Verdeling van bevoegdheden binnen de Europese Unie

SAMENVATTING VAN:

Artikel 2 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie — Categorieën en gebieden van bevoegdheden van de Unie

De Europese Unie (EU) beschikt alleen over de bevoegdheden die op basis van de verdragen aan haar zijn toegedeeld (beginsel van toedeling). Volgens dit beginsel mag de EU alleen handelen binnen de grenzen van de bevoegdheden die de EU-lidstaten haar in de verdragen hebben toegedeeld om doelstellingen van de verdragen te verwezenlijken. Bevoegdheden die in de verdragen niet aan de EU worden toegedeeld, blijven aan de lidstaten toebehoren.

Het Verdrag van Lissabon verduidelijkt de bevoegdheidsverdeling tussen de EU en haar lidstaten. Deze bevoegdheden zijn onderverdeeld in drie hoofdcategorieën:

• externe bevoegdheden van de EU
• gedeelde bevoegdheden en
• ondersteunende bevoegdheden.

Drie belangrijkste typen bevoegdheden

De EU is exclusief bevoegd voor het onder bepaalde voorwaarden sluiten van internationale overeenkomsten.

• 1.
  Exclusieve bevoegdheden van de EU (artikel 3 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie (VWEU)). Gebieden waarop alleen de EU wetgeving mag opstellen en bindende besluiten mag aannemen. De lidstaten mogen dit slechts zelf doen als zij daartoe door de EU gemachtigd zijn of om de handelingen van de EU uit te voeren. De EU is exclusief bevoegd op de volgende gebieden:

  • de douane-unie
  • de vaststelling van mededingingsregels die voor de werking van de interne markt nodig zijn
  • het monetair beleid voor de lidstaten die de euro als munt hebben
  • de instandhouding van de biologische rijkdommen van de zee in het kader van het gemeenschappelijk visserijbeleid
  • de gemeenschappelijke handelspolitiek.
• 2.
  Gedeelde bevoegdheden (artikel 4 van het VWEU). Zowel de EU als haar lidstaten mogen wetgeving opstellen en bindende besluiten aannemen. Lidstaten kunnen hun bevoegdheid slechts uitoefenen wanneer de EU haar bevoegdheid niet uitoefent of heeft besloten deze niet uit te oefenen. Gedeelde bevoegdheid tussen de EU en haar lidstaten is van toepassing op de volgende gebieden:

  • interne markt
  • sociaal beleid (maar alleen voor de in het verdrag genoemde aspecten)
  • economische, sociale en territoriale samenhang (regionaal beleid)
  • landbouw en visserij (met uitsluiting van de instandhouding van de biologische rijkdommen van de zee)
  • milieu
  • consumentenbescherming
  • vervoer
  • trans-Europese netwerken
  • energie
  • de ruimte van vrijheid, veiligheid en recht
  • gemeenschappelijke veiligheidsvraagstukken op het gebied van volksgezondheid (voor de in het VWEU genoemde aspecten)
  • onderzoek, technologische ontwikkeling en de ruimte
  • ontwikkelingssamenwerking en humanitaire hulp.
• 3.
  Ondersteunende bevoegdheden (artikel 6 van het VWEU). De EU mag alleen in actie komen om het optreden van de lidstaten te ondersteunen, te coördineren en aan te vullen. Juridisch bindende handelingen van de EU zijn slechts toegestaan indien er geen harmonisatie van de wetten en regelgeving van lidstaten voor nodig is. Ondersteunende bevoegdheden gelden voor de volgende beleidsgebieden:

  • bescherming en verbetering van de menselijke gezondheid
  • industrie
  • cultuur
  • toerisme
  • onderwijs, beroepsopleiding, jongeren en sport
  • civiele bescherming
  • administratieve samenwerking.

Bijzondere bevoegdheden

De EU kan maatregelen nemen om ervoor te zorgen dat lidstaten hun economisch beleid, sociaal beleid en werkgelegenheidsbeleid op EU-niveau coördineren.

Het gemeenschappelijk buitenlands en veiligheidsbeleid van de EU wordt gekenmerkt door specifieke institutionele kenmerken, zoals de beperkte deelname van de Europese Commissie en het Europees Parlement in het besluitvormingsproces en de uitsluiting van wetgevende activiteiten. Dit beleid wordt vastgelegd en uitgevoerd door de Europese Raad (bestaande uit de staatshoofden of regeringsleiders van de lidstaten) en door de Raad van de Europese Unie (bestaande uit een vertegenwoordiger van elke lidstaat op ministerieel niveau). De voorzitter van de Europese Raad en de hoge vertegenwoordiger van de Unie voor buitenlandse zaken en veiligheidsbeleid vertegenwoordigen de EU in zaken van gemeenschappelijk buitenlands beleid en veiligheidsbeleid.

Uitoefening van bevoegdheden

De uitoefening van EU-bevoegdheden is onderhevig aan twee fundamentele principes die zijn vastgelegd in artikel 5 van het Verdrag betreffende de Europese Unie:

• Evenredigheid. De inhoud en de omvang van de activiteiten van de EU moeten beperkt blijven tot wat nodig is om de doelstellingen van de verdragen te bereiken.
• Subsidiariteit. Op de gebieden die niet onder haar exclusieve bevoegdheid vallen, mag de EU slechts maatregelen nemen wanneer — en voor zover — de doelstelling van een voorgestelde actie niet afdoende kan worden bereikt door de lidstaten, maar beter op EU-niveau kan worden bereikt.

BELANGRIJKSTE DOCUMENT

Geconsolideerde versie van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie — Eerste deel — De beginselen — Titel I — Categorieën en gebieden van bevoegdheden van de Unie — Artikel 2 (PB C 202 van 7.6.2016, blz. 50)

Laatste bijwerking 24.02.2022