Artykuł 4 TFUE przyznaje UE kompetencję do prowadzenia działań i wspólnej polityki w dziedzinie współpracy na rzecz rozwoju. Państwa UE mogą również wykonywać własne kompetencje w tym obszarze.

Głównym celem polityki rozwojowej UE jest, jak zapisano to w art. 208 TFUE, zmniejszenie ubóstwa, a docelowo jego likwidacja. Ponadto zgodnie z art. 208 UE i państwa UE szanują zobowiązania, na które wyraziły zgodę w ramach Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ) i innych właściwych organizacji międzynarodowych.

Polityka rozwojowa UE realizuje także cele działań zewnętrznych UE, zwłaszcza te określone w art. 21 ust. 2 lit. d) Traktatu o Unii Europejskiej (TUE), które odnoszą się do wspierania trwałego rozwoju gospodarczego, społecznego oraz środowiskowego krajów rozwijających się, z uwzględnieniem nadrzędnego celu, jakim jest likwidacja ubóstwa.

W art. 21 ust. 2 TUE wskazano, że polityka rozwojowa przyczynia się także do wspierania m.in. demokracji, państwa prawnego i praw człowieka; do utrzymania pokoju i zapobiegania konfliktom; do poprawy stanu środowiska i zrównoważonego zarządzania światowymi zasobami naturalnymi; do niesienia pomocy narodom, krajom i regionom dotkniętym klęskami żywiołowymi lub katastrofami spowodowanymi przez człowieka oraz do wspierania systemu międzynarodowego opartego na silniejszej współpracy wielostronnej i na dobrych rządach na poziomie światowym.

KLUCZOWE ZAGADNIENIA

Zobowiązania globalne

UE jako ważniejszy podmiot globalny

UE zamierza wykorzystać wszystkie środki dostępne na szczeblu UE i państw UE, aby dążyć do stworzenia bardziej bezpiecznego i dobrze prosperującego świata. Proces wdrażania globalnej strategii UE na rzecz polityki zagranicznej i bezpieczeństwa rozpoczął się w pełni w 2017 r. W strategii tej określono podstawowe interesy UE oraz zasady dotyczące jej zaangażowania, a także nakreślono wizję bardziej wiarygodnej, odpowiedzialnej i elastycznej UE. Cele zrównoważonego rozwoju ONZ mają stanowić elementy przekrojowe w ramach wdrażania globalnej strategii UE.

W ujęciu łącznym UE i państwa UE są największymi darczyńcami oficjalnej pomocy rozwojowej (ODA). Europejski Fundusz Rozwoju (EFR) to główny instrument UE służący zapewnianiu pomocy rozwojowej 79 państwom Afryki, Karaibów i Pacyfiku (AKP) oraz krajom i terytoriom zamorskim na mocy umowy z Kotonu.

Dzięki Instrumentowi Finansowania Współpracy na rzecz Rozwoju UE zamierza zmniejszyć ubóstwo w krajach rozwijających się, a także promować zrównoważony rozwój gospodarczy, społeczny i środowiskowy, jak również demokrację, państwo prawa, prawa człowieka i dobre rządy.

Agenda na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030 i Europejski konsensus w sprawie rozwoju

Agenda na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030, w której zawarto 17 celów zrównoważonego rozwoju, została przyjęta przez 193 państwa członkowskie ONZ w 2015 r. Dokument ten stanowi nowe globalne ramy mające na celu eliminację ubóstwa i zrównoważony rozwój całego świata w perspektywie 2030 r.

W przyjętym w 2017 r. nowym europejskim konsensusie w sprawie rozwoju UE określiła, działając zgodnie z globalną strategią UE, zasady, jakich instytucje UE i państwa UE mają przestrzegać przy współpracy z krajami rozwijającymi się z myślą o osiągnięciu celów Agendy na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030, Programu działań z Addis Abeby, który został uzgodniony przez ONZ w 2015 r., a także porozumienia klimatycznego z Paryża.

Konsensus dostosowuje podejmowane przez UE działania w dziedzinie rozwoju do celów zrównoważonego rozwoju. Opiera się on na pięciu filarach Agendy 2030, jakimi są ludzie, planeta, dobrobyt, pokój i partnerstwo.

Finansowanie zrównoważonego rozwoju

UE jest stroną Programu działań z Addis Abeby, tj. planu uzgodnionego przez 193 państwa członkowskie ONZ podczas trzeciej Konferencji ONZ w sprawie Finansowania Rozwoju. Stanowi on integralną część Agendy 2030 i określa nowy paradygmat wdrażania polegający na skutecznym wykorzystaniu środków finansowych i niefinansowych, nadający pierwszorzędne znaczenie działaniom krajowym i rozsądnym politykom. Obejmuje on następujące obszary działania:

krajowe środki publiczne,
działalność prywatnych przedsiębiorstw i finansowanie prywatne na szczeblu krajowym i międzynarodowym,
międzynarodowa współpraca na rzecz rozwoju,
handel międzynarodowy jako motor rozwoju,
zadłużenie i zdolność obsługi zadłużenia,
kwestie systemowe,
nauka, technika, innowacyjność i budowanie zdolności.

Plan inwestycji zewnętrznych

Aby osiągnąć cele zrównoważonego rozwoju oraz wykorzystać inwestycje publiczne i prywatne, UE ustanowiła w 2017 r. Europejski Fundusz na rzecz Zrównoważonego Rozwoju (EFZR) i gwarancję EFZR. Stanowią one element Europejskiego planu inwestycji zewnętrznych, który dotyczy wyzwań w zakresie zrównoważonego rozwoju, jakie dotykają Afrykę Subsaharyjską, a także przemian realizowanych w drodze reform w krajach objętych unijną polityką sąsiedztwa.

Zastąpienie umowy z Kotonu

Obecnie toczą się negocjacje, których celem jest określenie przyszłych stosunków UE z państwami AKP. Aktualnie są one regulowane umową z Kotonu, która wygasa w 2020 r. Umowa ta przyczyniła się do ograniczenia ubóstwa, zwiększenia stabilności i zintegrowania państw AKP z gospodarką globalną.

Skuteczność współpracy i wspólne programowanie – lepsza współpraca z państwami UE

UE pragnie zapewnić, że pomoc rozwojowa jest udzielana w sposób jak najbardziej efektywny, tak aby możliwe było osiągnięcie celów zrównoważonego rozwoju. W związku z tym UE zobowiązała się przestrzegać postanowień różnych dokumentów międzynarodowych, w tym:

Podstawowe zasady skuteczności pomocy, które zostały zdefiniowane na nowo podczas posiedzenia wysokiego szczebla w Nairobi w 2016 r., są następujące:

odpowiedzialność za priorytety rozwojowe spoczywająca na krajach rozwijających się;
przejrzystość i wzajemna rozliczalność;
współpraca na rzecz rozwoju skoncentrowana na wynikach; oraz
uczestnictwo wszystkich zainteresowanych stron w otwartych partnerstwach na rzecz rozwoju.

Te zasady są wcielane w życie w realizowanych programach i projektach, a także w toku procesów wspólnego programowania , w ramach których unijni partnerzy w obszarze rozwoju (UE i państwa UE) działający w kraju partnerskim wspólnie planują współpracę na rzecz rozwoju.

Spójność polityki na rzecz rozwoju

Dzięki zapewnianiu spójności polityki na rzecz rozwoju UE dąży do ograniczenia negatywnego wpływu jej polityki na inne kraje. Celem takiego działania jest:

wykorzystywanie efektu synergii pomiędzy polityką UE w różnych dziedzinach z myślą o wypracowaniu korzyści dla krajów partnerskich i wspieraniu osiągania celów zrównoważonego rozwoju;
zwiększenie skuteczności współpracy na rzecz rozwoju.

Aby zagwarantować, że spójność polityki na rzecz rozwoju faktycznie przyczynia się do osiągnięcia celów zrównoważonego rozwoju, UE uwzględniła to podejście w ramach realizowanych przez Komisję prac zmierzających do urzeczywistnienia założeń Agendy 2030. Państwa UE również dysponują odpowiednimi mechanizmami służącymi zapewnianiu, że spójność polityki na rzecz rozwoju jest uwzględniana w ich krajowych strategiach politycznych. W raporcie UE z 2019 r. na temat spójności polityki na rzecz rozwoju przeanalizowano postępy poczynione w tym zakresie przez instytucje i państwa UE w latach 2015–2018.

Ludzie

Ubóstwo i zmniejszenie nierówności

Cel zrównoważonego rozwoju nr 1 (eliminacja ubóstwa) i cel zrównoważonego rozwoju nr 10 (ograniczanie nierówności i dyskryminacji) mają kluczowe znaczenie dla polityki rozwojowej UE.

W toku badań dotyczących nierówności, które zostały zainicjowane w 2017 r. przez Komisję, ustalono wstępnie, że:

w krajach rozwijających się występują duże nierówności dochodowe, które w ujęciu średnim są wyższe niż 30 lat temu;
nierówności dochodowe zmniejszyły się w niektórych państwach Ameryki Łacińskiej (Brazylia, Peru, Meksyk), natomiast ich wzrost jest obserwowany w kilku państwach azjatyckich (Chiny, Wietnam); oraz że
Ameryka Łacińska i Afryka Subsaharyjska to regiony charakteryzujące się najwyższym poziomem nierówności na świecie.

Nierówności na szczeblu krajowym wciąż w znacznym stopniu utrudniają szybki rozwój i walkę z ubóstwem. Choć skala skrajnego ubóstwa nadal maleje, to jednak wciąż dotknięte są nim duże grupy ludności Afryki, zwłaszcza Afryki Subsaharyjskiej.

Rozwój społeczny

Priorytety polityki rozwojowej UE obejmują wyeliminowanie ubóstwa (cel zrównoważonego rozwoju nr 1), walkę z nierównościami i dyskryminacją (cel zrównoważonego rozwoju nr 10) oraz niepozostawianie nikogo samemu sobie. W ramach podejścia do kwestii rozwoju społecznego uwaga jest skupiona na ludziach, ich możliwościach i wyborach. UE wspiera społeczeństwa i gospodarki krajów partnerskich z myślą o zapewnianiu coraz większego stopnia włączenia społecznego oraz stabilności, tak aby każdy mógł czerpać korzyści z rozwoju i aby nikt nie był pozostawiony samemu sobie.

Równość kobiet i mężczyzn oraz wzmocnienie pozycji kobiet

Równość kobiet i mężczyzn stanowi podstawową wartość UE (art. 2 TUE). W Traktacie o funkcjonowaniu Unii Europejskiej została ona uznana za jeden z celów polityki (art. 19 TFUE). Promując równość kobiet i mężczyzn oraz podejście przewidujące wzmocnienie pozycji kobiet, UE przyczynia się do osiągnięcia celu zrównoważonego rozwoju nr 5, a także do realizacji założeń całej Agendy 2030, co zostało również podkreślone w przyjętym w 2017 r. Europejskim konsensusie w sprawie rozwoju.

Równość kobiet i mężczyzn to niezbędny warunek sprawiedliwego i sprzyjającego włączeniu społecznemu zrównoważonego rozwoju, ponieważ kobiety i dziewczynki stanowią połowę ludności świata. UE pragnie zagwarantować, że kobiety i dziewczynki mogą w pełni uczestniczyć w życiu społecznym, gospodarczym, politycznym i obywatelskim oraz cieszyć się równością. W szczególności wspiera ona likwidowanie przeszkód na drodze do równości kobiet i mężczyzn, wśród których można wymienić dyskryminujące przepisy prawne, nierówny dostęp do usług, wymiaru sprawiedliwości, szkolnictwa, opieki zdrowotnej i miejsc pracy, gorszą pozycję gospodarczą i mniejszy udział w życiu politycznym, a także przemoc seksualną i przemoc ze względu na płeć, w tym poprzez kształtowanie norm społecznych i wpływanie na stereotypy płciowe oraz wspieranie ruchów kobiecych i społeczeństwa obywatelskiego.

Unijny plan działania w sprawie równości płci (2016–2020) określa ramy pozwalające osiągnąć te priorytetowe cele na całym świecie z wykorzystaniem polityki UE w dziedzinie stosunków zewnętrznych. W 2017 r. Komisja Europejska opublikowała pierwsze sprawozdanie dotyczące wdrażania unijnego planu działania w sprawie równości płci na lata 2016–2020.

Jedną z flagowych inicjatyw realizowanych przez UE jest wyjątkowa, prowadzona wspólnie z ONZ inicjatywa „Spotlight” , która ma na celu wyeliminowanie przemocy wobec kobiet i dziewcząt. Jej budżet wynosi 500 mln EUR. Uczestniczą w niej rządy krajów partnerskich i organizacje społeczeństwa obywatelskiego z Azji, Afryki Subsaharyjskiej, Ameryki Łacińskiej oraz regionu Karaibów i Pacyfiku.

Migracje, przymusowe wysiedlenia i azyl

Choć kwestie dotyczące migracji i mobilności nie są niczym nowym, to jednak w ostatnich latach obserwowany jest wzrost liczby migrantów zagranicznych: w 2017 r. było ich 258 mln (w porównaniu do 220 mln w 2010 r. i 173 mln w 2000 r.). Większość z nich stanowią obywatele krajów rozwijających się; ponadto to właśnie na obszarze tych państw przebywa przeszło 85% wszystkich przymusowo wysiedlonych.

Wyzwania związane z migracją nadal stanowią kwestię priorytetową bieżącej polityki europejskiej. W 2017 r. Komisja Europejska w dalszym ciągu starała się aktywnie zajmować zagadnieniem związku między rozwojem a migracją, zgodnie z Agendą 2030 i konsensusem w sprawie rozwoju. Realizowane przez UE działania w dziedzinie współpracy na rzecz rozwoju odegrały kluczową rolę w przyczynianiu się do wysiłków zmierzających do rozwiązania problemów w dziedzinie migracji podejmowanych przez UE w kontekście Europejskiego programu w zakresie migracji, deklaracji z Valletty, ram partnerstwa w dziedzinie migracji oraz nowego podejścia UE do przymusowych wysiedleń w sposób całkowicie zgodny z celami i zasadami w obszarze rozwoju.

Dzięki szeregowi instrumentów na rzecz rozwoju, takich jak kryzysowy fundusz powierniczy UE dla Afryki i regionalny fundusz powierniczy UE dla Syrii, a także dzięki innym stałym instrumentom geograficznym, Komisja Europejska mogła realizować w krajach partnerskich działania zmierzające do zaradzenia zarówno krótkoterminowym, jak i długoterminowym wyzwaniom oraz do wykorzystania możliwości wynikających z migracji.

W szczególności zwrócono uwagę na trzy aspekty:

1)

usunięcie przyczyn nielegalnej migracji/przymusowych wysiedleń;
2)

poprawa zdolności partnerów w zakresie lepszego zarządzania migracjami/uchodźcami;
3)

maksymalizacja wpływu migracji na rozwój.

Za sprawą tego wszechstronnego podejścia wsparcie udzielone w 2017 r. przyczyniło się zarówno do zintensyfikowania dialogu i zacieśnienia współpracy z krajami partnerskimi w dziedzinie migracji, jak i do osiągnięcia wymiernych rezultatów w zakresie poprawy zarządzania migracjami, zapewnienia ochrony szczególnie wrażliwym migrantom i uchodźcom oraz maksymalizacji pozytywnego wpływu migracji na rozwój.

Wśród innych sukcesów, jakie UE odniosła w 2017 r., można wymienić:

uruchomienie 3 mld EUR w ramach Instrumentu Pomocy dla Uchodźców w Turcji; oraz
przygotowanie programu o budżecie 90 mln EUR, którego celem jest zapewnienie ochrony i pomocy osobom potrzebującym na terenie Libii, a także udzielenie wsparcia z myślą o ustabilizowaniu sytuacji w społecznościach przyjmujących, przy czym punkt ciężkości programu został przesunięty na szlak środkowośródziemnomorski;
zatwierdzenie, na dzień 31 grudnia 2017 r., 143 projektów o wartości 2 388 mln EUR w ramach funduszu powierniczego UE dla Afryki;
przyjęcie we wrześniu 2017 r., za pośrednictwem Komisji, środka szczególnego o budżecie 196 mln EUR, który jest przeznaczony na wsparcie dialogów na temat migracji z Afganistanem, Bangladeszem, Pakistanem i Irakiem. Jego celem jest sprostanie wyzwaniom wynikającym z przedłużających się przymusowych wysiedleń i migracji w Azji i na Bliskim Wschodzie.

Kultura, edukacja i zdrowie

UE uznaje rolę kultury w kontekście wzrostu gospodarczego i uważa, że stanowi ona istotny element wspierający:

włączenie społeczne,
wolność wypowiedzi,
budowanie tożsamości,
wzmacnianie pozycji obywateli,
zapobieganie konfliktom.

W 2017 r. UE przyjęła:

konkluzje w sprawie strategicznego podejścia UE do międzynarodowych stosunków kulturalnych;
szereg programów, takich jak np. program inwestycji w kulturę i kreatywność, które mają na celu:
- poprawę zarządzania kulturą w krajach partnerskich;
- pobudzanie tworzenia miejsc pracy; oraz
- promowanie dziedzictwa kulturowego.

W ramach celu zrównoważonego rozwoju nr 4 dąży się do wprowadzenia wysokiej jakości systemów edukacji sprzyjających włączeniu społecznemu i zapewniających równy dostęp dla wszystkich, a także promowania możliwości uczenia się przez całe życie w perspektywie 2030 r. Edukacja stanowi podstawowe prawo człowieka i dobro publiczne. Walnie przyczynia się ona także do osiągania innych celów zrównoważonego rozwoju, co jest możliwe dzięki uczeniu się, zdobywaniu umiejętności i nabywaniu świadomości.

W 2017 r. UE:

zapewniła wsparcie ponad 45 krajom dążącym do usprawnienia swoich systemów edukacji;
współpracowała z Globalnym Partnerstwem na rzecz Edukacji, które wspiera szkolnictwo podstawowe ze szczególnym uwzględnieniem najbiedniejszych krajów i osób znajdujących się w trudnej sytuacji;
przyjęła program o budżecie 21 mln EUR, którego celem jest wspieranie potrzeb edukacyjnych w warunkach przedłużających się kryzysów, poprawa jakości edukacji zapewnianej w bezpiecznych środowiskach uczenia się oraz tworzenie globalnej bazy merytorycznej z korzyścią dla przyszłych działań w zakresie wsparcia.

Aby osiągnąć cel zrównoważonego rozwoju nr 3, który dotyczy dobrego zdrowia i dobrej jakości życia, UE nadal realizowała prace w obszarze zdrowia, wspierając Światowy Fundusz Walki z AIDS, Gruźlicą i Malarią oraz Globalny Sojusz na rzecz Szczepionek i Szczepień (GAVI), a także prowadząc badania naukowe dotyczące walki z chorobami związanymi z biedą i chorobami zaniedbanymi. Ponadto wspierała ona inicjatywy regionalne, takie jak drugi program Partnerstwa pomiędzy Europą a krajami rozwijającymi się w zakresie badań klinicznych, jak również inne inicjatywy wielonarodowe.

Dzięki współpracy z Funduszem Ludnościowym ONZ UE wspiera wysiłki na rzecz poprawy dostępności wysokiej jakości usług w dziedzinie zdrowia reprodukcyjnego oraz zdrowia matki i dziecka.

Bezpieczeństwo żywnościowe, bezpieczna dieta i rolnictwo zrównoważone

Na świecie z powodu braku bezpieczeństwa żywnościowego i żywieniowego cierpi co dziewiąta osoba, dlatego w ramach celu zrównoważonego rozwoju nr 2 dąży się do wyeliminowania głodu, zapewnienia bezpieczeństwa żywnościowego, poprawy żywienia i promowania zrównoważonego rolnictwa w perspektywie 2030 r.

Zrównoważone rolnictwo i rybołówstwo, a także zrównoważona akwakultura są niezbędne do wyeliminowania głodu i zapewnienia bezpieczeństwa żywnościowego, stanowiąc przy tym jeden z kluczowych czynników pozwalających wyeliminować ubóstwo i zagwarantować zrównoważony rozwój. Nie da się osiągnąć dobrych wyników w zakresie żywienia bez rolnictwa i bezpieczeństwa żywnościowego.

UE była jednym z głównych inicjatorów opublikowania w 2017 r. globalnego raportu na temat kryzysów żywnościowych. W dokumencie tym wskazano, że niemal 108 mln ludzi jest dotkniętych kryzysem żywnościowym lub konsekwencjami stanów nadzwyczajnych, a także zwrócono uwagę na konieczność:

przeanalizowania głównych przyczyn braku bezpieczeństwa żywnościowego;
podjęcia wysiłków zmierzających do stawienia czoła istniejącym wyzwaniom.

UE realizuje szereg strategii ukierunkowanych na zmniejszenie o co najmniej 7 mln, w perspektywie 2025 r., liczby dzieci poniżej 5 roku życia cierpiących z powodu zahamowanego wzrostu. W latach 2014–2020 na ten cel przeznaczono 3,5 mld EUR.

Z perspektywy gospodarczej, społecznej i środowiskowej rolnictwo zrównoważone stanowi główny element unijnego planu współpracy na rzecz rozwoju realizowanego wspólnie z krajami partnerskimi. W tej dziedzinie wysiłki UE są ukierunkowane na:

inwestycje w niewielkie gospodarstwa rolne;
wspieranie inicjatyw i programów rządowych zachęcających do przestrzegania zasady zrównoważonego rozwoju i wprowadzania innowacji w sektorze rolnym;
promowanie praktyk i technik rolniczych, które służąc podniesieniu dochodów na obszarach wiejskich, realizują zasady zrównoważonego rozwoju w odniesieniu do wód, gleb, ekosystemów i różnorodności biologicznej;
zwiększanie dostępu rolników do produkcyjnych składników majątku, takich jak ziemia, kapitał itp., głównie poprzez pobudzanie lokalnej współpracy i zachęcanie do nawiązywania partnerstw pomiędzy rolnikami;
wykorzystywanie w większym stopniu inwestycji prywatnych w sektorze rolnym;
wzmacnianie pozycji kobiet w rolnictwie.

Planeta

Zmiana klimatu

UE zobowiązała się wnieść wkład w prowadzoną na szczeblu globalnym walkę ze zmianą klimatu, zgodnie z porozumieniem paryskim z 2015 r. i celem zrównoważonego rozwoju nr 13. Realizacja zobowiązań krajowych pozostaje głównym elementem prowadzonego z krajami partnerskimi merytorycznego dialogu służącemu uwzględnieniu problemu zmiany klimatu w strategiach politycznych, planach inwestycyjnych oraz projektach, co pozwala maksymalnie przyczyniać się do wykonania obowiązków wynikających z porozumienia paryskiego i osiągnięcia celu zrównoważonego rozwoju nr 13. Działania w obszarze zmiany klimatu muszą iść w parze z wdrażaniem Agendy 2030.

UE zintensyfikowała swoje wysiłki w zakresie zarządzania ryzykiem, wzmacniania odporności na zmianę klimatu i przystosowywania się do zmiany klimatu zgodnie z ramami z Sendai dotyczącymi ograniczania ryzyka klęsk żywiołowych. Ponadto UE wspiera przejście na niskoemisyjną, odporną na zmianę klimatu i zieloną gospodarkę, co jest zgodne z celem zrównoważonego rozwoju nr 8 dotyczącym wzrostu i celem zrównoważonego rozwoju nr 12 dotyczącym odpowiedzialnej konsumpcji i produkcji. Zmiana klimatu przewija się niemal we wszystkich celach zrównoważonego rozwoju.

W latach 2014–2018 UE przeznaczyła 8,2 mld EUR na działania związane z klimatem. 41% środków wyasygnowanych przez UE na finansowanie związane ze zmianą klimatu przeznaczono na działania dostosowawcze, 31% – na działania wykorzystujące efekt synergii, dotyczące zarówno dostosowania się do zmiany klimatu, jak i łagodzenia zmiany klimatu, natomiast 28% – na działania mające na celu łagodzenie zmiany klimatu. UE promuje działania pociągające za sobą tak dostosowanie się do zmiany klimatu, jak i jej łagodzenie.

Środowisko i zrównoważone zarządzanie zasobami naturalnymi

Środowisko i zasoby naturalne, takie jak zasoby wodne, lasy, stada ryb i różnorodność biologiczna, mają kluczowe znaczenie dla gospodarek krajów rozwijających się oraz dla egzystencji ich obywateli. Ich ochrona oraz zrównoważone zarządzanie nimi są niezbędne dla realizacji Agendy 2030 (co obejmuje cele zrównoważonego rozwoju nr 6, 12, 14 i 15), a także dla wyeliminowania ubóstwa i głodu oraz zapewnienia zdrowia, dobrej jakości życia oraz dostępu do czystej wody i warunków sanitarnych, przy jednoczesnym zachowaniu ekosystemów i przeciwdziałaniu zmianie klimatu. UE wspiera kraje partnerskie w działaniach służących poprawie zarządzania środowiskiem i zasobami naturalnymi, zrównoważonemu zarządzaniu ziemią, wodami, lasami i innymi zasobami naturalnymi, ochronie różnorodności biologicznej, walce z zanieczyszczeniem i promowaniu zielonej gospodarki sprzyjającej włączeniu społecznemu.

Zrównoważona energia

Zapewnienie dostępu do nowoczesnych i zrównoważonych usług energetycznych stanowi jeden z kluczowych obszarów pomocy rozwojowej UE. W 2017 r. Komisja opublikowała dokument, z którego wynika, że współpraca w dziedzinie zrównoważonej energii przyczynia się do wdrażania Europejskiego konsensusu w sprawie rozwoju.

W perspektywie finansowej 2014–2020 na współpracę na rzecz rozwoju w dziedzinie zrównoważonej energii przeznaczono kwotę 3,7 mld EUR. Działania w tym zakresie przyczyniają się do realizacji w perspektywie 2020 r. trzech zakreślonych przez UE celów, jakimi są: zapewnienie dostępu do energii dla ok. 40 mln osób, zwiększenie produkcji energii ze źródeł odnawialnych o ok. 6,5 gigawata oraz wsparcie walki ze zmianą klimatu dzięki ograniczeniu emisji CO₂ o ok. 15 mln ton rocznie.

Przykładowo UE pragnie mieć swój udział w osiągnięciu celów Afrykańskiej Inicjatywy na rzecz Energii Odnawialnej i pomóc w osiągnięciu zdolności wytwórczej z odnawialnych źródeł energii wynoszącej 5 GW do 2020 r. przy jednoczesnym zapewnieniu 30 mln ludzi dostępu do zrównoważonej energii w Afryce i oszczędzaniu 11 mln ton CO₂ rocznie.

Dobrobyt

Współpraca z sektorem prywatnym

Z uwagi na fakt, że w krajach partnerskich wymagane jest przeprowadzenie naprawdę znaczących inwestycji, a środki finansowe darczyńców takich jak rządy i organizacje międzynarodowe nie wystarczają na ich dokonanie, UE wykorzystuje mechanizm łączenia. Polega on na łączeniu dotacji UE z pożyczkami lub dopłatami ze źródeł publicznych i prywatnych, co przyczynia się do osiągnięcia celu zrównoważonego rozwoju nr 17 (wzmocnienie środków wdrażania i ożywienie partnerstw na rzecz celów). W skład unijnych ram w tym zakresie wchodzą następujące regionalne instrumenty łączenia:

Instrument Inwestycyjny dla Ameryki Łacińskiej;
Instrument Inwestycyjny dla Azji;
Instrument Inwestycyjny dla Azji Środkowej;
Instrument Inwestycyjny dla Karaibów;
Instrument Inwestycyjny dla państw Pacyfiku;
Fundusz powierniczy UE na rzecz infrastruktury w Afryce;
Platforma inwestycyjna dla Afryki i platforma inwestycyjna dla krajów objętych polityką sąsiedztwa (zarządzane przez Dyrekcję Generalną ds. Polityki Sąsiedztwa i Negocjacji w sprawie Rozszerzenia (NEAR)) zintegrowane z EFZR jako element pierwszego filaru Planu inwestycji zewnętrznych (zob. sekcja powyżej dotycząca Planu inwestycji zewnętrznych).

Istotną nowością jest Gwarancja EFZR, w ramach której ograniczone fundusze publiczne wykorzystuje się w szczególności do pobudzania inwestycji prywatnych w wykonalne projekty, które w ich braku nie mogłyby zostać wprowadzone w życie lub rozwinięte, przy jednoczesnym skupieniu uwagi na osiągnięciu celów zrównoważonego rozwoju w krajach partnerskich. W ujęciu całościowym Plan inwestycji zewnętrznych służy usunięciu barier dla zrównoważonych inwestycji prywatnych i wspieraniu priorytetowych reform dzięki intensyfikacji dialogu z sektorem prywatnym i odpowiednimi zainteresowanymi stronami. Promowanie zrównoważonych inwestycji i tworzenia miejsc pracy (cel zrównoważonego rozwoju nr 8) stanowi także jedną z głównych ambicji utworzonego we wrześniu 2018 r. Sojuszu Afryka–Europa na rzecz zrównoważonych inwestycji i tworzenia miejsc pracy.

W dziedzinie handlu UE przyjęła w listopadzie 2017 r., we współpracy z państwami UE, nową strategię pomocy na rzecz wymiany handlowej zakładającą osiąganie dobrobytu przez handel i inwestycje. Ta strategia ma na celu zapewnienie lepszej mobilizacji unijnej pomocy na rzecz wymiany handlowej z myślą o udzieleniu krajom rozwijającym się takiego wsparcia, które pozwoli im w pełni wykorzystać z pożytkiem dla rozwoju różne instrumenty polityki UE, zwłaszcza unijne umowy handlowe i systemy preferencyjne (w tym umowy o partnerstwie gospodarczym i ogólne systemy preferencji taryfowych), w sposób sprzyjający zrównoważonemu rozwojowi i włączeniu społecznemu.

Rozwój rolnictwa

Dochody dwóch trzecich ubogiej ludności świata są uzależnione od rolnictwa, a wiele państw rozwijających się w znacznym stopniu polega na handlu zaledwie kilkoma rodzajami towarów.

UE jest przekonana, że należy przyspieszyć tempo realizacji odpowiedzialnych inwestycji – krajowych i międzynarodowych oraz publicznych i prywatnych – w rolnictwo i agrobiznes w celu stworzenia dynamiki niezbędnej dla zapewnienia zrównoważonego wzrostu i odporności na obszarach wiejskich w krajach rozwijających się. Mając na uwadze to podejście, we wrześniu 2018 r. przewodniczący Komisji Europejskiej Jean-Claude Juncker ogłosił utworzenie nowego Sojuszu Afryka–Europa na rzecz zrównoważonych inwestycji i tworzenia miejsc pracy.

Niezbędna jest stymulacja inwestycji sektora prywatnego poprzez utworzenie odpowiednio uregulowanego i obsługiwanego otoczenia biznesu. Sektor publiczny odgrywa zasadniczą rolę w osiągnięciu tego celu. Najważniejszymi przeszkodami utrudniającymi zwiększenie inwestycji sektora prywatnego są podwyższone poziomy ryzyka powiązane z zagrożeniami w obszarze produkcji, finansowania i funkcjonowania rynku. UE pomaga ograniczyć tego rodzaju ryzyko dzięki Europejskiemu planowi inwestycji zewnętrznych. UE wspiera działania w zakresie gospodarki gruntami realizowane w około 40 państwach kwotą niemal 240 mln EUR. W Peru i Hondurasie działania finansowane przez UE służą ochronie praw ludności rdzennej do ziemi oraz zapewnieniu jej podstawowych zasobów (co przyczynia się do osiągnięcia celu zrównoważonego rozwoju nr 2).

Infrastruktura, miasta i cyfryzacja

Realizacja Agendy 2030 wymaga:

budowy odpornej infrastruktury;
promowania zrównoważonej industrializacji zapewniającej włączenie społeczne; oraz
wspierania innowacyjności (cel zrównoważonego rozwoju nr 9).

Trwająca obecnie transformacja cyfrowa zwiększa liczbę tworzonych miejsc pracy, przyspiesza dostęp do wysokiej jakości usług podstawowych, poprawia przejrzystość, zwiększa odpowiedzialność rządów i umacnia demokrację. Postęp na drodze do osiągnięcia celu zrównoważonego rozwoju nr 9 jest niemożliwy bez dobrej łączności i lepiej dostosowanej regulacji.

UE pomaga w koordynacji działań w ramach wspólnego planu Afryka–UE w dziedzinie infrastruktury, a ponadto jest zaangażowana w prace kierownictwa afrykańskiego programu polityki transportowej, który wspiera strategie polityczne rządów państw afrykańskich i regionalnych wspólnot gospodarczych.

Gwałtowna urbanizacja, zwłaszcza w Azji i Afryce, rodzi poważne wyzwania rozwojowe. W 2017 r. rozpoczęto realizację Międzynarodowego programu współpracy miejskiej, który umożliwia wymianę najlepszych praktyk pomiędzy miastami UE a miastami w strategicznych krajach partnerskich, takich jak Indie i Chiny, oraz objęcie Planem inwestycji zewnętrznych specjalnego okna inwestycyjnego dotyczącego „zrównoważonego rozwoju miast” (cel zrównoważonego rozwoju nr 11).

Pokój

Demokracja, prawa człowieka, dobre rządy

UE opiera się na podstawowych wartościach poszanowania demokracji, państwa prawnego i praw człowieka (art. 2 TUE). Propagowanie tych wartości jest kluczowym priorytetem działań na arenie międzynarodowej (art. 21 TUE), co znajduje swój wyraz w globalnej strategii UE. UE wspiera kraje partnerskie w wysiłkach na rzecz osiągnięcia celu zrównoważonego rozwoju nr 16, który dotyczy demokracji, dostępu do wymiaru sprawiedliwości, walki z korupcją, praw człowieka i dobrych rządów, z wykorzystaniem swoich programów pomocy rozwojowej. Działania prowadzone wspólnie z rządami państw trzecich obejmują wsparcie procesu wyborczego, umacnianie demokracji, wsparcie reform wymiaru sprawiedliwości oraz reform mających na celu walkę z korupcją, a także promowanie niezależności mediów i podstawowych wolności.

Ponadto UE odgrywa czołową rolę na świecie za sprawą specjalnego Europejskiego Instrumentu na rzecz Wspierania Demokracji i Praw Człowieka. Priorytety tego instrumentu są określane w oparciu o Plan działania UE dotyczący praw człowieka i demokracji (2014–2019). Skupia się on na umacnianiu międzynarodowych organów i sądów zajmujących się tematyką praw człowieka i jest skierowany przede wszystkim do społeczeństwa obywatelskiego oraz niezależnych organów nadzoru z myślą o propagowaniu i ochronie praw człowieka i demokracji.

Europejski Instrument na rzecz Wspierania Demokracji i Praw Człowieka umożliwia na przykład podejmowanie środków nadzwyczajnych i realizację tajnych projektów w celu ochrony tych organizacji i aktywistów zajmujących się prawami człowieka, którzy działają w najtrudniejszych warunkach.

Ukierunkowane wsparcie na rzecz delegatur UE służy budowaniu zdolności w dziedzinie promocji praw człowieka. Przykładowo w obszarze wolności wypowiedzi umożliwiają to dwa programy:

Supporting Democracy; oraz
Media4Democracy.

Niestabilność i odporność

W 2017 r. UE zaciągnęła przekrojowe zobowiązanie dotyczące odporności. W sześciu państwach (Czad, Irak, Mjanma, Nigeria, Sudan i Uganda) uruchomiono pilotażowy proces w celu przetestowania w niestabilnych warunkach skuteczności szerszego podejścia opartego na związku między pomocą humanitarną, działaniami na rzecz rozwoju oraz tworzeniem pokoju.

W 2017 r. wysiłki mające na celu budowę odporności i walkę z niestabilnością były realizowane także w czterech wskazanych poniżej obszarach.

Wzmacnianie ram odporności, przede wszystkim dzięki przyjęciu wspólnego komunikatu pt. „Strategiczne podejście do kwestii odporności w ramach działań zewnętrznych UE”.
Opracowywanie i stosowanie zintegrowanego podejścia do konfliktów i kryzysów zewnętrznych. Tym zintegrowanym podejściem, które służy większemu skoordynowaniu i uspójnieniu działań zewnętrznych, objęte są właściwe instytucje UE, przyjmowane przez nią instrumenty, a także państwa UE. Celem ogólnym jest zwiększenie wpływu, jaki UE wywiera w odniesieniu do wspierania procesów zapobiegania konfliktom i kryzysom, zarządzania nimi i ich rozwiązywania.
Podkreślanie znaczenia odporności w kontekście konfliktów i kryzysów, co obejmuje reformę umów na rzecz budowania państwowości i wzmacniania odporności w ramach operacji wsparcia budżetowego UE.
Wspieranie międzynarodowego dialogu w zakresie budowania pokoju i państwowości prowadzonego samodzielnie przez rządy i organizacje społeczeństwa obywatelskiego z państw niestabilnych.

Bezpieczeństwo

Instrument na rzecz Przyczyniania się do Stabilności i Pokoju to główny instrument finansowy Komisji służący poprawie stabilności, pokoju i odporności w krajach partnerskich. Z uwagi na globalny zasięg Instrumentu na rzecz Przyczyniania się do Stabilności i Pokoju oraz ukierunkowanie go na kwestie bezpieczeństwa stanowi on uzupełnienie innych instrumentów finansowych, zwłaszcza wówczas, gdy nie można wykorzystać instrumentów geograficznych lub tematycznych powiązanych z oficjalnymi kryteriami w zakresie pomocy na rzecz rozwoju. Ponadto umożliwia on zajęcie się problemami o charakterze ponadregionalnym lub globalnym. W ramach programowalnej części Instrumentu na rzecz Przyczyniania się do Stabilności i Pokoju zarządzanego przez Dyrekcję Generalną ds. Współpracy Międzynarodowej i Rozwoju (DEVCO) realizuje się ponad 260 projektów, których beneficjentami jest 70 państw. Te projekty realizowane są wspólnie przez agencje krajów partnerskich i państw UE.

Te projekty dotyczą bardzo wielu różnych zagadnień, takich jak np.: zwalczanie brutalnego ekstremizmu; pomoc techniczna udzielana środowiskom, w których odbywa się egzekwowanie prawa, z myślą o walce z zagrożeniami terrorystycznymi, chemicznymi, biologicznymi, radiologicznymi i jądrowymi oraz zorganizowaną przestępczością, handlem narkotykami i praniem pieniędzy; budowanie zdolności w celu poprawy funkcjonowania wymiarów sprawiedliwości czy też ochrona infrastruktur krytycznych. Narzędzia wsparcia mogą przyjmować formę szkoleń instruktorów, pomocy na miejscu, ćwiczeń symulacyjnych i rzeczywistych transgranicznych ćwiczeń poligonowych, a także opracowywania krajowych planów działania opartych na analizach potrzeb i zagrożeń. Począwszy od stycznia 2018 r., UE może wspierać budowanie zdolności na rzecz bezpieczeństwa i rozwoju. W wyjątkowych okolicznościach siły zbrojne krajów partnerskich mogą być szkolone i otrzymywać potrzebny sprzęt w związku z działaniami służącymi wspieraniu celów rozwojowych.

Dzięki przekrojowemu podejściu obejmującemu ochronę przed zagrożeniami sprowadzanymi w sposób celowy (terroryzm, przestępczość), zagrożeniami przypadkowymi (Seveso, Fukushima) i środowiskowymi (ebola), Instrument na rzecz Przyczyniania się do Stabilności i Pokoju pozwala osiągnąć kilka celów zrównoważonego rozwoju ONZ, a także zrealizować szereg kluczowych założeń Europejskiego konsensusu w sprawie rozwoju, co obejmuje działania priorytetowe w krajach objętych polityką sąsiedztwa UE.

Bezpieczeństwo jądrowe

Komisja Europejska nie popiera energii jądrowej, ponieważ za tę kwestię wyłącznie odpowiedzialnymi pozostają rządy krajowe. Promuje ona natomiast bezpieczeństwo jądrowe. Wszelkie wypadki jądrowe oddziałują na społeczeństwa w skali globalnej, dlatego współpraca w zakresie bezpieczeństwa jądrowego jest niezmiernie istotna dla zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony europejskich obywateli oraz środowiska.

Instrument Współpracy w dziedzinie Bezpieczeństwa Jądrowego, który przewiduje przekrojowe podejście obejmujące bezpieczeństwo jądrowe, zdrowie, środowisko i powiązane zagadnienia, przyczynia się do realizacji szeregu kluczowych założeń Europejskiego konsensusu w sprawie rozwoju, w tym działań priorytetowych w krajach objętych polityką sąsiedztwa UE, Azji Środkowej i Iranie.

Kraje objęte polityką sąsiedztwa UE stoją przed poważnymi wyzwaniami. Dotyczą one przede wszystkim decyzji o wykorzystywaniu energii jądrowej (Białoruś i Turcja), wydłużaniu czasu użytkowania reaktorów (Armenia i Ukraina) oraz likwidacji odpadów promieniotwórczych i gospodarowania nimi.

Partnerstwa

Cel zrównoważonego rozwoju nr 17 dotyczy partnerstw na rzecz rozwoju; w jego ramach podkreśla się znaczenie otwartych wielostronnych platform jako narzędzi służących efektywnej realizacji Agendy 2030. UE dąży do osiągnięcia celu zrównoważonego rozwoju nr 17 zarówno z wykorzystaniem własnych działań zewnętrznych i zasobów, jak i w drodze ułatwiania wykonywania zadań przez inne podmioty. UE w dalszym ciągu jest zaangażowana w procesy ONZ w dziedzinie rozwoju, zwłaszcza w globalne partnerstwo w sprawie skutecznej współpracy na rzecz rozwoju, w ramach którego na szczeblu krajowym realizowany jest obecnie program monitorowania skuteczności podejmowanych wysiłków na rzecz rozwoju.

Współpraca ze społeczeństwem obywatelskim

Wraz z przyjęciem komunikatu z 2012 r. Komisja Europejska uznała organizacje społeczeństwa obywatelskiego za podmioty uczestniczące w sprawowaniu rządów, a nie tylko za usługodawców. UE przyjmuje także otwarte i obejmujące ogół społeczeństwa podejście do zagadnienia osiągania celów zrównoważonego rozwoju, ponieważ zapewnia szersze zaangażowanie nietradycyjnych organizacji społeczeństwa obywatelskiego, takich jak fundacje, diaspory, związki zawodowe, stowarzyszenia przedsiębiorców itp. W szczególności fundacje zaczynają odgrywać coraz większą i bardziej znaczącą rolę.

Komisja Europejska buduje dialog z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego i konsultuje się z nimi, w szczególności z wykorzystaniem platformy polityki rozwojowej, która umożliwia wielostronną wymianę doświadczeń w dziedzinie polityki rozwojowej. Podpisała ona 25 ramowych umów o partnerstwie z międzynarodowymi i regionalnymi sieciami społeczeństwa obywatelskiego, które mają wspierać organizacje społeczeństwa obywatelskiego w przyczynianiu się do tworzenia polityki na szczeblu regionalnym i globalnym, zwłaszcza w odniesieniu do osiągania celów zrównoważonego rozwoju.

Na szczeblu krajowym UE opracowała 107 planów działania w dziedzinie współpracy ze społeczeństwem obywatelskim. Stanowią one strategiczne i wszechstronne ramy krajowe obejmujące całość wsparcia zapewnianego przez UE, w tym delegatury i państwa UE, na rzecz społeczeństwa obywatelskiego. Plany działania, które zostały pomyślane jako wspólne inicjatywy Unii Europejskiej i jej państw członkowskich, zostały wprowadzone z myślą o zacieśnieniu związków Europy ze społeczeństwem obywatelskim.

UE przeznaczyła 1,4 mld EUR tytułem wsparcia organizacji społeczeństwa obywatelskiego na szczeblu globalnym i krajowym w latach 2014–2020. Pomoc jest zapewniana za pośrednictwem programu, którego uczestnikami są organizacje społeczeństwa obywatelskiego i władze lokalne i który koncentruje się na uczestnictwie, partnerstwie i wielostronnym dialogu, w ten sposób odzwierciedlając kluczowe wartości Agendy 2030.

W opublikowanym w 2017 r. sprawozdaniu na temat zacieśniania przez UE związków ze społeczeństwem obywatelskim przedstawiono różne przykłady zwiększania zaangażowania Europy w funkcjonowanie społeczeństwa obywatelskiego.

Współpraca ze społecznością darczyńców

W ujęciu łącznym Unia Europejska i jej państwa członkowskie są największymi na świecie darczyńcami oficjalnej pomocy rozwojowej. Unijna pomoc rozwojowa stanowi prawie 57% całej pomocy rozwojowej świadczonej przez członków Komitetu Pomocy Rozwojowej Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju. Ponadto w UE podejmowane są prace nad określeniem wspólnych strategii politycznych. Na szczeblu krajowym wysiłki są ukierunkowane na wdrażanie wspólnego podejścia, co obejmuje wspólne programowanie.

Ponadto Komisja Europejska, działając w duchu partnerstwa realizowanego w celu wdrażania Agendy 2030 i Programu działań z Addis Abeby, a także z myślą o wspieraniu multilateralizmu, prowadzi regularny dialog na rzecz rozwoju z partnerami spoza UE, takimi jak Australia, Kanada, Japonia, Korea i USA. Krąg jej partnerów nieustannie się poszerza, ponieważ do współpracy angażowani są nowi i wschodzący darczyńcy, np. ze świata arabskiego.

Współpraca z organizacjami międzynarodowymi

UE rozwija także strategiczną współpracę z ONZ i innymi organizacjami międzynarodowymi oraz międzynarodowymi instytucjami finansowymi. Te organizacje i instytucje funkcjonują jako pośrednicy w przekazywaniu znaczącego wsparcia, a ponadto uczestniczą w strategicznym dialogu na wysokim szczeblu. UE jest w sposób szczególny zaangażowana:

w procesy ONZ w dziedzinie rozwoju, w tym w Forum Polityczne Wysokiego Szczebla oraz w Forum Finansowania na rzecz Rozwoju, a także we wsparcie działań ONZ, zwłaszcza za pośrednictwem odnowionego partnerstwa dla rozwoju UE–ONZ (2018);
w debaty i obrady Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (za sprawą członkostwa w Komitecie Pomocy Rozwojowej (DAC));
w prace G-20 i G-7, w ramach których zwraca ona uwagę na swoje zobowiązanie do wdrażania Agendy 2030 i osiągania określonych w niej celów zrównoważonego rozwoju;
we wzmacnianie partnerstw z międzynarodowymi instytucjami finansowymi, takimi jak Grupa Banku Światowego i Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW), a także z innymi międzynarodowymi i europejskimi instytucjami finansowymi i regionalnymi bankami rozwoju.

Globalny zasięg

Wykaz państw kwalifikujących się do pomocy rozwojowej UE

GŁÓWNE DOKUMENTY

Wersja skonsolidowana Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej – Część pierwsza – Zasady – Tytuł I – Kategorie i dziedziny kompetencji Unii – Artykuł 4 (Dz.U. C 202 z 7.6.2016, s. 51–52)

Skonsolidowana wersja Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej – Część piąta – Działania zewnętrzne Unii – Tytuł III – Współpraca z państwami trzecimi i pomoc humanitarna – Rozdział 1 – Współpraca na rzecz rozwoju – Artykuł 208 (dawny artykuł 177 TWE) (Dz.U. C 202 z 7.6.2016, s. 141)

Wersja skonsolidowana Traktatu o Unii Europejskiej – Tytuł V – Postanowienia ogólne o działaniach zewnętrznych Unii i postanowienia szczególne dotyczące wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa – Rozdział 1 – Postanowienia ogólne o działaniach zewnętrznych Unii – Artykuł 21 ust. 2 lit. d) (Dz.U. C 202 z 7.6.2016, s. 28–29)

Ostatnia aktualizacja: 09.07.2019

Top