15.1.2016   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 13/33

Εισηγήτρια:

η κ. Gabriele BISCHOFF

1.1.

Η πραγματική σταθεροποίηση της οικονομικής και νομισματικής ένωσης (ΟΝΕ) μπορεί να επιτευχθεί μόνον εάν καλυφθούν οι ελλείψεις στην αρχιτεκτονική της ΕΕ, υλοποιηθούν προς τούτο μεγάλες μεταρρυθμίσεις και υπάρξει τροποποίηση των Συνθηκών στο πλαίσιο μιας συνέλευσης. Εφόσον αυτό ρεαλιστικά δεν θα συμβεί πριν από το 2018, πρέπει μέχρι τότε να ληφθούν άλλα μέτρα προκειμένου η ΟΝΕ να αποκτήσει μια πιο δημοκρατική και κοινωνική μορφή στο πλαίσιο των υφιστάμενων Συνθηκών και να τηρούνται οι κανόνες της.

1.2.

Όσο περισσότερο διαρκεί η υφιστάμενη πολιτική εξοικονόμησης, που επιδιώκει πρωτίστως τη μείωση των δαπανών, χωρίς αποτελεσματικό επενδυτικό πρόγραμμα για τη δημιουργία εσόδων μέσω της ανάπτυξης, και την εγγύηση κοινωνικής συνοχής και αλληλεγγύης, διαφαίνεται ολοένα και περισσότερο ότι η αυξανόμενη κοινωνική ανισότητα υπονομεύει την οικονομική ολοκλήρωση και την ευημερία της Ευρώπης.

1.3.

Η σημερινή κατάσταση δεν μπορεί συνεπώς να συνεχιστεί. Χρειάζεται ενίσχυση της κοινωνικής, πολιτικής και οικονομικής συνοχής και αποφυγή, κατ’ αυτόν τον τρόπο, της διάλυσης της ευρωζώνης. Η ΕΟΚΕ συμμερίζεται την άποψη ότι πρέπει να δοθεί μεγαλύτερη προσοχή στις αποκλίσεις των εθνικών οικονομιών της ΟΝΕ και ότι πρέπει να πραγματοποιηθούν ισορροπημένες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις στις εν λόγω χώρες με βάση τις ανάγκες που επιτάσσει μια νομισματική ένωση σε συνδυασμό με τις εθνικές απαιτήσεις, για την εξασφάλιση της αναγκαίας σύγκλισης. Επιπροσθέτως, η ΕΟΚΕ θεωρεί απολύτως απαραίτητη μια βραχυπρόθεσμη διαχείριση της ζήτησης.

1.4.

Η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ μιας μεγαλύτερης «κοινοβουλευτικοποίησης» της ζώνης του ευρώ, με μια μεγάλη επιτροπή του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου η οποία θα περιλαμβάνει όλους τους βουλευτές της ζώνης του ευρώ και των κρατών που επιθυμούν να ενταχθούν σε αυτήν (26 κράτη μέλη), σε συνδυασμό με την αύξηση του συντονισμού των βουλευτών της ζώνης του ευρώ για ζητήματα που αφορούν την ΟΝΕ (COSAC+). Η διαδικασία μπορεί να δρομολογηθεί σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα.

1.5.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι ορισμένοι από τους στόχους οικονομικής πολιτικής της οικονομικής διακυβέρνησης των τελευταίων ετών πρέπει να εναρμονιστούν με τους στόχους κοινωνικής πολιτικής της ΕΕ του άρθρου 4 παράγραφος 2 της ΣΛΕΕ και ότι πρέπει να αντιμετωπιστούν ενδεχόμενες συγκρούσεις μεταξύ των κοινωνικών και των οικονομικών στόχων. Όλα τα μέτρα του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου —σύμφωνα με την οριζόντια κοινωνική ρήτρα— πρέπει να υπόκεινται σε εκτίμηση κοινωνικών επιπτώσεων, της οποίας τα αποτελέσματα πρέπει να δημοσιεύονται και να συζητούνται σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο. Η ΕΟΚΕ μπορεί να υποστηρίξει τη διαδικασία αυτή στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων της.

1.6.

Η υπέρβαση των αποκλίσεων αναφορικά με τους τρόπους λειτουργίας των αγορών εργασίας, των συστημάτων διαμόρφωσης των μισθών και των κοινωνικών συστημάτων διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη δημοκρατική και κοινωνική ΟΝΕ.

1.7.

Η ΕΟΚΕ είναι πεπεισμένη ότι ένας μακροοικονομικός διάλογος της ζώνης του ευρώ (MED-EURO) μπορεί να συνεισφέρει καθοριστικά στη δημοκρατική και κοινωνική μετεξέλιξη της ΟΝΕ. Τα αποτελέσματα και τα συμπεράσματα του διαλόγου πρέπει να ληφθούν υπόψη τόσο κατά την εκπόνηση της ετήσιας επισκόπησης της ανάπτυξης, όσο και στον πίνακα κοινωνικών δεικτών και τις ειδικές συστάσεις ανά χώρα.

2.1.

Η ΕΟΚΕ έχει παρουσιάσει αρκετές γνωμοδοτήσεις, καταθέτοντας συγκεκριμένες προτάσεις για τη βελτίωση της ΟΝΕ. Ενώ ορισμένες από αυτές τις γνωμοδοτήσεις παρουσιάζουν μελλοντικά σενάρια, η παρούσα γνωμοδότηση αφορά προτάσεις για την όσο το δυνατό γρηγορότερη δημοκρατική και κοινωνική μετεξέλιξη της ΟΝΕ στο πλαίσιο της κοινοτικής μεθόδου ώστε να βελτιώσει την ανθεκτικότητα της δημοκρατίας και να ανταποκριθεί στις κοινωνικές υποχρεώσεις που απορρέουν από τις Συνθήκες. Ωστόσο, δεν είναι πολύ πιθανό να γίνουν σοβαρά βήματα για την ευρύτερη τροποποίηση των Συνθηκών πριν από το 2018. Ταυτόχρονα εξακολουθεί να υφίσταται η ανησυχία ότι τα διακρατικά μέσα, και ιδίως το δημοσιονομικό σύμφωνο, υπονομεύουν την κοινοτική μέθοδο και προάγουν τη διάσπαση της Ευρώπης (2). Όσο περισσότερο διαρκεί η πολιτική εξοικονόμησης, που επιδιώκει πρωτίστως τη μείωση των δαπανών, χωρίς τουλάχιστον να συμπληρώνεται από ένα επενδυτικό πρόγραμμα και από άλλα μέτρα για τη δημιουργία ανάπτυξης και την εξασφάλιση κοινωνικής συνοχής και αλληλεγγύης, διαφαίνεται ολοένα και περισσότερο ότι η αυξανόμενη κοινωνική ανισότητα θέτει σε κίνδυνο την οικονομική ολοκλήρωση και την ευημερία της Ευρώπης.

2.2.

Η κρίση στη ζώνη του ευρώ κατέδειξε τις δομικές αδυναμίες της νομισματικής ένωσης. Επειδή δεν ελήφθη εξαρχής μέριμνα για την εναρμόνιση των διαφόρων εθνικών οικονομικών πολιτικών, τα μέλη της νομισματικής ένωσης είχαν σε πολλά σημεία διαφορετική εξέλιξη (3).

2.3.

Οι διακυβερνητικές διαδικασίες ήταν κατά τη διάρκεια της κρίσης ο μόνος τρόπος για να επιτευχθεί η ταχεία θέσπιση βασικών μέσων της ΟΝΕ —όπως ήταν το δημοσιονομικό σύμφωνο—, δεδομένου ότι ορισμένα κράτη μέλη δεν θα είχαν συμφωνήσει στην αναθεώρηση της Συνθήκης. Είναι βέβαιο ότι ορισμένα μέσα βελτιώθηκαν στη διάρκεια της κρίσης. Είναι ωστόσο κοινώς αποδεκτό ότι μέχρι σήμερα δεν υφίσταται ικανή κοινοβουλευτική συμβολή στη διαμόρφωση της ΟΝΕ και στον έλεγχο της υλοποίησής της. Έφτασε η στιγμή να αλλάξουμε πορεία και να κινηθούμε προς μια συνεπή πολιτική ολοκλήρωσης. Η ομάδα των υπουργών Εξωτερικών (4) συνέστησε ήδη από το 2012 να εξασφαλίζεται σε όλα τα μέτρα η «πλήρης δημοκρατική νομιμοποίηση και υποχρέωση λογοδοσίας» και να ενισχυθεί για τον σκοπό αυτό η συνεργασία μεταξύ ΕΚ και εθνικών κοινοβουλίων (5), ενώ η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, στο έγγραφο προβληματισμού της, προτείνει την εμβάθυνση της ΟΝΕ με βάση το θεσμικό και νομικό πλαίσιο των Συνθηκών. Όπως αναφέρεται, η Ευρωομάδα μπορεί να προχωρήσει σε συγκεκριμένα μέτρα μόνο εάν τα μέτρα αυτά απευθύνονται σε όλα τα κράτη μέλη.

2.4.

Στην ευρωπαϊκή πολιτική πρακτική επικρατούν ολοένα και περισσότερες διακρατικές λύσεις, όπως το δημοσιονομικό σύμφωνο, που αυξάνουν τον κίνδυνο να δημιουργηθεί «παράλληλο καθεστώς του διεθνούς δικαίου». Στην έκθεση Van Rompuy που παρουσιάστηκε τον Δεκέμβριο του 2012 τονίζεται ότι είναι σημαντικό να υπάρχει κοινή αντίληψη προκειμένου να υλοποιηθούν μεγαλύτερης έκτασης μεταρρυθμίσεις. Σύμφωνα με την έκθεση, πρέπει επιπλέον να αυξηθεί η κοινωνική συνοχή, να αναβαθμιστεί η συμμετοχή του ΕΚ και των εθνικών κοινοβουλίων και να ανανεωθεί ο διάλογος με τους κοινωνικούς εταίρους. Επίσης, θα πρέπει να βελτιωθεί η οικείωση (ownership) του ευρωπαϊκού σχεδίου εκ μέρους των κρατών μελών. Με τον τρόπο αυτό, ο τότε πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου (6) εισήγαγε την κοινωνική διάσταση και τον ιδιαίτερο ρόλο των κοινωνικών εταίρων στη συζήτηση, η οποία ως τότε επικεντρωνόταν κυρίως σε ζητήματα οικονομικής και δημοσιονομικής πολιτικής, καθώς και στην έλλειψη δημοκρατικής νομιμοποίησης.

2.5.

Μετά τις εκλογές του ΕΚ το 2014 και την ενίσχυση της προεδρίας της Επιτροπής λόγω των δημοκρατικών εκλογών υποβλήθηκαν νέες προτάσεις για συζήτηση:

2.6.

Η ΕΟΚΕ λαμβάνει υπόψη τις εν λόγω προτάσεις και θα τις κρίνει ανάλογα με το κατά πόσον η βασική τους ιδέα συμβάλλει στη μετεξέλιξη της οικονομικής διακυβέρνησης σε μια κοινωνική, δημοκρατική, αλληλέγγυα και πολιτική ένωση, η οποία θα εγγυάται τη δέουσα συμμετοχή των πολιτών της Ένωσης και των κοινωνικών εταίρων.

2.7.

Η ΕΟΚΕ ισχυρίζεται ότι η ΟΝΕ έχει ανάγκη από πραγματική ενίσχυση της ενδοκοινοτικής συνεργασίας, όπως περιγράφηκε εν συντομία στο προσχέδιο της Επιτροπής. Με τη συνεργασία αυτή —η οποία θα τονώνει και δεν θα περιστέλλει τη ζήτηση— θα επιτευχθεί η σύγκλιση της οικονομικής αποδοτικότητας των διαφόρων κρατών στο πλαίσιο μιας αναπτυσσόμενης και ευημερούσας οικονομίας. Για τον σκοπό αυτό απαιτείται η εναρμόνιση των κοινωνικών προτύπων και των εργασιακών δικαιωμάτων σε μια πορεία προόδου.

2.8.

Με τη συνύπαρξη της κοινοτικής μεθόδου, διακυβερνητικών πρωτοβουλιών (όπως, για παράδειγμα, το δημοσιονομικό σύμφωνο), καθώς και νέων «ενδιάμεσων μορφών» που προκύπτουν από τα καθήκοντα επιτήρησης της Επιτροπής ή του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου κατά την εκτέλεση διακρατικών συμφωνιών, δημιουργήθηκε νέα σύγχυση σχετικά με τους εμπλεκόμενους φορείς, τη νομιμοποίησή τους και την ευθύνη τους. Με αυτό τον τρόπο είναι αδύνατο να υπάρξει διαφάνεια και πλήρης δημοκρατικός έλεγχος. Ως εκ τούτου, ασκήθηκε μεγάλη κριτική, καθώς στη διάρκεια της κρίσης δόθηκε προτεραιότητα στις γρήγορες λύσεις παρά τον καθορισμένο στόχο οι μεμονωμένες διεθνείς συμφωνίες να μετατραπούν αργότερα σε κοινοτική μέθοδο. Σύμφωνα με τα λεγόμενα των πέντε προέδρων, αυτό δεν πρόκειται να αλλάξει τουλάχιστον μέχρι το 2018. Σύμφωνα δε με το χρονοδιάγραμμά τους, αναβάλλεται ο εκδημοκρατισμός της ΟΝΕ, ενώ η πολιτική ένωση δεν τυγχάνει ικανής προσοχής στην έκθεσή τους. Μέχρι τότε, ο διάλογος στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου μεταξύ ΕΚ, Συμβουλίου και Ευρωομάδας στο Ευρωπαϊκό Εξάμηνο, καθώς και μεταξύ εθνικών κοινοβουλίων και Επιτροπής και/ή βουλευτών εθνικών κοινοβουλίων και μελών του ΕΚ (COSAC) αναμένεται να οδηγήσει σε αύξηση της εμπιστοσύνης και της κοινής δράσης. Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι η ενίσχυση του διαλόγου δεν μπορεί να αντικαταστήσει την πολιτική ολοκλήρωσης. Η κοινοτική μέθοδος πρέπει και πάλι να ενισχυθεί και να αποτελέσει στη θέση των συνυπαρχόντων διαφόρων διεθνών καθεστώτων τη βάση για μια λειτουργική ΟΝΕ.

3.1.

Η αύξηση της συμμετοχής των κοινωνικών εταίρων μπορεί να οδηγήσει σε βελτίωση της διακυβέρνησης της ΟΝΕ, ενώ ο διαρθρωμένος διάλογος με την κοινωνία των πολιτών συμβάλλει στη βελτίωση της ανθεκτικότητας της δημοκρατίας. Η ΕΟΚΕ είναι διατεθειμένη να διαδραματίσει εν προκειμένω έναν ιδιαίτερο ρόλο και να διαθέσει για τον σκοπό αυτό την εμπειρία και τους πόρους της, όπως π.χ. συμβαίνει ήδη με τη στρατηγική 2020 (9).

3.2.

Το ζήτημα της ανάληψης ευθύνης, ιδίως από τους κοινωνικούς εταίρους, όπως το έθεσε ο πρόεδρος του Συμβουλίου Van Rompuy, ενδέχεται να αποδειχτεί ακόμη δυσκολότερο, καθώς οι κοινωνικοί εταίροι —σε αντίθεση με τις κυβερνήσεις— έχουν κληθεί ως τώρα σε πολύ μικρότερο βαθμό να συμμετάσχουν στη διαμόρφωση των στόχων και των μέσων της οικονομικής διακυβέρνησης. Πώς είναι δυνατό επομένως να επιτευχθεί η κινητοποίησή τους ώστε να συμμετάσχουν σε μια πολιτική τις λεπτομέρειες της οποίας επηρεάζουν ελάχιστα; Ως μέρη της συλλογικής σύμβασης και οικονομικοί παράγοντες, επηρεάζουν και αυτοί καθοριστικά τα επίπεδα και τη σταθερότητα των τιμών, ως προς τα οποία η ΟΝΕ συνιστά το γενικό πλαίσιο εντός του οποίου εξελίσσονται τα συστήματα διαμόρφωσης των μισθών, η πολιτική για την αγορά εργασίας και η κοινωνική πολιτική.

3.3.

Η Επιτροπή παρουσίασε το 2013 την ανακοίνωσή της για την κοινωνική διάσταση της ΟΝΕ (10) και επικεντρώθηκε στη δυσαρέσκεια των παραγόντων της κοινωνίας των πολιτών. Οι «προβληματικές» οικονομικές εξελίξεις θα πρέπει να εντοπίζονται και να εξαλείφονται έγκαιρα, εφόσον οι διαρκείς κοινωνικές ανισότητες μπορούν να θέσουν σε κίνδυνο τη χρηματοοικονομική σταθερότητα της ΟΝΕ. Στις συζητήσεις που ακολούθησαν κατέστη φανερό ότι υπάρχουν δύο σχολές σκέψης. Η μία θεωρεί δεδομένο ότι η κοινωνική διάσταση της ΟΝΕ είναι ένας επιπλέον, εναλλακτικός πυλώνας, ο οποίος —σε αντίθεση με τις δεσμευτικές διαδικασίες της δημοσιονομικής και οικονομικής πολιτικής— έχει προαιρετικό χαρακτήρα. Η άλλη, όπως αυτή που υποστηρίζει η ΕΟΚΕ, επισημαίνει ότι ορισμένοι από τους στόχους της οικονομικής πολιτικής είναι αντίθετοι με τους στόχους κοινωνικής πολιτικής της ΕΕ όπως ορίζονται στο άρθρο 4 παράγραφος 2 της ΣΛΕΕ και ότι οι εν λόγω συγκρουόμενοι στόχοι πρέπει να αποκαλυφθούν και να εξαλειφθούν.

3.4.

Η Επιτροπή επιθυμεί την αύξηση της συμμετοχής των κοινωνικών εταίρων και την ανταλλαγή απόψεων για την εξέλιξη των μισθών και τις συλλογικές διαπραγματεύσεις. Αυτό το έχει ήδη επιχειρήσει αρκετές φορές. Από την άλλη πλευρά, ωστόσο, επιθυμεί και την ανταλλαγή απόψεων με τους κοινωνικούς εταίρους για το Ευρωπαϊκό Εξάμηνο και συνιστά την αναβάθμιση της συμμετοχής των κοινωνικών εταίρων στα κράτη μέλη. Η ίδια η ΕΟΚΕ έχει υποβάλει πολύ συγκεκριμένες προτάσεις για την αναβάθμιση της συμμετοχής των κοινωνικών εταίρων στην οικονομική διακυβέρνηση (SOC/507) (11). Τουλάχιστον, η νέα κατανομή καθηκόντων στην Επιτροπή, ιδίως δε οι διευρυμένες αρμοδιότητες του αντιπροέδρου Dombrovskis, μπορεί να θεωρηθεί ένδειξη ότι δίδεται μεγαλύτερη προσοχή στη συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων.

4.1.1.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί δεδομένο ότι η έκθεση που παρουσίασαν στις 22 Ιουνίου 2015 οι πέντε πρόεδροι (12) με τίτλο «Η ολοκλήρωση της οικονομικής και νομισματικής ένωσης της Ευρώπης» (13) θα αποτελέσει τον γνώμονα για τη μελλοντική μετεξέλιξη των δομών της οικονομικής διακυβέρνησης στην Ευρώπη. Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει ότι, λόγω της διατήρησης των ανισορροπιών, καθώς και για τη δημιουργία εμπιστοσύνης, απαιτείται μια πιο αποτελεσματική και δημοκρατική οικονομική διακυβέρνηση —ιδίως στη ζώνη του ευρώ (14). Ωστόσο, η ανάλυση ξεκινά από εν μέρει εσφαλμένες ως προς το περιεχόμενό τους προϋποθέσεις, με αποτέλεσμα να προκύπτουν —παρότι υπάρχουν ορισμένα σωστά σημεία— προβληματικά συμπεράσματα: χωρίς τις αναγκαίες διορθώσεις, προτείνεται η συνέχιση της πολιτικής εξοικονόμησης και άρα η περαιτέρω μείωση μισθών και κοινωνικών δαπανών. Παρόλο που αναγνωρίζεται ότι σήμερα δεν συντρέχουν ακόμα οι ελάχιστες προϋποθέσεις για τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα της ΟΝΕ, ωστόσο επιδιώκεται να συνεχιστεί η συνιστώμενη κλιμάκωση και θεσμοθέτηση της μέχρι σήμερα πολιτικής για την αντιμετώπιση της κρίσης. Η ΕΟΚΕ θεωρεί εν προκειμένω ότι υπάρχει μία αντίφαση.

4.1.2.

Η σημερινή οικονομική κατάσταση της ευρωζώνης, καταστροφική σε σύγκριση με αυτή των ΗΠΑ και της Ιαπωνίας, δεν καταλογίζεται στη συνεχιζόμενη πολιτική αντιμετώπισης της κρίσης, αλλά στη μειωμένη ανταγωνιστικότητα επιμέρους κρατών μελών εξαιτίας της αποκλίνουσας εξέλιξης των μισθών και των κρατικών ελλειμμάτων. Η ΕΟΚΕ εκφράζει τη λύπη της για το γεγονός ότι παραβλέπονται οι βραχυπρόθεσμες προκλήσεις της μακροοικονομικής πολιτικής, όπως ο πληθωρισμός και ο αποπληθωρισμός, και η έλλειψη μιας αντικυκλικής πολιτικής από το 2010, καθώς και η πολύ χαμηλή ζήτηση, και ότι υπάρχει πρόθεση συνέχισης μιας κατά κύριο λόγο ασύμμετρης πολιτικής προσαρμογής. Δυστυχώς, οι πέντε πρόεδροι παραβλέπουν εντελώς το βασικό πρόβλημα που αποκαλύφθηκε στο πλαίσιο της κρίσης, ότι δηλαδή, σε αντίθεση με τις ΗΠΑ, την Ιαπωνία και το Ηνωμένο Βασίλειο, από τη ζώνη του ευρώ ως σύνολο απουσιάζει ένας «δανειστής έσχατης ανάγκης».

4.1.3.

Αγνοούνται πλήρως οι διαφορετικές προσεγγίσεις των κεντρικών τραπεζών που προσέφεραν μια συγκριτικά γρήγορη ανάκαμψη στις ΗΠΑ και στο Ηνωμένο Βασίλειο ενώ στην περίπτωση της Ευρώπης επιδείνωσαν την κατάσταση. Αντί για μια αντικυκλική πολιτική σταθεροποίησης, τα υφιστάμενα μέσα της οικονομικής διακυβέρνησης πρέπει να ενισχυθούν, μεταξύ άλλων από εθνικά συμβούλια ανταγωνισμού, και να επικεντρωθούν στη μείωση των δεικτών δημόσιου χρέους («deleveraging») και στη διαμόρφωση των μισθών με βάση την παραγωγικότητα. Η ΕΟΚΕ εκφράζει τη λύπη της διότι δεν αξιοποιήθηκε η ευκαιρία να εξεταστούν τα θεμέλια του υφιστάμενου νομικού πλαισίου ως προς τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητά τους και να συμπληρωθούν με μια ισχυρότερη πανευρωπαϊκή προοπτική.

4.1.4.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει τη λύπη της διότι οι πρόεδροι αποδίδουν τη σαφή και απροσδόκητη επιδείνωση της κατάστασης της οικονομίας αποκλειστικά και μόνο στην ανεπαρκή εφαρμογή και διαμόρφωση των νέων μηχανισμών της οικονομικής διακυβέρνησης, καθώς και των προγραμμάτων προσαρμογής των χωρών που πλήττονται από την κρίση. Η υπερβολική έμφαση στις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις και την ανταγωνιστικότητα των τιμών στα κράτη μέλη ως προς τη σημασία τους για την ολοκλήρωση της οικονομικής ένωσης (πρώτο κεφάλαιο) παραβλέπει ότι οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις και η διαμόρφωση των μισθών αποτελούν αντικείμενο διαρκούς διαπραγμάτευσης και επίλυσης προβλημάτων σε τοπικό επίπεδο σύμφωνα με δημοκρατικές αρχές. Με τον τρόπο αυτό, όμως, οι πέντε πρόεδροι μιλούν ως εξωτερικοί παράγοντες, οι οποίοι θέλουν να φέρουν αυθαίρετα τα κράτη μέλη πιο κοντά σε ορισμένους δείκτες αναφοράς, χωρίς να ενισχύουν τη σχετική δημοκρατική νομιμοποίηση και ούτε να αποκαθιστούν την έννοια της οικείωσης.

4.1.5.

Για τον λόγο αυτό, η ΕΟΚΕ ανησυχεί μήπως η απούσα από την έκθεση προοπτική μιας πλήρους δημοσιονομικής ένωσης απονομιμοποιήσει περαιτέρω τη ζώνη του ευρώ στα κράτη μέλη, ιδίως επειδή η «υπερδοσολογία από το ίδιο φάρμακο» δεν θα βελτιώσει την οικονομική ευημερία όλων των πολιτών της και η εθνική προοπτική θα εξακολουθήσει να έχει την πρώτη θέση. Η ΕΟΚΕ θεωρεί τα προτεινόμενα μέτρα για την ολοκλήρωση των αγορών εργασίας και των κοινωνικών συστημάτων εντελώς ανεπαρκή, μεταξύ άλλων επειδή —σε πείσμα της ρητορικής των προέδρων ότι θέλουν να επιτύχουν «κοινωνική αξιολόγηση ΑΑΑ» για τη ζώνη του ευρώ— θεωρούνται ήσσονος σημασίας. Η ΕΟΚΕ θεωρεί την ανάπτυξη μιας κοινωνικής ένωσης αναπόσπαστο στοιχείο μιας δημοκρατικής και κοινωνικής ΟΝΕ και όχι προσάρτημά της.

4.2.1.

Το ευρωπαϊκό ερευνητικό ίδρυμα Bruegel διαπιστώνει ότι η ΟΝΕ χαρακτηριζόταν εξαρχής από σημαντικές διαφορές ως προς τις οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες, οι οποίες ευθύνονται για τα πολιτικά σφάλματα στα κράτη μέλη και για την ανεπαρκή ευρωπαϊκή οικονομική διακυβέρνηση. Προτείνει τη μεταρρύθμιση της οικονομικής διακυβέρνησης στους τομείς της τραπεζικής ένωσης και της προληπτικής μακροεποπτείας του χρηματοπιστωτικού τομέα, την αποτροπή μεγάλων αποκλίσεων στο μοναδιαίο κόστος εργασίας, καθώς και μια δημοσιονομική διακυβέρνηση που θα μπορεί να μεριμνά για βιώσιμους προϋπολογισμούς των επιμέρους κρατών μελών και για πόρους σε περίπτωση τραπεζικής κρίσης και κρίσης στον τομέα κρατικών ομολόγων. Η ΕΟΚΕ παρουσίασε πολύ πρόσφατα παρόμοιες προτάσεις σε γνωμοδοτήσεις της (16).

4.2.2.

Οι ροές κεφαλαίων από τις πλεονασματικές χώρες συνέβαλαν σε υπερθέρμανση στις ελλειμματικές χώρες με αποτέλεσμα να αυξηθούν οι ονομαστικές αποδοχές. Δεν δόθηκε αρκετή προσοχή στις οικονομικές ανισορροπίες, πράγμα που δεν συνάδει με τον στόχο της περαιτέρω ολοκλήρωσης των χρηματοοικονομικών αγορών.

4.2.3.

Η προκυκλική δημοσιονομική πολιτική του 2011-2013 και η ανυπαρξία μιας αντικυκλικής πολιτικής για το 2014 όξυναν περαιτέρω, και χωρίς λόγο, τα κοινωνικά προβλήματα (17). Η πολιτική θα πρέπει συνεπώς, παράλληλα με τις απαραίτητες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, να δημιουργεί νέες προοπτικές για τους ανθρώπους, για παράδειγμα μέσω της διαμόρφωσης ενός ευνοϊκού περιβάλλοντος για τις ιδιωτικές επενδύσεις που θα συμβάλουν στη μακροπρόθεσμη απασχόληση. Επίσης, θα πρέπει να συνοδεύεται από μέτρα για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας με στόχο τη δημιουργία εισοδήματος και ευημερίας διασφαλίζοντας την κοινωνική σταθερότητα προς όφελος όλων. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ συμφωνεί απόλυτα με το συμπέρασμα ότι βραχυπρόθεσμα πρέπει να αυξηθούν επειγόντως η συνολική ζήτηση και ο πληθωρισμός. Επιπροσθέτως, η ΕΚΤ πρέπει να απαλλαγεί από το βάρος των καθηκόντων της δημοσιονομικής πολιτικής και της προσαρμογής του μοναδιαίου κόστους εργασίας, τα οποία ασκεί λόγω της πολιτικής αδράνειας των άλλων θεσμικών οργάνων παρόλο που δεν συμπεριλαμβάνονται στην εντολή της.

4.2.4.

Κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, απαιτούνται μεγαλύτερες προσπάθειες προκειμένου να τεθούν θέματα αρχών δημοκρατικής νομιμοποίησης. Η ΕΟΚΕ τάσσεται σθεναρά υπέρ της πλήρους «κοινοβουλευτικοποίησης» της ζώνης του ευρώ (μεγάλη επιτροπή του ΕΚ με όλους τους βουλευτές των χωρών μελών της ΟΝΕ ή και τους βουλευτές των χωρών που επιθυμούν να εισέλθουν στη ζώνη του ευρώ). Επίσης, πρέπει να βελτιωθεί στο πλαίσιο της COSAC και η συνεννόηση των βουλευτών της ζώνης του ευρώ για θέματα ΟΝΕ (18).

4.2.5.

Η ίδια η COSAC επεσήμανε το 2014 ότι πολλά κοινοβούλια δεν συμμετέχουν ακόμα αρκετά και εξέφρασε ανησυχία για το ότι η σχέση μεταξύ των πολιτών και της ΕΕ είναι τόσο διαταραγμένη. Καλεί την Επιτροπή και το Συμβούλιο να διορθώσουν το πρόβλημα μαζί με τους βουλευτές μέσω συγκεκριμένων προτάσεων (19). Οι μορφές συμμετοχής που προβλέπονται στο άρθρο 13 του δημοσιονομικού συμφώνου κινούνται βέβαια προς τη σωστή κατεύθυνση, αλλά δεν αρκούν για μια γνήσια κοινοβουλευτικοποίηση.

4.3.1.

Η υπέρβαση των αποκλίσεων αναφορικά με τους τρόπους λειτουργίας των αγορών εργασίας, των συστημάτων διαμόρφωσης των μισθών και των κοινωνικών συστημάτων διαδραματίζει σημαντικό ρόλο για μια δημοκρατική και κοινωνική ΟΝΕ. Δεν φαίνεται δυνατό να υλοποιηθεί βραχυπρόθεσμα ένα ομοσπονδιακό σύστημα το οποίο να περιλαμβάνει μια ενιαία ευρωπαϊκή αγορά εργασίας και ενιαία θεσμικά όργανα και κοινωνικά συστήματα, όπως αυτό των ΗΠΑ. Επιπλέον, η διαδικασία μακροοικονομικών ανισορροπιών (ΔΜΑ) θα πρέπει να ενισχύεται συμμετρικά και να συμμετέχουν σε αυτήν οι κοινωνικοί εταίροι.

4.3.2.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι ορισμένοι από τους στόχους οικονομικής πολιτικής της οικονομικής διακυβέρνησης των τελευταίων ετών πρέπει να εναρμονιστούν με τους στόχους κοινωνικής πολιτικής της ΕΕ του άρθρου 4 παράγραφος 2 της ΣΛΕΕ και ότι πρέπει να αντιμετωπιστούν ενδεχόμενες συγκρούσεις μεταξύ των κοινωνικών και των οικονομικών στόχων. Όλα τα μέτρα του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου —σύμφωνα με την οριζόντια κοινωνική ρήτρα— πρέπει να υπόκεινται σε εκτίμηση κοινωνικών επιπτώσεων, της οποίας τα αποτελέσματα πρέπει να δημοσιεύονται και να συζητούνται σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο. Η ΕΟΚΕ μπορεί να υποστηρίξει τη διαδικασία αυτή στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων της.

4.3.3.

Στην έκθεση των πέντε προέδρων γίνεται μεν λόγος για οικονομική, δημοσιονομική και πολιτική ένωση, αλλά όχι για κοινωνική ένωση. Αναφέρεται ότι το ευρωπαϊκό πρότυπο, «μοναδικό στο είδος του», πρέπει να ενισχυθεί, αλλά δεν γίνεται πλέον λόγος για το ενιαίο ευρωπαϊκό κοινωνικό πρότυπο. Παρόλο που γίνεται επίκληση της εικόνας του «κοινωνικού τριπλού Α», το πώς θα επιτευχθεί το πρότυπο αυτό στο πλαίσιο μιας ενισχυμένης ΟΝΕ παραμένει παραπάνω από ασαφές. Τα κοινωνικά ζητήματα αναφέρονται στην καλύτερη περίπτωση μόνο συμπληρωματικά ή σε συνάρτηση με τις αυξημένες δυνατότητες πρόσβασης στις αγορές εργασίας των κρατών μελών. Κύρια στοιχεία είναι μια ελάχιστη βάση κοινωνικής προστασίας, αποτελεσματικά κοινωνικά συστήματα στα κράτη μέλη, καθώς και νέες πρωτοβουλίες ευελιξίας με ασφάλεια στον τομέα του εργατικού δικαίου, χωρίς αυτά να αναλύονται περισσότερο.

4.3.4.

Οι κυβερνήσεις των κρατών μελών φέρουν μεγάλη ευθύνη για τη μετεξέλιξη της δημοκρατικής και κοινωνικής ΟΝΕ. Το ίδιο ισχύει και για τους κοινωνικούς εταίρους σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο, για τους οποίους η ΟΝΕ συνιστά το γενικό πλαίσιο κάτω από το οποίο εξελίσσονται τα διαφορετικά συστήματα διαμόρφωσης των μισθών και οι πολιτικές της αγοράς εργασίας και της κοινωνικής πολιτικής. Ως οικονομικοί και κοινωνικοί παράγοντες λαμβάνουν καθοριστικές αποφάσεις αναφορικά με την τήρηση του κοινού στόχου της σταθερότητας της ΟΝΕ.

4.3.5.

Η ΕΟΚΕ διαπιστώνει για πολλοστή φορά ότι μια νομισματική ένωση με διαφορετική εξέλιξη τιμών και μισθών στα κράτη μέλη οδηγεί αναγκαστικά σε ανισορροπίες μεταξύ των περιφερειών της ίδιας νομισματικής περιοχής και ότι οι εξωτερικοί κλυδωνισμοί μπορούν να δημιουργήσουν σε αυτό το πλαίσιο μια κοινωνική και πολιτική κρίση και να εντείνουν ακόμα περισσότερο τις αποκλίσεις (20). Για τον λόγο αυτό, η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι δεν είναι δυνατό να μην υπάρξει σοβαρός διάλογος για μια στέρεη αρχιτεκτονική της ΟΝΕ, η οποία θα συμπεριλαμβάνει συμφωνία για τους οικονομικούς και κοινωνικούς στόχους, καθώς και για τη διακυβέρνηση (21). Η ΕΟΚΕ καταλήγει στο συμπέρασμα ότι ο μακροοικονομικός διάλογος της ΕΕ (MED) χρειάζεται ενίσχυση και εμβάθυνση εντός της ζώνης του ευρώ.

4.3.6.

Ο μακροοικονομικός διάλογος ξεκίνησε από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Κολωνίας (Ιούνιος του 1999) προκειμένου να υπάρξει συνδυασμός μέτρων μακροοικονομικής πολιτικής που θα στοχεύουν στην ανάπτυξη και στη σταθερότητα, δηλαδή ομαλή εναρμόνιση μεταξύ της εξέλιξης των μισθών, της νομισματικής και της δημοσιονομικής πολιτικής. Οι στόχοι του είναι σήμερα πιο επίκαιροι παρά ποτέ: περισσότερη ανάπτυξη και απασχόληση με διατήρηση της σταθερότητας των τιμών, εκμετάλλευση του δυναμικού παραγωγής και αύξηση της δυνητικής ανάπτυξης (22). Η ΕΟΚΕ εκφράζει τη λύπη της για την αποδυνάμωση αυτού του μέσου με την πάροδο του χρόνου και για το γεγονός ότι από τότε που εκδηλώθηκε η κρίση το μέσο αυτό δεν χρησιμοποιήθηκε με σκοπό τον εκδημοκρατισμό των μέσων της οικονομικής διακυβέρνησης και την ενίσχυση της συνείδησης της ανάληψης ευθύνης στον κοινό νομισματικό χώρο της ΟΝΕ.

4.3.7.

Η ΕΟΚΕ είναι πεπεισμένη ότι ένας μακροοικονομικός διάλογος της ζώνης του ευρώ (MED-EURO) μπορεί να συνεισφέρει καθοριστικά στη δημοκρατική και κοινωνική μετεξέλιξη της ΟΝΕ, αν ο κύκλος των συμμετεχόντων στον διάλογο ανταποκριθεί στις απαιτήσεις του. Η διατήρηση της ικανότητας για διάλογο στο πλαίσιο του MED-EURO καθιστά εν προκειμένω υποχρεωτικό τον περιορισμό του αριθμού των συμμετεχόντων. Παράλληλα με τους εκπροσώπους των κοινωνικών εταίρων, της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, της Ευρωομάδας και της Επιτροπής (με πλήρη διατήρηση της αυτονομίας και της ανεξαρτησίας της) θα πρέπει να συμμετέχει ισότιμα και το προεδρείο της Επιτροπής Οικονομικής και Νομισματικής Πολιτικής του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.

4.3.8.

Κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, ο MED-EURO θα πρέπει να διεξάγεται τουλάχιστον δύο φορές τον χρόνο και να καταστεί αναπόσπαστο τμήμα της οικονομικής διακυβέρνησης της ΟΝΕ. Τα αποτελέσματα και τα συμπεράσματά του πρέπει συνεπώς να λαμβάνονται υπόψη τόσο κατά την εκπόνηση της ετήσιας επισκόπησης της ανάπτυξης, όσο και στον πίνακα κοινωνικών δεικτών και στις ειδικές συστάσεις ανά χώρα. Στο γενικό πλαίσιο της νομισματικής πολιτικής, της δημοσιονομικής πολιτικής και της μισθολογικής πολιτικής, στην ΟΝΕ μπορεί να εγκαθιδρυθεί κλίμα εμπιστοσύνης και επίτευξη μεγαλύτερης συνοχής χωρίς να υπονομευθεί η αυτονομία των συλλογικών συμβάσεων. Αυτό δε, κατ’ αναλογίαν με το «σύμφωνο σταθερότητας και ανάπτυξης» της δημοσιονομικής πολιτικής, μπορεί να οδηγήσει στην αύξηση της διαφανούς (αυτο)δέσμευσης όλων των οικονομικών παραγόντων και να έχει τον αντίκτυπο «συμφώνου σταθερότητας και απασχόλησης». Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει εν προκειμένω τη σημασία μιας ομαλής εναρμόνισης μεταξύ νομισματικής και δημοσιονομικής πολιτικής και εξέλιξης των μισθών προκειμένου να αυξηθούν οι ρυθμοί ανάπτυξης και η απασχόληση και να ενισχυθεί η εμπιστοσύνη στη νομισματική ένωση.

4.3.9.

Έτσι επιλέγεται μια διαφορετική προσέγγιση από εκείνη της πρότασης των πέντε προέδρων —ανάλογη με την πρόταση Bruegel— για τη θέσπιση εθνικών οργανισμών ανταγωνισμού που θα υποστηρίζουν τις διαδικασίες διαμόρφωσης μισθών σε εθνικό επίπεδο. Επιπλέον, σύμφωνα με την πρόταση των πέντε προέδρων, αυτοί οι εθνικοί οργανισμοί ανταγωνισμού θα βρίσκονται υπό ευρωπαϊκό συντονισμό. Ενδείκνυται η προληπτική διαβούλευση με τους κοινωνικούς εταίρους πριν από την κατάρτιση εκθέσεων, γιατί, με την παρούσα μορφή της, η πρόταση των προέδρων δεν έχει την παραμικρή πιθανότητα επιτυχίας.

4.3.10.

Προοπτικές: Χωρίς βαθιές θεσμικές και πολιτικές μεταρρυθμίσεις, η ΟΝΕ θα είναι πάντα ευάλωτη. Η ΕΟΚΕ αισθάνεται πολύ μεγάλη ανησυχία για τη σταθερότητα της ΕΕ, διότι οι απαραίτητες μεταρρυθμίσεις —με ή χωρίς τροποποίηση των Συνθηκών— γίνονται πάντα μόνο την τελευταία στιγμή και υπό τεράστια πίεση. Η κοινωνική, πολιτική και οικονομική συνοχή της ΕΕ πρέπει να ενισχυθεί εκ νέου και θα πρέπει να συνεχιστεί η εφαρμογή μιας συνεκτικής οικονομικής και νομισματικής ολοκλήρωσης που θα αποτελέσει βάση για την εύρυθμη λειτουργία της ΟΝΕ. Χωρίς θαρραλέους βουλευτές, πολιτικούς και κοινωνικούς εταίρους, που να αναπτύσσουν διάλογο με την κοινωνία των πολιτών σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο και να αγωνίζονται για τις καλύτερες δυνατές λύσεις, είναι αδύνατον να υπάρξει λειτουργική ΟΝΕ.