52022AE1398

EUR-Lex

Access to European Union law

This document is an excerpt from the EUR-Lex website

EUROPA
EUR-Lex home
EUR-Lex - 52022AE1398 - EN

Help

Search tips

Need more search options? Use the Advanced search

Document 52022AE1398

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Ο γεωπολιτικός αντίκτυπος της ενεργειακής μετάβασης» [JOIN(2022) 23 final]

EESC 2022/01398

ΕΕ C 486 της 21.12.2022, p. 198–203 (BG, ES, CS, DA, DE, ET, EL, EN, FR, GA, HR, IT, LV, LT, HU, MT, NL, PL, PT, RO, SK, SL, FI, SV)

HTML

PDF

Official Journal

21.12.2022

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 486/198

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Ο γεωπολιτικός αντίκτυπος της ενεργειακής μετάβασης»

[JOIN(2022) 23 final]

(2022/C 486/27)

Εισηγητής:	ο κ. Tomasz Andrzej WRÓBLEWSKI (PL-I)
Συνεισηγητής:	ο κ. Ιωάννης ΒΑΡΔΑΚΑΣΤΑΝΗΣ (EL-III)

Αίτηση γνωμοδότησης	28.6.2022
Νομική βάση	Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Απόφαση της συνόδου ολομέλειας	21.9.2022
Νομική βάση	Άρθρο 52 παράγραφος 2, του Εσωτερικού Κανονισμού
	Αίτηση γνωμοδότησης
Αρμόδιο τμήμα	Εξωτερικές σχέσεις
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	14.9.2022
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	21.9.2022
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	572
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	229/1/6

1. Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Το 2022 θα καταγραφεί στην ιστορία ως ένα έτος σημαντικών γεωπολιτικών και ενεργειακών αλλαγών σε όλον τον κόσμο. Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) επικροτεί τις προσπάθειες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και των επιμέρους κρατών μελών, που έχουν επιταχύνει τη διαδικασία ανεξαρτητοποίησης από τον ρωσικό ενεργειακό εφοδιασμό. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι, δεδομένης της δυναμικής του πολέμου στην Ουκρανία, είναι απαραίτητο να επιταχυνθεί η διαδικασία με την επιβολή αυστηρού εμπάργκο, το οποίο πρέπει να συνοδεύεται από γρήγορη ανάπτυξη εναλλακτικών πηγών καθαρής ενέργειας.

1.2.

Η παρούσα γνωμοδότηση λαμβάνει υπόψη την αίτηση γνωμοδότησης σχετικά με την ανακοίνωση JOIN(2022)23: Εξωτερική ενεργειακή δέσμευση της ΕΕ σε έναν μεταβαλλόμενο κόσμο, η οποία δημοσιεύτηκε από κοινού από τη Γενική Διεύθυνση Ενέργειας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και από τον Ύπατο Εκπρόσωπο της Ένωσης για θέματα Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφαλείας στις 18 Μαΐου 2022.

1.3.

Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει το γεγονός ότι η Ευρώπη παραμένει στην πρώτη γραμμή της ενεργειακής μετάβασης, αλλά επισημαίνει ότι οι αλλαγές εντός της ΕΕ δεν επαρκούν για να αντισταθμίσουν τις επιπτώσεις των παγκόσμιων εκπομπών, και ότι είναι σαφώς προς το συμφέρον μας να αναληφθεί διεθνής δράση, τόσο από πλευράς κλιματικής αλλαγής όσο και από οικονομικής επέκτασης, προκειμένου να εξασφαλιστεί βιώσιμη παγκόσμια ανάπτυξη.

1.4.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί μια σειρά πρωτοβουλιών της ΕΕ που είτε ενισχύουν την εσωτερική ανθεκτικότητα της ΕΕ, όπως η REPowerEU, είτε ευνοούν την πολιτική σταθερότητα, όπως η εταιρική σχέση για τη δίκαιη ενεργειακή μετάβαση, η Παγκόσμια Πύλη και το πράσινο θεματολόγιο για τα Δυτικά Βαλκάνια.

1.5.

Συγχρόνως, η ΕΟΚΕ εφιστά την προσοχή στο γεγονός ότι οι τρέχουσες πολιτικές εντάσεις απαιτούν ακόμα πιο ενεργό συνεργασία με ορισμένες χώρες που μπορούν να προμηθεύσουν φυσικό αέριο και πετρέλαιο την Ευρώπη. Μεταξύ αυτών, οι Ηνωμένες Πολιτείες και, σε διαφορετικό βαθμό, ορισμένες χώρες της Νότιας Αμερικής και της Αφρικής, των οποίων οι εξαγωγές ορυκτών καυσίμων θα πρέπει να συμπληρωθούν με μεταφορά γνώσεων και τεχνολογίες ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, που θα μπορούσαν να επιταχύνουν την κλιματική τους μετάβαση.

1.6.

Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει την πρωτοβουλία σύνδεσης της Μολδαβίας και της Ουκρανίας με το ευρωπαϊκό ενεργειακό δίκτυο, αλλά ζητεί επίσης να επανεξετάζεται περιοδικά η γεωπολιτική κατάσταση που προκύπτει από τις δυναμικές αλλαγές στην ενεργειακή διάρθρωση χωρών όπως η Αρμενία, η Γεωργία και το Καζακστάν.

1.7.

Η ΕΟΚΕ εφιστά την προσοχή στην ανάγκη ανάπτυξης ιδιαίτερων σχέσεων με χώρες που είναι σημαντικοί προμηθευτές βαρέων μετάλλων και πρώτων υλών απαραίτητων για τις τεχνολογίες παραγωγής καθαρής ενέργειας και οι οποίες μπορεί να απειλούνται. Αυτό απαιτεί την ανάπτυξη ενός εντελώς νέου κλάδου στις διεθνείς σχέσεις: της ευρωπαϊκής ενεργειακής διπλωματίας.

1.8.

Λόγω της πρόσφατης εμπειρίας από την υπερβολική εξάρτηση της Ευρώπης από πρώτες ύλες από αβέβαιες πηγές, η ΕΟΚΕ προτρέπει την ΕΕ να είναι όσο το δυνατόν πιο ευέλικτη στα φιλόδοξα σχέδιά της για την ενεργειακή μετάβαση, παρέχοντας χρόνο για την ανάλυση του γεωπολιτικού αντικτύπου επιλεγμένων αποφάσεων και την προσαρμογή τους σε περίπτωση που προκαλούν ανεπιθύμητες και απρόβλεπτες εντάσεις στον κόσμο.

2. Εισαγωγή

2.1.

Εδώ και πολλά χρόνια, τα ζητήματα που αφορούν την ενεργειακή μετάβαση παραμένουν στην κορυφή της πολιτικής ατζέντας σε όλον τον κόσμο. Η Ευρωπαϊκή Ένωση με την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία είναι πρωτοπόρος στην ενεργειακή μετάβαση, βασιζόμενη στις αξίες της βιωσιμότητας, της αλληλεγγύης και της διεθνούς συνεργασίας. Ωστόσο, ενώ η ΕΕ είναι υπεύθυνη μόνο για το 8 % περίπου των παγκόσμιων εκπομπών (με τάση μείωσης), η εσωτερική πολιτική της ΕΕ, όσο φιλόδοξη και αν είναι, δεν επαρκεί.

2.2.

Όπως περιγράφεται στα συμπεράσματα της διάσκεψης για τη γεωπολιτική διάσταση της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας (1), η πολυμερής προσέγγιση είναι καθοριστικής σημασίας για την αντιμετώπιση αυτών των κοινών, διασυνοριακών κλιματικών απειλών, και μόνο μέσω της πολυμερούς προσέγγισης, αντί της διχαστικής γεωπολιτικής, μπορεί να αντιμετωπιστεί η πλανητική κρίση. Τα παραπάνω αντικατοπτρίζονται επίσης στη γνωμοδότηση με θέμα Νέα στρατηγική της ΕΕ για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή (2), όπου η ΕΟΚΕ συμφώνησε με την ανάγκη για «εντατικοποίηση της διεθνούς δράσης για την ανθεκτικότητα στην κλιματική αλλαγή», όπως αναφέρει η Επιτροπή, προσυπογράφοντας τη δήλωση της Επιτροπής ότι «η φιλοδοξία μας για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή πρέπει να είναι ανάλογη του ηγετικού ρόλου που διαδραματίζουμε στον μετριασμό των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής».

2.3.

Καθώς η κλιματική αλλαγή και οι σχετικές δράσεις προκαλούν τεράστιες μεταβολές στη γεωπολιτική και στη βιομηχανία, λόγω της αλματώδους ανάπτυξης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, που επηρεάζουν έντονα τις διεθνείς σχέσεις, η ΕΟΚΕ έχει αποφασίσει ότι η έμφαση στις γεωπολιτικές επιπτώσεις είναι καθοριστικής σημασίας για μια ολοκληρωμένη συνολική γνωμοδότηση για την κλιματική αλλαγή.

2.4.

Αν και υπάρχει ευρεία επιστημονική συναίνεση σχετικά με την ανάγκη μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα, η πολιτική για το κλίμα δεν μπορεί να αγνοεί τους αυξανόμενους θετικούς και αρνητικούς δεσμούς μεταξύ των συνδεόμενων οικονομικών, κοινωνικών και περιβαλλοντικών προκλήσεων.

2.5.

Η λειτουργία και οι παράμετροι της αγοράς ενέργειας σχετίζονται άμεσα με την πολιτική κατάσταση στις επιμέρους περιοχές. Στα παραπάνω συντελεί το γεγονός ότι ο εφοδιασμός με ορυκτά καύσιμα χαρακτηρίζεται από υψηλή εξάρτηση από λίγες παραγωγούς χώρες.

2.6.

Όπως καταδεικνύεται στη γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα Η εξωτερική διάσταση της ενεργειακής πολιτικής της ΕΕ (3), η κυριαρχία ορισμένων πηγών εισαγωγών, που δεν τηρούν τους ίδιους «αγοραστικούς» και πολιτικούς κανόνες με την ΕΕ, έχει αναγάγει την ενεργειακή ασφάλεια σε προτεραιότητα της ατζέντας της ΕΕ. Εκείνη την εποχή, γινόταν αναφορά στις συνέπειες της στρατιωτικής επίθεσης κατά της Γεωργίας το 2008, αλλά το πλαίσιο παραμένει αξιοσημείωτα συναφές δεδομένης της τρέχουσας κατάστασης στην Ουκρανία, η οποία διαμορφώνει σε μεγάλο βαθμό την αντίληψη ως προς τα θέματα που αφορούν την ενεργειακή ασφάλεια και τη γεωπολιτική.

2.7.

Μεσοπρόθεσμα, η παγκόσμια ενεργειακή σκηνή δεν θα μοιάζει σε τίποτα με τη σημερινή. Η ενεργειακή μετάβαση θα έχει θεμελιώδη αντίκτυπο στη γεωπολιτική και θα είναι πηγή τόσο απειλών όσο και ευκαιριών. Ο χαρακτήρας αυτού του αντικτύπου θα εξαρτηθεί από πολλούς παράγοντες. Ένα παράδειγμα είναι ότι η απαλλαγή από τις ανθρακούχες εκπομπές μπορεί να οδηγήσει σε μεγαλύτερη εξάρτηση από τις εισαγωγές φυσικού αερίου, γεγονός που μπορεί να καταστήσει ακόμα πιο περίπλοκες τις σχέσεις ΕΕ-Ρωσίας.

2.8.

Καθώς το ενεργειακό σύστημα αλλάζει, θα αλλάξει επίσης και η ενεργειακή πολιτική. Σε έναν κόσμο καθαρής ενέργειας, θα αναδυθούν νέοι νικητές και ηττημένοι. Ορισμένοι το βλέπουν ως έναν αγώνα δρόμου για την καθαρή ενέργεια. Οι χώρες ή οι περιοχές που διαθέτουν ανεπτυγμένη τεχνολογία παραγωγής καθαρής ενέργειας, εξάγουν πράσινη ενέργεια ή εισάγουν λιγότερα ορυκτά καύσιμα θα επωφεληθούν από το νέο σύστημα, ενώ αυτές που βασίζονται στην εξαγωγή ορυκτών καυσίμων μπορεί να δουν την ισχύ τους να μειώνεται.

3. Γενικές παρατηρήσεις

3.1.

Αν η ενεργειακή μετάβαση νοείται ως μια σειρά συστημικών δράσεων και μέτρων με στόχο τη μείωση της έκλυσης ενώσεων άνθρακα στην ατμόσφαιρα, η οποία επιταχύνει τις διεργασίες της κλιματικής αλλαγής, τότε, εκτός από την ενεργειακή μετάβαση, θα πρέπει επίσης να αναζητήσουμε και να εφαρμόσουμε λύσεις στον τομέα της βιώσιμης γεωργίας και διαχείρισης των δασών, της βιολογικής δέσμευσης άνθρακα, του περιορισμού της εκτροφής ή χρήσης βοοειδών, και να αξιοποιήσουμε τις ευκαιρίες που προσφέρει η ανάπτυξη των τεχνολογιών δέσμευσης και αποθήκευσης διοξειδίου του άνθρακα.

3.2.

Λαμβανομένου υπόψη του επιπέδου εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου που παράγονται από τις χώρες της ΕΕ, σε σύγκριση με άλλες παγκόσμιες οικονομίες, προκειμένου να επιτευχθούν τα ζητούμενα αποτελέσματα, είναι απαραίτητο να καταβληθούν προσπάθειες για την ένταξη και άλλων χωρών στον συνασπισμό για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Η ΕΕ πρέπει να δώσει ιδιαίτερη προσοχή στη διεθνή συνεργασία στις διάφορες μορφές της, συμπεριλαμβανομένων των επενδύσεων, του εμπορίου και των συμπράξεων καινοτομίας, με στόχο την ενίσχυση των μέτρων προσαρμογής σε παγκόσμιο επίπεδο και ιδίως στις αναπτυσσόμενες χώρες.

3.3.

Οι εμπορικές δραστηριότητες των κρατών μελών της ΕΕ αφήνουν σημαντικό αποτύπωμα άνθρακα στον υπόλοιπο κόσμο. Είναι ευθύνη της ΕΕ να αντιμετωπίσει αυτήν την εξωτερική διάσταση της εφαρμογής της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, μεταξύ άλλων προωθώντας τη μετάβαση στη διμερή και περιφερειακή αναπτυξιακή συνεργασία και αντιμετωπίζοντας τις αρνητικές δευτερογενείς επιπτώσεις των εμπορικών πολιτικών της.

3.4.

Η γεωπολιτική είναι καίριας σημασίας για τη διασφάλιση της επιτυχίας της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, καθώς η πράσινη μετάβαση θα έχει προφανώς δραματικές επιπτώσεις στις διεθνείς σχέσεις. Οι αποκλίνουσες προτεραιότητες μεταξύ ανεπτυγμένων και αναπτυσσόμενων χωρών θα αποτελέσουν σημαντική πρόκληση, καθώς η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία θα επηρεάσει δυσανάλογα τις χώρες. Κατά την αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων, ο ανεπτυγμένος κόσμος θα πρέπει να καταβάλει κάθε δυνατή προσπάθεια προκειμένου να αντιμετωπίσει τον αντίκτυπο στις χώρες χαμηλού εισοδήματος, ώστε να δείξει ότι η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία δεν θα τις αφήσει στο περιθώριο.

3.5.

Ένα παράδειγμα δραστηριότητας εστιασμένης στην προώθηση της συμμετοχής των παγκόσμιων εταίρων είναι η εταιρική σχέση για τη δίκαιη ενεργειακή μετάβαση που δρομολογήθηκε στη σύνοδο κορυφής των ηγετών COP26 από τις κυβερνήσεις των χωρών της Νοτίου Αφρικής, της Γαλλίας, της Γερμανίας, του Ηνωμένου Βασιλείου, των ΗΠΑ και της ΕΕ. Η πρωτοβουλία έχει ως στόχο τη στήριξη της Νοτίου Αφρικής για την απαλλαγή της οικονομίας της από τις ανθρακούχες εκπομπές, την απομάκρυνση από τον άνθρακα και τη μετάβαση σε μια οικονομία χαμηλών εκπομπών, ανθεκτική στην κλιματική αλλαγή, η οποία βασίζεται στην καθαρή, πράσινη ενέργεια και τεχνολογία.

3.6.

Ένα άλλο παράδειγμα είναι η Παγκόσμια Πύλη, η νέα ευρωπαϊκή στρατηγική που εστιάζει στην προώθηση έξυπνων, καθαρών και ασφαλών δεσμών στην ψηφιακή τεχνολογία, την ενέργεια και τις μεταφορές, καθώς και στην ενίσχυση των συστημάτων υγείας, εκπαίδευσης και έρευνας σε ολόκληρο τον κόσμο. Η Παγκόσμια Πύλη έχει ως στόχο την κινητοποίηση έως και 300 δισεκατομμυρίων ευρώ σε επενδύσεις μεταξύ 2021 και 2027 προκειμένου να υποστηρίξει τη διαρκή παγκόσμια ανάκαμψη, λαμβάνοντας υπόψη τις ανάγκες των εταίρων μας και τα συμφέροντα της ΕΕ.

3.7.

Ένα ακόμα παράδειγμα ιδιαίτερης σημασίας στο πλαίσιο της γεωπολιτικής είναι το πράσινο θεματολόγιο για τα Δυτικά Βαλκάνια, το οποίο έχει ως στόχο να υποστηρίξει έναν ολοκληρωμένο οικολογικό μετασχηματισμό προς μια κυκλική και βιώσιμη οικονομία χαμηλών εκπομπών στα Δυτικά Βαλκάνια. Ειδικότερα, το πράσινο θεματολόγιο για τα Δυτικά Βαλκάνια μπορεί να αξιοποιήσει το δυναμικό της κυκλικής οικονομίας, δημιουργώντας περισσότερες θέσεις εργασίας και νέες προοπτικές ανάπτυξης. Η κατάλληλη χρηματοδότηση από την ΕΕ, τις εθνικές κυβερνήσεις και τον ιδιωτικό τομέα θα είναι απαραίτητη προκειμένου να υποστηριχθεί αυτή η πράσινη μετάβαση. Σύμφωνα με τη γνωμοδότηση με θέμα Η ενέργεια ως παράγοντας ανάπτυξης και εμβάθυνσης της διαδικασίας προσχώρησης στα Δυτικά Βαλκάνια (4), η ενέργεια πρέπει να αποτελεί παράγοντα ανάπτυξης και διασύνδεσης της περιοχής και οι πολίτες των δυτικών Βαλκανίων πρέπει να έχουν σαφή εικόνα των οικονομικών και περιβαλλοντικών πλεονεκτημάτων που προσφέρει η προσχώρηση στην ΕΕ.

3.8.

Όπως περιγράφεται στα συμπεράσματα της προαναφερθείσας διάσκεψης για τη γεωπολιτική διάσταση της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας , η ενεργειακή μετάβαση θα συνοδευτεί από σημαντική αστάθεια των τιμών της ενέργειας. Αυτό αποτελεί μια γεωπολιτική πρόκληση την οποία η ΕΕ και οι παγκόσμιοι εταίροι της θα πρέπει να προσπαθήσουν να μετριάσουν, μειώνοντας τους κινδύνους που συνδέονται με την προώθηση και επέκταση της χρήσης καθαρής ενέργειας, και αποφεύγοντας την επιδείνωση των ήδη υφιστάμενων ανισοτήτων.

3.9.

Τα παραπάνω έχουν ήδη εκφραστεί στη γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα Η νέα στρατηγική της ΕΕ για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή (5), όπου η ΕΟΚΕ κάλεσε την Επιτροπή να επιδιώξει καλύτερη ευθυγράμμιση των πολιτικών κλιματικής προσαρμογής με την κλιματική δικαιοσύνη στο μελλοντικό έργο της πολιτικής προσαρμογής. Η ΕΟΚΕ αναγνώρισε ότι η κλιματική αλλαγή μπορεί να έχει διαφορετικές κοινωνικές, οικονομικές, υγειονομικές και άλλες αρνητικές επιπτώσεις στις τοπικές κοινότητες και τάχθηκε υπέρ της αντιμετώπισης των υφιστάμενων ανισοτήτων μέσω μακροπρόθεσμων στρατηγικών μετριασμού και προσαρμογής, ώστε κανείς να μην μείνει πίσω. Η ΕΟΚΕ κάλεσε την Επιτροπή να διευκρινίσει με ποιον τρόπο ακριβώς θα εξαλείψει τους φραγμούς στην πρόσβαση στη χρηματοδότηση για τις πλέον ευάλωτες χώρες, κοινότητες και τομείς παγκοσμίως και με ποιον τρόπο θα συμπεριλάβει προτάσεις για την ενσωμάτωση της διάστασης του φύλου και την αντιμετώπιση των ανισοτήτων σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο.

3.10.

Η εξωτερική πολιτική της ΕΕ για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής δεν πρέπει να βασίζεται μόνο στις χώρες της ΕΕ για την παροχή «εξωτερικών» επιχειρημάτων και την υποστήριξη της εφαρμογής μιας απαιτητικής στρατηγικής κλιματικού μετασχηματισμού, αλλά και στην άντληση τεχνογνωσίας από χώρες εκτός της ΕΕ (για παράδειγμα, σε συνεργασία με την Αμερικανική Υπηρεσία για τη Διατήρηση των Φυσικών Πόρων (NCRS) και άλλους παρόμοιους οργανισμούς). Πρέπει να υπενθυμιστεί ότι είναι εξίσου σημαντικό να ληφθεί μέριμνα για την εσωτερική ανταλλαγή ορθών πρακτικών και την ανάπτυξη μιας συστημικής προσέγγισης των προκλήσεων που σχετίζονται με τον μετασχηματισμό, στο πλαίσιο πρωτοβουλιών όπως η δημιουργία της κοινής αγοράς ενέργειας.

3.11.

Η δυναμική ανάπτυξης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας απαιτεί παράλληλο εκσυγχρονισμό των υποδομών μεταφοράς και ενοποίηση του ενεργειακού συστήματος, καθώς και απομάκρυνση από την κεντρική μέθοδο παραγωγής και προμήθειας ηλεκτρικής ενέργειας. Είναι απαραίτητο να προωθούνται σταθερά οι τοπικές πρωτοβουλίες προκειμένου να καλύπτονται οι ενεργειακές ανάγκες σύμφωνα με την αρχή της επικουρικότητας. Όπως αναφέρεται στη γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα Ενέργεια για μια κλιματικά ουδέτερη οικονομία: Στρατηγική της ΕΕ για την ενοποίηση του ενεργειακού συστήματος (6), η Επιτροπή θα πρέπει να ενθαρρύνει τις γειτονικές χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ιδιαίτερα τις χώρες της Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης, να ακολουθήσουν το σχέδιο ενοποίησης του συστήματος, που είναι σημαντικό όχι μόνο για την επίτευξη κλιματικής ουδετερότητας, αλλά και για τη σταθερότητα της ασφάλειας του ενεργειακού εφοδιασμού και την εξασφάλιση προσιτών τιμών για τους ιδιώτες καταναλωτές και την οικονομία, και να το ενσωματώσουν στις εθνικές τους πολιτικές. Κρίνεται σκόπιμο να εξεταστεί περαιτέρω κατά πόσον ο συνοριακός φόρος για το διοξείδιο του άνθρακα είναι χρήσιμος εν προκειμένω.

3.12.

Δεν είναι δυνατό να εφαρμοστεί αξιόπιστα και αποτελεσματικά η στρατηγική παρουσίασης της ανάγκης εφαρμογής της κλιματικής πολιτικής εκτός της ΕΕ αν οι κοινωνικές προκλήσεις που συνοδεύουν τις διαδικασίες μετασχηματισμού δεν αντιμετωπιστούν κατάλληλα στα κράτη μέλη της ΕΕ. Όπως αναφέρεται στη γνωμοδότηση με θέμα Να μην παραμεληθεί κανείς κατά την υλοποίηση της Ατζέντας του 2030 για τη βιώσιμη ανάπτυξη (7), το να μην παραμεληθεί κανείς σημαίνει ότι όλα τα μέλη της κοινωνίας, ιδίως δε όσοι υστερούν περισσότερο, θα έχουν πράγματι τη δυνατότητα να αξιοποιήσουν τις ευκαιρίες και θα είναι καλά προετοιμασμένοι να αντεπεξέλθουν στους κινδύνους. Σε αυτό το πλαίσιο, ειδική προσοχή πρέπει να δοθεί στις πιο ευπαθείς ομάδες της κοινωνίας, καθώς και στις πιο μειονεκτούσες περιφέρειες και τοπικές οντότητες.

3.13.

Η αποτελεσματική και κοινωνικά αποδεκτή αντιμετώπιση των ζητημάτων που σχετίζονται με τον διαφοροποιημένο αντίκτυπο της πολιτικής για το κλίμα στις επιμέρους χώρες της ΕΕ θα προσδώσει στην ΕΕ την αξιοπιστία προκειμένου να δράσει ως παγκόσμιος ηγέτης σε ό,τι αφορά τη βιωσιμότητα. Ταυτόχρονα, η προσήλωση στον στόχο της βιωσιμότητας σε παγκόσμιο επίπεδο, συμβάλλει στην επίτευξη των στόχων πολιτικής της ΕΕ σε άλλους τομείς (όπως η αντιμετώπιση των αιτίων της μετανάστευσης, το δίκαιο παγκόσμιο εμπόριο και η μείωση της εξάρτησης από πλούσιες σε πετρέλαιο χώρες, από την οπτική της εξωτερικής πολιτικής).

3.14.

Όπως αναφέρεται στην ανωτέρω γνωμοδότηση, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει ήδη υιοθετήσει μια προσέγγιση ουσιαστικής ενσωμάτωσης των εξωτερικών παραγόντων, αναγνωρίζοντας, λόγου χάρη, ότι οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας βρίσκονται σε μειονεκτική θέση όσο το εξωτερικό κόστος των ορυκτών πόρων δεν αντικατοπτρίζεται πλήρως στην τιμή αγοράς, ή καταβάλλοντας προσπάθειες για να συνυπολογιστούν αρνητικοί εξωτερικοί παράγοντες στον τομέα των μεταφορών.

3.15.

Η εκπαίδευση και η μεταφορά γνώσης είναι ουσιώδους σημασίας, τόσο στο επίπεδο της καθολικής υποχρεωτικής εκπαίδευσης όσο και της επικοινωνίας που απευθύνεται στο γενικό κοινό, με ιδιαίτερη έμφαση στις κοινωνικές ομάδες που επηρεάζονται άμεσα από τον μετασχηματισμό. Είναι απαραίτητο να παρουσιαστεί με σαφήνεια η πολιτισμική εναλλακτική που αντιμετωπίζουμε ώστε να υποστηριχθεί αποτελεσματικά η άποψη σύμφωνα με την οποία η τρέχουσα προσπάθεια μετασχηματισμού από ένα μέρος της κοινωνίας θα αποτρέψει την πληρωμή ενός πολύ μεγαλύτερου κόστους σε ολόκληρη τη διεθνή κοινότητα, σε περίπτωση αδράνειας.

3.16.

Ο ενεργειακός μετασχηματισμός και η ανάπτυξη νέων πράσινων τεχνολογιών συμβάλλουν στην ανάπτυξη μοναδικών γνώσεων και ικανοτήτων, και στη δημιουργία θέσεων εργασίας υψηλής ειδίκευσης. Αυτή η κατεύθυνση της ανάπτυξης των ευρωπαϊκών οικονομιών αποτελεί μια μοναδική ευκαιρία ανάπτυξης και επιτρέπει στα κράτη μέλη της ΕΕ να ενισχύσουν τη θέση τους ως τεχνολογικοί ηγέτες στον τομέα του μετασχηματισμού υπό την έννοια της μείωσης των εκπομπών. Η προσχώρηση περισσότερων χωρών εκτός ΕΕ στη συμμαχία για την αντιμετώπιση των αρνητικών επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής θα επιτρέψει τη δημιουργία αγορών για τις τεχνολογίες που προέρχονται από τις ευρωπαϊκές οικονομίες.

3.17.

Η σταδιακή κατάργηση των ορυκτών καυσίμων θα ενισχύσει την κλιμάκωση των εντάσεων μεταξύ χωρών της ΕΕ, ως εισαγωγέων αυτών των πρώτων υλών, και χωρών εκτός ΕΕ, ως προμηθευτών. Σε αυτήν την περίπτωση, η Ρωσία, ειδικότερα, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ως τοπικός προμηθευτής καυσίμων, του οποίου τα έσοδα από την πώληση αυτών των πρώτων υλών αποτελούν σημαντικό μέρος των εσόδων του προϋπολογισμού. Επιπλέον, οι χώρες της Μέσης Ανατολής και Βόρειας Αφρικής και της υποσαχάριας Αφρικής, των οποίων τα έσοδα εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τις εξαγωγές ορυκτών καυσίμων, ενδέχεται να αντιμετωπίσουν σημαντικές πολιτικές και κοινωνικές επιπτώσεις, που θα μπορούσαν να προκαλέσουν κύματα προσφύγων και μετανάστευσης προς την Ευρώπη. Η αλλαγή στο μοντέλο συνεργασίας μπορεί, βεβαίως, να θεωρηθεί από πολιτική άποψη ως απειλή για τη θέση μιας χώρας της οποίας η οικονομία και η διακυβέρνηση οφείλονται στα έσοδα από την προμήθεια ορυκτών καυσίμων. Οι επενδύσεις και οι συνεργατικές λύσεις για την προώθηση της πράσινης ενέργειας θα μπορούσαν να πλαισιωθούν καθώς αποτελούν ευκαιρία για τη διευκόλυνση της μετάβασης αυτών των οικονομιών.

3.18.

Η εμπειρία του πολέμου που διεξάγεται στην Ευρώπη τον 21ο αιώνα εγείρει προβληματισμό σχετικά με την υπεύθυνη χρήση της πυρηνικής ενέργειας και την αναθεώρηση των κανόνων ταξινόμησης που δεν συμβάλλουν στις αρνητικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.

3.19.

Το πιθανό εμπάργκο στις εισαγωγές ρωσικού πετρελαίου, αερίου και άνθρακα στο πλαίσιο της επιβολής κυρώσεων στη Ρωσία λόγω της επίθεσης κατά της Ουκρανίας, ή η διακοπή των εισαγωγών λόγω της ανάγκης αναστολής των χρηματοοικονομικών μεταφορών που υποστηρίζουν το καθεστώς Πούτιν, θα συμβάλουν στην επιτάχυνση των αναμενόμενων γεωπολιτικών επιπτώσεων λόγω της αναστολής των εισαγωγών πετρελαίου από τη Ρωσία. Συγχρόνως, μπορεί να είναι αναγκαίο να επανεξεταστεί ο ρυθμός εγκατάλειψης των καυσίμων που είναι διαθέσιμα στις χώρες της ΕΕ.

3.20.

Η ενοποίηση με σκοπό τη δημιουργία μιας ένωσης φυσικού αερίου των χωρών της ΕΕ φαίνεται δικαιολογημένη. Μια τέτοια προσέγγιση θα καθιστούσε δυνατές τις κοινές διαδικασίες αγοράς και θα συνέβαλλε στην επίτευξη ευνοϊκών οικονομικών όρων, επιτρέποντας παράλληλα τον συντονισμό των αποφάσεων για αναστολή της εισαγωγής της εν λόγω πρώτης ύλης από την Ανατολή, πράγμα που, δεδομένης της πολιτικής διάστασης μιας τέτοιας απόφασης, θα μεταφραζόταν σε συνεκτική εξωτερική πολιτική των χωρών της ΕΕ.

4. Προκλήσεις και ευκαιρίες

4.1.

Η πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το κλίμα θα έχει διαφοροποιημένο αντίκτυπο ανάλογα με την περιοχή και με τις δράσεις που πραγματοποιούνται στο πεδίο της εξωτερικής πολιτικής για τον μετριασμό των εντοπισμένων κινδύνων και τη βελτίωση των διαδικασιών μετάβασης.

4.2.

Όσον αφορά τα Δυτικά Βαλκάνια, υπάρχουν υψηλές προσδοκίες στον τομέα των δραστηριοτήτων της αγοράς ενέργειας σε σχέση με τη διαδικασία προσχώρησης στην ΕΕ. Τα ανωτέρω ενδέχεται να διαδραματίσουν σημαντικό, θετικό ρόλο στη διαμόρφωση των γεωπολιτικών συνθηκών σε αυτήν την περιοχή. Με την υπογραφή της δήλωσης της Σόφιας για το πράσινο θεματολόγιο, οι κυβερνήσεις των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων έχουν δεσμευτεί να επιτύχουν κλιματική ουδετερότητα έως το 2050 και να ευθυγραμμιστούν πλήρως με την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία. Ειδικότερα, το πράσινο θεματολόγιο για τα Δυτικά Βαλκάνια θα μπορούσε να αξιοποιήσει το δυναμικό της κυκλικής οικονομίας, δημιουργώντας περισσότερες θέσεις εργασίας και νέες προοπτικές ανάπτυξης. Η κατάλληλη χρηματοδότηση από την ΕΕ, τις εθνικές κυβερνήσεις και τον ιδιωτικό τομέα θα είναι απαραίτητη προκειμένου να υποστηριχθεί αυτή η πράσινη μετάβαση.

4.3.

Όσον αφορά την Αφρική, θα πρέπει καταρχάς να τονιστεί ότι οι πολιτικές για τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής δεν αποτελούν προτεραιότητα για τις χώρες αυτής της ηπείρου. Ως εκ τούτου, η ΕΕ θα πρέπει να συνεργαστεί με τις αφρικανικές όπως και με τις άλλες αναπτυσσόμενες χώρες προκειμένου να διασφαλίσει ότι όλες οι πρωτοβουλίες γίνονται τοπικά αποδεκτές και συνάδουν με τις προτεραιότητες των χωρών εταίρων, εφαρμόζοντας μια προσέγγιση εκ των κάτω προς τα άνω. Διαφορετικά, οι δράσεις στον τομέα της κλιματικής πολιτικής μπορεί να έρθουν αντιμέτωπες με την έλλειψη κατανόησης και την αντίθεση των τοπικών κοινοτήτων, οι οποίες αγωνίζονται να αντιμετωπίσουν θεμελιώδη προβλήματα. Όπως αναφέρεται στη γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα ΕΕ και Αφρική: Πραγμάτωση μιας ισότιμης εταιρικής σχέσης ανάπτυξης βασισμένης στη βιωσιμότητα και στις κοινές αξίες (8), οι προκλήσεις με τις οποίες είναι αντιμέτωπες οι αναπτυσσόμενες χώρες στην Αφρική είναι πολύ περίπλοκες και πρέπει να τις αντιμετωπίσουμε με μια ευαίσθητη και πολυδιάστατη προσέγγιση. Επιπλέον, η ζήτηση ενέργειας της ηπείρου αναμένεται να διπλασιαστεί έως το 2050, με τα ποσοστά φτώχειας να παραμένουν σε σταθερά υψηλά επίπεδα. Κάτι τέτοιο θα μπορούσε να διαιωνίσει, αν όχι να επιδεινώσει, τα ζητήματα βιωσιμότητας από πλευράς περιβαλλοντικών και κοινωνικοοικονομικών πτυχών. Ωστόσο, θα μπορούσαν να προκύψουν και ευκαιρίες, καθώς οι αφρικανικές χώρες μπορούν να διαδραματίσουν ηγετικό ρόλο στην ηλιακή φωτοβολταϊκή τεχνολογία και στην παραγωγή συνθετικών καυσίμων μεγάλης κλίμακας. Ειδικές δυνατότητες για κοινά έργα, επιχειρηματικές δραστηριότητες και πολιτικές θα μπορούσαν να δημιουργήσουν μια νέα κοινωνικοοικολογική προσέγγιση της οικονομίας της αγοράς.

4.4.

Όσον αφορά την ανατολική εταιρική σχέση, η στενή συνεργασία με χώρες που, όπως η ΕΕ, εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τα ορυκτά καύσιμα και είναι συνεπώς εκτεθειμένες στη μεγάλη αστάθεια των τιμών, είναι ιδιαίτερα σημαντική, ειδικά αν ληφθούν υπόψη οι τρέχουσες εχθροπραξίες στην Ουκρανία. Όσον αφορά την Ουκρανία, τη Μολδαβία και τη Γεωργία, θα πρέπει να καταβληθούν προσπάθειες ώστε να βοηθηθούν αυτές οι χώρες στη διαδικασία ανεξαρτητοποίησής τους από τον ρωσικό εφοδιασμό ορυκτών καυσίμων, και να διευκολυνθεί η ενοποίησή των δικτύων ηλεκτρικής ενέργειάς τους με το ευρωπαϊκό δίκτυο. Οι προαναφερθείσες δράσεις αντικατοπτρίζονται στην πρόσφατη δήλωση σχετικά με την ταχεία ενοποίηση με το δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας της ΕΕ, ενώ είναι αναγκαία η κοινή προσπάθεια των οργάνων λήψης αποφάσεων καθώς και των φορέων εκμετάλλευσης των δικτύων μεταφοράς.

Βρυξέλλες, 21 Σεπτεμβρίου 2022.

Η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Christa SCHWENG

(1) https://www.eesc.europa.eu/el/agenda/our-events/events/geopolitics-european-green-deal

(2) ΕΕ C 374 της 16.9.2021, σ. 84.

(3) EE C 264 της 20.7.2016, σ. 28

(4) ΕΕ C 32 της 28.1.2016, σ. 8.

(5) ΕΕ C 374 της 16.9.2021, σ. 84.

(6) ΕΕ C 123 της 9.4.2021, σ. 22.

(7) ΕΕ C 47 της 11.2.2020, σ. 30.

(8) ΕΕ C 429 της 11.12.2020, σ. 105.

Top

Choose the experimental features you want to try