palność występujące w niektórych odpadach z gumy i tworzyw sztucznych;
  • polichlorowane dibenzo-p-dioksyny i dibenzofurany — substancje obecne jako zanieczyszczenia w niektórych popiołach i innych odpadach przemysłowych;
  • dioksynopodobne polichlorowane bifenyle — mogą być obecne jako zanieczyszczenia w niektórych popiołach i olejach przemysłowych;
  • kwas perfluoroheksanosulfonowy oraz jego sole i związki pochodne — występują w wyrobach włókienniczych, naczyniach kuchennych z nieprzywierającą powłoką i piankach gaśniczych;
  • dikofol — pestycyd, wcześniej stosowany w rolnictwie.

Planowanie, monitorowanie i sprawozdawczość

• Państwa członkowskie dają społeczeństwu możliwość uczestnictwa w procesie przygotowywania ich planów wdrażania, które są udostępniane publicznie i przekazywane Komisji oraz ECHA. W ramach tej procedury wymieniane są, w stosownych przypadkach, informacje o środkach podjętych na poziomie krajowym w celu identyfikacji i oceny terenów zanieczyszczonych TZO. Również Komisja utrzymuje plan wdrażania dla UE, który jest poddawany przeglądowi i odpowiednio uaktualniany w stosownych przypadkach.
• Należy ustanowić mechanizm monitorowania, który pozwala na gromadzenie porównywalnych danych uzyskanych z monitorowania obecności w środowisku substancji wymienionych w części A załącznika III do rozporządzenia. Państwa członkowskie przekazują także informacje o stosowaniu rozporządzenia.
• Komisja jest uprawniona do przyjmowania aktów delegowanych w celu wprowadzenia zmian w wykazach substancji zawartych w załącznikach I, II i III do rozporządzenia, a także w celu dostosowania ich do zmian w wykazie substancji zawartym w załącznikach do Konwencji sztokholmskiej lub do protokołu z 1979 r.