9.6.2017   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

L 147/1

(1)

Bij Verordening (EU) nr. 531/2012 van het Europees Parlement en de Raad (3) is een gemeenschappelijke aanpak vastgesteld voor de regulering van roaming op openbare mobielecommunicatienetwerken binnen de Unie.

(2)

In de door de Commissie op 6 mei 2015 goedgekeurde mededeling over de strategie voor een digitale eengemaakte markt voor Europa wordt het daarna bij Verordening (EU) 2015/2120 van het Europees Parlement en de Raad vastgestelde pakket betreffende een eengemaakte markt voor telecommunicatie (4) aangemerkt als eerste stap in de richting van de afschaffing van retailroamingtoeslagen, waarmee de totstandbrenging van een digitale eengemaakte markt in de Unie wordt ondersteund.

(3)

Verordening (EU) 2015/2120 voorziet in een nieuw mechanisme voor retailprijsstelling voor Uniebrede gereguleerde roamingdiensten met het oog op de afschaffing vanaf 15 juni 2017 van retailroamingtoeslagen zonder de binnenlandse en bezochte markten te verstoren.

(4)

De afschaffing van retailroamingtoeslagen bij Verordening (EU) 2015/2120, ook „roaming tegen thuistarief” (dan wel „RLAH” of „roam-like-at-home”) genoemd, is noodzakelijk om een digitale eengemaakte markt in de hele Unie tot stand te brengen en de werking daarvan te bevorderen. Die verordening volstaat op zich echter niet om de correcte werking van de roamingmarkt te waarborgen. Deze verordening moet dan ook ertoe bijdragen dat de prijszettingsmodellen op de thuismarkten geen gevolgen ondervinden van de afschaffing van retailroamingtoeslagen.

(5)

De afschaffing van retailroamingtoeslagen met ingang van 15 juni 2017 hangt af van de toepasselijkheid van een door de Commissie voorgestelde wetgevingshandeling, die voorziet in passende maatregelen naar aanleiding van de evaluatie van de wholesaleroamingmarkten.

(6)

De Commissie heeft een grondige evaluatie van de wholesaleroamingmarkten uitgevoerd om te beoordelen welke maatregelen noodzakelijk zijn om mogelijk te maken dat retailroamingtoeslagen met ingang van 15 juni 2017 worden afgeschaft.

(7)

Op basis van de bevindingen van haar evaluatie heeft de Commissie op 15 juni 2016 haar verslag betreffende de evaluatie van de wholesaleroamingmarkt („het commissieverslag”) goedgekeurd. Dit commissieverslag komt tot de bevinding dat, om te waarborgen dat retailroamingdiensten tegen binnenlandse retailprijzen kunnen worden verricht, wholesaleroaming-inputs beschikbaar moeten zijn op een niveau dat binnenlandse exploitanten toestaat roaming tegen thuistarief te leveren. De houdbaarheid van roaming tegen thuistarief zou aanzienlijk toenemen als de nationale wholesaleroamingmarkten volledig concurrerend zijn en de prijzen aansluiten bij de onderliggende kosten van levering voor de bezochte netwerken. Uit het commissieverslag blijkt echter dat dit niet het geval is. Verder blijkt uit het commissieverslag dat de toekomstige verplichting op retailniveau inzake roaming tegen thuistarief op zich naar alle waarschijnlijkheid niet leidt tot goedwerkende wholesaleroamingmarkten die de levering van roaming tegen thuistarief in de Unie met ingang van 15 juni 2017 mogelijk zouden maken.

(8)

In het bijzonder kan de huidige werking van de wholesaleroamingmarkten een negatieve invloed hebben op de concurrentie en investeringen in de binnenlandse markten van binnenlandse exploitanten als gevolg van wholesaleroamingtarieven die in vergelijking met de binnenlandse retailprijzen voor eindgebruikers buitensporig zijn. Dit geldt met name voor kleinere exploitanten, mobiele virtuele netwerkexploitanten (MVNO's) of nettozenders, waardoor roaming tegen thuistarief structureel niet houdbaar is.

(9)

De werking van de wholesaleroamingmarkt moet zodanig zijn dat de exploitanten alle kosten van de levering van gereguleerde wholesaleroamingdiensten, met inbegrip van gezamenlijke en gemeenschappelijke kosten, kunnen dekken. Hierdoor worden prikkels om in bezochte netwerken te investeren in stand gehouden en komt het niet tot verstoring van de binnenlandse concurrentie op de bezochte markten als gevolg van reguleringsarbitrage door exploitanten die maatregelen inzake toegang tot wholesaleroaming gebruiken om de concurrentie aan te gaan op binnenlandse bezochte markten.

(10)

Gezien de geconstateerde belemmeringen moeten de huidige maatregelen die van toepassing zijn op de wholesaleroamingmarkten worden gewijzigd, zodat het niveau van wholesaleroamingtarieven de houdbare levering van roaming tegen thuistarief in de Unie mogelijk maakt.

(11)

Om efficiëntere, meer geïntegreerde en meer concurrerende markten voor roamingdiensten mogelijk te maken, moeten exploitanten, wanneer zij onderhandelen over toegang tot wholesaleroaming met als doel de levering van retailroamingdiensten, over het alternatief beschikken om overeenstemming te bereiken over innovatieve regelingen inzake wholesaleprijsstelling die niet rechtstreeks verband houden met daadwerkelijk gebruikte volumes, zoals vaste bedragen, voorafgaande verplichtingen of capaciteitsgebaseerde overeenkomsten, of prijsstellingsregelingen waarbij rekening wordt gehouden met de variatie van de vraag gedurende het jaar. De onderhandelende partijen moeten daarom kunnen afspreken dat zij gedurende de looptijd van de wholesaleroamingovereenkomsten geen maximale gereguleerde wholesaleroamingtarieven toepassen. In dat geval zou geen van de partijen naderhand mogen verzoeken om toepassing van de in Verordening (EU) nr. 531/2012 vastgestelde volumegebaseerde maximale wholesaletarieven naargelang het daadwerkelijke gebruik. Dit alternatief mag geen afbreuk doen aan de verplichtingen betreffende de levering van gereguleerde retailroamingdiensten overeenkomstig die verordening.

(12)

De voorwaarden die kunnen worden opgenomen in de referentieoffertes om ervoor te zorgen dat exploitanten van mobiele netwerken permanente roaming of afwijkend gebruik of misbruik van toegang tot wholesaleroaming kunnen voorkomen, moeten worden verduidelijkt. Met name wanneer de exploitant van het bezochte netwerk gegronde redenen heeft om te oordelen dat er sprake is van permanente roaming door een aanzienlijk percentage klanten van de roamingaanbieder of dat er sprake is van afwijkend gebruik of misbruik van toegang tot wholesaleroaming, moet van de roamingaanbieder — op geaggregeerde wijze en in volledige overeenstemming met de uniale en nationale voorschriften inzake gegevensbescherming — informatie kunnen worden verlangd waaruit blijkt of een aanzienlijk percentage klanten van de roamingaanbieder zich in een toestand van permanente roaming bevindt dan wel of er sprake is van afwijkend gebruik of misbruik van toegang tot wholesaleroaming, zoals informatie over het percentage klanten met een gering binnenlands verbruik ten opzichte van het roamingverbruik. Bovendien mogen wholesaleroamingovereenkomsten alleen ter voorkoming van permanente roaming of afwijkend gebruik of misbruik van toegang tot wholesaleroaming worden beëindigd indien minder strenge maatregelen niet volstonden om deze situatie aan te pakken. Voor die beëindiging moet de voorafgaande toestemming zijn verkregen van de nationale regelgevende instantie van de exploitant van het bezochte netwerk, waarbij zoveel mogelijk rekening wordt gehouden met de opinie van het Orgaan van Europese regelgevende instanties voor elektronische communicatie (Berec) indien het is geraadpleegd. Minder strenge maatregelen zouden kunnen bestaan uit het vaststellen van hogere wholesaletarieven, die de maximale, in deze verordening vastgelegde wholesaletarieven niet overschrijden, voor hoeveelheden die groter zijn dan een in de overeenkomst nader bepaalde hoeveelheid. Dergelijke hogere wholesaletarieven moeten vooraf worden vastgesteld, of vanaf het ogenblik waarop de exploitant van het bezochte netwerk heeft vastgesteld en aan de exploitant van het thuisnetwerk heeft meegedeeld dat, op grond van objectieve criteria, er sprake is van permanente roaming door een aanzienlijk percentage klanten van de roamingaanbieder of van afwijkend gebruik of misbruik van toegang tot wholesaleroaming. Minder strenge maatregelen kunnen ook bestaan uit de toezegging door de exploitant van het thuisnetwerk om zijn beleid inzake redelijk gebruik dat geldt voor zijn klanten aan te passen of te herzien overeenkomstig de gedetailleerde voorschriften die zijn vastgesteld krachtens artikel 6 quinquies van Verordening (EU) nr. 531/2012, of uit de mogelijkheid voor de exploitant van het bezochte netwerk om te verzoeken om herziening van de wholesaleroamingovereenkomst. Met het oog op transparantie moet de nationale regelgevende instantie informatie betreffende verzoeken om toestemmingen om wholesaleroamingovereenkomst te beëindigen openbaar maken, met inachtneming van de vertrouwelijkheidsvereisten inzake bedrijfsgegevens.

(13)

Wat de voorschriften inzake wholesaletarieven betreft, moeten regelgevende verplichtingen op Unieniveau worden gehandhaafd, aangezien eender welke maatregel die roaming tegen thuistarief in de hele Unie mogelijk maakt zonder rekening te houden met het niveau van de wholesalekosten in verband met de levering van wholesaleroamingdiensten, tot verstoring op de interne markt voor roamingdiensten kan leiden en de concurrentie hierdoor niet wordt aangemoedigd. Passende wholesaletarieven moeten duurzame concurrentie bevorderen, onder meer voor nieuwe spelers op de markt, kleine en middelgrote ondernemingen en startende ondernemingen.

(14)

De maximale wholesaletarieven moeten als preventief niveau dienen en moeten ervoor zorgen dat de exploitanten hun kosten, met inbegrip van gezamenlijke en gemeenschappelijke kosten, kunnen dekken. Bovendien moet hierdoor de wijdverbreide, houdbare levering van roaming tegen thuistarief mogelijk worden gemaakt, waarbij de exploitanten over een marge moeten beschikken om commerciële onderhandelingen te voeren.

(15)

Bij de beoordeling van de kostenramingen voor de levering van wholesaleroamingdiensten, met inbegrip van gezamenlijke en gemeenschappelijke kosten, is gebruikgemaakt van verschillende bronnen. Een van die bronnen was een algemeen kostenmodel voor wholesaleroamingdiensten dat nationale gegevens omvat en is gebaseerd op de methode die de nationale reguleringsinstanties gebruiken om overeenkomstig de Uniewetgeving maximale mobiele afgiftetarieven te bepalen. Een tweede bron bestond uit alternatieve kostenramingen op basis van samenhangende benaderingen in de hele Unie betreffende de regulering van nationale mobiele afgiftetarieven. Verder is bij de beoordeling gebruikgemaakt van de huidige wholesaleroamingtarieven voor ongelijk verkeer in de Unie en van gegevens betreffende de huidige wholesaletoegangstarieven op binnenlandse markten.

(16)

Voor de kostenramingen is rekening gehouden met de potentiële impact van het seizoensgebonden karakter van roamingverkeer op de totale kosten van de levering van wholesaleroamingdiensten op nationaal niveau. In dergelijke ramingen zijn de compenserende effecten opgenomen waardoor elke potentiële stijging van de kosten door de seizoensgebondenheid van roamingverkeer wordt beperkt. Een toename van de binnenlandse vraag houdt met name voor gegevensdiensten in dat elke seizoensgebonden piek in een bepaald jaar naar verwachting in het volgende jaar of de volgende jaren wordt overtroffen door de totale binnenlandse vraag. Aangezien bij de dimensionering van terrestrische openbare mobielecommunicatienetwerken rekening is gehouden met die algemene opwaartse trend als gevolg van de binnenlandse vraag, is het onwaarschijnlijk dat een piek in de totale netwerkvraag door seizoensgebonden roamingstromen hogere dimensioneringskosten voor mobiele netwerken tot gevolg heeft. Voor gesprekken is de vraag stabieler, waardoor seizoensgebonden roamingpieken in sommige lidstaten een impact op de totale dimensioneringskosten voor netwerken kunnen hebben. Dergelijke lokale seizoensgebonden pieken in het verkeer worden evenwel waarschijnlijk ook veroorzaakt door de verplaatsing van binnenlandse gebruikers naar toeristische gebieden, en worden enigszins beperkt door het compenserende effect van gebruikers van roamingdiensten op het capaciteitsgebruik in stedelijke gebieden tijdens de zomervakantie.

(17)

Het gebruik van datadiensten neemt snel toe in de Unie en wereldwijd. De invoering van roaming tegen thuistarief vanaf 15 juni 2017 moet ertoe bijdragen dat dit gebruik toeneemt in de roamingcontext, met als gevolg een aanzienlijke verlaging van de prijs per verzonden en ontvangen data. Om rekening te houden met het toenemende gebruik van datadiensten en de verlaging van de prijs per verzonden en ontvangen data, moet het maximale wholesaletarief voor gereguleerde dataroamingdiensten jaarlijks dalen en worden vastgesteld in euro per gigabyte, waarbij een gigabyte gelijk is aan 1 000 megabyte. Bij de vaststelling van het maximale wholesaletarief voor gereguleerde dataroamingdiensten is rekening gehouden met alle toegangsonderdelen die noodzakelijk zijn om de levering van roamingdiensten mogelijk te maken, met inbegrip van de doorgiftekosten voor het leveren van gegevensverkeer naar een knooppunt dat door de exploitant van het thuisnetwerk wordt bepaald.

(18)

Er moet rekening worden gehouden met het dienstenpakket dat elke aanbieder van wholesaleroamingdiensten levert en met hun verwachte verkeersvolumes wat betreft de preventieve rol die wholesaleroamingtarieven spelen bij het verwezenlijken van de tweeledige doelstelling met betrekking tot het waarborgen dat de aanbieders van wholesaleroamingdiensten alle relevante kosten kunnen dekken en dat niet-houdbaarheid van roaming tegen thuistarief een uitzondering blijft.

(19)

De bestaande maximale wholesaletarieven voor gesprekken, sms'en en dataroamingdiensten moeten daarom aanzienlijk worden verlaagd.

(20)

De nationale reguleringsinstanties moeten bij de controle van en het toezicht op de toepassing van Verordening (EU) nr. 531/2012 de vertrouwelijkheid van bedrijfsgegevens waarborgen en de ontwikkelingen op de wholesaleroamingmarkten volgen. In dat verband moeten de reguleringsinstanties ook bevoegd zijn om informatie op te vragen betreffende wholesaleroamingovereenkomsten op basis waarvan de maximale wholesaleroamingtarieven niet worden toegepast. Tevens moeten die instanties bevoegd zijn informatie op te vragen over de vaststelling en toepassing van voorwaarden in wholesaleroamingovereenkomsten die zijn gericht op het voorkomen van permanente roaming en afwijkend gebruik of misbruik van toegang tot wholesaleroaming voor andere doeleinden dan de levering van gereguleerde roamingdiensten aan de klanten van roamingaanbieders tijdens reizen binnen de Unie.

(21)

De specifieke prijsregulering die van toepassing is op wholesaleroamingdiensten houdt in dat in de Unie een algeheel plafond voor een samengesteld product geldt, waartoe ook andere toegang tot wholesaleroaming- en interconnectie-inputs kunnen behoren, waaronder met name inputs die aan nationale of eventueel grensoverschrijdende regulering zijn onderworpen. De verschillen in de Unie wat betreft de regulering van die inputs zullen naar verwachting afnemen, met name door mogelijke aanvullende maatregelen die overeenkomstig Richtlijn 2002/21/EG van het Europees Parlement en de Raad (Kaderrichtlijn) (5) kunnen worden genomen en die zijn gericht op het waarborgen van meer samenhang ten aanzien van reguleringsbenaderingen. Bij de behandeling van geschillen tussen exploitanten van bezochte netwerken en andere exploitanten over de tarieven van deze gereguleerde inputs die noodzakelijk zijn voor de levering van wholesaleroamingdiensten, moet rekening worden gehouden met de opinie van Berec, wanneer het is geraadpleegd, in overeenstemming met de specifieke, op roaming toepasselijke regelgevende verplichtingen, met de Kaderrichtlijn en met de Richtlijnen 2002/19/EG (6), 2002/20/EG (7) en 2002/22/EG (8) van het Europees Parlement en de Raad.

(22)

De werking van de wholesaleroamingmarkten en hun wisselwerking met de retailroamingmarkten moet gecontroleerd en regelmatig geëvalueerd worden, waarbij rekening moet worden gehouden met de ontwikkelingen op het vlak van de concurrentie en de technologie alsmede met verkeersstromen. Hiertoe moet de Commissie uiterlijk op 15 december 2018 bij het Europees Parlement en de Raad een tussentijds verslag indienen met een overzicht van de effecten van de afschaffing van retailroamingtoeslagen, waarbij rekening wordt gehouden met relevante Berec-rapporten. Vervolgens moet de Commissie bij het Europees Parlement en de Raad tweejaarlijkse verslagen indienen. Het eerste dergelijke verslag moet uiterlijk 15 december 2019 worden ingediend. In haar tweejaarlijkse verslagen moet de Commissie met name nagaan of roaming tegen thuistarief een impact heeft op de evolutie van de tariefregelingen die op de retailmarkten beschikbaar zijn. Hiervoor moet enerzijds worden nagegaan of tariefregelingen worden aangeboden met uitsluitend binnenlandse diensten, zonder retailroamingdiensten, wat de doelstelling zelf van roaming tegen thuistarief ondermijnt, en anderzijds of er sprake is van een mindere beschikbaarheid van regelingen met een vast tarief, wat ook een verlies kan opleveren voor de consumenten en de doelstellingen van de digitale interne markt kan ondermijnen. In haar tweejaarlijkse verslagen moet de Commissie in het bijzonder nagaan in welke mate uitzonderlijke retailroamingtoeslagen zijn toegestaan door de nationale regelgevende instanties, of exploitanten van het thuisnetwerk hun binnenlandse tariefmodel kunnen behouden en of exploitanten van bezochte netwerken de effectief gemaakte kosten van de levering van gereguleerde wholesaleroamingdiensten kunnen dekken. Om dergelijke verslaglegging mogelijk te maken en vervolgens te kunnen beoordelen hoe de roamingmarkten zich aanpassen aan voorschriften betreffende roaming tegen thuistarief, moeten voldoende gegevens worden verzameld over de werking van die markten nadat die voorschriften ten uitvoer zijn gelegd.

(23)

Om de ontwikkelingen op het gebied van de concurrentie op Uniebrede roamingmarkten te beoordelen en om regelmatig verslag uit te brengen over wijzigingen van daadwerkelijke wholesaleroamingtarieven voor ongelijk verkeer tussen aanbieders van roamingdiensten, moet Berec gegevens verzamelen over de daadwerkelijke tarieven die respectievelijk voor gelijk en ongelijk verkeer worden toegepast. Verder moet Berec gegevens verzamelen over gevallen waarin partijen bij een wholesaleroamingovereenkomst hebben afgezien van de toepassing van maximale wholesaleroamingtarieven of waarin zij maatregelen op wholesaleniveau hebben getroffen die zijn gericht op het voorkomen van permanente roaming of afwijkend gebruik of misbruik van toegang tot wholesaleroaming voor andere doeleinden dan de levering van gereguleerde roamingdiensten aan de klanten van roamingaanbieders tijdens hun periodieke reizen binnen de Unie. Op basis van de verzamelde gegevens brengt Berec regelmatig verslag uit over de verhouding tussen retailprijzen, wholesaletarieven en wholesalekosten voor roamingdiensten.

(24)

De Commissie, Berec en de nationale regelgevende instanties moeten de vertrouwelijkheid van bedrijfsgegevens volledig waarborgen bij de uitwisseling van informatie met het oog op de beoordeling en bewaking van en het toezicht op de toepassing van Verordening (EU) nr. 531/2012. Naleving van de vertrouwelijkheidsvereisten van bedrijfsgegevens mag de nationale regelgevende instanties bijgevolg niet verhinderen tijdig vertrouwelijke informatie voor dergelijke doeleinden te kunnen uitwisselen.

(25)

Verordening (EU) nr. 531/2012 moet daarom dienovereenkomstig worden gewijzigd.

(26)

Aangezien de doelstellingen van deze verordening niet voldoende door de lidstaten afzonderlijk kunnen worden verwezenlijkt, omdat nationale maatregelen niet kunnen waarborgen dat de voorschriften betreffende wholesaleroamingmarkten in overeenstemming zijn met de Unievoorschriften inzake retailroamingdiensten, maar gezien de grensoverschrijdende effecten van nationale wholesaleroamingmarkten op de levering van retailroamingdiensten binnen de Unie beter op Unieniveau kunnen worden verwezenlijkt, kan de Unie, overeenkomstig het in artikel 5 van het Verdrag betreffende de Europese Unie neergelegde subsidiariteitsbeginsel, maatregelen nemen. Overeenkomstig het in hetzelfde artikel neergelegde evenredigheidsbeginsel gaat deze verordening niet verder dan nodig is om deze doelstellingen te verwezenlijken.

(27)

Deze verordening eerbiedigt de grondrechten en neemt de beginselen in acht die met name in het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie zijn erkend,

1)

Artikel 3 wordt als volgt gewijzigd:

2)

In artikel 7 worden de leden 1 en 2 vervangen door:

„1.   Met ingang van 15 juni 2017 mag het gemiddelde wholesaletarief dat de exploitant van het bezochte netwerk in rekening mag brengen aan de roamingaanbieder voor de levering van een gereguleerd roaminggesprek dat op dat bezochte netwerk is opgebouwd, inclusief onder meer de kosten voor opbouw, doorgifte en afgifte, niet meer bedragen dan een preventief plafond van 0,032 EUR per minuut. Dat maximale wholesaletarief blijft, onverminderd artikel 19, tot en met 30 juni 2022 gehandhaafd op 0,032 EUR.

2.   Het in lid 1 bedoelde gemiddelde wholesaletarief wordt tussen elke twee willekeurige exploitanten toegepast, en wordt berekend over een tijdvak van twaalf maanden of over elk korter resterend tijdvak tot het eind van de periode waarin het in lid 1 bedoelde maximale gemiddelde wholesaletarief wordt toegepast, of voor 30 juni 2022.”.

3)

Artikel 9, lid 1, wordt vervangen door:

„1.   Met ingang van 15 juni 2017 mag het gemiddelde wholesaletarief dat de exploitant van het bezochte netwerk aan de roamingaanbieder mag berekenen voor de levering van een gereguleerd roaming-sms-bericht dat geïnitieerd wordt op dat bezochte netwerk, niet meer bedragen dan een preventief plafond van 0,01 EUR per sms-bericht en wordt, onverminderd artikel 19, tot en met 30 juni 2022 gehandhaafd op 0,01 EUR.”.

4)

Artikel 12, lid 1, wordt vervangen door:

„1.   Met ingang van 15 juni 2017 mag het gemiddelde wholesaletarief dat de exploitant van het bezochte netwerk aan de roamingaanbieder mag berekenen voor de levering van gereguleerde dataroamingdiensten door middel van dat bezochte netwerk, niet meer bedragen dan een preventief plafond van 7,70 EUR per gigabyte verzonden en ontvangen data. Dat maximale wholesaletarief daalt tot 6,00 EUR per gigabyte op 1 januari 2018, tot 4,50 EUR per gigabyte op 1 januari 2019, tot 3,50 EUR per gigabyte op 1 januari 2020, tot 3,00 EUR per gigabyte op 1 januari 2021 en tot 2,50 EUR per gigabyte op 1 januari 2022. Het wordt, onverminderd artikel 19, tot en met 30 juni 2022 gehandhaafd op 2,50 EUR per gigabyte verzonden en ontvangen data.”.

5)

Artikel 16 wordt als volgt gewijzigd:

6)

Aan artikel 17, lid 1, wordt de volgende alinea toegevoegd:

„Geschillen tussen exploitanten van bezochte netwerken en andere exploitanten over tarieven die worden toegepast op noodzakelijke inputs voor de levering van gereguleerde wholesaleroamingdiensten kunnen krachtens artikel 20 of artikel 21 van de kaderrichtlijn worden voorgelegd aan de bevoegde nationale regelgevende instantie of instanties. In een dergelijk geval kan Berec worden geraadpleegd door de bevoegde nationale regelgevende instantie of instanties met betrekking tot de overeenkomstig de kaderrichtlijn, de specifieke richtlijnen of deze verordening te ondernemen actie om het geschil te beslechten. Wanneer Berec werd geraadpleegd, wachten de nationale regelgevende instantie of instanties de opinie van Berec af voordat actie wordt ondernomen om het geschil te beslechten.”.

7)

Artikel 19 wordt als volgt gewijzigd: