16.2.2008   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 44/74

1.1

Bij gebrek aan Europese richtsnoeren ter zake hebben de lidstaten van de EU een eigen, nationale aanpak ontwikkeld om schuldenproblemen te voorkomen en burgers en gezinnen die met een te hoge schuldenlast hebben te kampen, te helpen en te begeleiden.

1.2

In de afgelopen tien jaar heeft dit verschijnsel zorgwekkende proporties aangenomen. Daarom, en mede gezien de uitbreiding van de Europese Unie en de recente wereldwijde verslechtering van de situatie, heeft het EESC besloten opnieuw in debat te treden met het maatschappelijk middenveld en met de andere Europese instellingen; het Comité maakt zich immers al lang zorgen over deze situatie en over de sociale gevolgen van een te hoge schuldenlast, zoals uitsluiting, sociale onrechtvaardigheid en belemmering van de voltooiing van de interne markt. Dit debat moet resulteren in Europese maatregelen die een duidelijke afbakening van het begrip beogen en het verschijnsel met al zijn sociale, economische en juridische aspecten moeten beteugelen en bestrijden.

1.3

Door de verscheidenheid aan stelsels in de landen die überhaupt een stelsel hebben ingevoerd, niet alleen in Europa maar ook in de rest van de wereld, alsook door het ontbreken daarvan in andere landen, kan een situatie van ongelijke kansen ontstaan, die enerzijds tot sociale onrechtvaardigheid leidt en anderzijds de voltooiing van de interne markt belemmert. Dit rechtvaardigt onverwijld proportioneel ingrijpen door de Europese Unie, waarvoor de noodzakelijke rechtsgrond is terug te vinden in het primaire recht.

1.4

In dit advies wordt aandacht besteed aan de belangrijkste vragen die door het verschijnsel „te hoge schuldenlast” worden opgeroepen, worden de oplossingen die op nationaal niveau zijn aangedragen eens kritisch tegen het licht gehouden, worden alle aangetroffen problemen en tekortkomingen beschreven, wordt de algemene omvang van het verschijnsel ingeschat en worden de lacunes op het gebied van kennis en methodiek bestudeerd. Ook worden mogelijkheden en haalbaarheid van een eventuele Europese aanpak bekeken.

1.5

Er wordt zelfs voorgesteld een Europese waarnemingspost voor schuldenproblemen op te richten, die de ontwikkeling van het verschijnsel op Europees niveau moet bestuderen, als discussieforum voor alle belanghebbenden kan functioneren en maatregelen ter preventie en bestrijding moet formuleren, coördineren en evalueren.

1.6

Het Comité is zich er evenwel van bewust dat een harmonisatiepoging van deze aard en omvang alleen kans van slagen heeft indien de Commissie, het Europees Parlement en de Raad, in nauw overleg met het maatschappelijk middenveld, waarin het merendeel van de belanghebbenden is vertegenwoordigd (gezinnen, werknemers, consumenten, financiële instellingen enz.), besluiten dat actie ter zake dringend geboden is.

1.7

Het is dan ook een goede zaak dat de Commissie sinds kort blijk heeft gegeven van haar belangstelling voor dit onderwerp. Hopelijk resulteert dit in een haalbaarheidsstudie, een raadplegingsronde, wetsvoorstellen en andere relevante initiatieven, te beginnen met de publicatie van een groenboek waarin de kwestie uiteengezet wordt en waarin alle belanghebbenden, middels een uitgebreide openbare raadpleging, hun stem kunnen laten horen.

1.8

Het Comité verzoekt het Europees Parlement en de Raad om de zorgen die hier namens het maatschappelijk middenveld worden uitgesproken ter harte te nemen en deze hoog op de politieke agenda te plaatsen.

2.1

Het is een feit dat de Europese burgers dank zij krediet hun levenskwaliteit hebben kunnen verbeteren en de beschikking hebben gekregen over goederen en diensten die anders niet of pas na lange tijd binnen hun bereik zouden komen, zoals een huis of een eigen vervoermiddel. Maar als de kredietverplichtingen de pan uit rijzen, kan een schuldenprobleem ontstaan (in geval van ernstige arbeidsgerelateerde problemen bijvoorbeeld of wanneer de maandlasten onredelijk zwaar op het maandelijks beschikbare inkomen drukken, wanneer het aantal leningen erg hoog is en wanneer er onvoldoende spaargeld voorhanden is om periodes zonder inkomen te overbruggen).

2.2

Het probleem van een te hoge schuldenlast en de sociale gevolgen daarvan is overigens niet nieuw. Het dook al op in de klassieke oudheid, met name in de zesde eeuw v. Chr., toen de Griekse landbouw in een crisis verkeerde. Door de maatregelen van Solon (594/593 v. Chr.) werden de schulden van de kleine boeren, die ondertussen als slaaf waren verkocht, kwijtgescholden, kregen zij hun vrijheid terug en konden zij als vrije burgers weer deelnemen aan het sociale en arbeidzame leven in Athene (1).

2.3

Het is echter pas in onze tijd dat het verschijnsel zich uitbreidt, zorgwekkende proporties aanneemt en het collectieve bewustzijn verovert als sociale kwestie, in een maatschappij die gekenmerkt wordt door schrille contrasten en waarin de verschillen steeds groter worden en solidariteit aan belang heeft ingeboet.

2.4

Het is in deze context dat de kwestie van financiële uitsluiting, d.w.z. de sociale uitsluiting van al diegenen die om uiteenlopende redenen geen toegang hebben tot elementaire financiële diensten, een bijzondere betekenis krijgt (2).

2.5

In dit advies wordt nagegaan wat de belangrijkste oorzaken zijn van deze situatie, hoe groot het probleem is, wat de meest voor de hand liggende oplossingen zijn en waarom naar een oplossing op Europese schaal wordt gezocht.

3.1.1

Volgens de Eurobarometer van februari 2007 (3) denkt ongeveer 25 % van de Europese burgers dat zij het risico lopen in een situatie van armoede terecht te komen en gelooft 62 % dat dit een risico is dat iedereen op elk moment van zijn leven loopt.

3.1.2

Volgens het Gezamenlijk verslag over sociale bescherming en sociale integratie, dat de Europese Commissie in 2007 heeft opgesteld, bevond 16 % van de burgers van de EU15 zich in 2004 onder de armoedegrens, die op 60 % van het gemiddeld nationaal inkomen ligt (4).

3.1.3

Armoede betekent dat er geen of onvoldoende materiële middelen voorhanden zijn om aan iemands levensbehoeften te voldoen; het is de meest zichtbare kant van sociale uitsluiting, die mensen naar de zelfkant van de maatschappij drijft en gevoelens van afwijzing en isolement in de hand werkt.

3.1.4

De omvang en vormen van sociale uitsluiting zijn in elk land afhankelijk van diverse variabelen, waaronder het socialezekerheidsstelsel, de arbeidsmarkt, de werking van het rechtssysteem en informele solidariteitsnetwerken. Immigranten, etnische minderheden, vrouwen, ouderen, kinderen onder de 15 jaar, mensen met een laag inkomen en een lage opleiding, gehandicapten en werklozen lopen het grootste risico om het slachtoffer te worden van armoede en sociale uitsluiting.

3.1.5

In de meeste Europese landen is de tendens groot om relatief minder geld te besteden aan levensmiddelen, drank en tabak, kleding en schoeisel en relatief meer aan wonen, vervoer en communicatie, gezondheidsdiensten, culturele en andere goederen en diensten als gezondheidszorg, toerisme en horeca (5).

3.1.5.1

Deze verschuiving in de gezinsuitgaven zien we terug in het aantal kredietaanvragen. Consumptief krediet in ruime zin, dat zowel leningen voor de aanschaf van consumptiegoederen als voor de aankoop van een woning omvat, hangt tegenwoordig nauw samen met nieuwe consumptiepatronen en volgt de tendensen en schommelingen hiervan op de voet. De toename van het relatieve gewicht van uitgaven in verband met wooncomfort (6), vervoer of reizen wordt derhalve veroorzaakt door aankopen die veelal met geleend geld zijn gedaan.

3.1.5.2

Wat wellicht ook heeft bijgedragen tot de toename van consumptief krediet is het feit dat lenen zijn negatieve connotatie van armoede of schuld door levensstijl of zakendoen is kwijtgeraakt, met name in de overwegend katholieke landen, in tegenstelling tot de landen van protestantse signatuur, en dat dit fenomeen zich vooral in de grote steden heeft voorgedaan. Een en ander wordt nog gestimuleerd door de intensieve en systematische reclame van financiële instellingen om nieuwe klanten binnen te halen. Bovendien zorgt consumptief krediet voor status en camoufleert het de sociale klasse waartoe iemand behoort, omdat een levensstijl kan worden aangenomen die bij een hogere sociale klasse hoort. Voorts maken veel gezinnen gebruik van krediet (en met name kredietkaarten) om hun gezinsuitgaven rond te krijgen. Hoewel de risico's van kredietkaarten bekend zijn, wordt hierover onvoldoende informatie verstrekt en wordt er te weinig tegen gedaan. Ook is niet precies bekend om welke bedragen het gaat.

3.1.6

Behalve deze factoren van sociale en culturele aard zijn er ook nog economische en financiële factoren, zoals de sterke daling van de rentevoet in de afgelopen tien jaar, de afnemende spaarquote, de aanhoudend relatief lage werkloosheid en de economische groei (ondanks de crisis aan het eind van de jaren negentig, die overigens niet zo erg was als eerdere crises). Daar komt ook de deregulering van de kredietmarkt nog bij, eind jaren zeventig begin jaren tachtig (7), waardoor de kredietinstanties — waarvan sommige niet worden gecontroleerd noch onder financieel toezicht staan — als paddestoelen uit de grond zijn geschoten, alsook de toename van de onderlinge concurrentie, met als gevolg de „ontpersoonlijking” van de relatie tussen bank en cliënt.

3.1.7

Al deze factoren hebben er samen toe geleid dat de Europese samenleving een samenleving is geworden die steeds meer op krediet leunt om in essentiële levensbehoeften van haar burgers te kunnen voorzien. De stijgende schuldenlast in zo ongeveer alle lidstaten is hiervan het levende bewijs (8).

3.1.8

Krediet draagt ertoe bij dat Europese burgers hun levenskwaliteit kunnen verbeteren en goederen en diensten kunnen aanschaffen die anders niet of slechts na lange tijd binnen hun bereik zouden komen, zoals een eigen woning of transportmiddel. Maar dan moet het krediet wel op te brengen zijn, d.w.z. dat er geen ernstige arbeidsgerelateerde problemen mogen zijn, de maandlasten niet onredelijk zwaar op het maandelijks beschikbare inkomen mogen drukken, het aantal leningen niet heel hoog mag zijn en er enig spaargeld voorhanden moet zijn om in geval van inkomensverlies de klappen op te vangen.

3.1.9

Iedereen die een kredietovereenkomst aangaat, loopt echter het risico dat zich iets voordoet in zijn persoonlijk of gezinsleven waardoor hij niet langer stipt aan zijn verplichtingen kan voldoen. Zo kan het gebeuren dat een normale, beheersbare schuld plotseling, om uiteenlopende redenen, in een te hoge, uit de hand gelopen schuldenlast verandert.

3.2.1

Het begrip „te hoge schuldenlast” of „schuldenprobleem” verwijst naar situaties waarin een schuldenaar niet in staat is om op lange termijn aan al zijn schuldverplichtingen te voldoen of waarin het gevaar groot is dat hij zijn schuld niet kan aflossen op het moment dat de schuld opeisbaar wordt (9). De precieze omschrijving van dit begrip verschilt echter aanzienlijk van land tot land en een Europese definitie ontbreekt vooralsnog (10). Het recente initiatief van de Europese Commissie om een onderzoek hiernaar in te stellen moet dan ook worden toegejuicht (11).

3.2.2

Het zijn dus niet alleen de dubbelzinnige betekenis van het begrip en de afbakening ervan die problemen opleveren, ook de manier waarop de omvang van de schuldenlast wordt gemeten varieert. In een eveneens op verzoek van de Europese Commissie uitgevoerde studie (12) werden drie formules of modellen gedefinieerd om een te hoge schuldenlast te meten: het administratieve model (13), het subjectieve model (14) en het objectieve model (15).

3.2.3

Wat het vooral lastig maakt om de omvang van schuldenproblemen in Europa vast te stellen, is het gebrek aan betrouwbare statistische gegevens of het feit dat het wegens het gebruik van verschillende methoden, begrippen en meetperiodes onmogelijk is om de bestaande gegevens te vergelijken. Dit is één van de punten waaraan de Commissie meer aandacht moet besteden en waarnaar het nodige onderzoek moet worden verricht, zodat betrouwbare en vergelijkbare gegevens kunnen worden verkregen en verwerkt.

4.1

Uit de vele sociologische studies die in verschillende lidstaten zijn uitgevoerd blijkt dat een te hoge schuldenlast voornamelijk is te wijten aan:

Uit een sociologische analyse van het verschijnsel blijkt dus dat de oorzaken van overwegend „passieve aard” zijn, hoewel in sommige landen ook slecht financieel beheer een rol blijkt te spelen (16). Dit wil zeggen dat sommige mensen er moeite mee hebben om hun budget verstandig en duurzaam te beheren. (17)

4.2

Financiële uitsluiting komt doorgaans tot uitdrukking in het moeizaam of geen toegang krijgen tot de markt van financiële basisdiensten, d.w.z. dat iemand geen lopende rekening kan openen, niet over de middelen voor elektronische betaling kan beschikken, geen bankoverschrijvingen kan uitvoeren en geen kredietbeschermingsverzekering kan afsluiten.

4.3

Door deze financiële uitsluiting kan a fortiori niet worden beschikt over goedkoop krediet waarmee de aankoop van de voor een gezin noodzakelijke goederen en diensten als een huis, elektrische apparatuur, vervoer en onderwijs kan worden bekostigd, een eigen bedrijf kan worden opgestart of een eenmans- of familiebedrijf kan worden gerund.

4.4

Tegenwoordig kan men zonder een bankrekening of zonder bepaalde vormen van krediet of elektronische overschrijvingsmiddelen niet over essentiële goederen en diensten beschikken. Werk, een bedrijfje, een woning, huishoudelijke apparatuur, vervoer, informatie, zelfs levensmiddelen, kleding en vrijetijdsbesteding zijn allemaal zaken waarbij leningen en banken komen kijken; de bank draagt daarbij een speciale sociale verantwoordelijkheid, die bijna een vorm van publieke dienstverlening is.

4.5

Het is hier dat de scheidslijn tussen een steeds grotere en armere middenklasse en degenen die definitief buiten de boot vallen, de daklozen, bedelaars en steuntrekkers, dreigt te vervagen en verdwijnen. Het is precies op dit scheidsvlak tussen rijkdom en armoede dat het voorkomen en oplossen van schuldenproblemen van groot belang is, om te voorkomen dat mensen die sociaal en economisch geïntegreerd zijn of nog geholpen kunnen worden, onomkeerbaar terechtkomen in een spiraal van armoede en sociale uitsluiting.

a)

meer volledige en overal verkrijgbare informatie over financiële diensten in het algemeen, de kosten en de werking ervan;

b)

financiële educatie, die vanaf een vroeg stadium wordt opgenomen in het schoolprogramma en in andere onderwijs- en opleidingsactiviteiten, als een life-long learning process dat is afgestemd op de behoeften en vaardigheden van de doelgroep en kan variëren naar gelang van hun levensfase, cultuur, waardenstelsel, sociaal-demografische kenmerken, consumptiepatroon en schuldenlast. Overigens hebben in een aantal lidstaten de media, en met name de TV, in hun rol van publieke dienstverlener, in samenwerking met consumentenorganisaties en de financiële instellingen zelf bewustmakingsprogramma's rond het thema „krediet en schuldenlast” gemaakt, die veelal op prime time worden uitgezonden. Bovendien moet gebruik worden gemaakt van de voorzieningen voor volwassenenonderwijs, zoals deze in tal van landen door centra voor gezinsvoorlichting worden verzorgd;

c)

het opzetten of uitbreiden van financiële adviesdiensten, die de burgers helpen hun budget op evenwichtige wijze te beheren, de beste financiering te kiezen voor hun aankopen (en zich daarbij niet alleen te laten leiden door de eenzijdige informatie van financiële instellingen) en een realistisch aflossingsplan op te stellen aan de hand van simulaties vooraf;

d)

(fiscale, sociale en educatieve) stimuleringsmaatregelen om gezinnen aan het sparen te krijgen, zodat zij een reserve achter de hand hebben in geval van financiële nood, en om tegenwicht te bieden aan de ongebreidelde reclame voor krediet;

e)

gebruik van credit scoring -systemen door financiële instellingen of gespecialiseerde ondernemingen om het kredietrisico van klanten te beoordelen, waarbij het gevaar van insolvabiliteit wordt ingeschat aan de hand van de beoordeling van een groot aantal variabelen en de objectieve vaststelling van een schuldlimiet voor elk individu en gezin (18);

f)

het garanderen van een fatsoenlijk pensioen, prepensioen of andere sociale voorzieningen voor mensen die buiten de arbeidsmarkt vallen als onderdeel van een efficiënt socialezekerheidsstelsel door de overheid, om te voorkomen dat mensen die niet kunnen deelnemen aan een particulier pensioenfonds, aan de zelfkant van de maatschappij terechtkomen; (19)

g)

toegang tot kredietverzekeringen als bescherming tegen financiële risico's (20);

h)

sociaal krediet, microkrediet en betaalbaar affordable krediet: initiatieven als microkrediet, credit unions, caisses d'épargne, de Duitse en Nederlandse sociale fondsen, postbanken en sociaal krediet zijn, samen met andere initiatieven die in de lidstaten worden ontplooid, voorbeelden om in gedachten te houden voor mensen die met uitsluiting bedreigd worden. Microkrediet heeft bijvoorbeeld zijn nut bewezen bij de financiering van kleine bedrijven en zelfstandigen, waardoor sommige werklozen kunnen herintreden op de arbeidsmarkt en in het arbeidsproces. Het zou een goede zaak zijn indien financiële instellingen de begunstigden van microkrediet gericht advies zouden geven (o.a. op het vlak van management, boekhouding, bedrijfsvoering) bij het uitoefenen van hun activiteiten, hetgeen in een aantal gevallen al gebeurt (21);

i)

verantwoord krediet, d.w.z. dat kredietinstellingen zich meer moeten bekommeren om de behoeften en omstandigheden van hun schuldenaren en op zoek moeten gaan naar het meest geschikte financiële instrument voor elk van hen of zelfs moeten weigeren nog meer krediet te verstrekken indien het risico van een te hoge schuldenlast reëel aanwezig is (22);

j)

kredietdossiers: met behulp van databanken die de hele financiële geschiedenis van hun cliënten (positieve kredietdossiers) of alleen betaalproblemen (negatieve kredietdossiers) bevatten kunnen kredietinstellingen meer te weten komen over de schuldenlast van een cliënt en kunnen zij hun besluit om een lening te verstrekken beter motiveren; wél zijn hieraan, zeker in het eerste geval, risico's verbonden in verband met privacybescherming en zijn databanken in het geval van passieve schuldenlast ontoereikend, omdat onmogelijk kan worden voorspeld wat de oorzaak van de situatie in de toekomst zal zijn en ook omdat deze geen melding maken van schulden van niet-financiële aard (bijv. op het gebied van basisvoorzieningen en belastingen);

k)

zelf- en coregulering, resulterend in het opstellen van gedragscodes door financiële instellingen, vooral in samenspraak met consumentenorganisaties, met behulp waarvan bepaalde malafide praktijken kunnen worden voorkomen en kredietinstellingen meer sociaal bewustzijn kan worden meegegeven. Een dergelijke maatregel is ook nuttig om het toezicht op de activiteiten van debt collection agencies (incassobureaus) te verbeteren en kan de wijze waarop schuldenaren worden aangepakt helpen reguleren, als aanvulling op een strak en efficiënt toegepast rechtskader;

l)

preventie van malafide kredietpraktijken: sommige nationale instanties, consumentenorganisaties en andere ngo's, alsook de kredietinstellingen zelf hebben regels en procedures opgesteld om vormen van uitbuiting en woekerpraktijken, die een bedreiging zijn voor de zwaksten in de samenleving, te voorkomen. Hierbij valt te denken aan de buitengewoon hoge rente die wordt aangerekend bij telefonisch verstrekt krediet, kredietovereenkomsten die zijn gekoppeld aan bepaalde koop- en verkoopcontracten of aan de levering van niet nader bepaalde diensten, krediet voor de aankoop van effecten, soms van de bank zelf, draconische strafclausules, kredietkaarten en klantenkaarten waarop gemakkelijk krediet wordt verstrekt, het eisen van reële garanties en tegelijkertijd persoonlijke garanties (onderpand) voor consumptief krediet voor een laag bedrag, onvolledige of slechte informatie en reclame gericht op jongeren. Los van de gunstige aspecten van verantwoord krediet, dragen dergelijke maatregelen bij tot de vermindering van concurrentievervalsing op de markt en bevorderen zij de sociale verantwoordelijkheid van kredietinstellingen;

m)

toezicht op reclame voor krediet: hoewel reclame een legitieme manier is om financiële producten te promoten, vergt de wijze waarop deze producten aan de man worden gebracht nauwgezette controle door de overheidsinstanties. Ook de inhoud van de reclame, de verspreidingskanalen en de reclametechnieken moeten aan strikte en uniforme voorwaarden voldoen om de consumenten niet het idee te geven dat lenen een risicovrij gebeuren is, waarop gemakkelijk en kosteloos beroep kan worden gedaan. Tevens moeten op dit vlak initiatieven als zelf- en coregulering en goede ondernemingspraktijken worden gestimuleerd. Deze initiatieven moeten ervoor zorgen dat de kredietvoorwaarden voor de kredietaanvrager volstrekt duidelijk zijn en dat de kredietverlener een speciale verantwoordelijkheid krijgt jegens personen die door psychische problemen minder goed functioneren en daardoor niet in staat zijn de gevolgen van het aangaan van een schuldovereenkomst te overzien.

5.2.1

Het„nieuwe start”-model ( fresh start ), dat in Noord-Amerika is ontstaan en wordt omarmd in sommige Europese landen, gaat uit van het principe dat het niet-vrijgesteld vermogen van de schuldenaar onmiddellijk te gelde moet worden gemaakt en de niet-afgeloste schulden moeten worden kwijtgescholden, tenzij zulks wettelijk niet is toegestaan. Dit model is gebaseerd op de beperkte aansprakelijkheid van de schuldenaar, op een met de schuldeisers gedeeld risico en op de noodzaak de schuldenaar zo snel mogelijk weer aan het werk en aan het consumeren te krijgen en op het duidelijk niet-stigmatiseren van de persoon in kwestie (23).

5.2.2

Het heropvoedingsmodel, dat in een aantal Europese landen wordt gehanteerd, gaat uit van de gedachte dat de schuldenaar heeft gefaald en geholpen moet worden, maar dat hij niet zonder meer mag worden ontslagen van zijn verplichtingen (pacta sunt servanda). Dit model, dat uitgaat van de „schuld” van de schuldenaar ongeacht of dit het gevolg is van gebrekkig inzicht of van louter nalatigheid, is gebaseerd op heronderhandeling van de schuld met de schuldeisers met als doel tot een algemeen aflossingsplan te komen. Dit plan mag, maar moet niet, door de rechter worden vastgesteld; belangrijk is de rol die door schuldadviseurs en bemiddelingsinstanties wordt gespeeld (24).

6.1.1

Het is niet de eerste keer dat het onderwerp „te hoge schuldenlast” op Europees niveau en zelfs vanuit Europees perspectief binnen de EU-instellingen wordt besproken. Hoewel de Raad op 13 juli 1992 in zijn resolutie over de toekomstige prioriteiten voor de ontwikkeling van het beleid inzake consumentenbescherming voor het eerst op de dringende behoefte aan een onderzoek naar schuldenproblemen wees, is een Europese aanpak van deze kwestie sindsdien praktisch in de vergeethoek geraakt, ondanks het feit dat het verschijnsel „te hoge schuldenlast” in diverse lidstaten aan nationaal belang heeft gewonnen en veelal aanleiding heeft gegeven tot het nemen van wettelijke en bestuursrechtelijke maatregelen.

Het was het EESC dat in mei 1999 de discussie opnieuw heeft aangezwengeld, eerst met een informatief rapport over „Huishoudens met een schuldenprobleem” en later, in 2002, met een initiatiefadvies over hetzelfde onderwerp, waarvan de opmerkingen en aanbevelingen hier worden aangehaald (25).

6.1.2

Terwijl deze documenten werden voorbereid, zette de Raad van ministers van consumentenaangelegenheden dit onderwerp op 13 april 2000 weer op de agenda en vestigde hij de aandacht van de Commissie en van de lidstaten op de behoefte aan een Europese aanpak van deze materie, hetgeen resulteerde in een resolutie van de Raad betreffende consumentenkrediet en -schuldenlast (26). Daarin wordt de Commissie verzocht om, gezien de snelle verspreiding van het verschijnsel, het gebrek aan informatie over de werkelijke omvang van de schuldenproblemen in Europa te verhelpen en na te gaan of harmonisatie van de maatregelen ter voorkoming en bestrijding van een te hoge schuldenlast mogelijk is (27).

6.1.3

Tot dusver heeft de Commissie nog geen gehoor gegeven aan dit verzoek van de Raad. Alleen in haar oorspronkelijke voorstel tot wijziging van de richtlijn betreffende consumentenkrediet (2002) (28) heeft zij de kwestie „verantwoord krediet” aangekaart (29). Maar in de definitieve versie hiervan (2005) (30), die tijdens het Duitse voorzitterschap tot stand kwam, was dit onderwerp geschrapt (31). Het valt dan ook niet te verwachten dat de Commissie op het gebied van consumentenkrediet opeens met een nieuwe maatregel komt ter preventie, en nog veel minder ter bestrijding, van een te hoge schuldenlast (32).

6.1.4

Recente, doch schaarse, verwijzingen in bepaalde documenten van de Commissie en in verklaringen van haar voorzitter lijken echter te wijzen in de richting van nieuwe aandacht voor dit verschijnsel (33).

6.1.5

Een speciale vermelding verdient hier, vanwege het belang ervan, de resolutie van de Raad van Europa, die op 8 april 2005 door de Europese ministers van Justitie werd aangenomen, over het vinden van een juridische oplossing voor schuldproblemen in een kredietsamenleving (34), waarin bezorgdheid wordt geuit over het feit dat zo gemakkelijk krediet wordt verstrekt, waardoor huishoudens soms in de problemen komen en in een situatie van sociale uitsluiting terechtkomen. De resolutie pleit voor de invoering van een instrument dat wettelijke en bestuursrechtelijke maatregelen mogelijk maakt en praktische oplossingen voorstelt (35).

6.1.6

Anderzijds lijkt door recente wetenschappelijke (36) en andere, in opdracht van de Commissie (37) uitgevoerde studies opnieuw belangstelling te zijn gewekt voor dit probleem, dat blijkt althans uit recente toespraken van sommige staatsleiders en ministers van sommige lidstaten (38).

6.2.1

Het Comité vindt al lang, en bevestigt ook nu weer, dat Europese actie op dit vlak niet alleen mogelijk en wenselijk maar ook noodzakelijk en urgent is.

6.2.2

Het Comité is zich ervan bewust dat de puur sociale aspecten van het verschijnsel te hoge schuldenlast als oorzaak van sociale uitsluiting niet tot het specifieke bevoegdheidsterrein van de EU behoren, althans niet volgens het Verdrag en niet zo lang de grondwettelijke tekst niet van kracht is (39).

6.2.2.1

Niettemin wordt in diverse bepalingen van het Verdrag betreffende de Europese Unie en tot oprichting van de Europese Gemeenschap gesproken over gezamenlijke bevoegdheden en over acties en maatregelen ter ondersteuning en bevordering van het beleid van de lidstaten ter zake (40), dat de Commissie moet helpen ontwikkelen.

6.2.2.2

Daar komt nog bij dat sommige terreinen die voor gemeenschappelijk optreden in aanmerking komen, tegenwoordig onder de derde pijler (justitiële samenwerking) vallen (41).

6.2.2.3

Tot slot is het, met het oog op de totstandbrenging van de interne markt, die thans onmiskenbaar op de burger en de consument (42) is gericht, noodzakelijk en gerechtvaardigd dat bepaalde aspecten van de schuldenproblematiek van de burgers, de sociale gevolgen hiervan en de preventie en aanpak van het probleem op Europese schaal worden geharmoniseerd om concurrentievervalsing te voorkomen en de normale marktwerking niet te verstoren.

6.3.1.1

Harmonisatie begint met de definitie van het begrip en van de kwalitatieve en kwantitatieve parameters van het verschijnsel, zodat de informatie over en waarneming van de onderliggende sociale realiteit overal in Europa — en het liefst overal ter wereld — in dezelfde bewoordingen kan worden omschreven, op grond van vergelijkbare statistische gegevens, met behulp waarvan een economisch kader wordt vastgesteld voor de kwantificering van deze gegevens.

6.3.1.2

Zodra het begrip is gedefinieerd en de methode is vastgesteld, moet de Commissie de aanzet geven tot een uitgebreid onderzoek op Europese schaal waaruit de economische en sociale omvang van een te hoge schuldenlast kan worden afgeleid (43).

6.3.2.1

Er moeten ook aparte en geharmoniseerde wettelijke maatregelen worden genomen om de gevolgen van een te hoge schuldenlast te voorzien, te voorkomen en te beperken.

Daarbij valt met name te denken aan:

Bovendien zou op termijn wetgeving over de volgende aspecten moeten worden ingevoerd:

6.3.2.2

Ook moet de Commissie de goede praktijken op dit gebied stimuleren door aan te sporen tot het opstellen van Europese gedragscodes, die uitgaan van zelf- of coregulering, als onderdeel van een vastomlijnd en effectief gehandhaafd stelsel van dwingende rechtsregels.

6.3.2.3

De Commissie moet tevens, op eigen initiatief of samen met de lidstaten, speciale voorlichtingsprogramma's en educatieve acties opzetten die op de praktische aspecten van krediet zijn gericht en moet voor begeleiding en advisering op dit gebied zorgen; hierbij dient gebruik gemaakt te worden van „proefprojecten” die op andere terreinen al goede resultaten hebben opgeleverd (45).

6.3.2.4

Tot slot stelt het Comité voor om een Europese waarnemingspost voor schuldenproblemen op te richten, die samen met de reeds bestaande en nog op te richten nationale instanties als forum dient voor alle belanghebbenden, nagaat hoe dit verschijnsel zich op Europees niveau ontwikkelt, passende maatregelen voorstelt ter preventie van schuldenproblemen en de impact van deze maatregelen evalueert. Het Comité biedt aan om deze waarnemingspost voorlopig, in ieder geval totdat wordt besloten een zelfstandig orgaan op te richten, te huisvesten binnen de organisatie en structuur van het EESC.

6.3.3.1

Gezien de diversiteit van de nationale systemen, waarvan de oorsprong, principes en methoden verschillen (46), moet de Commissie zich niet zozeer concentreren op harmonisatie van de regels maar op het definiëren van een referentiekader en een reeks basisbeginselen, die worden gewaarborgd door het burgerlijk procesrecht van alle lidstaten ten aanzien van gerechtelijke actie wegens het niet-nakomen van schuldverplichtingen of de vordering van particuliere schulden, en moet zij de lidstaten ertoe aansporen deze beginselen over te nemen en te erkennen.

6.3.3.2

De belangrijkste van deze basisbeginselen zijn:

6.3.3.3

Bij dit alles moeten echter ook alle belanghebbenden en hun vertegenwoordigers worden betrokken. Daarom wordt een publieke raadpleging vooraf voorgesteld, door middel van een groenboek waarin het probleem uiteengezet wordt, de Europese proporties ervan worden geschetst, de verschillende middelen en systemen voor het voorkomen, aanpakken en oplossen van schuldenproblemen in kaart worden gebracht en waarin tot slot wordt beschreven welke gezamenlijke actie de verschillende betrokken directoraten-generaal kunnen nemen en hoe de overheden en sociale partners in de lidstaten en op Europees niveau hieraan kunnen bijdragen (47).

7.1

Op 25 juli 2007 heeft het Comité een hoorzitting over het thema van dit advies georganiseerd, waaraan verschillende, ter zake kundige genodigden hebben deelgenomen.

7.2

De gedachtewisseling die heeft plaatsgevonden tijdens deze door velen bijgewoonde hoorzitting, waaruit een reeks waardevolle documenten is voortgekomen, is het advies duidelijk ten goede gekomen. Tal van opmerkingen die tijdens deze zitting zijn gemaakt, zijn in de tekst verwerkt.