15.1.2013   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 11/21

1.1

EKES z zadowoleniem i wielką nadzieją przyjmuje środki podjęte ostatnio przez Komisję Europejską, Parlament Europejski, Radę, inne organy UE oraz państwa członkowskie w celu zapewnienia włączenia społecznego i integracji europejskich Romów, zwłaszcza zaś strategię ramową Komisji Europejskiej i przyjęcie przez państwa członkowskie krajowych strategii integracji Romów.

1.2

Równocześnie Komitet zwraca uwagę, że „takie wspólne wysiłki nie pozwoliły w decydujący sposób zaradzić dyskryminacji, której doświadczają Romowie, ani nie poprawiły ich jakości życia czy też ich możliwości”.

1.3

Już w poświęconej tej sprawie opinii rozpoznawczej (1) z 2011 r. EKES wyraził zaniepokojenie w kwestii poparcia organizacji społeczeństwa obywatelskiego i organizacji Romów dla krajowych strategii integracji Romów i przedstawił szereg zaleceń.

1.4

Wnioski zleconej przez EKES analizy przeprowadzonej w 27 państwach członkowskich – pokrywające się z wnioskami badań zrealizowanych przez Koalicję na rzecz Europejskiej Polityki dotyczącej Romów (ERPC) oraz inne organizacje społeczne – wskazują, że wśród rzeczników społeczności romskiej oraz wśród organizacji społeczeństwa obywatelskiego i ich przedstawicieli panuje nie tylko poważny deficyt informacji i ogólne niezadowolenie, lecz także powszechna frustracja i nieufność. Okazuje się, że krajowe strategie integracji Romów nie spełniły rosnących oczekiwań i autentycznej nadziei Romów, że mogłyby one rzeczywiście przyczynić się do znacznej poprawy ich integracji społecznej.

1.5

Instrumenty i zasoby dostępne w celu realizacji celów tych krajowych strategii nie wydają się wystarczające, aby zrównoważyć trwały negatywny wpływ dyskryminacji i wykluczenia na jakość życia obywateli pochodzenia romskiego i na ich szanse w społeczeństwie. Komitet zwraca zatem uwagę, że istotne jest koordynowanie strategii politycznych i zapewnienie zasobów na miarę realizowanych celów.

1.6

Komitet jest zdania, że planowanie i wdrażanie krajowych strategii integracji Romów zawsze powinno być oparte na prawach, tak aby zagwarantować poszanowanie praw człowieka i praw podstawowych.

1.7

Komitet uważa, że należy nadać priorytet zwalczaniu dyskryminacji we wszystkich dziedzinach życia społecznego.

1.8

EKES ponownie stwierdza, że pozytywne podejście do sytuacji społecznej Romów musi uzyskać szerszą aprobatę i że decydującym warunkiem wdrożenia polityki integracji jest zasadniczo to, aby jednostki miały siłę, narzędzia i możność, by wziąć los we własne ręce.

1.9

EKES popiera proponowane przez Komisję Europejską utworzenie sieci krajowych punktów kontaktowych ds. Romów, wyposażonej w odpowiednie kompetencje, i podkreśla, że zorganizowane społeczeństwo obywatelskie – zwłaszcza organizacje Romów i przedstawiciele grup interesów tej społeczności – musi być w pełni włączone we wszystkie fazy procesu wdrażania krajowych strategii integracji Romów (opracowywanie, realizacja, monitorowanie i ocena).

1.10

Należy trwale wzmocnić monitorowanie i ocenę tych krajowych strategii, opierając te procesy na naukowych podstawach i korzystając z pomocy niezależnych podmiotów oceniających. Konieczne jest wdrożenie systemu umożliwiającego finansowanie tych procesów.

2.1

W kwietniu 2011 r. Komisja Europejska przyjęła bardzo ważny dokument strategiczny „Unijne ramy dotyczące krajowych strategii integracji Romów do 2020 r.” (2). W komunikacie tym, po raz pierwszy w historii UE, określono główne cele strategiczne, które ściśle wiążą się z priorytetami strategii „Europa 2020”, postanowieniami Karty praw podstawowych Unii Europejskiej oraz z konkluzjami vademecum „Dziesięć wspólnych podstawowych zasad integracji Romów” (3). W komunikacie dzieli się zadania polityczne według czterech kategorii: dostęp do edukacji, zatrudnienia, służby zdrowia i zakwaterowania. Ponadto przyznaje się w nim istotne znaczenie współpracy z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego oraz organizacjami Romów. Popiera się także opracowanie i wdrożenie solidnego mechanizmu monitorowania i oceny, a zarazem wzywa się państwa członkowskie do sporządzenia i przyjęcia krajowych dokumentów strategicznych oraz przedłożenia ich Komisji Europejskiej do końca 2012 r.

2.2

W swoich konkluzjach (4) Rada popiera główne elementy komunikatu Komisji Europejskiej (5) i stwierdza, że:

„[Rada z zadowoleniem przyjmuje] komunikat Komisji […], zachęcając je [państwa członkowskie] do określenia możliwych do osiągnięcia krajowych celów […], a także do stworzenia mechanizmu monitorowania i do zwiększenia dostępności istniejących funduszy UE na rzecz projektów dotyczących włączenia społecznego Romów”; ponadto:

3.1

EKES z zadowoleniem i wielką nadzieją przyjmuje środki podjęte przez Komisję Europejską, Parlament Europejski, Radę, inne organy UE oraz państwa członkowskie na rzecz włączenia społecznego i integracji europejskich Romów, a także ich starania, które ostatnio się nasiliły.

3.2

Komitet podkreśla „zasadniczą potrzebę aktywnego zaangażowania przedstawicieli i członków grupy etnicznej i społeczności Romów w planowanie i wdrażanie polityki na każdym szczeblu (unijnym, krajowym, regionalnym i lokalnym)”.

3.3

Komitet „pragnie uczestniczyć w [monitorowaniu i] ocenianiu tej polityki ze względu na mandat udzielony mu przez społeczeństwo obywatelskie oraz jego nieodłączne powiązania z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego w państwach członkowskich. Jego celami są zaangażowanie w mediacje między instytucjami unijnymi a zorganizowanym społeczeństwem obywatelskim oraz odgrywanie roli aktywnego partnera w ramach platformy europejskiej na rzecz integracji Romów i w innych formach zorganizowanego dialogu”.

—

różne dokumenty Komisji Europejskiej dotyczące procesu opracowywania krajowych strategii i ich treści;

—

dokumenty odnoszące się do odgrywanej przez OSI roli uczestnika i obserwatora i do jego działań w zakresie rozpowszechniania informacji, przede wszystkim w nowych państwach członkowskich (7);

—

kwestionariusze ERPC;

—

raporty na temat treści strategii i procesu ich opracowywania sporządzone przez organizacje społeczeństwa obywatelskiego czynnie zajmujące się kwestiami dotyczącymi Romów, takie jak ERIO (Europejskie Centrum Informacji na temat Romów) czy Centrum Amalipe;

—

wyniki zleconej przez EKES ankiety internetowej przeprowadzonej w 27 państwach członkowskich.

5.5.1

Występuje znaczne ryzyko, że panujące obecnie w UE przychylne nastawienie do kwestii dotyczących Romów nie zostanie wykorzystane i że jego miejsce zajmie kolejna brzemienna w skutki porażka. Dlatego też Komitet uważa, że szczególnie ważne jest, by polityki publiczne były stale monitorowane i poddawane przeglądom z punktu wiedzenia krajowych strategii integracji ludności romskiej tak, by ewentualne negatywne lub wręcz zgubne skutki tych polityk nie przeważyły nad zamierzonymi w strategiach korzyściami. Należy wprowadzić skuteczne mechanizmy koordynacji i korekty tych polityk.

5.5.2

Analiza krajowych strategii integracji Romów wskazuje na niepokojące rozbieżności między stanowczym dążeniem politycznym do położenia kresu dyskryminacji i wykluczeniu społecznemu, których ofiarami są Romowie, a skutecznością dostępnych instrumentów, zasobów i mechanizmów. Komitet zaleca bardziej zdecydowane niż dotychczas sprzeciwianie się wykorzystywaniu tych kwestii w celach politycznych.

5.6.1

Komitet uważa za istotne, by krajowym strategiom integracji Romów zawsze przyświecała wizja, u której podstaw leży prawo, by zapewniały one obywatelom państw członkowskich pełne korzystanie z tych samych praw podstawowych zagwarantowanych w ustawodawstwie europejskim i w traktatach oraz w umowach międzynarodowych dotyczących praw człowieka.

5.6.2

Za priorytet należy uznać zwalczanie dyskryminacji we wszystkich dziedzinach życia społecznego. Komitet uważa, że polityka UE i państw członkowskich w zakresie zwalczania dyskryminacji powinna w jeszcze większym stopniu umożliwiać ujawnianie przypadków dyskryminacji i karanie sprawców zgodnie z europejskimi tradycjami prawnymi.

5.6.3

Koniecznie należy bronić praw człowieka przysługujących migrującej ludności romskiej i stworzyć warunki, w których byłyby one w pełni stosowane. W tym celu do praw tych trzeba włączyć prawo do edukacji i prawo do opieki zdrowotnej na odpowiednim poziomie. Zamiast prowadzić politykę wydalania Romów, należałoby w miarę możliwości ustanowić bardziej zrównoważoną politykę integracji migrantów romskich pochodzących z państw członkowskich Unii (obywateli europejskich).

5.6.4

Należy podjąć szczególne wysiłki zmierzające do tego, by integracja Romów w mediach, w środowisku szkolnym i w innych dziedzinach życia publicznego była powszechnie stosowaną praktyką. Trzeba zainicjować programy upowszechniające historię i kulturę romską, a jednocześnie uwrażliwiać na problemy, z jakimi borykają się Romowie w związku z dyskryminacją i wyłączeniem społecznym. Ważne jest, by sami Romowie uczestniczyli w procesie uświadamiania społeczeństwu ich sytuacji.

5.6.5

Należy ujawniać, w ramach spójnego podejścia, wszystkie przypadki rasizmu i ksenofobii, a w odpowiednich wypadkach stosować także sankcje prawne. Na środowiskach opiniotwórczych, zwłaszcza na elicie politycznej i medialnej, spoczywa szczególna odpowiedzialność w tej dziedzinie.

5.6.6

Trzeba wystrzegać się traktowania Romów jako przestępczej mniejszości etnicznej oraz wystrzegać się wypowiedzi, w których wiąże się ich z negatywnymi zjawiskami społecznymi (przestępczością, zachowaniami niezgodnymi z ogólnymi normami społecznymi itd.). Należy także zadbać o to, by takie wypowiedzi już w ogóle się nie pojawiały. Odnosi się to zwłaszcza do systemu sądownictwa karnego i do mediów.

5.6.7

EKES ponownie stwierdza, że należy upowszechniać pozytywne podejście do sytuacji społecznej Romów. Komitet zaleca instytucjom UE i ich sieciom podejmowanie starań, by nie ukazywać Romów i ich społeczności wyłącznie w kontekście problemów społecznych czy jako przyczyny problemów. Zachęca je raczej do nagłaśniania w Europie przypadków osób i społeczności romskich, które odniosły sukces, są wzorem awansu społecznego i integracji społecznej Romów, a zarazem afirmują swą tożsamość romską.

5.6.8

Decydującym warunkiem wdrożenia polityki integracji jest zasadniczo to, aby jednostki miały siłę, narzędzia i zdolność, by wziąć los we własne ręce. W tej sytuacji zarówno polityka w ogóle, jak i jej różne dziedziny tematyczne muszą przyczynić się do tego, by zainteresowane osoby mogły decydować – w ramach stworzonych przez praworządne państwo – o swym losie i by większość społeczeństwa była w stanie to zaakceptować dzięki wspólnocie interesów.

5.7.1

Komitet podkreśla, że społeczeństwo obywatelskie nie powinno być bierną dekoracją dla procesu wprowadzania krajowych strategii integracji Romów. Musi ono być jego czynnym podmiotem.

5.7.2

Popiera proponowane przez Komisję Europejską utworzenie sieci krajowych punktów kontaktowych ds. Romów i podkreśla, że jest to sensowne jedynie wtedy, gdy będą one dysponować właściwymi prerogatywami i odpowiednimi zasobami, zwłaszcza finansowymi. W każdym wypadku ich działalność musi przybrać formę ścisłej i zinstytucjonalizowanej współpracy z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego.

5.7.3

Wskazane jest włączenie europejskiej platformy na rzecz integracji Romów w ocenę programów strategicznych. W tym celu należy wzmocnić jej funkcjonowanie.

5.7.4

Zorganizowane społeczeństwo obywatelskie, w tym organizacje i grupy zajmujące się kwestiami romskimi, powinny w pełni uczestniczyć we wszystkich procesach związanych z krajowymi strategiami integracji Romów (planowaniu, wdrażaniu, monitorowaniu i ocenie), nie tylko na poziomie krajowym, ale także na szczeblu lokalnym i regionalnym. Podejście to musi znaleźć zastosowanie na każdym poziomie procesu decyzyjnego. Trzeba też ustanowić proces jego funkcjonowania, fora konsultacji, mechanizmy zapewniające przejrzystość działań, narzędzia i zasoby.

5.7.5

Komitet podkreśla, że należy wprowadzić politykę, która ułatwia zaangażowanie społeczne osób uważających się za członków jednej ze społeczności romskich i która uwydatnia ich integrację społeczną. W tym celu wskazane jest także ustanowienie mechanizmu wsparcia.

5.8.1

Ze względu na to, że na ogół nie przewiduje się monitorowania i oceny w ramach krajowych strategii integracji Romów w państwach członkowskich bądź działania te stanowią ich niedostatecznie dopracowany element, Komitet zaleca, by każde państwo członkowskie uzupełniło swój program w tym zakresie i określiło jednostki organizacyjne odpowiedzialne za te kwestie, a także procesy instytucjonalne, wskaźniki związane z tymi celami, metodę oceny, źródła informacji itd.

5.8.2

Krajowe strategie integracji Romów muszą również zostać poddane przeglądowi i podlegać stałemu monitorowaniu z myślą o tym, by stwierdzić, czy obejmują one ogólne i spójne polityki w odniesieniu do pięciu głównych dziedzin działań określonych w strategii ramowej, czy uzupełniają obecne niepełne ramy oraz czy zapewniają pod tym względem odpowiednie programy działania i przynależne im instrumenty finansowe.

5.8.3

Państwa członkowskie muszą doprowadzić do tego, by krajowe strategie integracji Romów były spójne z politykami rozwoju krajowego, regionalnego i lokalnego oraz by można było zahamować lub zrównoważyć skutki tych polityk szkodliwe dla celów przyświecających krajowym strategiom integracji Romów.

5.8.4

Komitet zaleca, by Komisja Europejska ustanowiła w każdym państwie członkowskim sieć niezależnych ekspertów z myślą o przeprowadzeniu rzetelnej oceny krajowych strategii integracji Romów. Ponadto zaleca, by państwa członkowskie przeznaczyły pewne środki, także w programach operacyjnych, na monitorowanie unijne i na (niezależną) ocenę przeprowadzaną przez organizacje społeczeństwa obywatelskiego. Element „monitorowanie i ocena” należy koniecznie ująć w finansowaniu programów.

5.8.5

Komitet zaleca, by obok koordynacji za pośrednictwem Eurostatu, także eksperci krajowych urzędów statystycznych opracowali zarówno wskaźniki niezbędne do monitorowania, na podstawie wiarygodnych danych, strategii dotyczących Romów, jak i ujednoliconą metodę statystyczną służącą określeniu tych wskaźników.

5.9.1

Komitet podkreśla, że należy przewidzieć środki na miarę celów przyjętych w dokumentach politycznych. Środki te powinny stanowić odrębne linie budżetowe.

5.9.2

Sytuacja kryzysowa dotyka przede wszystkim osoby w najtrudniejszej sytuacji. Z myślą o realizacji celów strategii „Europa 2020” mogą zostać wprowadzone pewne zmiany dostosowawcze, zarówno w odniesieniu do polityki dotyczącej zasobów, jak i w związku z dostosowaniem priorytetów do zmieniającej się sytuacji. Niemniej decyzje w sprawie tych drobnych zmian muszą zostać podjęte w sposób przejrzysty i w ramach procesu decyzyjnego zapewniającego konsensus wypracowany z udziałem przedstawicieli zainteresowanych osób.