Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Υλικό για τη διδασκαλία της Ευρωπαϊκής Ένωσης στα σχολεία»

(γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)

(2019/C 353/09)

Εισηγητής: ο κ. Gerhard RIEMER

Απόφαση της συνόδου ολομέλειας	20.2.2019
Νομική βάση	Άρθρο 32 παράγραφος 2 του Εσωτερικού Κανονισμού Γνωμοδότηση πρωτοβουλίας
Αρμόδιο τμήμα	Απασχόληση, κοινωνικές υποθέσεις, δικαιώματα του πολίτη (SOC)
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	8.7.2019
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	17.7.2019
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	545
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	191/4/6

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) ερμηνεύει τη Διακήρυξη του Παρισιού του 2015 (1) και τη σύσταση του Συμβουλίου του 2018 (2) ως σαφή εντολή των κρατών μελών προκειμένου να εισαχθεί σταθερά στο πολιτικό θεματολόγιο η διδασκαλία και η μάθηση για την Ευρωπαϊκή Ένωση, εντολή την οποία στηρίζει το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο με το ψήφισμα του 2016 (3). Πρόκειται για ένα νέο σημείο εκκίνησης για την προώθηση μιας ευρωπαϊκής διάστασης της διδασκαλίας και την παροχή της απαραίτητης στήριξης στο εκπαιδευτικό προσωπικό.

1.2.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι υφίσταται σε κάποιο βαθμό ένα χάσμα ενημέρωσης στον τομέα της εκπαίδευσης όσον αφορά τη γενική αντίληψη των μαθητών για τον ρόλο της ΕΕ και την επίδρασή της στην καθημερινή ζωή των Ευρωπαίων πολιτών. Παρά τη βελτίωση των ποσοστών συμμετοχής στις ευρωεκλογές —από το 42,61 % του 2014 αυξήθηκε στο 50,95 % το 2019— τα τελευταία αποτελέσματα δείχνουν ότι εξακολουθεί να υπάρχει έντονη ανάγκη ενημέρωσης και εκπαίδευσης των ατόμων από νεαρή ηλικία σε ζητήματα σχετικά με την Ευρωπαϊκή Ένωση.

1.3.

Η ΕΟΚΕ ζητεί να δοθεί νέα δυναμική στην εκπαίδευση σχετικά με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Προς τούτο, επιθυμεί να αξιοποιηθεί η ευκαιρία που προσφέρει η ανανέωση της σύνθεσης του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και ειδικά του νέου Επιτρόπου αρμόδιου για την εκπαίδευση, τον πολιτισμό, τη νεολαία και τον αθλητισμό. Η ΕΟΚΕ είναι πεπεισμένη ότι πρέπει να δίνεται έμφαση στην εκπαίδευση των νέων σε ενωσιακά θέματα με στόχο την προοδευτική ανάπτυξη μιας πραγματικής ευρωπαϊκής ιθαγένειας, η οποία είναι απαραίτητη για την οικοδόμηση μιας ισχυρής ΕΕ.

1.4.

Η ΕΟΚΕ, μέσω των δύο γνωμοδοτήσεών της (4), επιδιώκει να εστιάσει όσο το δυνατόν περισσότερο στο θέμα της «Εκπαίδευσης με θέμα την ΕΕ»(SOC/612) και της «Διδασκαλίας ευρωπαϊκών μαθημάτων στο σχολείο». Είναι σημαντικό να επανεξεταστεί ο τρόπος με τον οποίο μπορεί να ενισχυθεί η σύνδεση των ατόμων με την ΕΕ και να βελτιωθεί η ενημέρωσή τους σχετικά με το έργο, τους στόχους και τις αξίες της. Για το σκοπό αυτό, χρειάζεται να καταβληθούν μεγαλύτερες προσπάθειες για την καλύτερη ενημέρωση των ατόμων σχετικά με την ΕΕ, ιδίως κατά τη σχολική εκπαίδευση, αλλά και την επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση, την ανώτερη/ανώτατη εκπαίδευση, καθώς και ως μέρος της διά βίου μάθησης.

1.5.

Σε επίπεδο ΕΕ και στα κράτη μέλη, έχουν ληφθεί πολυάριθμα μέτρα για τη βελτίωση της κατάστασης και διατίθενται, σε εθνικό και ενωσιακό επίπεδο, ποικίλο εξαιρετικό υλικό και λοιπά μέσα που θα μπορούσαν να αποτελέσουν πηγή έμπνευσης για την υλοποίηση περαιτέρω πρωτοβουλιών. Ωστόσο, πρέπει να βελτιωθούν η σαφήνεια και η προσβασιμότητα και, γενικότερα, η πληροφόρηση σχετικά με το διαθέσιμο υλικό. Τα αποτελέσματα της μελέτης του 2013 της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (5) δείχνουν ότι τα κράτη μέλη έχουν σαφώς την πολιτική βούληση να βελτιώσουν την ποιότητα των εν λόγω πληροφοριών, αλλά και ότι απαιτούνται πολλές ακόμη προσπάθειες.

1.6.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί απαραίτητο να εκπονηθεί μια νέα μελέτη εν είδει κριτικής έρευνας, με θέμα την πραγματική κατάσταση στα κράτη μέλη όσον αφορά τη σχετική με την ΕΕ εκπαίδευση στα σχολεία, την κατάρτιση των εκπαιδευτικών και τη διαρκή επαγγελματική εξέλιξη. Χρήσιμη θα αποδειχθεί μια αξιολόγηση των υφιστάμενων πρωτοβουλιών και προγραμμάτων σπουδών, ιδίως στην πρωτοβάθμια και τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, καθώς και των προσπαθειών που καταβάλλουν οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και οι κοινωνικοί εταίροι. Η μελέτη θα μπορούσε να βασίζεται στη μελέτη του 2013 σχετικά με την «Εκμάθηση για την ΕΕ στο σχολείο».

1.7.

Επιπλέον, θα ήταν εξαιρετικά χρήσιμος και αναγκαίος ένας κατάλογος των διδακτικών και μαθησιακών υλικών και μέσων που προέκυψαν από τα σχετικά έργα με τη χρηματοδότηση της ΕΕ. Μια βάση που θα συγκεντρώνει όλα αυτά τα διαφορετικά εργαλεία, ταξινομημένα ανά γλώσσα, ηλικιακή ομάδα και θέμα —ίσως παρόμοια με τον ιστότοπο «What-Europe-does-for-me.eu»— θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για τη διδασκαλία και τη μάθηση στο σχολείο.

1.8.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η έννοια του προγράμματος σπουδών θα πρέπει να εξετάζεται ευρύτερα ώστε να συμπεριλαμβάνεται το παράλληλο πρόγραμμα σπουδών, το οποίο αναγνωρίζει τις αξιόλογες εκπαιδευτικές δραστηριότητες που υποστηρίζουν τη μάθηση πέρα από τάξεις και μαθήματα. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, θα παρουσιάζεται η ΕΕ υπό το σωστό πρίσμα στους νέους και τον ευρύτερο πληθυσμό.

1.9.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι θα πρέπει να αναπτυχθεί ειδικό υλικό (βασική δέσμη μέσων/εργαλειοθήκη) για κάθε σχολείο (μαθητή και δάσκαλο) που θα βοηθά όλους να αποκτήσουν καλύτερη γνώση για την ΕΕ. Το περιεχόμενο μιας τέτοιας δέσμης/εργαλειοθήκης μπορεί να λάβει πολλές μορφές και πρέπει να είναι προσαρμοσμένο στο εκάστοτε εθνικό και περιφερειακό πλαίσιο, αλλά και στα άτομα με ειδικές ανάγκες.

1.10.

Προκειμένου να επιτευχθεί ισχυρότερη πολιτική στήριξη υπέρ της αναβάθμισης της εκπαίδευσης για την Ευρώπη, θα πρέπει να συσταθεί σε ευρωπαϊκό επίπεδο ομάδα εμπειρογνωμόνων υψηλού επιπέδου, αρμόδια για την «Παρουσίαση της Ευρώπης», την οποία θα απαρτίζουν εκπρόσωποι των κρατών μελών και καταξιωμένοι ειδήμονες. Αυτή η ομάδα θα μπορούσε να υποβάλει πολιτικές προτάσεις και συστάσεις για εξέταση από τους υπουργούς Παιδείας, οι οποίες θα μπορούσαν να μετουσιώνονται σε συμπεράσματα του Συμβουλίου.

1.11.

Οι εκπαιδευτικοί διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο σαν «αρχιτέκτονες του μέλλοντος». Για το λόγο αυτό, χρειάζεται να κατανοούν καλύτερα την ΕΕ και να έχουν την επάρκεια να διδάσκουν τα ευρωπαϊκά θέματα σε μαθητές κάθε ηλικίας. Υπάρχει έλλειψη γνώσεων σχετικά με την ΕΕ, και ορισμένοι δεν αισθάνονται επαρκώς πεπειραμένοι ή ικανοί για να διδάξουν το συγκεκριμένο αντικείμενο στις τάξεις. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ ζητεί να δοθεί εκ νέου έμφαση στην επιμόρφωση των εκπαιδευτικών σε επίπεδο ΕΕ και κρατών μελών και στην υποστήριξή τους ώστε να χρησιμοποιούν το υπάρχον υλικό και να αξιοποιούν πλήρως τις ευκαιρίες που προσφέρουν οι νέες ψηφιακές τεχνολογίες.

1.12.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει και υποστηρίζει την ιδέα ότι όλοι οι νέοι απόφοιτοι πρέπει να έχουν αποκτήσει βασικές γνώσεις για την ΕΕ, ένα είδος «γραμματισμού σε θέματα ΕΕ». Η ΕΟΚΕ γνωρίζει ότι η διδασκαλία για θέματα ΕΕ περίπου 72 εκατομμυρίων μαθητών στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση ανά την ΕΕ αποτελεί μεγάλη πρόκληση (αλλά και πραγματική ευκαιρία), και θεωρεί ότι αξίζει να το προσπαθήσουμε. Τούτο σημαίνει επίσης ότι θα δίνεται η δυνατότητα στους μαθητές να επισκέπτονται τα θεσμικά όργανα της ΕΕ. Ομοίως, θα πρέπει να παρέχεται και στους εκπαιδευτικούς η ευκαιρία αυτή, προκειμένου να αποκομίζουν ειδικές εμπειρίες, να συζητούν με διαφορετικές οργανώσεις και όργανα (όπως η ΕΟΚΕ) και να επιστρέφουν στην πατρίδα τους έχοντας κατανοήσει καλύτερα την Ευρώπη, τον ρόλο, τις αξίες και τον τρόπο οργάνωσής της.

2.   Μια ευκαιρία, μια νέα πρωτοβουλία την κατάλληλη χρονική στιγμή

2.1.

Η ΕΟΚΕ επιθυμεί να αξιοποιήσει την ευκαιρία που προσφέρει η ανανέωση της σύνθεσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και ειδικά ο διορισμός του νέου Επιτρόπου με αρμοδιότητα στην εκπαίδευση, τον πολιτισμό, τη νεολαία και τον αθλητισμό, έτσι ώστε να επιστήσει ιδιαίτερα την προσοχή στη διδασκαλία του γνωστικού αντικειμένου της Ευρώπης στο σχολείο.

2.2.

Σε προηγούμενες γνωμοδοτήσεις της, η ΕΟΚΕ είχε τονίσει τη σημασία της διδασκαλίας της ευρωπαϊκής ιστορίας, των αξιών, της δημοκρατίας, των επιτευγμάτων, αλλά και της σπουδαιότητας της ΕΕ ως μέσου για να εκτιμήσουν περισσότερο την ΕΕ οι πολίτες της. Τα επίσημα εκπαιδευτικά συστήματα ασκούν μεγάλη επιρροή στην αντίληψη των νέων πολιτών για τον κόσμο και, συνεπώς, κατέχουν καθοριστική σημασία για τη βελτίωση της κατανόησης της ΕΕ.

2.3.

Η παρούσα γνωμοδότηση αποτελεί συνέχεια της γνωμοδότησης SOC/612 με θέμα την «Εκπαίδευση για την Ευρωπαϊκή Ένωση» (6) και οφείλει να στηρίξει, να ενισχύσει και να εντείνει το σχετικό αίτημα για ανάληψη δράσης όσον αφορά τη σχετική με την ΕΕ εκπαίδευση. Στην παρούσα γνωμοδότηση, η ΕΟΚΕ επιθυμεί να δώσει μεγαλύτερη έμφαση στην Ευρώπη και στη μετάδοση γνώσεων για την ΕΕ στην εκπαίδευση γενικά και ειδικότερα στο ζήτημα της «διδασκαλίας της Ευρώπης»στα σχολεία.

2.4.

Το μέλλον της Ευρώπης και της ΕΕ θα διαμορφωθεί και θα αναπτυχθεί από τους νέους μας - από τους μαθητές που βρίσκονται στις σχολικές αίθουσες σήμερα, οι οποίοι επηρεάζονται από το περιβάλλον τους, τις οικογένειες και τους φίλους τους. Για τον λόγο αυτό είναι σημαντικό οι νέοι να εξοικειωθούν επειγόντως στα θέματα της ΕΕ, και να ληφθεί μέριμνα έτσι ώστε στα σχολεία να παρέχεται πληροφόρηση και να διεξάγονται κριτικές και εποικοδομητικές συζητήσεις σχετικές με τα ζητήματα της ΕΕ.

2.5.

Στα κράτη μέλη, υφίσταται χάσμα ενημέρωσης των πολιτών σχετικά με την ΕΕ, τον τρόπο λειτουργίας της και το έργο της. Τούτο, αφορά μεταξύ άλλων, τον ρόλο των θεσμικών οργάνων της ΕΕ και τον αντίκτυπο των πολιτικών της ΕΕ στην καθημερινότητα των πολιτών της. Η εκπαίδευση για την Ευρώπη θα μπορούσε είτε να λάβει τη μορφή συγκεκριμένου μαθήματος ή ενότητας, είτε να ενσωματωθεί σε διαφορετικά γνωστικά πεδία. Οι εθνικές εκπαιδευτικές αρχές και τα σχολεία, σε διάφορες εκπαιδευτικές βαθμίδες, θα μπορούν να επιλέγουν ελεύθερα.

2.6.

Ο ρόλος των σχολείων και των εκπαιδευτικών καθώς και το εύρος και ο τρόπος με τον οποίο οι εκπαιδευτικοί διδάσκουν τους μαθητές τους σε θέματα της ΕΕ αποκτά ολοένα και μεγαλύτερη σημασία, ιδίως λόγω του αυξανόμενου ευρωσκεπτικισμού σε ορισμένα κράτη μέλη.

2.7.

Η κοινωνία έχει ολοένα αυξανόμενες προσδοκίες από την τυπική σχολική εκπαίδευση. Η εν λόγω εκπαίδευση, τουλάχιστον σε πρωτοβάθμιο και δευτεροβάθμιο επίπεδο, αντί να έχει ως στόχο μόνον τη διδασκαλία γεγονότων, θα πρέπει να στοχεύει στην παροχή στους μαθητές των δεξιοτήτων και των ικανοτήτων που χρειάζονται για να αναπτύξουν κριτικό πνεύμα, να μπορούν να ερμηνεύουν και να αναλύουν τις πληροφορίες και να διαμορφώνουν τις δικές τους απόψεις. Ταυτόχρονα, θα πρέπει να συμβάλλει στη διαμόρφωση τεκμηριωμένης και βάσιμης γνώμης σχετικά με την ΕΕ. Καθότι τα σχολεία αδυνατούν να κάνουν τα πάντα, ο καλύτερος συντονισμός μεταξύ των διαφόρων δομών της τυπικής, μη τυπικής και άτυπης εκπαίδευσης θα συμβάλει στην επιτυχία του ευρωπαϊκού εγχειρήματος. Επιπλέον, όσο νωρίτερα οι νέοι έρθουν σε επαφή με διάφορες πτυχές της Ευρώπης και επιθυμήσουν να γνωρίσουν την Ευρώπη, τόσο πιο γρήγορα θα αισθανθούν Ευρωπαίοι.

2.8.

Ταυτόχρονα, διαμορφώνονται ορισμένες απαιτήσεις από τους εκπαιδευτικούς, οι ευθύνες των οποίων αυξάνονται. Για τον λόγο αυτό, είναι σημαντικό να διατεθεί στους εκπαιδευτικούς μια πρακτική δέσμη εργαλείων/εργαλειοθήκη για τη διδασκαλία των ευρωπαϊκών γνώσεων, στην οποία να περιλαμβάνεται ένα ευρύ φάσμα εύχρηστου διδακτικού υλικού, κατάλληλου για διάφορες ηλικιακές ομάδες, διαθέσιμου σε όλες τις επίσημες γλώσσες της ΕΕ, και το οποίο να συνεκτιμά τις ιδιαιτερότητες κάθε κράτους μέλους.

3.   Οι αρμοδιότητες της ΕΕ και των κρατών μελών

3.1.

Είναι αδιαμφισβήτητο ότι την κύρια αρμοδιότητα για την εκπαίδευση και την κατάρτιση κατέχουν τα κράτη μέλη. Ωστόσο, λειτουργώντας συμπληρωματικά, η ΕΕ θα μπορούσε να συμβάλει εντονότερα στη διαμόρφωση προτάσεων για μέτρα και δραστηριότητες που αποβλέπουν στη βελτίωση των γενικών γνώσεων σχετικά με την ΕΕ. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι τώρα είναι η κατάλληλη στιγμή για δράση.

3.2.

Με βάση τη Διακήρυξη του Παρισιού (7) που υπογράφηκε από τους ηγέτες της ΕΕ τον Μάρτιο του 2015, η ΕΟΚΕ ερμηνεύει τη σύσταση του Συμβουλίου του 2018 (8) ως σαφή εντολή των κρατών μελών, προκειμένου να εισαχθεί σταθερά στο πολιτικό θεματολόγιο η διδασκαλία και η μάθηση για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Πρόκειται για ένα νέο σημείο εκκίνησης για την προώθηση μιας ευρωπαϊκής διάστασης στη διδασκαλία και για την απαραίτητη στήριξη στο εκπαιδευτικό προσωπικό.

3.3.

Τα τελευταία χρόνια, η ΕΕ έχει ασχοληθεί εντατικά με τη γενική εκπαίδευση και την επαγγελματική κατάρτιση και, πρόσφατα, άρχισε να ασχολείται με το ζήτημα της «Εκπαίδευσης για την ΕΕ»στο σχολείο.

3.3.1.

Την περίοδο 2011-2013, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εφάρμοσε κατόπιν αιτήματος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου την πρωτοβουλία «Learning EU @ School». Το 2016, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο υιοθέτησε ψήφισμα με τίτλο «Εκμάθηση για την ΕΕ στο σχολείο» (9), στο οποίο υπογραμμίζεται η σημασία του ζητήματος αυτού και διατυπώνονται συγκεκριμένες προτάσεις σε επίπεδο ΕΕ και κρατών μελών, οι οποίες εξακολουθούν, κατά την ΕΟΚΕ, να είναι επίκαιρες και πρέπει να αποτελέσουν τη βάση για τις νέες πρωτοβουλίες. Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει και υποστηρίζει τις πρωτοβουλίες του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, και ελπίζει ότι η δική της πρωτοβουλία θα δώσει νέα και ισχυρή ώθηση προς μια νέα κατεύθυνση.

3.3.2.

Το ευρωπαϊκό πλαίσιο βασικών ικανοτήτων για τη διά βίου μάθηση (10) επικαιροποιήθηκε το 2018 και ορίζει τις δεξιότητες που χρειάζεται κάθε Ευρωπαίος πολίτης για την προσωπική ολοκλήρωση και ανάπτυξη, για την απασχόληση, την κοινωνική ένταξη και την ενεργό συμμετοχή στα κοινά. Στο αναθεωρημένο πλαίσιο περιλαμβάνεται τμήμα που αφορά την πολιτιστική ευαισθητοποίηση και έκφραση. Η εν λόγω ικανότητα περιλαμβάνει την ανάπτυξη γνώσης των τοπικών, εθνικών, περιφερειακών, ευρωπαϊκών και παγκόσμιων πολιτισμών και τρόπων έκφρασης, συμπεριλαμβανομένων των γλωσσών, της κληρονομιάς, των παραδόσεων και των πολιτιστικών προϊόντων, και κατανόηση του τρόπου με τον οποίο οι εν λόγω δίαυλοι έκφρασης μπορούν να αλληλοεπηρεάζονται και να επηρεάζουν τις ιδέες του ατόμου. Αυτό το πλαίσιο αναφοράς θα μπορούσε επίσης να αποτελέσει πηγή έμπνευσης για την επικαιροποίηση των σχολικών προγραμμάτων και των προγραμμάτων της μη τυπικής και της άτυπης μάθησης όσον αφορά την εκπαίδευση των πολιτών για την ΕΕ.

3.3.3.

Το πρόγραμμα Erasmus, το οποίο γνώρισε απίστευτη επιτυχία, θα πρέπει να εξακολουθήσει να αποτελεί ευκαιρία εξοικείωσης με την ΕΕ. Τα τελευταία 32 χρόνια, περισσότερα από 10 εκατομμύρια άτομα έχουν συμμετάσχει στο πρόγραμμα Erasmus. (11) Σύμφωνα με την πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το νέο πρόγραμμα Erasmus 2021-2027, προβλέπεται διπλασιασμός του προϋπολογισμού σε σύγκριση με τους προηγούμενους, από σχεδόν 15 σε 30 δισεκατομμύρια ευρώ, αλλά και η υποστήριξη δραστηριοτήτων διδασκαλίας και εκλαΐκευσης θεμάτων σχετικών με την ΕΕ. Μέσα από τις πρωτοβουλίες «Jean Monnet»θα πρέπει, για παράδειγμα, να παρέχεται στήριξη σε δράσεις όχι μόνο στην ανώτατη εκπαίδευση, αλλά και σε άλλους τομείς της γενικής εκπαίδευσης και της επαγγελματικής κατάρτισης.

3.3.4.

Υπάρχουν και άλλα σημαντικά και επιτυχημένα προγράμματα της ΕΕ για τους νέους. Το DiscoverEU (12) δίνει στους νέους μας την ευκαιρία να ταξιδεύουν δωρεάν με το τρένο σε ολόκληρη την Ευρώπη όχι μόνο για να ανακαλύψουν τα εκπληκτικά τοπία της Ευρώπης και να συναντήσουν ομοϊδεάτες ταξιδιώτες, αλλά και για να ενισχύσουν την ανεξαρτησία και την εμπιστοσύνη τους, καθώς και για να ανακαλύψουν την ευρωπαϊκή ταυτότητά τους. Το Ευρωπαϊκό Σώμα Αλληλεγγύης (13) αποτελεί μια ακόμη πρωτοβουλία της ΕΕ, η οποία προσφέρει ευκαιρίες στους νέους που επιθυμούν να κάνουν εθελοντισμό ή να εργαστούν σε προγράμματα, στη χώρα τους ή στο εξωτερικό, προς όφελος κοινοτήτων ή ατόμων σε όλη την Ευρώπη.

3.4.

Τα κράτη μέλη διαδραματίζουν κεντρικό ρόλο στην εκπαίδευση. Η μελέτη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (2013) (14) αποδεικνύει ότι τα κράτη μέλη έχουν σαφώς την πολιτική βούληση να βελτιώσουν την ποιότητα των εν λόγω πληροφοριών, αλλά και ότι χρειάζονται ακόμη πολλές προσπάθειες. Στη μελέτη εντοπίζονται τα στοιχεία που απαιτούνται για τη βελτιωθεί η κατανόηση των μαθητών για την ΕΕ και διατυπώνονται συστάσεις υπ’ όψιν της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και των διαφόρων ενδιαφερομένων μερών, ιδίως των εκπαιδευτικών. Ορισμένα κράτη μέλη έχουν ενσωματώσει τη διδασκαλία για την ΕΕ στα προγράμματα σπουδών τους και στα προγράμματα κατάρτισης των εκπαιδευτικών. Εντούτοις, δεν υπάρχουν πολλά στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι η εκπαίδευση για την ΕΕ είναι σχεδιασμένη έτσι ώστε να οδηγεί σταδιακά τους μαθητές από την απόκτηση βασικών γνώσεων σε μια πιο σύνθετη κατανόηση. Επιπλέον, η λειτουργία των θεσμικών οργάνων και η διαδικασία λήψης αποφάσεων, οι οποίες αποτελούν τον πυρήνα της συμμετοχής των πολιτών στα κοινά, εξετάζονται επιφανειακά και έχουν μάλλον παραμεληθεί σε σχέση με άλλα βασικά θέματα. Εξάλλου, η σημαντική αυτή μελέτη βασίζεται σε στοιχεία, τα οποία είχαν συλλεχθεί πριν από δεκαετία τουλάχιστον.

3.5.

Σε όλα τα κράτη μέλη υπάρχουν δραστηριότητες που υπερβαίνουν τις εθνικές απαιτήσεις όσον αφορά την εκπαίδευση για την Ευρώπη. Σχολεία, ΜΚΟ, ιδρύματα ή πανεπιστήμια που συνεργάζονται με σχολεία και εκπαιδευτικούς δραστηριοποιούνται ήδη στην προσπάθεια βελτίωσης του τρόπου διδασκαλίας της Ευρώπης. Υπάρχουν ειδικές οργανώσεις με επάρκεια και δέσμευση που εργάζονται συγκεκριμένα για το θέμα αυτό σε όλη την ΕΕ. Πολλές πρωτοβουλίες χρηματοδοτούνται από την ΕΕ, αλλά όχι όλες. Η ύπαρξη αυτών των δραστηριοτήτων καταδεικνύει πόσο σημαντικό και απαραίτητο είναι να στηριχθεί περαιτέρω μια «Εκπαίδευση για την Ευρώπη».

3.6.

Υπάρχουν πολλές εν εξελίξει πρωτοβουλίες ενημέρωσης, καθώς και προγράμματα της κοινωνίας πολιτών, συμπεριλαμβανομένων πρωτοβουλιών των κοινωνικών εταίρων. Ωστόσο, η μελέτη του 2013 (15) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής καταδεικνύει ότι η ενημέρωση και τα σχολικά προγράμματα θα μπορούσαν να είναι καλύτερα δομημένα.

3.7.

Η πρωτοβουλία της ΕΟΚΕ με τίτλο «Η δική σου Ευρώπη, η δική σου φωνή!»(YEYS) (16) αποτελεί επίσης θετικό παράδειγμα που αξίζει να αναφερθεί.

4.   Πολιτικές προτάσεις και κίνητρα για την εφαρμογή τους

4.1.

Η ΕΕ και, ιδίως η νέα Ευρωπαϊκή Επιτροπή και ο νέος Επίτροπος αρμόδιος για την εκπαίδευση, τον πολιτισμό, τη νεολαία και τον αθλητισμό, θα πρέπει να εξετάσουν τον τρόπο με τον οποίο, μαζί με τα κράτη μέλη, μπορεί να διαμορφωθεί μια νέα δυναμική, έτσι ώστε να προωθηθεί μια έντονη ευρεία συζήτηση με θέμα τη διδασκαλία της Ευρώπης στο σχολείο.

4.2.

Πρέπει να εκπονηθεί νέα μελέτη με θέμα την πραγματική κατάσταση που επικρατεί στα κράτη μέλη όσον αφορά την εκπαίδευση για την Ευρώπη στα σχολεία. Η εν λόγω μελέτη θα ολοκληρώσει και θα επικαιροποιήσει τις υφιστάμενες δραστηριότητες και θα παράσχει περισσότερα στοιχεία και τεκμηριωμένες κατευθυντήριες γραμμές πολιτικής. Επίσης, θα πρέπει να αποτελέσει τη βάση για νέες πρωτοβουλίες που θα έχουν ως στόχο τη συλλογή παραδειγμάτων, τη σύγκριση και την εξέταση διαφόρων αξιόπιστων διαδικασιών, καθώς και την παρουσίαση των αποτελεσμάτων.

4.3.

Επιπλέον από τη νέα μελέτη, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει να καταρτίσει κατάλογο όλου του υφιστάμενου διδακτικού και μαθησιακού υλικού και μέσων που έχουν παραχθεί από το 2010 στο πλαίσιο των σημαντικότερων έργων που έχουν χρηματοδοτηθεί από την ΕΕ για θέματα που αφορούν τη διδασκαλία της ΕΕ στα σχολεία (π.χ. έργα που χρηματοδοτούνται από τις πρωτοβουλίες «Jean Monnet», με συνοπτική περιγραφή για κάθε ένα από αυτά).

4.4.

Προκειμένου να επιτευχθεί ισχυρότερη πολιτική στήριξη υπέρ της αναβάθμισης της εκπαίδευσης για την Ευρώπη, θα πρέπει να συσταθεί σε ευρωπαϊκό επίπεδο ομάδα εμπειρογνωμόνων υψηλού επιπέδου, αρμόδια για την «Εκπαίδευση για την Ευρώπη», την οποία θα απαρτίζουν εκπρόσωποι των κρατών μελών και καταξιωμένοι ειδήμονες. Η ομάδα θα μπορούσε να εξετάσει σε εθελοντική βάση εάν υπάρχουν κοινές μέθοδοι και πόροι για την εκπαίδευση των ατόμων με βασικά στοιχεία και πληροφορίες σχετικά με την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Αυτή η ομάδα θα μπορούσε να υποβάλει συστάσεις για συζήτηση από τους υπουργούς Παιδείας, οι οποίες θα μπορούσαν να μετουσιώνονται σε συμπεράσματα του Συμβουλίου.

4.5.

Επίσης, θα πρέπει να καθιερωθεί στα κράτη μέλη —σε εθελοντική βάση— η «Ημέρα της ΕΕ»στα σχολεία. Αυτή η νέα πρωτοβουλία θα προσφέρει την ευκαιρία τόσο για συζήτηση με θέματα που αφορούν την ΕΕ στις σχολικές τάξεις ανά την ΕΕ με διεξοδικό, θετικό και μακρόπνοο τρόπο όσο και για την αξιοποίηση και χρήση του σχετικού υλικού.

4.6.

Πρέπει να επικροτούνται οι πρωτοβουλίες και τα προγράμματα της κοινωνίας πολιτών —καθώς και όσα οργανώνονται από τους κοινωνικούς εταίρους— στον τομέα της εκπαίδευσης για την Ευρώπη. Οι κοινωνικοί εταίροι θα πρέπει να συμμετέχουν στις διαβουλεύσεις, την υλοποίηση, την προετοιμασία ή/και την επιλογή συνόλων ορθών πρακτικών για θεματική συζήτηση στα σχολεία, καθώς και στις διαβουλεύσεις με θέμα τη σημασία και τον μελλοντικό ρόλο της ΕΕ. (17) Υφίστανται διάφορα υποδειγματικά προγράμματα τα οποία θα πετύχαιναν μεγαλύτερο αντίκτυπο, εάν ενσωματώνονταν σε ένα ευρύτερο θεματολόγιο σχολικών προγραμμάτων και δραστηριοτήτων.

5.   Ανάπτυξη υλικού/εργαλειοθήκης για τα σχολεία

5.1.

Ήδη υφίστανται πολλές πηγές εκπαιδευτικού υλικού για την εκπαίδευση για την ΕΕ. Ακόμη, υπάρχει τεράστια ποσότητα μέσων και υλικού, ιδίως σε επίπεδο ΕΕ. Ωστόσο, ο εντοπισμός τους δεν είναι πάντα εύκολος, ιδίως όταν κάποιος δεν γνωρίζει την ύπαρξή τους. Επομένως, δεν πρέπει να δίνεται έμφαση στη δημιουργία νέου διδακτικού υλικού. Αντίθετα, το υφιστάμενο υλικό πρέπει να προσαρμοστεί, να βελτιωθεί και να διαδοθεί (βλέπε τη λεγόμενη «Γωνιά μάθησης»). Τούτο θα μπορούσε να επιτευχθεί με τη δημιουργία μιας ενιαίας διαδικτυακής πλατφόρμας στην οποία θα συγκεντρώνεται εκπαιδευτικό υλικό από όλες αυτές τις διαφορετικές πηγές. Εκεί, οι εκπαιδευτικοί θα έχουν τη δυνατότητα να επιλέγουν υλικό με βάση το θέμα και την ηλικιακή ομάδα που διδάσκουν, όπως γίνεται στον ιστότοπο «Τι κάνει η Ευρώπη για μένα» (18) που δημιούργησε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο πριν από τις ευρωεκλογές το 2019.

5.2.

Εκτός από τους εκπαιδευτικούς, οι γονείς και άλλοι ενήλικες επηρεάζουν επίσης σημαντικά την αντίληψη των νέων για την ΕΕ. Το σχετικό με την ΕΕ διδακτικό υλικό στην τυπική εκπαίδευση θα πρέπει, επομένως, να περιλαμβάνει δυνατότητες διά βίου μάθησης για ενηλίκους. Λόγω των υφιστάμενων προβλημάτων παραπληροφόρησης, στο εν λόγω υλικό/εργαλειοθήκη θα πρέπει να περιλαμβάνονται οδηγίες σχετικές με το πού οι πολίτες μπορούν να βρίσκουν αξιόπιστες πληροφορίες για την ΕΕ.

5.3.

Η ανάπτυξη υλικού/εργαλειοθήκης αποτελεί κοινή ευθύνη, ωστόσο η κύρια αρμοδιότητα εναπόκειται στα κράτη μέλη. Τα ζητήματα που σχετίζονται με ενωσιακά θέματα θα πρέπει να αντιμετωπίζονται πρωτίστως σε επίπεδο ΕΕ και τα ζητήματα που αφορούν τα κράτη μέλη θα πρέπει να λύνονται σε εθνικό επίπεδο. Τα βιβλία, τα βίντεο, τα CD ή οι εφαρμογές θα περιλαμβάνουν, παράλληλα με τη διάσταση της ΕΕ, και μια εθνική διάσταση. Ακόμη, ο τρόπος και ο βαθμός χρήσης του διδακτικού υλικού πρέπει να αποφασίζεται από τα κράτη μέλη. Τη σχετική ευθύνη φέρουν οι εκπαιδευτικοί και τα αντίστοιχα εκπαιδευτικά ιδρύματα.

5.4.

Είναι σημαντικό να αξιοποιείται καλύτερα και περισσότερο το διαθέσιμο υλικό και, ιδίως οι υπάρχοντες σύνδεσμοι, όπως η εξαίρετη «Γωνιά μάθησης» (19) της ΕΕ, όπου το διδακτικό υλικό παρουσιάζεται με υποδειγματικό τρόπο. Η «Γωνιά μάθησης»περιλαμβάνει δημοφιλή θέματα με διδακτικό υλικό που απευθύνεται σε σχολεία της πρωτοβάθμιας και της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, ταξινομημένο ανά ηλικιακές ομάδες, δοκιμασίες γνώσεων, και πολλά ειδικευμένα υλικά, από τετράδια δραστηριοτήτων, ενημερωτικά φυλλάδια, παιχνίδια, μαθησιακό υλικό, βίντεο. Όλα έχουν σχεδιαστεί για ηλικιακές ομάδες έως και 9 ετών και έως και 15 ετών και άνω. Για τους μαθητές, υπάρχουν παιχνίδια, διαγωνισμοί και τετράδια δραστηριοτήτων που τούς επιτρέπουν να ανακαλύψουν την ΕΕ με το παιχνίδι. Αντίστοιχα, οι εκπαιδευτικοί θα μπορούν να βρίσκουν εκπαιδευτικό υλικό για όλες τις ηλικιακές ομάδες για να βοηθήσουν τους μαθητές τους να μάθουν για την ΕΕ και για τον τρόπο λειτουργίας της. Επίσης, θα μπορούν να αντλήσουν έμπνευση για τη διαμόρφωση των μαθημάτων και να ανακαλύψουν ευκαιρίες δικτύωσης με άλλα σχολεία και εκπαιδευτικούς σε ολόκληρη την ΕΕ. Οι πληροφορίες καθώς και η χρήση του διδακτικού υλικού θα πρέπει να διαδίδονται καλύτερα, σε συνεργασία με τα κράτη μέλη.

5.5.

Σε επίπεδο ΕΕ, υπάρχει ευρύ φάσμα εργαλείων. Η χρήση του εξαρτάται από διάφορους παράγοντες όπως η εκπαιδευτική βαθμίδα, το γνωστικό αντικείμενο, το εκπαιδευτικό σύστημα και οι ιδιαιτερότητες του εκπαιδευτικού τομέα στα κράτη μέλη. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ συνιστά να διαμορφωθεί μια βασική δέσμη θεμάτων (μικρή εργαλειοθήκη) για κάθε σχολείο στην ΕΕ, και να χρησιμοποιείται για νέες, εντατικές δραστηριότητες προβολής. Η δέσμη αυτή θα πρέπει να διατίθεται, σε συνεργασία με το υπουργείο Παιδείας του κράτους μέλους, στο οικείο σχολείο, μαζί με συγκεκριμένο για τη χώρα υλικό (και σε συνεργασία με τα συμμετέχοντα θεσμικά όργανα και οργανισμούς της ΕΕ, όπως οι κοινωνικοί εταίροι). Η δέσμη θα πρέπει να είναι διαθέσιμη ηλεκτρονικά, στον ιστότοπο του σχολείου, καθώς και μέσω των περιφερειακών και ενωσιακών σημείων επαφής, και να περιλαμβάνει π.χ.: — μια ευανάγνωστη, συνεκτική δέσμη και ένα φυλλάδιο για εκπαιδευτικούς και μαθητές (20)· — ένα βίντεο ή ταινία μικρής διάρκειας για κάθε χώρα που θα έχουν δημιουργήσει κάτοικοι της ίδιας της χώρας· — επιλογή υλικού που προσφέρεται σε επίπεδο ΕΕ με στόχο την εκπαίδευση για την ΕΕ στο σχολείο. Το υλικό θα πρέπει να απευθύνεται ειδικά στις διάφορες εκπαιδευτικές βαθμίδες (νηπιαγωγεία, ιδρύματα πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης), καθώς και στους κύριους διαδικτυακούς συνδέσμους, συμπεριλαμβανομένης της «Γωνιάς μάθησης»· — υλικό από τα κράτη μέλη που θα περιλαμβάνει παραδείγματα αξιόπιστων πρακτικών.

5.6.

Στόχος θα πρέπει να είναι κάθε απόφοιτος να έχει αποκτήσει βασικές γνώσεις, ένα είδος γραμματισμού για την ΕΕ. Η ΕΟΚΕ γνωρίζει ότι αποτελεί μεγάλη πρόκληση να διδαχθούν τις κατάλληλες γνώσεις περίπου 72 εκατομμύρια μαθητές στην πρωτοβάθμια, κατώτερη και ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση στην ΕΕ. Στα παραπάνω, περιλαμβάνεται η ευκαιρία για τους φοιτητές και τους μαθητές να επισκεφθούν τα θεσμικά όργανα της ΕΕ και να σχηματίσουν μια γενική εικόνα της ΕΕ και της ιστορίας της (Σπίτι της Ευρωπαϊκής Ιστορίας). Ομοίως, θα πρέπει να δοθεί και στους εκπαιδευτικούς η ευκαιρία να έρθουν σε στενή επαφή με τα θεσμικά όργανα της ΕΕ, προκειμένου να αποκομίσουν ειδικές εμπειρίες, να συζητήσουν με διαφορετικές οργανώσεις και όργανα (όπως η ΕΟΚΕ) και να επιστρέψουν στην πατρίδα τους έχοντας κατανοήσει καλύτερα την Ευρώπη, τον ρόλο, τις αξίες και τον τρόπο οργάνωσής της.

5.7.

Αυτός ο «γραμματισμός στην ΕΕ»θα πρέπει να υποστηρίζεται από ανάλογο υλικό/εργαλειοθήκη για τα διάφορα επίπεδα, όπως: — στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση, οι μαθητές θα πρέπει να μαθαίνουν για τους πολιτισμούς και τις παραδόσεις των άλλων χωρών της ΕΕ, όπως τις γλώσσες, το φαγητό, τη μουσική, τις διακοπές, τη γεωγραφία, την παραδοσιακή ενδυμασία και τους παραδοσιακούς χορούς· — στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, οι μαθητές θα πρέπει να εξοικειώνονται με πιο απτά στοιχεία σχετικά με την ΕΕ και να αρχίσουν να αναπτύσσουν το αίσθημα ευθύνης του πολίτη. Το υλικό/εργαλειοθήκη θα πρέπει να περιλαμβάνει θέματα όπως η ιστορία της ΕΕ, τα κύρια επιτεύγματά της (όπως η συμβολή της στην ειρήνη), τα θεσμικά όργανα της ΕΕ, η πολιτική της ΕΕ, οι ευρωεκλογές, η εξοικείωση με τα μέσα επικοινωνίας και η κριτική σκέψη όσον αφορά την ενημέρωση, καθώς τη σημασία του ενεργού πολίτη· — στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, το υλικό/εργαλειοθήκη θα πρέπει να εμβαθύνει σε διάφορα ζητήματα,όπως οι πολιτικές της ΕΕ, οι πολιτικές δομές, η οικονομία, η αγορά εργασίας, τα ζητήματα κοινωνικής πολιτικής, η κινητικότητα, τα δικαιώματα των πολιτών και η κοινωνική εταιρική σχέση. Ακόμη, θα μπορούσε να περιλαμβάνει μέσα προσαρμοσμένα σε ειδικές επαγγελματικές ομάδες, όπως οι δημοσιογράφοι ή οι τοπικοί/περιφερειακοί πολιτικοί.

5.8.

Ο σημαντικός και αποφασιστικός ρόλος των εκπαιδευτικών

5.8.1.

Οι εκπαιδευτικοί διαδραματίζουν εξαιρετικά σημαντικό ρόλο ως αρχιτέκτονες του μέλλοντος. Ζωτική σημασία κατέχει η διαμόρφωση ενός εξειδικευμένου προγράμματος για τους εκπαιδευτικούς, το οποίο θα λαμβάνει υπόψη τις ιδιαιτερότητες και τις ανάγκες στα κράτη μέλη. Σήμερα, πολλοί εκπαιδευτικοί δεν διαθέτουν γνώσεις για την ΕΕ και δεν αισθάνονται αρκετά ικανοί να διδάξουν το συγκεκριμένο γνωστικό αντικείμενο στις τάξεις.

5.8.2.

Οι εκπαιδευτικοί χρειάζεται να ενημερωθούν καλύτερα για την ΕΕ, έτσι ώστε να μπορούν να μεταδώσουν τις γνώσεις για την Ευρώπη στους μαθητές από νεαρή ηλικία. Στόχος της επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών θα πρέπει να είναι η καλύτερη κατανόηση της θεσμικής διαδικασίας ολοκλήρωσης, την οποία, με τη σειρά τους και εφαρμόζοντας νέα μέθοδο διδασκαλίας, να μεταδίδουν με κατανοητό τρόπο στους μαθητές τους. Εξάλλου, θα πρέπει να ασχοληθούν με νέες εκπαιδευτικές προσεγγίσεις της μάθησης.

5.8.3.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για την πρόσφατη έναρξη λειτουργίας στον διακομιστή EUROPA της εκσυγχρονισμένης και κεντρικής πλατφόρμας που ονομάστηκε «Γωνιά μάθησης» (21). Η «Γωνιά μάθησης»απευθύνεται κυρίως σε μαθητές της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, σε εκπαιδευτικούς και γονείς. Συγκεντρώνει παιχνίδια, κουίζ, μαθησιακό και εκπαιδευτικό υλικό που έχουν αναπτυχθεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα άλλα θεσμικά όργανα και επικεντρώνονται στην ΕΕ και στα οφέλη της για τους πολίτες της. Το eTwinning είναι το μεγαλύτερο δίκτυο εκπαιδευτικών στον κόσμο. Πάνω από 680 000 εκπαιδευτικοί έχουν εγγραφεί στο eTwinning, το οποίο τους επιτρέπει να διεκπεραιώνουν από κοινού έργα, να βελτιώνουν τις ικανότητες των ίδιων και των μαθητών και να εμπεδώνουν μια αντίληψη των δεσμών με την Ευρώπη. Οι εκπαιδευτικοί πρέπει να ενημερώνονται καλύτερα σχετικά με το μέσο αυτό.

5.8.4.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι θα πρέπει να δίνεται η δυνατότητα σε ορισμένα ιδρύματα, τα οποία χρηματοδοτούνται από την ΕΕ, ιδίως το Ευρωπαϊκό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο και το Κολέγιο της Ευρώπης, να παρέχουν σε όλους τους εκπαιδευτές εκπαιδευτικών λειτουργών στην ΕΕ κατάρτιση σε ευρωπαϊκά ζητήματα. Επιπλέον, οι συμμετέχοντες στο Erasmus+ (22) και οι πανεπιστημιακοί του «Jean Monnet»θα πρέπει να δραστηριοποιούνται ενεργά στα σχολεία και να λειτουργούν ως πρεσβευτές της ΕΕ.

5.8.5.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί επίσης σημαντικό η Ευρωπαϊκή Επιτροπή να συστήσει μια ομάδα δοκιμών, η οποία θα απαρτίζεται από εκπαιδευτικούς της πρωτοβάθμιας και της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης από όλα τα κράτη μέλη και οι οποίοι θα επιλεχθούν από τις αντιπροσωπείες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Η εν λόγω ομάδα θα παρέχει συμβουλές σχετικές με το περιεχόμενο και το ύφος του διδακτικού υλικού που θα αναπτύσσουν οι υπηρεσίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Αυτό θα βοηθήσει έτσι ώστε στο προσφερόμενο υλικό να αποτυπώνονται οι τρέχουσες τάσεις και ανάγκες.

5.8.6.

Πέρα από τη διδασκαλία της Ευρώπης στον τομέα της εκπαίδευσης, είναι σημαντικό οι πληροφορίες να είναι επίσης προσβάσιμες και στο ευρύτερο κοινό, για παράδειγμα σε δημόσιες βιβλιοθήκες και άλλους δημόσιους χώρους.

---

(1)  Διακήρυξη του Παρισιού, 17/3/2015.

(2)  Σύσταση του Συμβουλίου (2018), ST/9010/2018/INIT.

(3)  Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (2016) (2015/2138(INI).

(4)  ΕΕ C 228 της 5.7.2019, σ. 68.

(5)  «Μαθαίνοντας για την Ευρώπη στο σχολείο», μελέτη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, 2013.

(6)  ΕΕ C 228 της 5.7.2019, σ. 68.

(7)  Διακήρυξη του Παρισιού, 17/3/2015.

(8)  Σύσταση του Συμβουλίου (2018), ST/9010/2018/INIT.

(9)  Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (2016) (2015/2138(INI).

(10)  Σύσταση του Συμβουλίου (2018) (2018/C 189/01).

(11)  Ευρωπαϊκή Επιτροπή, «Επενδύοντας στον άνθρωπο», Μάιος 2018.

(12)  https://europa.eu/youth/discovereu_el

(13)  COM(2018) 440 final.

(14)  «Μαθαίνοντας για την Ευρώπη στο σχολείο», μελέτη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, 2013.

(15)  Ο.π.

(16)  ΕΟΚΕ, Η δική σου Ευρώπη, η δική σου φωνή!.

(17)  Η μελλοντική εξέλιξη της κοινωνίας των πολιτών στην ΕΕ έως το 2030.

(18)  https://what-europe-does-for-me.eu/el/home

(19)  Γωνιά μάθησης.

(20)  Για παράδειγμα, στην Αυστρία διατίθεται ένα μικρό και σύντομο φυλλάδιο (διαφορετικό για δασκάλους και μαθητές), με όλους τους συνδέσμους για τους ευρωπαϊκούς και εθνικούς ιστοτόπους καθώς και σύντομα σχόλια για διάφορα θέματα.

(21)  Γωνιά μάθησης.

(22)  ΕΕ C 228 της 5.7.2019, σ. 68.