Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Η προστασία των ασυνόδευτων ανήλικων μεταναστών στην Ευρώπη»

(γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)

(2020/C 429/04)

Εισηγήτρια:

η κ. Özlem YILDIRIM (FR-II)

Απόφαση της ολομέλειας	20.2.2020
Νομική βάση	Άρθρο 32 παράγραφος 2 του Εσωτερικού Κανονισμού
	Γνωμοδότηση πρωτοβουλίας
Αρμόδιο τμήμα	Απασχόληση, κοινωνικές υποθέσεις, δικαιώματα του πολίτη
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	9.7.2020
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	18.9.2020
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	554
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	215/1/5

1.   Συστάσεις και παρατηρήσεις

1.1.

Η ΕΟΚΕ συνιστά για μια ακόμη φορά να υπερισχύει η αρχή «του υπέρτερου συμφέροντος του παιδιού» έναντι οποιασδήποτε εθνικής ή διεθνούς νομοθεσίας.

1.2.

Η ΕΟΚΕ προτρέπει την ΕΕ να αναπτύξει μια συνεκτική και εναρμονισμένη προσέγγιση για την προστασία των αλλοδαπών ασυνόδευτων ανηλίκων στην Ευρώπη.

1.3.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει τη σοβαρή ανησυχία της για την κατάσταση των αλλοδαπών ασυνόδευτων ανηλίκων που συγκαταλέγονται μεταξύ των πιο ευάλωτων ατόμων στο πλαίσιο της μετανάστευσης και, ως εκ τούτου, εκτίθενται σε αυξημένο κίνδυνο παραβίασης των θεμελιωδών δικαιωμάτων τους.

1.4.

Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει την έκκλησή της προς τα κράτη μέλη να εξασφαλίσουν ότι τα παιδιά σε παράτυπη κατάσταση θα προστατεύονται, πρωτίστως ως παιδιά, από τα εθνικά συστήματα για την προστασία των παιδιών.

1.5.

Η ΕΟΚΕ καλεί τα κράτη μέλη να αποτρέψουν κάθε είδους βία κατά των παιδιών-μεταναστών με τη δημιουργία ασφαλών, νόμιμων και κανονικών μεταναστευτικών διαύλων.

1.6.

Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει για άλλη μια φορά (1) την απόλυτη απαγόρευση κράτησης παιδιών, ανεξάρτητα από το διοικητικό καθεστώς τους. Καταδικάζει απερίφραστα την πρακτική αυτή και υπενθυμίζει ότι παραβιάζει τη διεθνή σύμβαση για τα δικαιώματα του παιδιού.

1.7.

Για την αποτελεσματική προστασία των αλλοδαπών ασυνόδευτων ανηλίκων, η ΕΟΚΕ καλεί τα κράτη μέλη να διαθέσουν τους αναγκαίους πόρους στις δημόσιες υπηρεσίες και να παρέχουν προσαρμοσμένες υπηρεσίες, κυρίως με εξειδικευμένη κατάρτιση και ανάπτυξη ικανοτήτων για τους επαγγελματίες στον τομέα της προστασίας των παιδιών.

1.8.

Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να εκπονήσει οδηγία για την προστασία των αλλοδαπών ασυνόδευτων ανηλίκων, με γνώμονα το υπέρτερο συμφέρον του παιδιού.

1.9.

Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει ότι κάθε αλλοδαπός ασυνόδευτος ανήλικος πρέπει, το συντομότερο δυνατόν και μέχρι την ενηλικίωσή του, να επικουρείται από υπεύθυνο επίτροπο, ο οποίος πρέπει να ενημερώνεται για όλες τις αποφάσεις που λαμβάνονται σχετικά με αυτόν και να τον βοηθά καθ’ όλη τη διάρκεια της διαδικασίας. Ο εν λόγω επίτροπος θα πρέπει πάντα να είναι σε θέση να ενεργεί με γνώμονα το συμφέρον του παιδιού και να μην βρίσκεται σε σύγκρουση συμφερόντων με τις εθνικές υπηρεσίες προστασίας του παιδιού.

1.10.

Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει ότι, βάσει της αρχής του «τεκμηρίου της ανηλικότητας», ένας νέος που παρουσιάζεται ως ανήλικος πρέπει να θεωρείται ως τέτοιος, έως ότου εκδοθεί δικαστική απόφαση από την αρμόδια δικαστική αρχή.

1.11.

Η ΕΟΚΕ καλεί τα κράτη μέλη να αξιολογούν την ανηλικότητα με βάση ένα σύνολο αποδεικτικών στοιχείων, εξετάζοντας πρωτίστως τις δηλώσεις του ενδιαφερόμενου, τα ληξιαρχικά έγγραφα που παρουσιάζει, τις συζητήσεις του ενδιαφερομένου με τους αρμόδιους επαγγελματίες και, κατά περίπτωση, την εξακρίβωση της γνησιότητας των ληξιαρχικών εγγράφων.

1.12.

H ΕΟΚΕ ζητεί να παύσουν εντελώς οι οστικές εξετάσεις, εφόσον στερούνται πραγματικής αξιοπιστίας. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι δεν είναι ανάγκη, απλώς επειδή δεν υπάρχει τρόπος για αξιόπιστη εξακρίβωση, να χρησιμοποιούνται μέθοδοι που είναι γνωστό ότι είναι προσεγγιστικές.

1.13.

Δεδομένης της δυσκολίας να καλυφθούν όλα τα θέματα και οι αρχές που σχετίζονται με τους αλλοδαπούς ασυνόδευτους ανηλίκους στην παρούσα γνωμοδότηση, η ΕΟΚΕ προτείνει να εκπονηθεί σειρά από μελέτες παρακολούθησης με άξονες τα συγκεκριμένα επιμέρους θέματα.

2.   Ιστορικό

2.1.

Ο αλλοδαπός ασυνόδευτος ανήλικος (ο οποίος αποκαλείται επίσης «αλλοδαπός μη συνοδευόμενος ανήλικος») είναι «o υπήκοος τρίτης χώρας ή o ανιθαγενής ηλικίας κάτω των 18 ετών», ο οποίος είτε «φτάνει στο έδαφος των κρατών μελών χωρίς να συνοδεύεται από ενήλικο υπεύθυνο για αυτόν σύμφωνα με το νόμο ή την πρακτική του οικείου κράτους μέλους, και εφόσον κανένας ενήλικος δεν ασκεί στην πράξη την επιμέλειά του» είτε «αφέθηκε ασυνόδευτος κατόπιν της εισόδου του στο έδαφος των κρατών μελών» (2).

2.2.

Αλλοδαποί ασυνόδευτοι ανήλικοι υπάρχουν σε όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ, αλλά το 2019, το 60 % του συνόλου των αλλοδαπών ασυνόδευτων ανηλίκων καταγράφηκαν σε τέσσερις χώρες (Ελλάδα, Γερμανία, Βέλγιο και Κάτω Χώρες). Το 2019, 13 800 αιτούντες άσυλο που υπέβαλαν αίτηση διεθνούς προστασίας στα 27 κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) θεωρήθηκαν ασυνόδευτοι ανήλικοι. Σε επίπεδο ΕΕ, οι αλλοδαποί ασυνόδευτοι ανήλικοι αντιπροσώπευαν το 7 % του συνόλου των αιτούντων άσυλο ηλικίας κάτω των 18 ετών. Οι περισσότεροι από αυτούς ήταν αγόρια (85 %). Τα δύο τρίτα ήταν 16 ή 17 ετών (δηλ. 9 200 άτομα), τα άτομα ηλικίας 14 ή 15 ετών αντιπροσώπευαν το 22 % των ασυνόδευτων ανηλίκων (3 100 άτομα) και, τέλος, τα άτομα ηλικίας κάτω των 14 ετών, το 11 % (1 500 άτομα) (3).

2.3.

Τα παιδιά μετανάστες ανήκουν στις πιο ευάλωτες ομάδες των κοινωνιών μας. Χωρίς τους γονείς τους, γεγονός που από μόνο του προκαλεί μεγάλη ανασφάλεια και κινδύνους, οι αλλοδαποί ασυνόδευτοι ανήλικοι διανύουν μια πολύ μακρά, χαοτική, τραυματική και σημαδεμένη από βίαια επεισόδια μεταναστευτική πορεία. Εξακολουθούν να εκτίθενται σε πολλαπλούς κινδύνους και είναι ιδιαίτερα ευάλωτα θηράματα για τα εγκληματικά δίκτυα, κυρίως εμπορίας παιδιών με σκοπό τη σεξουαλική εκμετάλλευση και την παιδική εργασία.

2.4.

Η ΕΟΚΕ συνιστά για μια ακόμη φορά να υπερισχύει η αρχή «του υπέρτερου συμφέροντος του παιδιού» έναντι οποιασδήποτε εθνικής ή διεθνούς νομοθεσίας (4).

2.5.

Υποστηρίζει επίσης ότι οι διάφορες και περίπλοκες καταστάσεις με τις οποίες έρχονται αντιμέτωποι οι αλλοδαποί ασυνόδευτοι ανήλικοι απαιτούν πολυεπιστημονικές (νομικο-ψυχο-ιατρο-κοινωνικές) προσεγγίσεις, διεξοδικές και ολιστικές.

2.6.

Η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα του παιδιού (1989, «UNCRC») αποτελεί το γενικό πλαίσιο για την προστασία των παιδιών στην Ευρώπη. Ωστόσο, καμία Σύμβαση, ούτε αυτή, ούτε η Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (1950), ούτε η Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την άσκηση των δικαιωμάτων των παιδιών (1996), δεν προβλέπει ειδικές διατάξεις που να εφαρμόζονται άμεσα στους αλλοδαπούς ασυνόδευτους ανηλίκους.

2.7.

Χρειάστηκε αναμονή έως τις 26 Ιουνίου 1997 ώστε το Συμβούλιο της Ευρώπης να εγκρίνει το πρώτο νομικό μέσο που αφορά ειδικά το ζήτημα των ασυνόδευτων παιδιών-μεταναστών. Ωστόσο, το ψήφισμα αυτό αποτελεί μη δεσμευτικό μέσο. Ενώ τα ευρωπαϊκά κείμενα αναφέρονται στους αλλοδαπούς ασυνόδευτους ανηλίκους, όπως η οδηγία για την επιστροφή ή η οδηγία 2003/9/ΕΚ (5), δεν έχει συνταχθεί κανένα ειδικό μέσο σε κλίμακα ΕΕ.

2.8.

Ως εκ τούτου, ελλείψει συγκεκριμένου νομικού πλαισίου, τα κράτη μέλη αντιμετωπίζουν μεγάλες δυσκολίες στο να διαχειριστούν το ζήτημα των αλλοδαπών ασυνόδευτων ανηλίκων κατά τρόπο συντονισμένο και συνεκτικό. Είναι συνεπώς σαφές ότι, στα κράτη μέλη, η κατάσταση των αλλοδαπών ασυνόδευτων ανηλίκων χαρακτηρίζεται από τεράστιες διαφορές μεταξύ των νομοθεσιών που ορίζουν τον τρόπο με τον οποίο πρέπει αυτοί να αντιμετωπίζονται και τις διαδικασίες στις οποίες πρέπει να υπόκεινται (προσδιορισμός της ηλικίας, επίτροποι, δικαιώματα κ.λπ.).

2.9.

Ως εκ τούτου, το νομικό πλαίσιο που ισχύει για τους αλλοδαπούς ασυνόδευτους ανηλίκους πρέπει να ενισχυθεί από τα κράτη μέλη. Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να εκπονήσει οδηγία για την προστασία των αλλοδαπών ασυνόδευτων ανηλίκων, με γνώμονα το υπέρτερο συμφέρον του παιδιού. Η ανάγκη αυτή είναι ακόμη πιο προφανής υπό το φως των θλιβερών καταστάσεων πολλών αλλοδαπών ασυνόδευτων ανηλίκων που καταγγέλλονται σε όλη την Ευρώπη από τις ενώσεις για τα δικαιώματα των παιδιών.

3.   Γενικές παρατηρήσεις

3.1.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει τη σοβαρή ανησυχία της για την κατάσταση των αλλοδαπών ασυνόδευτων ανηλίκων που συγκαταλέγονται μεταξύ των πιο ευάλωτων ατόμων στο πλαίσιο της μετανάστευσης και, ως εκ τούτου, εκτίθενται σε αυξημένο κίνδυνο παραβίασης των θεμελιωδών δικαιωμάτων τους.

3.2.

Η UNCRC υποχρεώνει τα κράτη να επιφυλάσσουν στα παιδιά που δεν διαθέτουν χαρτιά την ίδια μεταχείριση την οποία επιφυλάσσουν σε «όλα» τα παιδιά, αδιακρίτως (6). Η ΕΟΚΕ διαπιστώνει ότι στην πράξη υφίστανται ασυνέπειες μεταξύ των εθνικών νομικών πλαισίων που διέπουν τον έλεγχο της μετανάστευσης και εκείνων που αφορούν την προστασία των παιδιών. Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει την έκκλησή της προς τα κράτη μέλη να εξασφαλίσουν ότι τα παιδιά σε παράτυπη κατάσταση θα προστατεύονται, πρωτίστως ως παιδιά, από τα εθνικά συστήματα για την προστασία των παιδιών (7).

3.3.

Η ΕΟΚΕ καλεί τα κράτη μέλη να αποτρέψουν κάθε είδους βία κατά των παιδιών-μεταναστών με τη δημιουργία ασφαλών, νόμιμων και κανονικών μεταναστευτικών διαύλων, όπως είναι οι ευέλικτες, γοργές και αποτελεσματικές διαδικασίες, ιδίως η επανένωση των οικογενειών, η αύξηση των ποσοστώσεων για επανεγκατάσταση μεταναστών ή η χορήγηση θεωρήσεων για ανθρωπιστικούς λόγους, έτσι ώστε να ενισχυθούν οι εγγυήσεις για τα παιδιά και τα μέλη των οικογενειών τους.

3.4.

Η ΕΟΚΕ καλεί τα κράτη μέλη να θεσπίσουν ειδικές και αποτελεσματικές διαδικασίες για την τακτοποίηση της παραμονής τους σε αναζήτηση μιας «βιώσιμης λύσης» για τους αλλοδαπούς ασυνόδευτους ανηλίκους που θα εγγυάται το υπέρτερο συμφέρον τους.

3.5.

Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει την απόλυτη απαγόρευση κράτησης παιδιών, ανεξάρτητα από το διοικητικό καθεστώς τους. Καταδικάζει απερίφραστα την πρακτική αυτή και υπενθυμίζει ότι παραβιάζει πλήρως τη UNCRC (άρθρο 3). Η ΕΟΚΕ επισημαίνει (8) ότι η κράτηση μπορεί να έχει πολύ σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία και την ανάπτυξη των παιδιών, ανεξάρτητα από τη διάρκεια της κράτησης. Η κράτηση είναι πάντοτε αντίθετη προς το υπέρτατο συμφέρον του παιδιού (9).

3.6.

Η ΕΟΚΕ καλεί τα κράτη μέλη να θεσπίσουν εθνικούς νόμους που να απαγορεύουν την κράτηση και να προωθούν την ανάπτυξη εναλλακτικών λύσεων προσαρμοσμένων στον ιδιαίτερα ευάλωτο χαρακτήρα των αλλοδαπών ασυνόδευτων ανηλίκων, όπως η ανάληψη της φροντίδας τους από οικογένειες υποδοχής και η τοποθέτησή τους σε ελεγχόμενο περιβάλλον αυτόνομης διαβίωσης.

3.7.

Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει τη σημασία της διασφάλισης του σεβασμού του δικαιώματος των παιδιών να συμμετέχουν στις αποφάσεις που τα αφορούν.

3.8.

Η ΕΟΚΕ συνιστά στα κράτη μέλη να παρέχουν νομικές εγγυήσεις για την πρόσβαση των αλλοδαπών ασυνόδευτων ανηλίκων στις διαδικασίες διεθνούς προστασίας και να τους παρέχουν πληροφορίες προσαρμοσμένες στην ηλικία τους. Για τον σκοπό αυτό, κρίνεται σκόπιμο να δημιουργηθούν εξειδικευμένες μονάδες ασύλου για την παροχή βοήθειας σε παιδιά-μετανάστες και για την παροχή πληροφοριών φιλικών προς τα παιδιά, στη μητρική τους γλώσσα, με την ενσωμάτωση, κυρίως, της διάστασης του φύλου και της διαπολιτισμικής διάστασης στα εν λόγω εθνικά συστήματα.

3.9.

Για την προστασία των αλλοδαπών ασυνόδευτων ανηλίκων από όλες τις μορφές εκμετάλλευσης, η ΕΟΚΕ καλεί τα κράτη μέλη να χορηγήσουν στα παιδιά που αποτελούν αντικείμενο εκμετάλλευσης και άσκησης βίας το καθεστώς των θυμάτων εμπορίας ανθρώπων μαζί με ένα έγγραφο άδειας διαμονής. Η ΕΟΚΕ τονίζει επίσης την ανάγκη επείγουσας λήψης των αποφάσεων για τους αλλοδαπούς ασυνόδευτους ανηλίκους.

3.10.

Οι αλλοδαποί ασυνόδευτοι ανήλικοι δεν θα πρέπει ποτέ να υπόκειται σε ποινικές διαδικασίες για λόγους που σχετίζονται αποκλειστικά με τη μεταναστευτική τους ιδιότητα ή όταν η συμμετοχή τους σε εγκληματικές δραστηριότητες προκύπτει από την εκμετάλλευσή τους.

3.11.

Για την αποτελεσματική προστασία των αλλοδαπών ασυνόδευτων ανηλίκων, η ΕΟΚΕ παροτρύνει τα κράτη μέλη και την ΕΕ να διαθέσουν τους αναγκαίους πόρους στις δημόσιες υπηρεσίες και να παράσχουν προσαρμοσμένες υπηρεσίες, ιδίως μέσω εξειδικευμένης κατάρτισης και ενίσχυσης των ικανοτήτων των επαγγελματιών στον τομέα της προστασίας των παιδιών. Η κατάρτιση αυτή θα πρέπει να θεσπιστεί σε ευρωπαϊκή κλίμακα.

3.12.

Η προστασία των αλλοδαπών ασυνόδευτων ανηλίκων δεν σταματά στα σύνορα της Ευρώπης. Η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει την ΕΕ και τα κράτη μέλη να δώσουν προτεραιότητα στις ανάγκες και τα δικαιώματα των αλλοδαπών ασυνόδευτων ανηλίκων σε εξωτερικά μέσα και δράσεις, ιδίως κατά τη σύναψη συμφωνιών ή προγραμμάτων συνεργασίας.

3.13.

Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει ότι η φροντίδα όλων των αλλοδαπών ασυνόδευτων ανηλίκων πρέπει να ανατίθεται, όσο πιο γρήγορα γίνεται και μέχρι την ενηλικίωσή τους, σε έναν κατάλληλο επίτροπο, ο οποίος πρέπει να ενημερώνεται για όλες τις αποφάσεις που λαμβάνονται και τους αφορούν και να τους βοηθά καθ’ όλη τη διάρκεια της διαδικασίας. Ο εν λόγω επίτροπος θα πρέπει πάντα να είναι σε θέση να ενεργεί με γνώμονα το συμφέρον του παιδιού και να μην βρίσκεται σε σύγκρουση συμφερόντων με τις εθνικές υπηρεσίες προστασίας του παιδιού.

3.14.

Όπως έχει ήδη επισημάνει η ΕΟΚΕ, μολονότι η νομοθεσία της ΕΕ αναγνωρίζει τη σημασία της νόμιμης επιτροπείας, δεν ορίζει τις υποχρεώσεις του νόμιμου επιτρόπου. Ο νόμιμος επίτροπος ενδείκνυται να είναι «ειδικευμένος εκπρόσωπος» με πείρα στους ανηλίκους και γνώση της εθνικής νομοθεσίας σε θέματα δικαιωμάτων των αλλοδαπών και της νομοθεσίας περί προστασίας των παιδιών, καθώς και να έχει αρμοδιότητα εκπροσώπησης του παιδιού σε όλες τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων (10), υπό την προϋπόθεση ότι το παιδί συναινεί (11). Η διαδικασία διορισμού επιτρόπων στο Βέλγιο θα μπορούσε να αποτελέσει πηγή έμπνευσης (12).

3.15.

Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει ότι, εκτός από τη νομική συνδρομή, οι αλλοδαποί ασυνόδευτοι ανήλικοι πρέπει επίσης να έχουν πρόσβαση σε κοινωνική προστασία και σε κάποια δομή υποδοχής και προσωρινής αξιοπρεπούς στέγασης. Αυτή η δομή υποδοχής πρέπει να είναι προσαρμοσμένη στο ευάλωτο της ηλικίας τους, να παρέχει υποστήριξη από επαγγελματίες ειδικούς για νέους, δυνατότητα για ιατρικό ή ψυχολογικό έλεγχο και πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη.

3.16.

Οι αλλοδαποί ασυνόδευτοι ανήλικοι πρέπει επίσης να έχουν πρόσβαση στην εκπαίδευση, με σεβασμό στις επιλογές του ανηλίκου και, κατά περίπτωση, του επιτρόπου του. Επιπλέον, τα προγράμματα Erasmus και Erasmus+ θα μπορούσαν επίσης να διευκολύνουν τη συμμετοχή των αλλοδαπών ασυνόδευτων ανηλίκων, καθώς και των πρώην αλλοδαπών ασυνόδευτων ανηλίκων που έχουν ενηλικιωθεί.

3.17.

Η ΕΟΚΕ τονίζει τη σημασία της ενημέρωσης κάθε παιδιού, ανάλογα με την ηλικία του, όσον αφορά τα δικαιώματά του που απορρέουν από τη Σύμβαση του ΟΗΕ, ώστε να μπορούν οι ανήλικοι που δεν διαθέτουν κατάλληλη επιτροπεία να υποβάλουν αίτηση προστασίας.

4.   Ειδικές παρατηρήσεις

4.1.

Το άρθρο 1 της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Παιδιού ορίζει ως παιδί κάθε άτομο ηλικίας κάτω των 18 ετών. Η ειδική νομική του κατάσταση του παρέχει ένα σύνολο δικαιωμάτων τα οποία πρέπει να διασφαλίζουν τα συμβαλλόμενα κράτη. Η προστασία αυτή εξαρτάται από την κατάσταση ανηλίκου, η οποία στην πράξη και σε όλα τα κράτη μέλη θέτει το ζήτημα του προσδιορισμού της ηλικίας του.

4.2.

Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει ότι, βάσει της αρχής του «τεκμηρίου της ανηλικότητας», ένας νέος που παρουσιάζεται ως ανήλικος πρέπει να θεωρείται ως τέτοιος, έως ότου εκδοθεί δικαστική απόφαση από την αρμόδια δικαστική αρχή. Ως εκ τούτου, πρέπει αμέσως να τίθεται σε προστασία υπό αξιοπρεπείς συνθήκες, συμβατές με την ιδιαιτέρως ευάλωτη κατάστασή του.

4.3.

Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει επίσης ότι πρέπει να εφαρμόζεται το τεκμήριο εγκυρότητας των ληξιαρχικών εγγράφων που φέρει από το εξωτερικό και υποβάλλει ο νέος για να αποδείξει ότι είναι ανήλικος, ενώ αυτά τα έγγραφα πρέπει να είναι τα πρώτα που θα λαμβάνονται υπόψη για να οριστεί ότι είναι ανήλικος. Μόνο η επίσημη αμφισβήτηση της αυθεντικότητας του ληξιαρχικού εγγράφου που υποβάλλεται θα πρέπει να καθιστά δυνατή την αμφισβήτηση του τεκμηρίου εγκυρότητας που ισχύει για το έγγραφο αυτό.

4.4.

Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει ότι, σύμφωνα με το άρθρο 8 της UNCRC, εάν ένα παιδί στερείται παράνομα ορισμένα ή όλα τα στοιχεία που συνιστούν την ταυτότητά του, τα συμβαλλόμενα κράτη οφείλουν να του παράσχουν κατάλληλη υποστήριξη και προστασία, ώστε η ταυτότητά του να αποκατασταθεί το συντομότερο δυνατόν (13).

4.5.

Ωστόσο, η διαδικασία εξακρίβωσης της ηλικίας του μετανάστη δεν θα πρέπει κατ’ αρχήν να εφαρμόζεται παρά μόνον εάν αυτός δεν διαθέτει επίσημα διοικητικά έγγραφα που να αποδεικνύουν την ηλικία του και σε περίπτωση σοβαρών αμφιβολιών (14).

4.6.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει εκ νέου ότι δεν υπάρχει συνοχή μεταξύ των κρατών μελών ως προς τις μεθόδους εκτίμησης της ηλικίας των αλλοδαπών ασυνόδευτων ανηλίκων, ενώ καμία από τις μεθόδους αυτές δεν έχει αποδειχθεί αξιόπιστη.

4.7.

Η ΕΟΚΕ καλεί τα κράτη μέλη να εκτιμούν την ανηλικότητα βάσει συνόλου αποδεικτικών στοιχείων, από τα οποία πρέπει να εξετάζονται πρώτα οι δηλώσεις του ενδιαφερόμενου, τα υποβαλλόμενα ληξιαρχικά έγγραφα, οι συζητήσεις με τον ενδιαφερόμενο και, κατά περίπτωση, η εξακρίβωση της γνησιότητας των ληξιαρχικών εγγράφων, τονίζοντας ότι η ιατρική γνωμάτευση για την ηλικία μπορεί να πραγματοποιείται μόνο εάν υφίσταται αμφιβολία και ως ύστατη λύση.

4.8.

Δεδομένης της ιδιαίτερα ευάλωτης κατάστασής τους, η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει ότι η αμφιβολία θα πρέπει να λειτουργεί προς όφελος των αλλοδαπών ασυνόδευτων ανηλίκων.

4.9.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι η εκτίμηση με οστική εξέταση, που πραγματοποιείται από μεγάλο αριθμό κρατών μελών, αμφισβητείται ιδιαιτέρως όσον αφορά την επιστημονική της αξιοπιστία από διεθνείς οργανισμούς και εμπειρογνώμονες (15), αλλά και επικρίνεται διότι παραβιάζει την ιδιωτική ζωή του παιδιού, ενέχει δυνητικούς κινδύνους για την υγεία του (κατά τη χρήση ακτίνων Χ), καθώς και πιθανά σφάλματα.

4.10.

H ΕΟΚΕ ζητεί από τα κράτη μέλη να παύσουν εντελώς οι δοκιμασίες αυτές, εφόσον στερούνται πραγματικής αξιοπιστίας. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι δεν είναι ανάγκη, απλώς επειδή δεν υπάρχει τρόπος για αξιόπιστη εξακρίβωση, να χρησιμοποιούνται μέθοδοι που είναι γνωστό ότι είναι προσεγγιστικές.

4.11.

Η ΕΟΚΕ προτρέπει τα κράτη μέλη να προστατεύουν τους αλλοδαπούς ασυνόδευτους μετανάστες, παρέχοντάς τους τον χρόνο και τα πραγματικά μέσα για την εξακρίβωση της ταυτότητάς τους, κάνοντας λόγου χάρη χρήση της διπλωματικής συνεργασίας (με την επιφύλαξη της συναίνεσης και εφόσον δεν εκτίθεται σε κίνδυνο ο νέος), παρέχοντας εκ πρώτης όψεως αποδεικτικά στοιχεία, όπως ψυχοκοινωνικές γνωματεύσεις, ώστε να τεκμηριώνεται η ανηλικότητα.

4.12.

Η ΕΟΚΕ προτείνει, ως έσχατη λύση, εφόσον δεν υπάρχουν αποδεικτικά έγγραφα και σε περίπτωση σοβαρών αμφιβολιών σχετικά με την ηλικία του ανηλίκου, η εκτίμηση της ηλικίας να γίνεται πολυεπιστημονικά, δηλαδή από ανεξάρτητους επαγγελματίες με την κατάλληλη εμπειρογνωμοσύνη και γνώση του πολιτιστικού και εθνοτικού υπόβαθρου του ατόμου. Οι διαδικασίες που εφαρμόζονται στην Αγγλία μπορούν να χρησιμεύσουν ως πηγή έμπνευσης.

4.13.

Η ΕΟΚΕ καλεί τα κράτη μέλη να συστήσουν μια εποπτική επιτροπή σε ευρωπαϊκή κλίμακα, για να προτείνει ολιστική εκτίμηση της ηλικίας, κοινή για όλα τα κράτη μέλη, και να επιβλέπει τα πρωτόκολλα και τις πρακτικές για την εκτίμηση της ηλικίας.

4.14.

Για να μην είναι αναποτελεσματικά, τα συμπεράσματα κάθε διαδικασίας πρέπει να είναι απαραιτήτως τεκμηριωμένα και να είναι δυνατόν να αποτελέσουν αντικείμενο προσφυγής με ανασταλτικό αποτέλεσμα, αποτελεσματικής, γοργής και δυνάμενης να προσβληθεί.

5.   Ειδικές παρατηρήσεις COVID-19

5.1.

Η πανδημία COVΙD-19 ενισχύει αναπόφευκτα τους κινδύνους που αντιμετωπίζουν οι αλλοδαποί ασυνόδευτοι ανήλικοι, η κατάσταση της υγείας των οποίων είναι συχνά εξασθενημένη: αδυναμία συμμόρφωσης με τα μέτρα περιορισμού, ανεπαρκής πρόσβαση σε τρόφιμα, υγιεινή και νερό, ανεπαρκείς πληροφορίες σχετικά με τα μέτρα ατομικής προστασίας και τις προφυλάξεις που πρέπει να λαμβάνονται, δυσκολία πρόσβασης στην ιατροφαρμακευτική περίθαλψη.

5.2.

Η ΕΟΚΕ καλεί όλα τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα να αναλάβουν όλες τις αναγκαίες δράσεις για να διασφαλιστεί ότι γίνονται σεβαστά τα δικαιώματα όλων των παιδιών, όπως κατοχυρώνονται από τις διεθνείς πράξεις, κατά τη διάρκεια της κρίσης στον τομέα της υγείας που συνδέεται με την νόσο COVID-19 και ότι θα προστατευθούν δεόντως από την οικονομική κρίση που διαφαίνεται.

5.3.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για την πρόσφατη μετεγκατάσταση αλλοδαπών ασυνόδευτων ανηλίκων από την Ελλάδα στο Λουξεμβούργο, την Πορτογαλία, τη Γαλλία, τη Φινλανδία και τη Γερμανία και καλεί τα κράτη μέλη να δώσουν προτεραιότητα και να συνεχίσουν την άμεση μετεγκατάσταση όσων ζουν σε άθλιες συνθήκες, ιδίως στην Ελλάδα (16).

---

(1)  Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Πρόταση απόφασης του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την καταπολέμηση της σεξουαλικής κακοποίησης, της σεξουαλικής εκμετάλλευσης παιδιών και της παιδικής πορνογραφίας, με την οποία καταργείται η απόφαση — πλαίσιο 2004/68/ΔΕΥ» (ΕΕ C 48 της 15.2.2011, σ. 138).

(2)  Άρθρο 2 της οδηγίας 2011/95/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 13ης Δεκεμβρίου 2011 (ΕΕ L 337 της 20.12.2011, σ. 9).

(3)  https://ec.europa.eu/eurostat/documents/2995521/10774042/3-28042020-AP-FR.pdf/a5951a9e-fe8f-ef1a-64f1-cdedfc925eb2.

(4)  Βλ. σχετικά, ιδίως, τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα του παιδιού, την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την άσκηση των δικαιωμάτων των παιδιών και τη γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ της 15ης Οκτωβρίου 2014, σχετικά με τη διεθνή προστασία ασυνόδευτων ανηλίκων (ΕΕ C 12 της 15.1.2015, σ. 69).

(5)  Οδηγία 2008/115/ΕΚ της 16ης Δεκεμβρίου 2008 (ΕΕ L 348 της 24.12.2008, σ. 98), αποκαλούμενη «Οδηγία για την επιστροφή»: «Πριν αποφασισθεί η έκδοση απόφαση επιστροφής έναντι ασυνόδευτου ανηλίκου, παρέχεται βοήθεια από κατάλληλους φορείς άλλους από τις αρχές που διενεργούν την επιστροφή, λαμβανομένων δεόντως υπόψη των βέλτιστων συμφερόντων του παιδιού». Η οδηγία 2003/9/ΕΚ του Συμβουλίου, της 27ης Ιανουαρίου 2003 (ΕΕ L 31 της 6.2.2003, σ. 18), ορίζει τους βασικούς όρους, συμπεριλαμβανομένου του όρου «ασυνόδευτος ανήλικος».

(6)  Άρθρο 2 UNCRC.

(7)  Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ σχετικά με τη διεθνή προστασία ασυνόδευτων ανηλίκων (ΕΕ C 12 της 15.1.2015, σ. 69).

(8)  Βλ. «A study of immigration detention practices and the use of alternatives to immigration detention of children», PACE Committee on Migration, Refugees and Displaced Persons, 2017.

(9)  The European Network of Ombudspersons for Children (ENOC), Position Statement on «Ending detention of children for immigration purposes», εγκρίθηκε από το 23ο ENOC, 27 Σεπτεμβρίου 2019.

(10)  Βλ. σχετικά «La protection des mineurs migrants non accompagnés en Europe» [Η προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων μεταναστών στην Ευρώπη], Nisrine Eba Nguema, 2015. https://journals.openedition.org/revdh/1147?lang=en.

(11)  Σύμβαση της Χάγης του 1996.

(12)  Το Βέλγιο δημιούργησε μια πολύ γρήγορη υπηρεσία διορισμού επιτρόπων. Για όλους τους αλλοδαπούς ασυνόδευτους ανηλίκους διορίζεται ένας επίτροπος που μπορεί να είναι ιδιώτης (μετά από διαδικασία επιλογής και κατάρτιση) ο οποίος θα τους συνοδεύει σε όλες τις διαδικασίες του βλ.: https://justice.belgium.be/fr/themes_et_dossiers/enfants_et_jeunes/mineurs_etrangers_non_accompagne. Τα καθήκοντά του ορίζονται ως εξής: ως νόμιμος εκπρόσωπος, που είναι υπεύθυνος να μεριμνά για την ευζωία του ανηλίκου σε όλα τα επίπεδα, ο επίτροπος είναι τρόπον τινά ο «καθοδηγητής» που διασφαλίζει την ανάπτυξη των δεξιοτήτων που απαιτούνται για την ενεργό συμμετοχή του στην κοινωνία. https://justice.belgium.be/fr/themes_et_dossiers/enfants_et_jeunes/mineurs_etrangers_non_accompagne/tuteur/missions_du_tuteur.

(13)  Βλ. επίσης το άρθρο 24 του Διεθνούς Συμφώνου για τα ατομικά και πολιτικά δικαιώματα του 1966 και το άρθρο 7 της Διεθνούς Σύμβασης για τα δικαιώματα του παιδιού.

(14)  Η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα (Ιούλιος 2010) και η Κοινοβουλευτική Συνέλευση του Συμβουλίου της Ευρώπης (15 Απριλίου 2011) διευκρινίζουν ότι η εκτίμηση της ηλικίας θα πρέπει να πραγματοποιείται μόνο σε περίπτωση αμφιβολίας.

(15)  Η επιστημονική αξιοπιστία αμφισβητείται ιδίως από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (ψήφισμα της 12ης Σεπτεμβρίου) ή με τις συστάσεις της Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Παιδιού, της 12ης Ιουνίου 2009. Ο εθνικός ιατρικός Σύλλογος του Βελγίου (γνωμοδότηση της 20ής Φεβρουαρίου 2010), η εθνική ιατρική Ακαδημία της Γαλλίας αποδοκιμάζουν την αξιοπιστία των εν λόγω εξετάσεων. Ο Συνήγορος του πολίτη στη Γαλλία αποδοκιμάζει τη χρήση των οστικών εξετάσεων (26 Φεβρουαρίου 2016). Βλ. επίσης επ’ αυτού την έκθεση της πλατφόρμας «Ανήλικοι στην εξορία» (Βέλγιο) «L’estimation de l’âge des MENA en question: problématique, analyse et recommandations», [Η εκτίμηση της ηλικίας των αλλοδαπών ασυνόδευτων ανηλίκων: προβληματική, ανάλυση και συστάσεις] Σεπτέμβριος 2017.

(16)  Βλ. https://www.unhcr.org/news/press/2020/4/5e9707ed4/un-agencies-welcome-first-relocation-unaccompanied-children-greece.html και https://www.eepa.be/?p=3856.