Zasada pomocniczości

 

STRESZCZENIE DOKUMENTU:

Artykuł 5 Traktatu o Unii Europejskiej – Postanowienia wspólne – Zasady pomocniczości oraz proporcjonalności

Protokół (nr 2) do Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej w sprawie stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności

Protokół (nr 1) w sprawie roli parlamentów narodowych w Unii Europejskiej

JAKIE SĄ CELE ARTYKUŁU I PROTOKOŁÓW?

• Artykuł 5(3) Traktatu o Unii Europejskiej ustanawia zasadę pomocniczości. Zasada ta jest podstawą funkcjonowania Unii Europejskiej (UE), a ściślej ujmując procesu wspólnego podejmowania decyzji na szczeblu UE. W szczególności określa, kiedy Unia Europejska ma kompetencje do stanowienia prawa. Opisana jest wraz z dwiema innymi zasadami, które także uznawane są za niezbędne do wspólnego podejmowania decyzji. Są to zasady przyznania oraz proporcjonalności.
• Na mocy traktatu lizbońskiego dokonano zmian w zasadzie pomocniczości (pierwotnie wprowadzonej na mocy Traktatu z Maastricht), polegających na wprowadzeniu mechanizmów kontrolnych w celu monitorowania jej stosowania:
  • Protokół (numer 2) w sprawie stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności dodatkowo opisuje sposób stosowania zasady pomocniczości;
  • Protokół (nr 1) w sprawie roli parlamentów narodowych w Unii Europejskiej w procesie podejmowania decyzji.

KLUCZOWE ZAGADNIENIA

Definicja pomocniczości

• Zasada pomocniczości ma na celu określenie odpowiedniego poziomu interwencji w dziedzinach kompetencji dzielonych między UE a państwami członkowskimi UE. Dotyczy to działań na szczeblu unijnym, krajowym lub regionalnym. W każdym z przypadków UE może interweniować tylko wówczas, jeśli jest w stanie działać skuteczniej niż państwa członkowskie odpowiednio na szczeblu krajowym lub lokalnym.
• Protokół (nr 2) w sprawie stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności wymienia następujące trzy kryteria, na podstawie których można ocenić, czy interwencja na szczeblu UE jest konieczna.
  • Czy działanie prezentuje wymiar międzynarodowy i nie może być uregulowane przez państwa członkowskie UE?
  • Czy działanie narodowe lub brak działania mogą być niezgodne z wymogami traktatu?
  • Czy działanie na szczeblu UE może być szczególnie korzystne?
• Zasada pomocniczości ma na celu także zbliżenie UE i obywateli poprzez zagwarantowanie, że w razie konieczności działania zostaną podjęte także na szczeblu lokalnym.

Uzupełnianie się zasad przyznania i proporcjonalności

• Artykuł 5 Traktatu o Unii Europejskiej ustanawia podział kompetencji między UE a jej państwami członkowskimi. Najpierw opisuje zasadę przyznania, zgodnie z którą UE dysponuje jedynie kompetencjami przyznanymi jej w traktatach.
• Pomocniczość i proporcjonalność są zasadami wynikającymi z zasady przyznania. Określają, w jakim stopniu UE może wykonywać swoje kompetencje przyznane jej w traktatach.
• Zgodnie z zasadą proporcjonalności środki wprowadzone przez UE na realizację celów postawionych przez traktaty nie mogą przekraczać granic konieczności.
• Dlatego UE może podjąć działania w dziedzinie politycznej tylko wtedy, gdy:
  • działanie to jest jedną z kompetencji udzielonych UE w traktatach (zasada przyznania);
  • w ramach kompetencji dzielonych z państwami członkowskimi szczebel UE jest najodpowiedniejszy do osiągnięcia celów wyznaczonych w traktatach (zasada pomocniczości);
  • treść i forma działania nie przekraczają granic konieczności dla osiągnięcia celów wyznaczonych w traktatach (zasada proporcjonalności).

Monitorowanie zasady pomocniczości

Traktat lizboński zreformował ten protokół, aby poprawić i wzmocnić kontrolę.

• Mechanizmy monitorowania zasady pomocniczości zostały wprowadzone na mocy Protokołu (nr 2) w sprawie stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności oraz Protokołu (nr 1) w sprawie roli parlamentów narodowych w UE.
• Protokół (nr 2) wprowadzony pierwotnie wraz z traktatem z Amsterdamu zakłada przestrzeganie pewnych zobowiązań w czasie przygotowywania projektów ustawodawczych. W związku z tym, przed zaproponowaniem aktów prawnych, z wyjątkiem wyjątkowo pilnych przypadków, Komisja Europejska musi przeprowadzić szerokie konsultacje, a w stosownych przypadkach wziąć pod uwagę regionalny i lokalny wymiar planowanych działań. Konsultacje te umożliwiają Komisji zgromadzenie opinii instytucji krajowych i lokalnych oraz społeczeństwa obywatelskiego dotyczących przydatności danego wniosku ustawodawczego, w szczególności mając na względzie zasadę pomocniczości.
• Protokół ten zobowiązuje także Komisję do załączenia do projektów aktów ustawodawczych szczegółowego dokumentu wykazującego, że zasady pomocniczości i proporcjonalności są przestrzegane.

Na mocy Protokołu (nr 1) traktat lizboński wprowadził kolejną reformę polegającą na ścisłym powiązaniu parlamentów narodowych z monitorowaniem zasady pomocniczości. Parlamenty narodowe sprawują teraz podwójną kontrolę opartą na następujących zasadach:

• Mają prawo do wyrażenia sprzeciwu podczas opracowywania projektów. Mogą odesłać wniosek do Komisji, jeśli uznają, że zasada pomocniczości nie jest zachowana.
• Mogą skierować skargę na akt ustawodawczy do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, jeśli uznają, że zasada pomocniczości nie jest przestrzegana.

Do sprawowania kontroli nad przestrzeganiem zasady pomocniczości traktat lizboński włącza także Komitet Regionów Unii Europejskiej. Podobnie jak parlamenty narodowe, Komitet może wnieść do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej skargę na akt ustawodawczy naruszający zasadę pomocniczości.

Każdego roku Komisja przygotowuje roczne sprawozdanie na temat stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności oraz stosunków z parlamentami narodowymi, a w ramach wdrażania inicjatywy na rzecz lepszych uregulowań prawnych publikuje roczne sprawozdania na temat pomocniczości i proporcjonalności.

GŁÓWNE DOKUMENTY

Wersja skonsolidowana Traktatu o Unii Europejskiej – Tytuł I – Postanowienia wspólne – Artykuł 5 (dawny artykuł 5 TWE) (Dz.U. C 202 z 7.6.2016, s. 18).

Wersja skonsolidowana Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej – Protokół (nr 2) w sprawie stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności (Dz.U. C 202 z 7.6.2016, s. 206-209).

Wersja skonsolidowana Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej – Protokół (nr 1) w sprawie roli parlamentów narodowych w Unii Europejskiej (Dz.U. C 202 z 7.6.2016, s. 203-205).

DOKUMENTY POWIĄZANE

Sprawozdanie Komisji: Sprawozdanie roczne za rok 2020 w sprawie stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności oraz w sprawie stosunków z parlamentami narodowymi (COM(2021) 417 final, 23.7.2021).

Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów: „Program UE – Lepsze wyniki dzięki lepszemu stanowieniu prawa” (COM(2015) 215 final, 19.5.2015).

Ostatnia aktualizacja: 17.05.2024