Jej celem jest umożliwienie mieszkańcom Unii Europejskiej (UE) podróżowania przez granice wewnętrzne państw członkowskich UE bez kontroli lub konieczności okazania paszportów.
Otwarcie granic wewnętrznych stanowi tylko jedną stronę medalu. Druga to zapewnienie bezpieczeństwa swoim obywatelom. Obejmuje to zaostrzenie i stosowanie jednolitych kryteriów kontroli obywateli państw spoza strefy Schengen wjeżdżających do UE na wspólnej granicy zewnętrznej, rozwijanie współpracy między funkcjonariuszami straży granicznej, krajowymi organami policyjnymi i sądowymi oraz stosowanie zaawansowanych systemów wymiany informacji.
Dorobek Schengen został zmieniony, ponieważ nowe kraje przystąpiły do tego obszaru i w związku z tym, że włączono do niego nowe prawodawstwo UE.

KLUCZOWE ZAGADNIENIA

Współpraca

Współpraca z Schengen rozwinęła się z pierwotnego planu kilku rządów w pełnoprawny obszar polityki UE na kolejnych etapach.

1985. Belgia, Niemcy Zachodnie, Francja, Luksemburg i Niderlandy (pięć z ówczesnych 10 państw Europejskiego Obszaru Gospodarczego, obecnie państwa członkowskie UE) podpisują w luksemburskiej wiosce Schengen umowę w sprawie stopniowego znoszenia kontroli na granicach wewnętrznych.
1990. Te same pięć państw podpisuje konwencję z Schengen uzupełniającą umowę i ustanawiającą środki i zabezpieczenia mające na celu wprowadzenie w życie polityki braku kontroli na granicach wewnętrznych.
1995. Realizacja programu Schengen rozpoczyna się od udziału siedmiu państw członkowskich UE.
1997. Traktat z Amsterdamu wprowadził dorobek Schengen w ramy prawne UE.

Członkostwo

Począwszy od pięciu członków założycieli, strefa Schengen obejmuje obecnie wszystkie państwa członkowskie – z wyjątkiem Bułgarii, Irlandii, Cypru i Rumunii – wraz z czterema państwami należącymi do Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu: Islandii, Liechtensteinu, Norwegii i Szwajcarii.
Od dnia 1 stycznia 2023 r. zniesiono kontrole osób na wewnętrznych granicach lądowych i morskich między Chorwacją a innymi państwami strefy Schengen, a dorobek Schengen w pełni stosuje się do Chorwacji (decyzja Rady (UE) 2022/2451).

Kontrole na granicach wewnętrznych w praktyce

Każdy, niezależnie od narodowości, może przekroczyć granicę wewnętrzną w strefie Schengen bez kontroli.
Organy krajowe mogą przeprowadzać kontrole policyjne na miejscu na granicy lub na obszarach przygranicznych, jeżeli są one oparte na ogólnych informacjach i doświadczeniach i nie są systematycznymi kontrolami paszportowymi.
Osoby fizyczne są zobowiązane do posiadania pewnych dokumentów podróży, w zależności od tego, czy są obywatelami UE, członkami rodziny spoza UE czy obywatelami spoza UE.
W wyjątkowych przypadkach państwo należące do strefy Schengen może ponownie wprowadzić kontrole graniczne, początkowo na okres 30 dni, jeżeli istnieje poważne zagrożenie dla porządku publicznego lub bezpieczeństwa wewnętrznego. Musi informować inne kraje strefy Schengen, Parlament Europejski, Komisję Europejską i społeczeństwo.

Granice zewnętrzne

Strefa Schengen stopniowo zaostrza kontrole na granicach zewnętrznych, konsolidując je w jeden zestaw przepisów. Zasady te obejmują obecnie:

sposób przeprowadzania kontroli osób przekraczających granicę zewnętrzną UE zgodnie z kodeksem granicznym Schengen;
harmonizację warunków wjazdu ze wspólną polityką wizową oraz przepisami dotyczącymi wiz krótkoterminowych (do 3 miesięcy);
ściślejszą współpracę policyjną, z prawami do transgranicznego nadzoru i pościgu;
ściślejszą współpracę sądową poprzez szybszy system ekstradycji i przekazywanie wyroków karnych między jurysdykcjami.

System informacyjny Schengen (SIS)

Ta wielkoskalowa komputerowa baza danych:

wspiera kontrole granic zewnętrznych i współpracę organów ścigania między państwami należącymi do strefy Schengen;
została utworzona w 1995 r., a następnie była rozbudowywana, ostatnio w 2018 r. ze względu na nowe wyzwania związane z migracją i bezpieczeństwem;
zawiera informacje dotyczące:
- podejrzanych o przestępstwa,
- osób, które mogą nie mieć prawa wjazdu lub pobytu na terytorium UE,
- osób zaginionych,
- skradzionych, sprzeniewierzonych lub zagubionych własności;
wykorzystywana jest przez organy krajowe odpowiedzialne za:
- kontrole graniczne,
- kontrole policyjne i celne,
- dochodzenia z oskarżenia publicznego w postępowaniu karnym i dochodzenia sądowe przed wniesieniem oskarżenia,
- sprawy wizowe i dotyczące dokumentów pobytowych;
mogą być dostępne dla Europejskiej Agencji Straży Granicznej i Przybrzeżnej, Agencji Unii Europejskiej ds. współpracy w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych oraz Agencji Unii Europejskiej ds. Współpracy w zakresie Egzekwowania Prawa.

Wizowy system informacyjny (VIS)

System informacji wizowej umożliwia państwom Schengen wymianę danych wizowych, w szczególności dotyczących krótkoterminowych wniosków wizowych. Podobnie jak system informacyjny Schengen, jest on prowadzony przez Agencję Unii Europejskiej ds. Zarządzania Operacyjnego Wielkoskalowymi Systemami Informatycznymi w Przestrzeni Wolności, Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości (eu- LISA).

Warunki członkostwa

Kraje ubiegające się o przystąpienie do strefy Schengen muszą spełniać określone warunki i muszą być w stanie:

kontrolować swoje granice zewnętrzne i wydawać jednolite wizy Schengen;
współpracować z innymi krajowymi organami ścigania w celu zapewnienia wysokiego poziomu bezpieczeństwa;
stosować wspólny zestaw przepisów Schengen (znany jako dorobek Schengen), odnoszących się do takich rzeczy, jak przeprowadzanie kontroli na granicach lądowych, morskich i lotniczych, wydawanie wiz, wspieranie współpracy policyjnej i ochrona danych osobowych;
korzystać z systemu informacyjnego Schengen.

DATA WEJŚCIA W ŻYCIE

Układ z Schengen, pierwotnie obejmujący siedem państw członkowskich, wszedł w życie dnia 26 marca 1995 r., znosząc kontrole na granicach wewnętrznych.

KONTEKST

Więcej informacji:

Strefa Schengen (Komisja Europejska).

GŁÓWNE DOKUMENTY

Dorobek Schengen – Umowa między rządami państw Unii Gospodarczej Beneluksu, Republiki Federalnej Niemiec i Republiki Francuskiej w sprawie stopniowego znoszenia kontroli na wspólnych granicach (Dz.U. L 239 z 22.9.2000, s. 13–18).

DOKUMENTY POWIĄZANE

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1896 z dnia 13 listopada 2019 r. w sprawie Europejskiej Straży Granicznej i Przybrzeżnej oraz uchylenia rozporządzeń (UE) nr 1052/2013 i (UE) 2016/1624 (Dz.U. L 295 z 14.11.2019, s. 1–131).

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/817 z dnia 20 maja 2019 r. w sprawie ustanowienia ram interoperacyjności systemów informacyjnych UE w obszarze granic i polityki wizowej oraz zmieniające rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 767/2008, (UE) 2016/399, (UE) 2017/2226, (UE) 2018/1240, (UE) 2018/1726, (UE) 2018/1861 oraz decyzje Rady 2004/512/WE i 2008/633/WSiSW (Dz.U. L 135 z 22.5.2019, s. 27–84).

Kolejne zmiany rozporządzenia (UE) 2019/817 zostały włączone do tekstu pierwotnego. Tekst skonsolidowany ma jedynie wartość dokumentacyjną.

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/1860 z dnia 28 listopada 2018 r. w sprawie użytkowania Systemu Informacyjnego Schengen do celów powrotu nielegalnie przebywających obywateli państw trzecich (Dz.U. L 312 z 7.12.2018, s. 1–13).

Zobacz tekst skonsolidowany.

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/1861 z dnia 28 listopada 2018 r. w sprawie utworzenia, funkcjonowania i użytkowania Systemu Informacyjnego Schengen (SIS) w dziedzinie odpraw granicznych, zmiany konwencji wykonawczej do układu z Schengen oraz zmiany i uchylenia rozporządzenia (WE) nr 1987/2006 (Dz.U. L 312 z 7.12.2018, s. 14–55).

Zobacz tekst skonsolidowany.

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/1862 z dnia 28 listopada 2018 r. w sprawie utworzenia, funkcjonowania i użytkowania Systemu Informacyjnego Schengen (SIS) w dziedzinie współpracy policyjnej i współpracy wymiarów sprawiedliwości w sprawach karnych, zmiany i uchylenia decyzji Rady 2007/533/WSiSW oraz uchylenia rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1986/2006 i decyzji Komisji 2010/261/UE (Dz.U. L 312 z 7.12.2018, s. 56–106)

Zobacz tekst skonsolidowany.

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/1806 z dnia 14 listopada 2018 r. wymieniające państwa trzecie, których obywatele muszą posiadać wizy podczas przekraczania granic zewnętrznych, oraz te, których obywatele są zwolnieni z tego wymogu (Dz.U. L 303 z 28.11.2018, s. 39–58).

Zobacz tekst skonsolidowany.

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/1726 z dnia 14 listopada 2018 r. w sprawie Agencji Unii Europejskiej ds. Zarządzania Operacyjnego Wielkoskalowymi Systemami Informatycznymi w Przestrzeni Wolności, Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości (eu-LISA), zmiany rozporządzenia (WE) nr 1987/2006 i decyzji Rady 2007/533/WSiSW oraz uchylenia rozporządzenia (UE) nr 1077/2011 (Dz.U. L 295 z 21.11.2018, s. 99–137).

Zobacz tekst skonsolidowany.

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/399 z dnia 9 marca 2016 r. w sprawie unijnego kodeksu zasad regulujących przepływ osób przez granice (kodeks graniczny Schengen) (Dz.U. L 77 z 23.3.2016, s. 1–52).

Zobacz tekst skonsolidowany.

Rozporządzenie Rady (UE) nr 1053/2013 z dnia 7 października 2013 r. ustanawiające mechanizm oceny i monitorowania w celu weryfikacji stosowania dorobku Schengen oraz uchylające decyzję Komitetu Wykonawczego z dnia 16 września 1998 r. ustanawiającą Stały Komitet ds. Oceny i Wdrażania Schengen (Dz.U. L 295 z 6.11.2013, s. 27–37).

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 810/2009 z dnia 13 lipca 2009 r. ustanawiające Wspólnotowy Kodeks Wizowy (kodeks wizowy) (Dz.U. L 243 z 15.9.2009, s. 1–58).

Zobacz tekst skonsolidowany.

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 767/2008 z dnia 9 lipca 2008 r. w sprawie wizowego systemu informacyjnego (VIS) oraz wymiany danych między państwami członkowskimi na temat wiz krótkoterminowych (rozporządzenie w sprawie VIS) (Dz.U. L 218 z 13.8.2008, s. 60–81).

Zobacz tekst skonsolidowany.

Ostatnia aktualizacja: 16.01.2023

Top

All