Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών —Από το αγρόκτημα στο πιάτο — Μια στρατηγική για ένα δίκαιο, υγιές και φιλικό προς το περιβάλλον σύστημα τροφίμων»

[COM(2020) 381]

(2020/C 429/34)

Εισηγητής:	ο κ. Peter SCHMIDT (DE-II)
Συνεισηγήτρια:	η κ. Jarmila DUBRAVSKÁ (SK-I)

Αίτηση γνωμοδότησης	Επιτροπή, 17.6.2020
Νομική βάση	Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Γεωργία, αγροτική ανάπτυξη, περιβάλλον
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	8.7.2020
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	16.9.2020
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	554
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	208/4/7

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η ανακοίνωση με τίτλο: «Από το αγρόκτημα στο πιάτο — Μια στρατηγική για ένα δίκαιο, υγιές και φιλικό προς το περιβάλλον σύστημα τροφίμων» έχει ως στόχο να ενισχύσει την οικονομική, περιβαλλοντική και κοινωνική βιωσιμότητα των συστημάτων τροφίμων. Με την κρίση COVID-19 δοκιμάστηκε με επιτυχία η ισχύς και η ανθεκτικότητα του ευρωπαϊκού αγροδιατροφικού συστήματος και, έτσι, αποδείχθηκε η ασφάλεια του εφοδιασμού σε τρόφιμα στην ΕΕ, αλλά και ότι η προμήθεια τροφής «από το αγρόκτημα στο πιάτο» δεν μπορεί να θεωρηθεί δεδομένη. Συνεπώς, πρέπει να αξιοποιηθεί η ευκαιρία για να αναδιαμορφωθεί η δυναμική της αλυσίδας εφοδιασμού και για να επιτευχθούν διαρκείς βελτιώσεις για τους παραγωγούς, τους μεταποιητές και τους εμπόρους λιανικής πώλησης.

1.2.

Σύμφωνα με την ΕΟΚΕ, μια ολοκληρωμένη πολιτική της ΕΕ για τα τρόφιμα θα πρέπει να επιτυγχάνει: i) οικονομική, περιβαλλοντική και κοινωνικοπολιτιστική βιωσιμότητα· ii) ενοποίηση μεταξύ κλάδων, τομέων πολιτικής και επιπέδων διακυβέρνησης· iii) συμμετοχικές διαδικασίες λήψης αποφάσεων· και iv) έναν συνδυασμό υποχρεωτικών μέτρων (κανονισμών και φόρων) και κινήτρων (υψηλότερες τιμές, πρόσβαση σε πίστωση, πόρους και ασφάλιση) για να επιταχυνθεί η μετάβαση σε βιώσιμα συστήματα τροφίμων. Η προτεινόμενη στρατηγική δεν αντικατοπτρίζει επαρκώς τους εν λόγω στόχους.

1.3.

Ο προϋπολογισμός της ΚΓΠ θα πρέπει να αυξηθεί ανάλογα με τους εν λόγω στόχους, και όχι να μειωθεί ή να διατηρηθεί στο τρέχον επίπεδο. Οι περικοπές στη χρηματοδότηση της αγροτικής ανάπτυξης μπορεί να είναι επιζήμιες, δεδομένου ότι αυτή η χρηματοδότηση παρέχει ορισμένα από τα σημαντικότερα εργαλεία για τη στήριξη της μετάβασης. Ενώ τα επιπλέον 15 δισεκατομμύρια ευρώ που προτείνονται στο πλαίσιο της δέσμης μέτρων για την ανάκαμψη από την επιδημία COVID-19 είναι ευπρόσδεκτα και απαραίτητα, δεν υποκαθιστούν τις μακροπρόθεσμες δεσμεύσεις.

1.4.

Η έγκριση των στρατηγικών σχεδίων της ΚΓΠ θα πρέπει να εξαρτάται από την υιοθέτηση ολοκληρωμένων σχεδίων από πλευράς κρατών μελών με σκοπό την αναδιαμόρφωση του περιβάλλοντος τροφίμων, τα οποία συνδέουν τα κίνητρα για παραγωγή υγιεινών και βιώσιμων τροφίμων με τη δημιουργία νέων αγορών για τα προϊόντα αυτά.

1.5.

Οι δίκαιες τιμές των τροφίμων (που να αντανακλούν το πραγματικό κόστος παραγωγής για το περιβάλλον και την κοινωνία) είναι ο μόνος τρόπος για την επίτευξη βιώσιμων συστημάτων τροφίμων μακροπρόθεσμα. Η ΕΕ και τα κράτη μέλη θα πρέπει να αναλάβουν δράση για να εξασφαλίσουν ότι οι τιμές παραγωγού είναι υψηλότερες από το κόστος παραγωγής, και ότι η πρόσβαση στην υγιεινή διατροφή καθίσταται πιο εύκολη. Για να το επιτύχουν αυτό, θα είναι απαραίτητο να αξιοποιήσουν το πλήρες φάσμα των εργαλείων δημόσιας διακυβέρνησης, από σκληρά δημοσιονομικά μέτρα έως και προσεγγίσεις βασισμένες στην πληροφόρηση, για να προβάλουν το πραγματικό κόστος.

1.6.

Οι φθηνές εισαγωγές συνεπάγονται συχνά υψηλό κοινωνικό και περιβαλλοντικό κόστος σε τρίτες χώρες. Χωρίς αλλαγές στις εμπορικές πολιτικές της ΕΕ, οι στόχοι της στρατηγικής δεν θα επιτευχθούν. Η ΕΟΚΕ καλεί την ΕΕ να διασφαλίσει μια πραγματική αμοιβαιότητα όσον αφορά τα πρότυπα στις προτιμησιακές εμπορικές συμφωνίες.

1.7.

Η στρατηγική δεν αντιμετωπίζει τα ζητήματα της βιώσιμης διαχείρισης της γης και της πρόσβασης σε γη. Αυτή είναι μια σημαντική παράλειψη, δεδομένου ότι αυτό το ζήτημα αποτελεί ένα από τα κύρια εμπόδια για την ανανέωση του γεωργικού πληθυσμού, χωρίς την οποία η βάση της ΕΕ για βιώσιμη και παραγωγική γεωργία θα χαθεί.

1.8.

Θα πρέπει να διενεργηθεί εκτίμηση των επιπτώσεων για διαφόρους τρόπους επίτευξης κάθε στόχου που ορίζεται στη στρατηγική, με συνεκτίμηση της διαφορετικής κατάστασης πραγμάτων σε κάθε κράτος μέλος.

1.9.

Θα πρέπει να διερευνηθεί η επιλογή ενός ευρωπαϊκού συμβουλίου πολιτικής τροφίμων, όπως έχει προταθεί σε προηγούμενες γνωμοδοτήσεις της ΕΟΚΕ (συμπεριλαμβανομένης της οικονομικής βιωσιμότητας). Υπάρχουν ήδη συμβούλια πολιτικής τροφίμων σε τοπικό επίπεδο, τα οποία συγκεντρώνουν διάφορους φορείς των συστημάτων τροφίμων μιας συγκεκριμένης περιοχής με σκοπό την αντιμετώπιση προκλήσεων, την επανασύνδεση των πόλεων με την παραγωγή τροφίμων στις γύρω περιφέρειες και την εξασφάλιση αποτελεσματικής διαχείρισης των τοπικών και περιφερειακών πολιτικών τροφίμων.

2.   Εισαγωγή

2.1.

Η ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με τίτλο: «Από το αγρόκτημα στο πιάτο — Μια στρατηγική για ένα δίκαιο, υγιές και φιλικό προς το περιβάλλον σύστημα τροφίμων» αποτελεί βασική συνιστώσα της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας. Στόχος της είναι να συνεισφέρει στο θεματολόγιο της Ευρώπης για την κλιματική αλλαγή, να προστατεύσει το περιβάλλον και να διατηρήσει τη βιοποικιλότητα, να διασφαλίσει τη θέση των γεωργών και των αλιέων στην αλυσίδα αξίας, να ενθαρρύνει τη βιώσιμη κατανάλωση τροφίμων και να προωθήσει τα οικονομικά προσιτά και υγιεινά τρόφιμα για όλους, χωρίς συμβιβασμούς ως προς την ασφάλεια, την ποιότητα και την οικονομική προσιτότητα των τροφίμων. Είναι η πρώτη στρατηγική της ΕΕ που ισχυρίζεται ότι περικλείει το σύνολο της αλυσίδας τροφίμων.

2.2.

Η κρίση της νόσου COVID-19 έχει καταστήσει πιο επείγουσα από ποτέ την ανάγκη να αυξηθεί η ανθεκτικότητα των ευρωπαϊκών και των παγκόσμιων συστημάτων τροφίμων, τα οποία θα δοκιμαστούν περαιτέρω από μελλοντικούς κλυδωνισμούς, όπως κλιματική αλλαγή, νέες επιδημικές εξάρσεις και ελλείψεις εργατικού δυναμικού (1). Η κρίση κατέστησε σαφές ότι η διαδρομή των τροφίμων από «το αγρόκτημα στο πιάτο» δεν μπορεί να θεωρείται δεδομένη, και κατέδειξε την αλληλοσύνδεση των φορέων και των δραστηριοτήτων στη γεωργία και σε ολόκληρο το σύστημα τροφίμων. Απαιτούνται μέτρα στήριξης έναντι της κρίσης, καθώς και μέτρα για την εξασφάλιση της ανάκαμψης και της ανασυγκρότησης σε πιο μακροπρόθεσμο ορίζοντα. Η ανακοίνωση «Από το αγρόκτημα στο πιάτο» και η στρατηγική της ΕΕ για τη βιοποικιλότητα αναγνωρίζουν ορθώς την ανάγκη να αναπτυχθεί ανθεκτικότητα μετά την κρίση της νόσου COVID-19, με ενίσχυση της οικονομικής, περιβαλλοντικής και της κοινωνικής βιωσιμότητας των συστημάτων τροφίμων. Η μετατροπή αυτών των στρατηγικών σε ουσιαστικές και έγκαιρες δράσεις έχει σήμερα καίρια σημασία.

2.3.

Οι γεωργοί σε όλη την ΕΕ έχουν ήδη κάνει σημαντικά βήματα για να αυξήσουν τη βιωσιμότητα και να βελτιώσουν περαιτέρω τα πρότυπα. Οι γεωργοί και οι εργαζόμενοι στα συστήματα τροφίμων (γεωργία, μεταποίηση και διανομή) βρέθηκαν στην πρώτη γραμμή της κρίσης της COVID-19 και διασφάλισαν τον αδιάκοπο εφοδιασμό όλων των Ευρωπαίων με τρόφιμα· αναλαμβάνουν συστηματικά κινδύνους, ενώ κρατούν μικρό μερίδιο της προστιθέμενης αξίας στο σύστημα τροφίμων. Σε κάθε περίπτωση, θα αναμένεται αναγκαστικά από τους γεωργούς, και στο μέλλον, να συμβάλλουν πολύ περισσότερο απ’ ό,τι μέχρι σήμερα στην ανάπτυξη της βιωσιμότητας και της ανθεκτικότητας. Λαμβανομένης υπόψη της δυσχερούς οικονομικής κατάστασης στην οποία βρίσκονται σήμερα οι περισσότεροι γεωργοί, είναι δεδομένο ότι τέτοιου είδους θεμελιώδεις αλλαγές μπορούν να δρομολογηθούν μόνον εάν δοθούν τα ορθά πολιτικά και οικονομικά κίνητρα. Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι οι προτάσεις μεταρρύθμισης της ΚΓΠ δεν περιλαμβάνουν ουσιαστικά βήματα για την επίτευξη αυτού του σκοπού. Είναι, συνεπώς, επιτακτική ανάγκη να εξασφαλιστούν καλύτερες συνθήκες ώστε τα τρόφιμα που παράγονται σε τοπικό επίπεδο και με βιώσιμο τρόπο στην ΕΕ (2) να είναι ανταγωνιστικά σε σχέση με τις εισαγωγές, ενώ το κόστος και τα οφέλη της μετάβασης πρέπει όχι μόνο να επιμερίζονται δίκαια (μεταξύ διαφορετικών κοινωνικών ομάδων, κλάδων και περιφερειών, καθώς και μεταξύ σημερινών και μελλοντικών γενεών), αλλά και οι επιδοτήσεις θα πρέπει επίσης να είναι στοχοθετημένες προς τη στήριξη περιβαλλοντικά βιώσιμων γεωργικών εκμεταλλεύσεων. Η στρατηγική «Από το αγρόκτημα στο πιάτο» πρέπει να θεωρηθεί ευκαιρία να αναδιαμορφωθεί ριζικά η δυναμική της αλυσίδας εφοδιασμού και βελτιώνονται διαρκώς τα εισοδήματα και τα μέσα βιοπορισμού των γεωργών. Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει ότι η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία πρέπει να είναι μια πράσινη και κοινωνική συμφωνία σε όλες τις συνιστώσες της.

2.4.

Όσον αφορά τις εισαγωγές ακατέργαστων γεωργικών προϊόντων και τροφίμων, η ΕΟΚΕ ανέμενε ότι, στο πλαίσιο της στρατηγικής «Από το αγρόκτημα στο πιάτο», θα είχε διατυπωθεί ρητή δήλωση παρόμοια με τη δήλωση στην οποία προέβη η Επιτροπή όταν ανακοίνωσε τη δρομολόγηση μιας συνοριακής προσαρμογής των ανθρακούχων εκπομπών για τα βιομηχανικά προϊόντα, δεδομένου ότι οι γεωργοί (και οι καταναλωτές) της Ένωσης πρέπει να προστατεύονται από εισαγωγές που δεν πληρούν τα ευρωπαϊκά κριτήρια βιωσιμότητας. Ωστόσο, η στρατηγική «Από το αγρόκτημα στο πιάτο» δεν κατορθώνει σε καμία περίπτωση να εκπληρώσει αυτούς τους στόχους.

2.5.

Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει τη θέσπιση της στρατηγικής «Από το αγρόκτημα στο πιάτο», η οποία αποτελεί μια καίρια ευκαιρία για την επίτευξη των στόχων που περιγράφονται ανωτέρω. Στην παρούσα γνωμοδότηση, η ΕΟΚΕ εντοπίζει ορισμένα κενά στην ανακοίνωση και στο σχέδιο δράσης «Από το αγρόκτημα στο πιάτο» (σε σύγκριση με τις φιλοδοξίες της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας και τις προτάσεις της ΕΟΚΕ για μια σφαιρική πολιτική για τα τρόφιμα (3)) και παρέχει καθοδήγηση για το πώς μπορεί η στρατηγική «Από το αγρόκτημα στο πιάτο» να προωθηθεί και να μετατραπεί σε αποτελεσματικό χάρτη πορείας για τη μετάβαση.

3.   Τα θεμέλια μιας αποτελεσματικής στρατηγικής «Από το αγρόκτημα στο πιάτο»: διακυβέρνηση, λογοδοσία, στόχοι και πόροι

3.1.

Από το 2016, η ΕΟΚΕ ζητεί να αναπτυχθεί μια σφαιρική πολιτική για τα τρόφιμα στην ΕΕ με στόχο την παροχή υγιεινής διατροφής από αειφόρα επισιτιστικά συστήματα, τη σύνδεση της γεωργίας με τις υπηρεσίες εστίασης και οικοσυστημάτων, και τη διασφάλιση αλυσίδων εφοδιασμού που προστατεύουν τη δημόσια υγεία για ολόκληρη την ευρωπαϊκή κοινωνία (4). Έχει επίσης δημιουργηθεί ένας ευρύς συνασπισμός της κοινωνίας των πολιτών προκειμένου να αναπτύξει από κοινού ένα λεπτομερές σχέδιο μιας «κοινής πολιτικής για τα τρόφιμα» στην ΕΕ, στο πλαίσιο μιας τριετούς διαδικασίας της οποίας ηγείται η IPES-Food (5).

3.2.

Σε συμφωνία με τις συστάσεις που περιέχονται στα προαναφερθέντα κείμενα, μια ολοκληρωμένη πολιτική της ΕΕ για τα τρόφιμα θα πρέπει να επιφέρει: i) οικονομική, περιβαλλοντική και κοινωνικοπολιτιστική βιωσιμότητα· ii) ενοποίηση μεταξύ κλάδων, τομέων πολιτικής και επιπέδων διακυβέρνησης· iii) συμμετοχικές διαδικασίες λήψης αποφάσεων· και iv) έναν συνδυασμό υποχρεωτικών μέτρων (κανονισμών και φόρων) και κινήτρων (υψηλότερες τιμές, πρόσβαση σε πίστωση, πόρους και ασφάλιση) για να επιταχυνθεί η μετάβαση σε βιώσιμα συστήματα τροφίμων. Η πολιτική αυτή θα πρέπει να επιταχύνει την ανάπτυξη μιας κυκλικής οικονομίας και να μειώσει τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις των κλάδων της μεταποίησης και λιανικής πώλησης τροφίμων, λαμβάνοντας μέτρα για τη μεταφορά, την αποθήκευση, τη συσκευασία και τη σπατάλη τροφίμων. Θα πρέπει, επίσης, να διαθέτει τα μέσα για να αντιμετωπίσει τη νέα κατάσταση που διαμορφώνεται μετά την κρίση της νόσου COVID-19, ιδίως την ανάγκη για βελτίωση της διαχείρισης κρίσεων και την ενίσχυση των ασφαλών και δίκαιων συνθηκών εργασίας στο σύνολο της αλυσίδας.

3.3.

Αν και η ανακοίνωση και το σχέδιο δράσης «Από το αγρόκτημα στο πιάτο» προσδιορίζει πολλά σχετικά εργαλεία, δεν προβλέπει αποτελεσματικούς μηχανισμούς διακυβέρνησης. Καταρχάς, οι δράσεις πρέπει να ομαδοποιηθούν σε μια σειρά γενικών στόχων, προσανατολισμένων στο αποτέλεσμα, οι οποίοι περιγράφουν τα συστήματα τροφίμων που η ΕΕ ελπίζει να θέσει σε εφαρμογή μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα (6). Αυτοί οι στόχοι πρέπει να είναι οριζόντιοι αντί να επικεντρώνονται σε συγκεκριμένα τμήματα της αλυσίδας (7). Αυτό είναι απαραίτητο προκειμένου: i) να υπογραμμιστεί η ανάγκη για προσεγγίσεις που αφορούν το σύνολο της αλυσίδας και για δίκαιο καταμερισμό του κόστους, προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι προκλήσεις στη γεωργία· ii) να δοθεί προτεραιότητα σε διαφορετικές λύσεις και να αποφευχθεί μια επιλεκτική προσέγγιση που περιλαμβάνει ασύμβατες λύσεις· iii) να εξασφαλιστεί η εισαγωγή εναλλακτικών μέτρων (με ισοδύναμα αποτελέσματα) σε περίπτωση που καθυστερούν ή ανατρέπονται οι αρχικά προγραμματισμένες δράσεις· iv) να διασφαλιστεί ότι οι ποσοτικοί και ποιοτικοί στόχοι συνοδεύονται από την πλήρη σειρά μέτρων που απαιτούνται για την εκπλήρωσή τους (και επομένως είναι εφικτοί), και να προστεθούν επιπλέον στόχοι αν απαιτείται για να εκπληρωθεί ο καθορισμένος στόχος· και v) να παρασχεθεί μια στέρεη βάση για την ευθυγράμμιση διαφόρων τομεακών πολιτικών (π.χ. κοινή γεωργική πολιτική (ΚΓΠ), εμπορική, περιβαλλοντική, υγειονομική πολιτική και πολιτική ασφάλειας τροφίμων) με τη στρατηγική «Από το αγρόκτημα στο πιάτο».

3.4.

Για να είναι αποτελεσματική, η στρατηγική «Από το αγρόκτημα στο πιάτο» πρέπει να συνοδεύεται από ένα σαφές πλαίσιο με στόχους, δείκτες και έναν ισχυρό μηχανισμό παρακολούθησης, χωρίς όμως αύξηση της γραφειοκρατίας. Η ΕΟΚΕ έχει ήδη συστήσει την καθιέρωση ενός ενωσιακού πίνακα αποτελεσμάτων για τα αειφόρα τρόφιμα, ο οποίος θα επιτρέπει την αντιμετώπιση των προκλήσεων των επισιτιστικών συστημάτων μέσω πολυετούς προσέγγισης, και συνακόλουθα την ευθυγράμμιση της πολιτικής σε διάφορα επίπεδα άσκησης πολιτικής. Ο πίνακας αποτελεσμάτων θα περιλαμβάνει δείκτες και, με τον τρόπο αυτό, θα ενθαρρύνεται και θα καταγράφεται η πρόοδος προς την εκπλήρωση των στόχων που έχουν τεθεί (8).

3.5.

Μια αποτελεσματική στρατηγική «Από το αγρόκτημα στο πιάτο» πρέπει να μειώσει το υψηλό εξωτερικό κόστος στη γεωργία και θα εξασφαλίσει δίκαιη αμοιβή όλων των γεωργών από τις αγορές· συνεπώς, θα είναι εξαιρετικά αποδοτική από οικονομικής πλευράς μακροπρόθεσμα. Ωστόσο, η μετάβαση σε βιώσιμα και ανταγωνιστικά συστήματα τροφίμων απαιτεί επείγουσες επενδύσεις. Πιο συγκεκριμένα, απαιτούνται σημαντικές προσπάθειες και επενδύσεις κεφαλαίου για να επιτευχθούν τα επίπεδα δράσης για το κλίμα και το περιβάλλον που προσδιορίζει η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, και για να βοηθηθούν οι γεωργοί στην εφαρμογή βιώσιμων προσεγγίσεων. Οι εν λόγω στόχοι δεν μπορούν να επιτευχθούν, εάν διακοπούν οι βασικές ροές χρηματοδότησης. Οι περικοπές στη χρηματοδότηση της αγροτικής ανάπτυξης μπορεί να είναι επιζήμιες, δεδομένου ότι αυτή η χρηματοδότηση παρέχει ορισμένα από τα σημαντικότερα εργαλεία για τη στήριξη της μετάβασης, όπως επισημαίνεται στην ανακοίνωση «Από το αγρόκτημα στο πιάτο». Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει επίσης τη σημασία της διάθεσης 10 δισεκατομμυρίων ευρώ για έρευνα στον τομέα της γεωργίας, της αγροτικής ανάπτυξης και της βιοοικονομίας, όπως προβλέπεται στις προτάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο 2021-2027 (ΠΔΠ). Αν και το πρόσθετο ποσό ύψους 15 δισ. ευρώ για έρευνα στον τομέα της αγροτικής ανάπτυξης και στον αγροδιατροφικό τομέα, όπως προτείνεται στη δέσμη μέτρων για ανάκαμψη από την κρίση της νόσου COVID-19, είναι ευπρόσδεκτο και αναγκαίο αλλά δεν μπορεί να υποκαταστήσει τις μακροπρόθεσμες δεσμεύσεις.

3.6.

Ένα ευρύ φάσμα ενδιαφερομένων φορέων στα συστήματα τροφίμων μπορούν να συνεισφέρουν στην εποπτεία της ανάπτυξης και εφαρμογής της στρατηγικής «από το αγρόκτημα στο τραπέζι». Παρότι θα πρέπει να δοθεί προτεραιότητα στη βελτίωση της συνεργασίας μεταξύ των υφιστάμενων φορέων, θα απαιτηθεί μια ειδική πολυμερής δομή διακυβέρνησης. Κατά τη διερεύνηση των επιλογών, θα πρέπει να εξασφαλιστεί ότι η νέα δομή διακυβέρνησης: i) υιοθετεί δημοκρατικές και συμμετοχικές προσεγγίσεις σύμφωνα με τη βέλτιστη πρακτική στους υφιστάμενους φορείς, ειδικότερα στην πολυμερή πλατφόρμα για τους ΣΒΑ· ii) έχει μια σαφή εντολή, που προβλέπει, μεταξύ άλλων, αξιολόγηση της ευθυγράμμισης των τομεακών πολιτικών, όπως η ΚΓΠ, με τη στρατηγική «από το αγρόκτημα στο τραπέζι»· και iii) περιλαμβάνει ισχυρή και ποικίλη εκπροσώπηση των ομάδων γεωργών, της κοινωνίας των πολιτών (συμπεριλαμβανομένων ευρωπαϊκών, εθνικών οργανώσεων και οργανώσεων βάσης) και των φορέων της αλυσίδας εφοδιασμού. Πρέπει να αποφευχθεί η διαμόρφωση μιας κατάστασης όπου τα γεωργικά συμφέροντα συμμετέχουν μόνο στην ΚΓΠ, ενώ η κοινωνία των πολιτών μόνο στη στρατηγική «Από το αγρόκτημα στο πιάτο»: οι εντάσεις πρέπει να αντιμετωπίζονται και να συμφωνείται από όλους τους φορείς μια πορεία προς τη μετάβαση.

3.7.

Θα πρέπει να διερευνηθεί η επιλογή ενός ευρωπαϊκού συμβουλίου πολιτικής τροφίμων (9), όπως προτείνεται σε προηγούμενες γνωμοδοτήσεις της ΕΟΚΕ (συμπεριλαμβανομένης της οικονομικής της βιωσιμότητας). Ένα ευρωπαϊκό συμβούλιο πολιτικής τροφίμων θα πρέπει να παρέχει συμβουλές για την εφαρμογή της στρατηγικής «Από το αγρόκτημα στο πιάτο». Θα πρέπει να συσταθεί το συντομότερο δυνατόν. Υπάρχουν ήδη συμβούλια πολιτικής τροφίμων σε τοπικό επίπεδο, τα οποία συγκεντρώνουν διάφορους φορείς των συστημάτων τροφίμων μιας περιοχής με σκοπό την αντιμετώπιση προκλήσεων, την επανασύνδεση των πόλεων με την παραγωγή τροφίμων στις γύρω περιφέρειες και την εξασφάλιση αποτελεσματικής διαχείρισης των τοπικών και περιφερειακών πολιτικών τροφίμων (10). Όπως έχει καταδείξει η κρίση της νόσου COVID-19, η ανθεκτικότητα των αλυσίδων εφοδιασμού εξαρτάται από την αποτελεσματική δράση σε τοπικό επίπεδο, όπου η κοινωνία των πολιτών μπορεί να συνεργάζεται με κρατικούς και εμπορικούς εταίρους για την κάλυψη των κενών στον εφοδιασμό με τρόφιμα (11). Ένα ευρωπαϊκό συμβούλιο πολιτικής τροφίμων θα επιτάχυνε την ευθυγράμμιση των πολιτικών σε ενωσιακό, εθνικό και τοπικό επίπεδο (δηλ. πολυεπίπεδη διακυβέρνηση). Θα συγκέντρωνε εκπροσώπους τοπικών συμβουλίων πολιτικής τροφίμων και ενδιαφερόμενους φορείς από την κοινωνία των πολιτών και ολόκληρη την αλυσίδα εφοδιασμού (συμπεριλαμβανομένων των γεωργών, των εργαζομένων και των καταναλωτών), θα παρείχε στους ενδιαφερόμενους φορείς μια πλατφόρμα για να μαθαίνουν ο ένας από τον άλλον μέσω της ανταλλαγής ορθών πρακτικών· θα εξασφάλιζε ότι λαμβάνονται υπόψη όλες οι απόψεις από τους διάφορους κλάδους· και θα εντόπιζε τα εμπόδια για την προώθηση των βιώσιμων τροφίμων σε τοπικό επίπεδο.

4.   Βασικοί τομείς όπου απαιτείται περαιτέρω δράση

4.1.   Υγιεινή και βιώσιμη διατροφή

4.1.1.

Η υγιεινή και βιώσιμη διατροφή αποτελεί βασικό «πυλώνα» μιας ολοκληρωμένης πολιτικής για τα τρόφιμα, καθότι η διατροφή μας πρέπει, επειγόντως, να επαναπροσανατολιστεί προς τη βελτίωση τόσο της υγείας των οικοσυστημάτων και της δημόσιας υγείας όσο και της ζωτικότητας των αγροτικών περιοχών (12). Η ανακοίνωση «από το αγρόκτημα στο τραπέζι» αναγνωρίζει την ανάγκη οι υγιεινές και βιώσιμες επιλογές τροφίμων να γίνουν οι ευκολότερες επιλογές για τους καταναλωτές (δηλαδή, ευρέως διαθέσιμες και οικονομικά προσιτές για όλους) και αναγνωρίζει ότι τα «περιβάλλοντα τροφίμων» διαμορφώνουν τις επιλογές των καταναλωτών.

4.1.2.

Η στρατηγική «Από το αγρόκτημα στο πιάτο» μπορεί να προσφέρει μια μοναδική ευκαιρία για αναδιαμόρφωση των περιβαλλόντων τροφίμων, η οποία απαιτεί να ευθυγραμμιστούν διάφορες πολιτικές σε σχέση με την προσφορά και τη ζήτηση, και σε ενωσιακό, εθνικό και τοπικό επίπεδο, όπως με μέτρα για: i) την αντιμετώπιση της εμπορίας και διαφήμισης ανθυγιεινών τροφίμων μέσω ρυθμιστικής δράσης· ii) την εξασφάλιση εύχρηστων, αξιόπιστων και ανεξάρτητων διατροφικών πληροφοριών για τους καταναλωτές· iii) την εισαγωγή πολιτικών τιμολόγησης υπέρ των υγιεινών προϊόντων· iv) την υποστήριξη βιώσιμων δημόσιων συμβάσεων στον τομέα των τροφίμων· v) την ενθάρρυνση της (ανα)τυποποίησης προϊόντων· vi) τη δημιουργία υγιεινών περιβαλλόντων στο λιανεμπόριο, την εστίαση, τις πόλεις και τα σχολεία· και vii) την επένδυση στην εκπαίδευση των καταναλωτών. Αυτά τα μέτρα πρέπει να συμπληρωθούν με κοινωνικές πολιτικές για να εξασφαλιστεί ότι οι ομάδες χαμηλού εισοδήματος και οι μειονεκτούσες ομάδες έχουν αυξημένη πρόσβαση σε υγιεινή και βιώσιμη διατροφή.

4.1.3.

Ωστόσο, η ανακοίνωση και το σχέδιο δράσης «Από το αγρόκτημα στο πιάτο» δεν περιγράφει μια ολοκληρωμένη δράση σε αυτούς τους τομείς πολιτικής, αλλά βασίζεται σε κώδικες δεοντολογίας, δεσμεύσεις και άλλα μέσα αυτορύθμισης (13) που έχουν αποδειχθεί αναποτελεσματικά μέχρι σήμερα. Το σχέδιο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να απευθύνει συστάσεις προς τα κράτη μέλη (στο πλαίσιο των στρατηγικών σχεδίων της ΚΓΠ) σχετικά με τον τρόπο εκπλήρωσης των στόχων της ΚΓΠ και της στρατηγικής «Από το αγρόκτημα στο πιάτο», συμπεριλαμβανομένων των στόχων που αφορούν την υγεία, είναι ευπρόσδεκτο. Ωστόσο, η δράση για τη διατροφή δεν μπορεί να είναι προαιρετική. Η έγκριση των στρατηγικών σχεδίων της ΚΓΠ θα πρέπει να εξαρτάται από την υιοθέτηση ολοκληρωμένων σχεδίων από πλευράς κρατών μελών με σκοπό την αναδιαμόρφωση του περιβάλλοντος τροφίμων, τα οποία συνδέουν τα κίνητρα για παραγωγή υγιεινών και βιώσιμων τροφίμων με τη δημιουργία νέων αγορών για αυτά τα προϊόντα. Αυτό θα συμφωνούσε επίσης με τη δέσμευση της Επιτροπής να προωθήσει την παραγωγή και την κατανάλωση βιολογικών τροφίμων.

4.1.4.

Όσον αφορά την παροχή αξιόπιστων διατροφικών πληροφοριών και καθοδήγησης, η ΕΟΚΕ έχει ζητήσει να καταρτιστούν νέες κατευθυντήριες γραμμές για βιώσιμη διατροφή, οι οποίες θα λαμβάνουν υπόψη τις πολιτισμικές και γεωγραφικές διαφορές μεταξύ των κρατών μελών και εντός αυτών. Οι κατευθυντήριες γραμμές για βιώσιμη διατροφή θα βοηθήσουν να δοθούν σαφέστερες κατευθύνσεις στις γεωργικές εκμεταλλεύσεις, τους μεταποιητές, τους λιανοπωλητές και τον κλάδο εστίασης, ενώ το αγροδιατροφικό σύστημα θα ωφεληθεί από ένα νέο πλαίσιο για την παραγωγή, επεξεργασία, διανομή και πώληση υγιεινότερων και πιο βιώσιμων τροφίμων σε δικαιότερες τιμές (14).

4.2.   Μια δίκαιη αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων με δίκαιες τιμές

4.2.1.

Η ΕΟΚΕ έχει ήδη ζητήσει απαγόρευση όλων των αθέμιτων εμπορικών πρακτικών (15). Η αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων είναι ιδιαιτέρως ευάλωτη στις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές λόγω των έντονων ανισορροπιών μεταξύ μικρών και μεγάλων φορέων καθώς και μεταξύ παραγωγών με μακροπρόθεσμες δεσμεύσεις και πιο ευέλικτων εμπόρων. Η κανονιστική προσέγγιση και ένα νομοθετικό πλαίσιο με αποτελεσματικούς και ισχυρούς μηχανισμούς επιβολής είναι ο μόνος τρόπος αποτελεσματικής αντιμετώπισης των αθέμιτων εμπορικών πρακτικών σε επίπεδο ΕΕ.

4.2.2.

Η ανακοίνωση «Από το αγρόκτημα στο πιάτο» ορθώς αναγνωρίζει το ουσιαστικό έργο των γεωργών και των εργαζομένων σε όλη την αλυσίδα τροφίμων (συμπεριλαμβανομένων όσων εργάζονται υπό επισφαλείς συνθήκες), και την ανάγκη να εξασφαλιστεί η υγεία και η ασφάλειά τους, σύμφωνα με τις δεσμεύσεις βάσει του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ εκφράζει τη λύπη της για το γεγονός ότι αυτό δεν συνοδεύεται από συγκεκριμένα μέτρα στο σχέδιο δράσης. Επιπλέον, η ΕΟΚΕ εκφράζει τη λύπη της για τη μη σύνδεση των δίκαιων συνθηκών με τις δίκαιες τιμές των τροφίμων, και θεωρεί ότι οι δίκαιες τιμές των τροφίμων (που αντικατοπτρίζουν το πραγματικό κόστος της παραγωγής για το περιβάλλον και την κοινωνία) είναι ο μόνος τρόπος να επιτευχθούν δίκαια και βιώσιμα συστήματα τροφίμων μακροπρόθεσμα. Επί του παρόντος, οι μεγάλοι και οι πολυεθνικοί μεταποιητές πραγματοποιούν τα υψηλότερα κέρδη, ενώ οι τιμές παραγωγού είναι πολύ χαμηλές για να εξασφαλίσουν τον βιοπορισμό και τις αξιοπρεπείς συνθήκες εργασίας των γεωργών, ενώ δεν καλύπτουν ούτε καν το κόστος παραγωγής. Το μερίδιο της αξίας από την αλυσίδα τροφίμων της ΕΕ που λαμβάνουν οι γεωργοί μειώθηκε από 31 % το 1995 σε 24 % το 2005 (16), και πιο πρόσφατα έχει υπολογιστεί σε περίπου 21 % (17). Η συμπίεση των τιμών παραγωγού έχει επιτραπεί να συμβεί, με βάση μια στενή ερμηνεία της ενωσιακής νομοθεσίας περί ανταγωνισμού, σύμφωνα με την οποία η ευημερία των καταναλωτών εξισώνεται με τη χαμηλότερη δυνατή τιμή. Αυτό πρέπει να αλλάξει, μεταξύ άλλων και στις Συνθήκες της ΕΕ.

4.2.3.

Στο πλαίσιο της στρατηγικής «Από το αγρόκτημα στο πιάτο», η ΕΕ και τα κράτη μέλη θα πρέπει να αναλάβουν ολοκληρωμένη δράση για να εξασφαλίσουν ότι οι τιμές παραγωγού παραμένουν υψηλότερες από το κόστος παραγωγής, και ότι η υγιεινή και βιώσιμη διατροφή καθίσταται περισσότερο διαθέσιμη και οικονομικά προσιτή. Για να το επιτύχουν αυτό, θα είναι απαραίτητο να αξιοποιήσουν το πλήρες φάσμα των εργαλείων δημόσιας διακυβέρνησης, από σκληρά δημοσιονομικά μέτρα έως και προσεγγίσεις βασισμένες στην πληροφόρηση, για να προβάλουν το πραγματικό κόστος, χρησιμοποιώντας τις καλύτερες αναδυόμενες μεθοδολογίες για τον υπολογισμό του πραγματικού κόστους (18). Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει τη σημασία των επενδύσεων στην εκπαίδευση για την αειφόρο διατροφή από νεαρή ηλικία, ώστε να βοηθηθούν οι νέοι να εκτιμήσουν την «αξία των τροφίμων» και τις δίκαιες τιμές. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δίδεται στις ευπαθείς ομάδες, κυρίως στους ηλικιωμένους και στους πληθυσμούς με χαμηλά εισοδήματα. Θα πρέπει επίσης να εξεταστούν νέες μορφές σήμανσης που θα δείχνουν το μερίδιο της αξίας που λαμβάνουν οι γεωργοί. Όλα τα μέτρα που επηρεάζουν τις τιμές θα πρέπει να εφαρμόζονται σταδιακά και προσεκτικά, ώστε να αποφεύγονται οι ταχείες μεταβολές, και να συνοδεύονται από παρακολούθηση των επιπτώσεων στις οικογένειες με χαμηλό εισόδημα (19), προκειμένου να εξασφαλίζεται ότι η πρόσβασή τους στην υγιεινή διατροφή δεν μειώνεται, αλλά αυξάνεται, ως αποτέλεσμα των παρεμβάσεων πολιτικής.

4.2.4.

Οι λαϊκές αγορές, η κοινοτικά υποστηριζόμενη γεωργία, οι συνεταιρισμοί καταναλωτών και άλλες πρωτοβουλίες βραχειών αλυσίδων εφοδιασμού παρέχουν μια καίριας σημασίας δυνατότητα στους γεωργούς να αυξήσουν την προστιθέμενη αξία και να λάβουν δίκαιες τιμές, ιδίως σε όσους εφαρμόζουν βιολογική γεωργία ή άλλες φιλικές προς το περιβάλλον μεθόδους που δεν καλύπτονται από κάποια σήμανση. Συχνά, οι τοπικές και περιφερειακές αρχές ασχολούνται ενεργά, οργανώνοντας συστήματα τοπικής διαχείρισης των τροφίμων στα οποία συμμετέχουν οι διάφοροι ενδιαφερόμενοι παράγοντες και ευνοώντας, ειδικότερα, τη χρήση τοπικών προϊόντων στη μαζική εστίαση. Η ΕΟΚΕ εκφράζει τη λύπη της για το γεγονός ότι η Επιτροπή δεν ακολούθησε τις προηγούμενες γνωμοδοτήσεις της.

4.2.5.

Αυτή η επανεπικέντρωση στο τοπικό επίπεδο αποφέρει απασχόληση και δυναμισμό επιτόπου. Επίσης, αυξάνει την ανθεκτικότητα, όπως φαίνεται από τις απαντήσεις στην πανδημία COVID-19 σε όλα τα επίπεδα της αλυσίδας εφοδιασμού (παραγωγοί, μεταποιητές και λιανοπωλητές). Οι αγροτικές περιοχές είναι ένα παράδειγμα τομέα όπου οι συνεταιρισμοί καταναλωτών αποτελούν συνήθως την τελευταία επιχείρηση που στέκεται όρθια. Για τους καταναλωτές, οι βραχείες αλυσίδες εφοδιασμού αποτελούν πηγή φρέσκων και καλής ποιότητας προϊόντων, πλούσια σε ιστορία και ανθρώπινες σχέσεις, αποτελούν δε μέσο για την προσέλκυση του ενδιαφέροντος και την εκπαίδευση στη διατροφή και την αξία των προϊόντων, καθώς και για την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης στα συστήματα τροφίμων (20). Οι βασισμένες στην αλληλεγγύη συνεταιριστικές πρωτοβουλίες παίζουν επίσης βασικό ρόλο στην ανάπτυξη εκπαιδευτικού υλικού για τα σχολεία και στην ενίσχυση της ευαισθητοποίησης για την αντιμετώπιση της σπατάλης τροφίμων και της παχυσαρκίας, ειδικά στα παιδιά. Παρότι τα οφέλη των βραχειών αλυσίδων εφοδιασμού αναγνωρίζονται στην ανακοίνωση «Από το αγρόκτημα στο πιάτο», απαιτούνται συγκεκριμένες δράσεις και χορηγήσεις κονδυλίων (μεταξύ άλλων στα στρατηγικά σχέδια της ΚΓΠ) για να αναπτυχθούν περισσότερο αυτές οι αλυσίδες και να εξαλειφθούν όλα τα εμπόδια για την άνθησή τους σε όλη την ΕΕ.

4.3.   Ενίσχυση της εξωτερικής διάστασης της στρατηγικής «Από το αγρόκτημα στο πιάτο»

4.3.1.

Χωρίς αλλαγές στις εμπορικές πολιτικές της ΕΕ, οι στόχοι της στρατηγικής «Από το αγρόκτημα στο πιάτο» δεν θα επιτευχθούν. Η ανακοίνωση και το σχέδιο δράσης «Από το αγρόκτημα στο πιάτο» περιλαμβάνει σημαντικά μέτρα για την ενίσχυση των διατάξεων των διμερών συμφωνιών ελεύθερων συναλλαγών (ΣΕΣ) της ΕΕ που αφορούν τη βιωσιμότητα, και για την επιβολή αυτών των κανόνων. Ωστόσο, όπως επισημαίνεται από τις γαλλικές και ολλανδικές αρχές (21), μπορούν να γίνουν περισσότερα για να εξασφαλιστεί συμμόρφωση με τις διεθνείς συμφωνίες και για να απλουστευθούν οι διαδικασίες κοινοποίησης και ανάληψης δράσης όταν διαπιστώνονται παραβιάσεις δεσμεύσεων που σχετίζονται με τη βιωσιμότητα. Επιπλέον, η ΕΟΚΕ ζητεί από την ΕΕ να εξασφαλίσει πραγματική αμοιβαιότητα των προτύπων στις προτιμησιακές εμπορικές συμφωνίες, ιδίως όσον αφορά την ευημερία, τη βιωσιμότητα και την ιχνηλασιμότητα «από το αγρόκτημα στο πιάτο», έχοντας ως βάση και ενσωματώνοντας όσα έχουν επιτευχθεί σε ορισμένες πρόσφατες διμερείς διατάξεις (22). Η καθιέρωση ενός συνοριακού φόρου άνθρακα, όπως ζητείται στην επιστολή ανάθεσης καθηκόντων προς τον ορισθέντα εκτελεστικό αντιπρόεδρο για την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία (23), παραμένει ουσιώδης για να μην υποσκελίζονται οι γεωργοί και οι εταιρείες τροφίμων της ΕΕ από τις φθηνότερες εισαγωγές από χώρες που δεν λαμβάνουν σοβαρά υπόψη τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής. Επομένως, η σιωπή όσον αφορά τον συνοριακό φόρο άνθρακα, την τιμολόγηση του άνθρακα και την παρακολούθηση των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου των εισαγωγών είναι λυπηρή και υπονομεύει σοβαρά τις φιλοδοξίες της στρατηγικής «Από το αγρόκτημα στο πιάτο» και της Πράσινης Συμφωνίας.

4.3.2.

Η ανακοίνωση «Από το αγρόκτημα στο πιάτο» δεν αναγνωρίζει τις επιπτώσεις των εξαγωγών της ΕΕ στους παραγωγούς μικρής κλίμακας των αναπτυσσόμενων χωρών, ούτε τη συμβολή των εγκατεστημένων στην ΕΕ πολυεθνικών εταιρειών στην εφαρμογή μη βιώσιμων πρακτικών ανά τον κόσμο. Οι νέες ικανότητες επιβολής πρέπει πρωτίστως να στοχεύουν στις εγκατεστημένες στην ΕΕ εταιρείες, που πρέπει να είναι υπεύθυνες να εξασφαλίζουν ότι οι αλυσίδες εφοδιασμού τους δεν συντελούν στην αποψίλωση, σε αρπαγές γης και παραβιάσεις δικαιωμάτων. Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει, ως εκ τούτου, τη δέσμευση του Επιτρόπου Δικαιοσύνης, κ. Reynders, να καθορίσει για τις εταιρείες της ΕΕ δεσμευτικές απαιτήσεις δέουσας επιμέλειας σχετικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα και το περιβάλλον, και ζητεί να εξεταστούν πρόσθετα μέτρα ανά τομέα στο πλαίσιο της στρατηγικής «Από το αγρόκτημα στο πιάτο». Όπως επισημαίνεται από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (24), οι υποχρεώσεις δέουσας επιμέλειας είναι ιδιαίτερα επείγουσες για τους φορείς εκμετάλλευσης σε αλυσίδες εφοδιασμού βασικών προϊόντων που θέτουν σε κίνδυνο τα δάση (π.χ. βόειο κρέας, σόγια, φοινικέλαιο).

4.3.3.

Κυρίως, η στρατηγική «Από το αγρόκτημα στο πιάτο» δεν συνεκτιμά την κυκλικότητα των παγκόσμιων γεωργικών αγορών και την αλληλεπίδραση που ασκούν οι όγκοι των εμπορευμάτων τόσο στην χώρα εισαγωγής όσο και εξαγωγής. Η στρατηγική αποτελεί μια καθοριστικής σημασίας ευκαιρία για επανακαθορισμό των εξωτερικών στόχων της ΕΕ, σύμφωνα με τις φιλοδοξίες της ανακοίνωσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής «Εμπόριο για όλους» (25). Αυτός ο μακροπρόθεσμος προβληματισμός απουσιάζει από την ανακοίνωση «Από το αγρόκτημα στο πιάτο». Οι ΣΕΣ συνεχίζουν να προωθούν την ανάπτυξη της μη βιώσιμης κατανάλωσης, με τεράστιες περιβαλλοντικές επιπτώσεις σε τρίτες χώρες —ιδίως αποψίλωση (26). Είναι απαραίτητο να αμφισβητηθεί η συνεχής διεύρυνση του όγκου των συναλλαγών ως απώτατος στόχος της πολιτικής της ΕΕ (ιδίως στους τομείς με υψηλές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου και στους στρατηγικούς τομείς που απαιτούν μια ποικιλομορφία ισχυρών αλυσίδων στον απόηχο της νόσου COVID-19). Είναι επίσης αναγκαίο να βρεθούν νέοι τρόποι για να βελτιωθούν τα πρότυπα, να προωθηθούν βιώσιμες πρακτικές και να εξασφαλιστούν νέες ευκαιρίες για βιώσιμη παραγωγή που μπορούν να αξιοποιηθούν από τους γεωργούς μικρής κλίμακας στην ΕΕ και στις αναπτυσσόμενες χώρες. Αυτοί οι προβληματισμοί θα πρέπει να συζητηθούν σε πολυμερή φόρουμ, όπως η Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών για την Παγκόσμια Επισιτιστική Ασφάλεια και ο Codex Alimentarious, και να μην περιορίζονται σε διμερείς διαπραγματεύσεις, όπου η συμμετοχή των γεωργών και της κοινωνίας των πολιτών είναι περιορισμένη, οι ανισορροπίες δυνάμεων είναι σημαντικές και η ελευθέρωση του εμπορίου παραμένει ο απώτερος στόχος. Το σχεδιαζόμενο νομοθετικό πλαίσιο για βιώσιμα συστήματα τροφίμων μπορεί να αποτελέσει μια αφετηρία. Πρωτίστως, πρέπει να θεσπίσει έναν σαφή ορισμό των βιώσιμων συστημάτων τροφίμων, σύμφωνα με τους υπάρχοντες ορισμούς της ΕΕ για την περιβαλλοντική βιωσιμότητα (27).

4.4.   Στήριξη των γεωργών για τη μετάβαση τους σε ανθεκτικά, ποικιλόμορφα, αγροοικολογικά συστήματα

4.4.1.

Η ανακοίνωση «Από το αγρόκτημα στο πιάτο» και η στρατηγική για τη βιοποικιλότητα περιλαμβάνουν καίρια μέτρα για την αποκατάσταση και την προστασία του εδάφους και την προώθηση των αγροοικολογικών συστημάτων, ιδίως στόχους για τις γεωργικές εκτάσεις που διαθέτουν χαρακτηριστικά τοπίου υψηλής ποικιλομορφίας (10 %) και για τις γεωργικές εκτάσεις όπου εφαρμόζεται βιολογική καλλιέργεια (25 %). Ωστόσο, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη η αρχική θέση των διαφόρων κρατών μελών. Η ανακοίνωση «Από το αγρόκτημα στο πιάτο» δεν αντιμετωπίζει τα ζητήματα της βιώσιμης διαχείρισης της γης και της πρόσβασης σε γη. Αυτή είναι μια σημαντική παράλειψη, δεδομένου ότι αυτό το ζήτημα αποτελεί ένα από τα κύρια εμπόδια για την ανανέωση του γεωργικού πληθυσμού, χωρίς την οποία η βάση της ΕΕ για βιώσιμη και παραγωγική γεωργία θα χαθεί. Η ΕΟΚΕ έχει προτείνει ένα ενωσιακό πλαίσιο με στόχο την προστασία της γεωργικής γης στα κράτη μέλη, που είναι πολύτιμη για την παραγωγή τροφίμων (28). Ωστόσο, οι εν λόγω αξιέπαινοι σκοποί απαιτούν επαρκή χρηματοδοτική στήριξη, η οποία απουσιάζει από τις τρέχουσες προτάσεις για τον προϋπολογισμό. Παρομοίως, η ανακοίνωση δεν παρέχει καθοδήγηση σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο θα πρέπει να αυξηθεί περαιτέρω η ζήτηση για βιολογικά προϊόντα. Ο στόχος για τα χαρακτηριστικά του τοπίου θα είναι πολύ δαπανηρός για ορισμένους γεωργούς. Η ΕΟΚΕ ζητεί να εκπονηθεί εκτίμηση επιπτώσεων για την υλοποίηση αυτού του στόχου.

4.4.2.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η αγροοικολογία αποτελεί τον ορίζοντα προς τον οποίο θα πρέπει να τείνει η ευρωπαϊκή γεωργία (29), απαιτώντας μια αλλαγή νοοτροπίας που προωθεί την ποικιλομορφία σε όλα τα επίπεδα (είδη, γεωργικές εκμεταλλεύσεις, τοπία και μέσα βιοπορισμού). Ως επιστήμη, τεχνική και κοινωνικό κίνημα, η αγροοικολογία εξετάζει το σύστημα τροφίμων στο σύνολό του και έχει ως στόχο να φέρει τον παραγωγό εγγύτερα στο περιβάλλον του, διατηρώντας ή και αποκαθιστώντας την πολυπλοκότητα και τον πλούτο του αγρο-οικο-κοινωνικού συστήματος. Ωστόσο, η ανακοίνωση «Από το αγρόκτημα στο πιάτο» εξακολουθεί να αντιμετωπίζει την αγροοικολογία ως εξειδικευμένη επιλογή, που πρέπει να υποστηριχθεί μεταξύ άλλων επιλογών μέσω ερευνητικών πολιτικών και οικολογικών προγραμμάτων της ΚΓΠ. Ως εκ τούτου, δεν αναγνωρίζει την ανάγκη επανασχεδιασμού και επαναδιαφοροποίησης της γεωργίας σε όλη την ΕΕ, παρά το γεγονός ότι είναι αναγκαίο να πραγματοποιηθεί αυτή η μεταστροφή για να επιτευχθούν οι στόχοι που προβλέπει η στρατηγική «Από το αγρόκτημα στο πιάτο» και η στρατηγική για τη βιοποικιλότητα (μεταξύ άλλων, στόχοι μείωσης των φυτοφαρμάκων, των λιπασμάτων και των αντιβιοτικών).

4.4.3.

Η ΕΟΚΕ ζητεί επίσης να καταβληθούν περισσότερες προσπάθειες για τη μελέτη και την προώθηση άλλων γεωργικών μεθόδων που αυξάνουν τη βιοποικιλότητα και μειώνουν τη χρήση των συντελεστών παραγωγής πέραν της ανάπτυξης της βιολογικής γεωργίας που περιγράφεται ανωτέρω. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει την προώθηση της γεωργίας ακριβείας, λαμβάνοντας υπόψη το υψηλό επενδυτικό κόστος, το οποίο δεν θα μπορεί να καλυφθεί αποκλειστικά και μόνο από τις πολλές μικρές και μεσαίες γεωργικές εκμεταλλεύσεις. Το δυναμικό γεωργικών μεθόδων φιλικών με τους πόρους, το έδαφος και το περιβάλλον, μπορεί να αξιοποιηθεί μέσω της ενσωμάτωσης των δεδομένων σχετικά με τα εδάφη, τα λιπάσματα, τη φυτοπροστασία και την απόδοση· αυτό απαιτεί καλύτερη πρόσβαση σε δεδομένα που περιέχονται σε εθνικές βάσεις δεδομένων, μεγαλύτερη κινητικότητα και μεγαλύτερη φιλικότητα προς τον χρήστη, κ.α. Η χρήση τεχνολογιών των πληροφοριών και των επικοινωνιών θα πρέπει να προωθηθεί.

4.4.4.

Υπό το πρίσμα της νόσου COVID-19, είναι πιο επείγουσα από ποτέ η ανάγκη να αναδιαρθρωθεί ο κτηνοτροφικός τομέας κατά τρόπο ώστε να μειωθούν οι ευπάθειές του και οι επιπτώσεις του στους εργαζομένους, στο περιβάλλον και στην καλή μεταχείριση των ζώων. Η στρατηγική «Από το αγρόκτημα στο πιάτο» σε καμία περίπτωση δεν θα μπορέσει να ανταποκριθεί σε αυτήν την πρόκληση. Θα πρέπει να διατυπώσει και να συμπεριλάβει μέτρα για τη μείωση της εξάρτησης από εισαγόμενες πρωτεϊνούχες ζωοτροφές και για την επανένταξη της κτηνοτροφίας σε μεικτά αγροοικολογικά συστήματα. Εδώ και χρόνια συζητείται σε πολιτικό επίπεδο στην Ευρώπη η προοπτική θέσπισης μιας «ευρωπαϊκής στρατηγικής για τις πρωτεΐνες», ωστόσο, τίποτα δεν έχει συμβεί ακόμη. Και σε αυτό το θέμα στρατηγική «Από το αγρόκτημα στο πιάτο» περιλαμβάνει πολύ λίγες και μη δεσμευτικές διατυπώσεις. Δεν εξετάζει καθόλου τι σημαίνει η πολυδιαφημιζόμενη αρχή της κυκλικής οικονομίας για την ευρωπαϊκή γεωργία. Η ΕΟΚΕ διερωτάται, για παράδειγμα, πώς οι τεράστιες ποσότητες ζωοτροφών που εισάγονται, λόγου χάρη, από τη Νότια Αμερική, και οι οποίες ευθύνονται επίσης εν μέρει για την καταστροφική αποψίλωση των τροπικών δασών, είναι συμβατές με την αρχή της κυκλικότητας.

4.4.5.

Η ανακοίνωση «Από το αγρόκτημα στο πιάτο» δεν παρέχει αρκετές λεπτομέρειες για το πώς θα υποστηριχθούν οι γεωργοί για να υιοθετήσουν νέες πρακτικές. Παρότι οι ενισχύσεις που αφορούν τη μετάβαση στο πλαίσιο οικολογικών προγραμμάτων απαιτούν σημαντικά κονδύλια για να εκπληρώσουν τις νέες φιλοδοξίες, η λειτουργία εισοδηματικής στήριξης των ενισχύσεων της ΚΓΠ είναι ζωτικής σημασίας και θα εξακολουθήσει να είναι και για τα επόμενα έτη, ακόμα και αν ληφθούν μέτρα για να εξασφαλιστεί ότι οι τιμές των τροφίμων αντικατοπτρίζουν το πραγματικό κόστος (βλ. 4.2). Θα χρειαστεί να διατεθούν επαρκείς πόροι σε συμβουλευτικές υπηρεσίες για να υποστηρίζουν τους γεωργούς σε σημαντικές μεταβολές της παραγωγής. Για να εκπληρωθούν οι στόχοι της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας και της στρατηγικής «Από το αγρόκτημα στο πιάτο», ο προϋπολογισμός της ΚΓΠ θα πρέπει να αυξηθεί ανάλογα με τους εν λόγω στόχους, και όχι να μειωθεί ή να διατηρηθεί στο τρέχον επίπεδο. Οι δαπάνες που σχετίζονται με τους στόχους της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας υπερβαίνουν κατά πολύ την τρέχουσα περίοδο προγραμματισμού. Θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι οι οικονομικές απαιτήσεις στους μελλοντικούς εθνικούς προϋπολογισμούς θα έχουν ως σκοπό να καλύψουν τις δράσεις της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας και να εκπληρώσουν τους στόχους/δείκτες της.

4.4.6.

Η ανακοίνωση «Από το αγρόκτημα στο πιάτο» επισημαίνει ορθώς την ανάγκη να ληφθούν υπόψη τα διαφορετικά σημεία εκκίνησης των κρατών μελών. Οι πρακτικές διαφέρουν σημαντικά όσον αφορά την ένταση της εκμετάλλευσης ανά εκτάριο, την πυκνότητα εκτροφής ανά εκτάριο, τη χρήση φυτοφαρμάκων, λιπασμάτων και αντιβιοτικών ανά εκτάριο και ανά ζώο, και την καλή μεταχείριση των ζώων. Θα πρέπει να διενεργηθεί εκτίμηση των επιπτώσεων για κάθε στόχο που ορίζεται στην Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία και στη στρατηγική «Από το αγρόκτημα στο πιάτο», με συνεκτίμηση της διαφορετικής κατάστασης πραγμάτων στα κράτη μέλη. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει επίσης την ανάγκη ύπαρξης ισότιμου πεδίου ανταγωνισμού μεταξύ κρατών μελών, και ζητεί περισσότερη σαφήνεια για το πώς θα αντιμετωπιστεί ο κίνδυνος των αποκλινόντων προτύπων με την εφαρμογή της στρατηγικής «Από το αγρόκτημα στο πιάτο» και των στρατηγικών σχεδίων της ΚΓΠ, και μέσα σε ποια χρονικά πλαίσια. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι θα πρέπει να εφαρμοστούν ειδικά προσαρμοσμένες προσεγγίσεις στην ταχύτητα της μετάβασης, αλλά όχι στους απώτερους στόχους που πρέπει να επιτευχθούν.

---

(1)  COVID-19 and the crisis in food systems: Symptoms, causes, and potential solutions (COVID-19 και η κρίση στα συστήματα τροφίμων. Συμπτώματα, αιτίες και πιθανές λύσεις). Ανακοίνωση της IPES-Food, Απρίλιος 2020.

(2)  «Για να υπάρχει μια ολοκληρωμένη ευρωπαϊκή πολιτική στον τομέα των τροφίμων που να είναι πραγματικά χρήσιμη για τους Ευρωπαίους καταναλωτές, είναι σημαντικό τα τρόφιμα που παράγονται στην ΕΕ να είναι ανταγωνιστικά. Αυτό σημαίνει ότι ο ευρωπαϊκός τομέας παραγωγής γεωργικών προϊόντων διατροφής πρέπει να είναι σε θέση να παράγει τρόφιμα για τους καταναλωτές σε τιμές που καλύπτουν τις επιπλέον δαπάνες συμμόρφωσης —με κριτήρια όπως η βιωσιμότητα, η ασφάλεια των τροφίμων και η διατροφική αξία, ένα δίκαιο εισόδημα για τους γεωργούς και η καλή μεταχείριση των ζώων— και να διατηρεί ταυτόχρονα τη θέση της ως η προτιμώμενη επιλογή για τη μεγάλη πλειονότητα των καταναλωτών.» Γνωμοδότηση Η συμβολή της κοινωνίας πολιτών στην ανάπτυξη μιας σφαιρικής πολιτικής για τα τρόφιμα στην ΕΕ, σημείο 5.8 (ΕΕ C 129 της 11.4.2018, σ. 18).

(3)  ΕΕ C 129 της 11.4.2018, σ. 18.

(4)  Βλ. υποσημείωση 3.

(5)  IPES-Food, Towards a Common Food Policy for the European Union, Βρυξέλλες, IPES Food, 2019.

(6)  Οι ειδικοί στόχοι που συντελούν σε μια ολοκληρωμένη στρατηγική, και οι τύποι δράσεων που απαιτούνται για να εκπληρωθούν αυτοί οι στόχοι, παρατίθενται αναλυτικά κατωτέρω, βάσει γνωμοδοτήσεων που έχει εκδώσει η ΕΟΚΕ.

(7)  Μια εξαίρεση στη στρατηγική «Από το αγρόκτημα στο πιάτο» είναι η αναφορά στην επίτευξη «υγιεινής και βιώσιμης διατροφής», ενώ αυτός ο στόχος είναι προσανατολισμένος στο αποτέλεσμα, τίθεται ως επιτακτική ανάγκη για τον καταναλωτή αντί να δίνεται έμφαση στην ανάγκη προώθησής του στο σύνολο της αλυσίδας.

(8)  Βλ. υποσημείωση 3.

(9)  Αυτός ο νέος φορέας θα μπορούσε να λειτουργεί ως πλατφόρμα υποστηριζόμενη από υφιστάμενα όργανα.

(10)  Διάφορες διεργασίες για την επανασύνδεση πόλεων με τις κοντινές τους περιοχές παραγωγής τροφίμων είναι σε εξέλιξη σε πολλά μέρη (π.χ. Μιλάνο στην Ιταλία, Μονπελιέ στη Γαλλία, Γάνδη, Βρυξέλλες και Λιέγη στο Βέλγιο, και Τορόντο στον Καναδά) και είναι πιθανό να επιταχυνθούν εξαιτίας της νόσου COVID-19.

(11)  COVID-19 and the crisis in food systems: Symptoms, causes, and potential solutions (COVID-19 και η κρίση στα συστήματα τροφίμων. Συμπτώματα, αιτίες και πιθανές λύσεις). Ανακοίνωση της IPES-Food, Απρίλιος 2020.

(12)  ΕΕ C 190 της 5.6.2019, σ. 9.

(13)  Η ανακοίνωση «Από το αγρόκτημα στο πιάτο» αναφέρει ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή «θα επιδιώξει την ανάληψη δεσμεύσεων από εταιρείες τροφίμων και οργανισμούς για την ανάληψη συγκεκριμένων δράσεων για τη βιωσιμότητα».

(14)  Βλ. υποσημείωση 12.

(15)  ΕΕ C 440 της 6.12.2018, σ. 165.

(16)  Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, έκθεση με θέμα: Δίκαια εισοδήματα για τους γεωργούς: Βελτίωση της λειτουργίας της αλυσίδας εφοδιασμού τροφίμων στην Ευρώπη, 2009/2237(INI), 2009, http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?type=REPORT&reference=A7-2010-0225&language=EL

(17)  Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, «Κοινοβουλευτικές ερωτήσεις — Απάντηση που δόθηκε από τον κ. Hogan εκ μέρους της Ευρωπαϊκής Επιτροπής», 27 Φεβρουαρίου 2015, http://www.europarl.europa.eu/doceo/document/E-8-2015-000521-ASW_EN.html?redirect

(18)  http://www.fao.org/nr/sustainability/full-cost-accounting/

(19)  Βλ. υποσημείωση 12.

(20)  ΕΕ C 353 της 18.10.2019, σ. 65.

(21)  Non-paper from the Netherlands and France on trade, social economic effects and sustainable development (Ανεπίσημο έγγραφο των Κάτω Χωρών και της Γαλλίας σχετικά με το εμπόριο, τις κοινωνικοοικονομικές επιπτώσεις και τη βιώσιμη ανάπτυξη).

(22)  Για παράδειγμα, στη ΣΕΣ ΕΕ-Mercosur τέθηκε, για πρώτη φορά, ως προϋπόθεση της αδασμολόγητης πρόσβασης των αυγών στις αγορές της ΕΕ η ευθυγράμμιση με τα ενωσιακά πρότυπα καλής μεταχείρισης των ορνίθων: https://www.theguardian.com/environment/2019/oct/02/eu-imposes-hen-welfare-standards-on-egg-imports-for-first-time

(23)  https://ec.europa.eu/commission/sites/beta-political/files/mission-letter-frans-timmermans-2019_en.pdf?fbclid=IwAR3MP8zmxW1jBVJhtBUtP2PKkEct5ibFjKVJTCoaxgRX6thxcdsylXhTPIk

(24)  Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 11ης Σεπτεμβρίου 2018 σχετικά με τη διαφανή και υπεύθυνη διαχείριση των φυσικών πόρων στις αναπτυσσόμενες χώρες: η περίπτωση των δασών, 2018/2003(INI).

(25)  https://trade.ec.europa.eu/doclib/docs/2015/october/tradoc_153846.pdf

(26)  https://ec.europa.eu/environment/forests/impact_deforestation.htm

(27)  Αυτός ο ορισμός μπορεί να βασιστεί και να ευθυγραμμιστεί με τον ορισμό της περιβαλλοντικής βιωσιμότητας που κατοχυρώνεται στο σχέδιο δράσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη χρηματοδότηση της αειφόρου ανάπτυξης.

(28)  Χρήση της γης για τη βιώσιμη παραγωγή τροφίμων και τις οικοσυστημικές υπηρεσίες (ΕΕ C 81 της 2.3.2018, σ. 72).

(29)  Βλ. υποσημείωση 20.