(1)

Op 25 januari 2022 heeft de Raad Aanbeveling (EU) 2022/107 (1) goedgekeurd. Aanbeveling (EU) 2022/107 volgt een “persoonsgerichte” aanpak met betrekking tot beperkingen van het vrije verkeer in verband met de COVID-19-pandemie, door te bepalen dat een persoon die in het bezit is van een op grond van Verordening (EU) 2021/953 van het Europees Parlement en de Raad (2) afgegeven geldig certificaat (“digitaal EU-covidcertificaat”), in beginsel niet onderworpen mag worden aan extra beperkingen zoals tests of quarantaine, ongeacht de plaats van vertrek in de Unie. Personen die niet in het bezit zijn van een geldig digitaal EU-covidcertificaat kunnen worden verplicht om voorafgaand aan of niet later dan 24 uur na aankomst een test te ondergaan. Aanbeveling (EU) 2022/107 heeft ook de methodiek van de kleurcodekaart aangepast die de epidemiologische situatie op regionaal niveau in de Unie aangeeft, zoals vastgesteld in Aanbeveling (EU) 2020/1475 van de Raad (3) en wekelijks gepubliceerd door het Europees Centrum voor ziektepreventie en -bestrijding.

(2)

Op 25 november 2021, toen de Commissie haar voorstel (4) vaststelde voor wat Aanbeveling (EU) 2022/107 zou worden, was de epidemiologische situatie met betrekking tot de COVID-19-pandemie aanzienlijk anders dan nu. Op dat moment was de zorgwekkende deltavariant nog steeds overheersend in de Unie. Meer dan tien maanden later is de zeer overdraagbare omikronvariant — in de vorm van verschillende subvarianten — de dominante variant in de Unie geworden.

(3)

Omikron is minder ernstig dan de eerder waargenomen deltavariant, wat ten minste gedeeltelijk kan worden toegeschreven aan het beschermende effect van vaccinatie en eerdere besmetting (5). Als gevolg daarvan, en in combinatie met hogere beschermingsniveaus als gevolg van vaccinatie en eerdere besmetting, blijft de druk op de gezondheidszorgstelsels momenteel beheersbaar, zelfs tijdens tijdelijke pieken van besmettingen zoals de golf veroorzaakt door de subvarianten omikron-BA.4 en -BA.5, die in de zomer van 2022 werd waargenomen.

(4)

Beperkingen van het vrije verkeer naar aanleiding van de COVID-19-pandemie mogen niet verder gaan dan wat strikt noodzakelijk is voor de bescherming van de volksgezondheid. Zoals opgemerkt in de punten 1 en 2 van Aanbeveling (EU) 2022/107, moeten dergelijke beperkingen overeenkomstig de beginselen van noodzakelijkheid en evenredigheid weer worden opgeheven zodra de epidemiologische situatie dat toelaat. In augustus 2022 hadden alle lidstaten alle maatregelen opgeheven die van invloed waren op het vrije verkeer van personen in de Unie, waaronder de verplichting voor reizigers om in het bezit te zijn van een digitaal EU-covidcertificaat.

(5)

Daarom moet de in Aanbeveling (EU) 2022/107 uiteengezette aanpak worden aangepast. Die aanbeveling moet met name worden gewijzigd teneinde te verduidelijken dat de lidstaten in beginsel geen pandemiegerelateerde beperkingen van het vrije verkeer van personen mogen opleggen om redenen van volksgezondheid. De zomergolf van 2022 illustreert hoe een hoge viruscirculatie, na de opkomst van een nieuwe zorgwekkende variant, niet noodzakelijkerwijs tot een aanzienlijke druk op de nationale gezondheidszorgstelsels leidt. Het is dus belangrijk om voorzichtig te zijn met de eventuele invoering van beperkingen van het vrije verkeer van personen op basis van het aantal gevallen of de aanwezigheid van een nieuwe variant.

(6)

Tegelijkertijd is de wereldwijde COVID-19-pandemie nog niet voorbij. Nieuwe besmettingsgolven die de epidemiologische situatie kunnen verergeren, onder meer als gevolg van de opkomst van een nieuwe zorgwekkende of belangwekkende variant, kunnen niet worden uitgesloten. Het is dus van belang de paraatheidsinspanningen in de hele Unie te blijven coördineren. In het kader van deze inspanningen hebben het Europees Parlement en de Raad op 29 juni 2022 de toepassingsperiode van Verordening (EU) 2021/953 betreffende het digitale EU-covidcertificaat verlengd tot en met 30 juni 2023.

(7)

Met deze verlenging van het digitale EU-covidcertificaat kunnen EU-burgers blijven profiteren van interoperabele en wederzijds aanvaarde COVID-19-vaccinatie-, test- en herstelcertificaten in situaties waarin de lidstaten het nodig achten tijdelijk opnieuw bepaalde beperkingen van het vrije verkeer in te voeren om redenen van volksgezondheid. Tegelijkertijd moet worden benadrukt dat Verordening (EU) 2021/953 de lidstaten geenszins verplicht om in het kader van de uitoefening van het vrije verkeer een bewijs van vaccinatie-, test- of herstelstatus te verlangen.

(8)

Indien een lidstaat als gevolg van een ernstige verslechtering van de epidemiologische situatie, van mening is dat beperkingen van het vrije verkeer niettemin noodzakelijk zijn voor de bescherming van de volksgezondheid en evenredig zijn, moeten die beperkingen beperkt blijven tot de verplichting voor reizigers om in het bezit te zijn van een geldig digitaal EU-covidcertificaat. Met name personen die binnen de Unie reizen en in het bezit zijn van een geldig digitaal EU-covidcertificaat mogen in dergelijke situaties niet aan quarantaine, zelfisolatie of extra tests worden onderworpen. Om te bepalen of een situatie als een ernstige verslechtering van de epidemiologische situatie moet worden aangemerkt, moeten de lidstaten met name rekening houden met de door COVID-19 veroorzaakte druk op hun gezondheidszorgstelsel, vooral wat betreft het aantal ziekenhuisopnames en het aantal patiënten op intensieve zorg, alsmede met de ernst van de circulerende SARS-CoV-2-varianten en met de door het Europees Centrum voor ziektepreventie en -bestrijding verstrekte informatie over de ontwikkeling van de epidemiologische situatie. In dit verband publiceert het Europees Centrum voor ziektepreventie en -bestrijding relevante gegevens over de ontwikkeling van de epidemiologische situatie.

(9)

De lidstaten moeten ook beoordelen of dergelijke beperkingen naar verwachting een positief effect zullen hebben op de epidemiologische situatie, waaronder een aanzienlijke afname van de druk op de nationale gezondheidszorgstelsels, aangezien binnenlandse factoren doorgaans een sterkere drijvende kracht achter de epidemiologische situatie zijn dan grensoverschrijdend reizen. In dergelijke situaties kunnen binnenlandse niet-farmaceutische interventies, zoals mondkapjes dragen, ventileren en afstand houden, in plaats van reisbeperkingen, doeltreffend zijn om de verspreiding van COVID-19 af te remmen, mits zij in een vroeg stadium en op grote schaal worden toegepast en door de samenleving voldoende in praktijk worden gebracht (6).

(10)

Wat betreft de eventuele verplichting om in het bezit te zijn van een geldig digitaal EU-covidcertificaat, moeten de bij Verordening (EU) 2022/1034 van het Europees Parlement en de Raad (7) ingevoerde wijzigingen in Verordening (EU) 2021/953 tot uiting komen in Aanbeveling (EU) 2022/107. Allereerst moet worden aangegeven dat digitale EU-covidcertificaten die zijn afgegeven aan personen die deelnemen aan klinische proeven voor COVID-19-vaccins, door andere lidstaten kunnen worden aanvaard om vrijstelling te verlenen van beperkingen van het vrije verkeer. Ter vergemakkelijking van de uitoefening van het vrije verkeer van burgers van de Unie aan wie een COVID-19-vaccin is toegediend waarvoor de WHO-procedure voor noodtoelating is afgerond, wordt de lidstaten ook aanbevolen digitale EU-covidcertificaten te aanvaarden die na toediening van die vaccins zijn afgegeven. Bovendien kunnen er nu test- en herstelcertificaten worden afgegeven op basis van in een laboratoriumomgeving uitgevoerde antigeentests.

(11)

Gezien hun specifieke situatie of essentiële functie moeten bepaalde categorieën reizigers bij het vervullen van deze essentiële functie worden vrijgesteld van de eventuele verplichting om in het bezit te zijn van een digitaal EU-covidcertificaat. In het licht van de huidige veiligheidssituatie is het belangrijk dat diplomaten, personeel van internationale organisaties, door internationale organisaties uitgenodigde personen, militair personeel, humanitaire hulpverleners en civielebeschermingspersoneel uitdrukkelijk op deze lijst worden vermeld. De lijst moet ook personen omvatten die vallen onder artikel 2 van Uitvoeringsbesluit (EU) 2022/382 van de Raad (8), en moet in overeenstemming zijn met Aanbeveling (EU) 2022/2548 van de Raad (9). Tegelijkertijd mag dit de lidstaten niet beletten om deze categorieën personen vaccinatie en tests aan te bieden.

(12)

Om snel te kunnen reageren op nieuwe SARS-CoV-2-varianten, moet de “noodrem”, d.w.z. de mogelijkheid om naast het digitale EU-covidcertificaat andere maatregelen te treffen, worden gehandhaafd. Deze “noodremprocedure” kan worden gebruikt in reactie op de opkomst van een nieuwe zorgwekkende of belangwekkende SARS-CoV-2-variant, met als doel de verspreiding ervan af te remmen met behulp van reisbeperkingen, om tijd te winnen teneinde extra ziekenhuiscapaciteit te mobiliseren en de ontwikkeling van vaccins op gang te brengen. De noodrem kan ook worden gebruikt in situaties waarin de epidemiologische situatie snel en ernstig verslechtert op een wijze die op de opkomst van een nieuwe zorgwekkende of belangwekkende SARS-CoV-2-variant wijst.

(13)

Indien een lidstaat de verplichting oplegt om een geldig digitaal EU-covidcertificaat over te leggen of extra maatregelen treft conform de noodremprocedure, moet hij de Commissie en de andere lidstaten daarvan onverwijld in kennis stellen via het netwerk voor de geïntegreerde politieke crisisrespons (“IPCR”), en moet hij informatie verstrekken over de motivering, de verwachte gevolgen, de inwerkingtreding en de duur van de reisbeperkingen. Daarbij moet tevens worden uiteengezet waarom die reisbeperkingen in overeenstemming zijn met de beginselen van noodzakelijkheid en evenredigheid, bijvoorbeeld vanwege de specifieke geografische ligging van de betrokken lidstaat of de bijzondere kwetsbaarheid van zijn nationale gezondheidszorgstelsel. Dit moet ook zorgen voor samenhang met de regels voor reizen vanuit derde landen. Indien een lidstaat de noodrem in werking stelt, moet het IPCR-netwerk ten behoeve van een doeltreffende coördinatie op het niveau van de Unie snel bijeenkomen om de situatie te evalueren.

(14)

Om tijdig relevante en representatieve informatie te krijgen over de opkomst en circulatie van zorgwekkende of belangwekkende SARS-CoV-2-varianten, moeten de lidstaten door het selecteren van representatieve sequencingmonsters zicht houden op de circulatie van verschillende SARS-CoV-2-varianten in de gemeenschap, genetische karakteriseringen maken, en typeringsresultaten van varianten rapporteren, in overeenstemming met de door het Europees Centrum voor ziektepreventie en -bestrijding gepubliceerde richtsnoeren voor sequencing (10).

(15)

Het blijft ook belangrijk dat informatie over eventuele nieuwe maatregelen zo spoedig mogelijk openbaar wordt gemaakt. Zoals de Commissie in haar mededeling van 2 september 2022 (11) heeft uiteengezet, moeten de lidstaten alles in het werk stellen om ervoor te zorgen dat potentiële reizigers goed geïnformeerd zijn over de reisbeperkingen waarmee zij bij binnenkomst in een andere lidstaat te maken kunnen krijgen. Het Re-open EU-webplatform blijft een belangrijk referentiepunt voor iedereen die binnen de Unie reist.

(16)

Het is passend te stoppen met de kleurcodekaart die sinds de vaststelling van Aanbeveling (EU) 2020/1475 in oktober 2020 door het Europees Centrum voor ziektepreventie en -bestrijding wordt gepubliceerd. De methodiek van de kaart is meerdere keren aangepast aan de epidemiologische ontwikkelingen. De laatste versie van de kaart, waarbij gebruik werd gemaakt van een meldingsratio over een periode van 14 dagen gewogen naar vaccinatiegraad, was gebaseerd op de ervaringen met de deltavariant. Door de hoge besmettingscijfers als gevolg van de omikronvariant kleurden grote delen van de kaart echter “donkerrood”, hoewel alle lidstaten hun beperkingen op het vrije verkeer al hadden opgeheven. Aangezien de lidstaten hun manier van testen aanpasten, werden voorts meerdere regio's “donkergrijs”, omdat de gerapporteerde testpercentages onder de in Aanbeveling (EU) 2022/107 vastgestelde drempelwaarde kwamen te liggen. Deze verschuiving van teststrategiën naar representatieve steekproeven van de bevolking zal in de nabije toekomst niet wijzigen. De kleurcodekaart geeft dus geen adequaat beeld meer van de epidemiologische situatie in de Unie. Na bespreking met de lidstaten en de Commissie had het Europees Centrum voor ziektepreventie en -bestrijding de publicatie van de kaart in juli 2022 al tijdelijk opgeschort.

(17)

Dat betekent dat de verwijzingen naar specifieke extra maatregelen voor personen die vanuit “donkerrode” gebieden reizen en ook de kleurcodekaart uit Aanbeveling (EU) 2022/107 moeten worden geschrapt.

(18)

De verplichte indiening van een traceringsformulier voor passagiers (Passenger Locator Form — PLF) in het kader van reizen binnen de EU ten behoeve van contactopsporing vormt een extra vereiste voor de uitoefening van het vrije verkeer. Die is uitsluitend gerechtvaardigd indien zij noodzakelijk en evenredig is. Met name mogen de lidstaten geen PLF verlangen van reizigers die met een particulier vervoermiddel, zoals een auto of een fiets, of te voet reizen. Zij lopen immers logischerwijs minder risico dan gebruikers van collectieve vervoermiddelen en kennen doorgaans de identiteit van hun medereizigers.

(19)

Willen de lidstaten toch de contacten van grensoverschrijdende passagiers kunnen opsporen, dan kunnen zij passagiersgegevens uitwisselen met behulp van gemeenschappelijke instrumenten, zoals het digitale EU-traceringsformulier voor passagiers en de selectieve-uitwisselingsmodule van het systeem voor vroegtijdige waarschuwing en maatregelen, en zo hun contactopsporingscapaciteit vergroten en tegelijkertijd de lasten voor passagiers en vervoerders beperken. Om te voorkomen dat er PLF's moeten worden ingediend, zouden de lidstaten kunnen overwegen om, voor zover dat mogelijk is op grond van de nationale wetgeving, en met inachtneming van de gegevensbeschermingsregels, bestaande passagiersgegevens voor de contactopsporing te gebruiken.

(20)

De Commissie moet, met steun van het Europees Centrum voor ziektepreventie en -bestrijding, Aanbeveling (EU) 2022/107 op gezette tijden blijven evalueren en haar bevindingen ter overweging toezenden aan de Raad, zo nodig samen met een voorstel tot wijziging van de aanbeveling,