EUR-Lex Access to European Union law

Back to EUR-Lex homepage

This document is an excerpt from the EUR-Lex website

Document 52012IE1566

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Χειραφέτηση και κοινωνική ένταξη των πολιτών Ρομά στην Ευρώπη» (πρόσθετη γνωμοδότηση)

ΕΕ C 11 της 15.1.2013, p. 21–26 (BG, ES, CS, DA, DE, ET, EL, EN, FR, IT, LV, LT, HU, MT, NL, PL, PT, RO, SK, SL, FI, SV)

15.1.2013   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 11/21


Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Χειραφέτηση και κοινωνική ένταξη των πολιτών Ρομά στην Ευρώπη» (πρόσθετη γνωμοδότηση)

2013/C 11/05

Εισηγητής: ο κ. Ákos TOPOLÁNSZKY

Στις 17 Ιανουαρίου 2012, και σύμφωνα με το άρθρο 29, παράγραφος 2, του Εσωτερικού Κανονισμού της, η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή αποφάσισε να καταρτίσει γνωμοδότηση πρωτοβουλίας, με θέμα:

«Χειραφέτηση και κοινωνική ένταξη των πολιτών Ρομά στην Ευρώπη»

(πρόσθετη γνωμοδότηση).

Το ειδικευμένο τμήμα «Απασχόληση, κοινωνικές υποθέσεις, δικαιώματα του πολίτη», στο οποίο ανατέθηκε η προετοιμασία των σχετικών εργασιών, υιοθέτησε τη γνωμοδότησή του στις 23 Οκτωβρίου 2012.

Κατά την 484η σύνοδο ολομέλειας της 14ης και 15ης Νοεμβρίου 2012 (συνεδρίαση της 14ης Νοεμβρίου 2012), η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή υιοθέτησε με 127 ψήφους υπέρ,1 κατά και 12 αποχές την ακόλουθη γνωμοδότηση.

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1

Η ΕΟΚΕ επικροτεί με ιδιαίτερη ικανοποίηση και μεγάλες ελπίδες τα μέτρα που έχουν ληφθεί προσφάτως από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο και άλλα όργανα της ΕΕ, καθώς και από τα διάφορα κράτη μέλη, για την προαγωγή της κοινωνικής ένταξης και ενσωμάτωσης των Ευρωπαίων Ρομά και, ειδικότερα, το στρατηγικό πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και τις εθνικές στρατηγικές ένταξης των Ρομά που έχουν ήδη υιοθετηθεί.

1.2

Παράλληλα, η ΕΟΚΕ εφιστά την προσοχή στο γεγονός ότι «οι συνδυασμένες αυτές προσπάθειες δεν συνέβαλαν σημαντικά στον περιορισμό των διακρίσεων που αντιμετωπίζουν πολλοί Ρομά, δεν βελτίωσαν την ποιότητα ζωής τους ούτε τις ευκαιρίες που τους παρέχονται …».

1.3

Ήδη το 2011, σε διερευνητική γνωμοδότησή της επί του θέματος (1), ΕΟΚΕ εξέφρασε τις ανησυχίες της σχετικά με τη συμμετοχή των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών και Ρομά στις εθνικές στρατηγικές ένταξης των Ρομά και προέβη στη διατύπωση αρκετών προτάσεων.

1.4

Στα πορίσματα της μελέτης που ανατέθηκε από την ΕΟΚΕ και εκπονήθηκε για λογαριασμό της στα 27 κράτη μέλη –τα οποία είναι παρεμφερή προς εκείνα των μελετών που πραγματοποιήθηκαν από την Ευρωπαϊκή Συμμαχία Πολιτικής για τους Ρομά (European Roma Policy Coalition - ERPC) και από άλλες οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών– διαπιστώνεται ότι υπάρχει όχι μόνον τεράστια έλλειψη πληροφόρησης και εκτεταμένη δυσαρέσκεια, αλλά και ευρέως διαδεδομένη απογοήτευση και δυσπιστία μεταξύ των εκπροσώπων της κοινότητας των Ρομά, των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών και των εκπροσώπων τους. Φαίνεται ότι οι εθνικές στρατηγικές ένταξης των Ρομά δεν κατόρθωσαν να ανταποκριθούν στις αυξανόμενες προσδοκίες και στις ειλικρινείς ελπίδες της συγκεκριμένης κοινότητας για ουσιαστική συμβολή των εν λόγω στρατηγικών στην αισθητή βελτίωση της κοινωνικής ένταξης των Ρομά.

1.5

Τα μέσα και οι πόροι που διατίθενται για την επίτευξη των στόχων των εθνικών στρατηγικών ένταξης των Ρομά δεν φαίνεται να επαρκούν για την αντιστάθμιση των αρνητικών επιπτώσεων που προκύπτουν εξαιτίας των συνεχιζόμενων διακρίσεων και του αποκλεισμού εις βάρος της ποιότητας ζωής και των προοπτικών των πολιτών Ρομά. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ δίδει έμφαση στη σημασία που έχει ο συντονισμός των διαφόρων πολιτικών και η εξασφάλιση πόρων κατ’ αναλογία προς τους επιδιωκόμενους στόχους.

1.6

Η ΕΟΚΕ είναι της γνώμης ότι ο σχεδιασμός και η εφαρμογή των εθνικών στρατηγικών ένταξης των Ρομά απαιτείται να εδράζονται στα δικαιώματα των πολιτών, με μέλημα την προάσπιση των ανθρωπίνων και των θεμελιωδών δικαιωμάτων.

1.7

Η ΕΟΚΕ θεωρεί εξαιρετικά σημαντικό να δοθεί προτεραιότητα στην καταπολέμηση των διακρίσεων σε όλους τους τομείς της κοινωνικής ζωής.

1.8

Η ΕΟΚΕ τονίζει εκ νέου την ανάγκη γενίκευσης μιας θετικής προσέγγισης έναντι της κοινωνικής κατάστασης των Ρομά και επισημαίνει ότι, σε γενικές γραμμές, αποφασιστικό παράγοντα για την υλοποίηση των πολιτικών ένταξης αποτελεί το γεγονός ότι τα άτομα πρέπει να διαθέτουν τη δύναμη, τα μέσα και τη δυνατότητα να διαμορφώσουν τα ίδια το μέλλον τους.

1.9

Η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ της δημιουργίας του δικτύου των εθνικών σημείων επαφής για τους Ρομά, εφόσον διαθέτει τις δέουσες αρμοδιότητες που προβλέπονται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, και υπογραμμίζει ότι η οργανωμένη κοινωνία των πολιτών –συμπεριλαμβανομένων των οργανώσεων των Ρομά και των εκπροσώπων των συμφερόντων της εν λόγω κοινότητας– απαιτείται να συμμετέχει πλήρως σε όλα τα στάδια της διαδικασίας διαμόρφωσης των στρατηγικών ένταξης των Ρομά (χάραξη, υλοποίηση, παρακολούθηση και αξιολόγηση).

1.10

Η παρακολούθηση και αξιολόγηση των εθνικών στρατηγικών ένταξης των Ρομά πρέπει να ενισχυθεί κατά τρόπο βιώσιμο, λαμβανομένης ως βάσης της χρήσης επιστημονικών επιχειρημάτων και τη συμμετοχή ανεξάρτητων αξιολογητών. Σημαντική θεωρείται επίσης η καθιέρωση ενδεδειγμένου συστήματος για τη χρηματοδότηση των εν λόγω διαδικασιών.

2.   Ιστορικό

2.1

Τον Απρίλιο του 2011, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε μια ανακοίνωση στρατηγικής σημασίας με τίτλο «Πλαίσιο της ΕΕ για εθνικές στρατηγικές ένταξης των Ρομά μέχρι το 2020» (2). Στην ανακοίνωση αυτή –για πρώτη φορά στην ιστορία της ΕΕ και σε στενή συνάρτηση με τα κύρια σημεία της στρατηγικής «Ευρώπη 2020», τις επιταγές του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τα συμπεράσματα του Οδηγού με τίτλο «Οι δέκα κοινές βασικές αρχές για την ένταξη των Ρομά» (3)– καθορίζονται οι κυριότεροι στρατηγικοί στόχοι και εκτίθενται οι μείζονες προκλήσεις πολιτικής στους εξής τέσσερις τομείς: πρόσβαση στην εκπαίδευση, στην απασχόληση, στην υγειονομική περίθαλψη και στη στέγαση. Στην προαναφερθείσα ανακοίνωση δίδεται ιδιαίτερη έμφαση στη συνεργασία με τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και με τις οργανώσεις των Ρομά, συνιστάται η καθιέρωση και εφαρμογή ενός σταθερού μηχανισμού παρακολούθησης και αξιολόγησης και, συγχρόνως, ζητείται από τα κράτη μέλη να εκπονήσουν, να υιοθετήσουν και να κοινοποιήσουν στην Επιτροπή έως το τέλος του 2012 τα εθνικά στρατηγικά έγγραφά τους.

2.2

Στα συμπεράσματά του (4), το Συμβούλιο υποστηρίζει τα θέματα που επισημάνθηκαν από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στην ανακοίνωσή της (5) και επισημαίνει τα εξής:

«(Το Συμβούλιο χαιρετίζει) την ανακοίνωση της Επιτροπής (…) και ενθαρρύνει [τα κράτη μέλη] να καθορίσουν εφικτούς εθνικούς στόχους (…), καθώς και να θεσπίσουν έναν μηχανισμό παρακολούθησης και να καταστήσουν τα υπάρχοντα κονδύλια της ΕΕ πιο προσιτά για τα σχέδια ένταξης των Ρομά». Το Συμβούλιο τονίζει επίσης ότι τα κράτη μέλη απαιτείται:

«να ελέγξουν και να αξιολογήσουν κατάλληλα τις επιπτώσεις των στρατηγικών ένταξης των Ρομά ή των ολοκληρωμένων σειρών μέτρων (…)» (σημείο 23)·

«να ενθαρρύνουν την καλύτερη εμπλοκή της κοινωνίας των πολιτών και όλων των άλλων ενδιαφερομένων» (σημείο 41).

3.   Στις 16 Ιουνίου 2011, η ΕΟΚΕ υιοθέτησε διερευνητική γνωμοδότηση με θέμα «Χειραφέτηση και κοινωνική ένταξη των πολιτών Ρομά στην Ευρώπη» (6). Τα κυριότερα συμπεράσματα που διατυπώνονται στην εν λόγω γνωμοδότηση είναι τα ακόλουθα:

3.1

Η ΕΟΚΕ επικροτεί με ιδιαίτερη ικανοποίηση και μεγάλες ελπίδες τα μέτρα που έχουν ληφθεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο και άλλα όργανα της ΕΕ, καθώς και από τα διάφορα κράτη μέλη, για την προαγωγή της κοινωνικής ένταξης και ενσωμάτωσης των Ευρωπαίων Ρομά· επιδοκιμάζει δε την επίταση των σχετικών προσπαθειών κατά το τελευταίο διάστημα.

3.1.1

Παράλληλα, η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι «οι συνδυασμένες αυτές προσπάθειες δεν συνέβαλαν σημαντικά στον περιορισμό των διακρίσεων που αντιμετωπίζουν πολλοί Ρομά, δεν βελτίωσαν την ποιότητα ζωής τους ούτε τις ευκαιρίες που τους παρέχονται· σε ορισμένα ζητήματα, η κατάστασή τους επιδεινώθηκε περαιτέρω».

3.1.2

Η ΕΟΚΕ εφιστά συνεπώς την προσοχή στην ανάγκη θεσμοθέτησης μιας ολοκληρωμένης, συντονισμένης και συνεκτικής πανευρωπαϊκής στρατηγικής και ενός αποφασιστικού, συστηματικού προγράμματος δράσης στο επίπεδο των κρατών μελών που να καλύπτει όλους τους τομείς πολιτικής και να υλοποιείται σε εθνικό επίπεδο, κατά τρόπο ώστε να προσφέρει στα ενδιαφερόμενα άτομα και στις κοινότητές τους τις εξουσίες και αρμοδιότητες που χρειάζονται για να διαμορφώνουν τα ίδια τις τύχες τους (χειραφέτηση).

3.1.3

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι «τα ακόλουθα στοιχεία θα μπορούσαν να προταθούν στα κράτη μέλη για να αποτελέσουν τους τρεις πυλώνες μιας συντονισμένης εφαρμογής: ρεαλιστική, εφικτή πολιτική για την ενσωμάτωση των Ρομά που να αντικατοπτρίζει συγκεκριμένα αλλά όχι αποκλειστικά την ίδια τη φύση των προβλημάτων και τις στρατηγικές προτεραιότητες για αντιμετώπισή τους»:

α)

«μια ουδέτερη φυλετικά και εθνοτικά πολιτική χωρίς αποκλεισμούς που να αντιμετωπίζει τα συσσωρευμένα κοινωνικά προβλήματα και να περιορίζει την ακραία φτώχεια και στέρηση·

β)

μια πολιτική που να στηρίζει τη χειραφέτηση των ατόμων που θεωρούν τους εαυτούς τους μέλη κοινοτήτων Ρομά και την προβολή της επιτυχημένης κοινωνικής ένταξης·

γ)

γενικές πολιτικές και δημοσιότητα για την καταπολέμηση του ρατσισμού».

3.2

Η ΕΟΚΕ τονίζει «τη ζωτική ανάγκη να συμμετέχουν ενεργά εκπρόσωποι και μέλη των κοινοτήτων Ρομά τόσο στον σχεδιασμό όσο και στην εφαρμογή σε όλα τα επίπεδα (ΕΕ, εθνικό, περιφερειακό και τοπικό)».

3.3

Η ΕΟΚΕ «επιθυμεί να συμμετάσχει στην αξιολόγηση των πολιτικών αυτών, βάσει της εντολής που διαθέτει εκ μέρους της κοινωνίας των πολιτών και λόγω των εγγενών δεσμών της με τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών στα κράτη μέλη. Πρόθεσή της είναι να έχει συμμετοχή στη διαδικασία διαμεσολάβησης μεταξύ των θεσμικών οργάνων της ΕΕ και της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών και να καταστεί ενεργός εταίρος στην Ευρωπαϊκή Πλατφόρμα για την ένταξη των Ρομά, καθώς και σε άλλες μορφές διαρθρωμένου διαλόγου».

4.   Μελέτες και έρευνες

4.1   Λαμβανομένων υπόψη των ανωτέρω, η παρούσα γνωμοδότηση έχει ως στόχο τη συγκέντρωση των γνώσεων, των εμπειριών και των απόψεων σχετικά με το στρατηγικό πλαίσιο και τις εθνικές στρατηγικές ένταξης των Ρομά οι οποίες συγκεντρώθηκαν εδώ και αρκετό καιρό από τους κυριότερους παρατηρητές, από τις αρμόδιες υπηρεσίες της Επιτροπής, από τις ενώσεις των Ρομά, από τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών που προασπίζουν τα συμφέροντα της κοινότητας των Ρομά, καθώς και από τις ομάδες πίεσης και από τα διάφορα κινήματα. Χωρίς καμία αμφιβολία τα συμπεράσματα που θα αντληθούν κατά το εν λόγω εγχείρημα θα επηρεάσουν σημαντικά τις πιθανότητες επίτευξης, στο επίπεδο των κρατών μελών, των στόχων που τίθενται στο στρατηγικό πλαίσιο. Μεταξύ των διαφόρων στοιχείων ανάλυσης περιλαμβάνονται επίσης τα εξής:

τα ποικίλα έγγραφα της Επιτροπής όσον αφορά τη διαδικασία διαμόρφωσης των εθνικών στρατηγικών και το περιεχόμενο τους·

τα έγγραφα που σχετίζονται με τις δραστηριότητες συμμετοχής/παρατήρησης και διάδοσης των πληροφοριών του OSI (Open Society Institute - Ίδρυμα Ανοικτής Κοινωνίας), ιδίως στα νέα κράτη μέλη (7)·

τα ερωτηματολόγια της Ευρωπαϊκής Συμμαχίας Πολιτικής για τους Ρομά (ERPC)·

οι εκθέσεις όσον αφορά το περιεχόμενο των στρατηγικών και τη διαδικασία διαμόρφωσής τους, οι οποίες συντάσσονται από τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών που ασχολούνται με θέματα σχετικά με τους Ρομά, όπως το ERIO (European Roma Information Office - Ευρωπαϊκό Γραφείο Πληροφόρησης για τους Ρομά - ERIO) ή το κέντρο AMALΙΡΕ· και

οι απαντήσεις στο ερωτηματολόγιο της διαδικτυακής έρευνας που πραγματοποιήθηκε για λογαριασμό της ΕΟΚΕ στα 27 κράτη μέλη.

4.2   Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προέβη σε σύντομη αξιολόγηση των εθνικών στρατηγικών που της διαβιβάσθηκαν (8). Η ΕΟΚΕ συμμερίζεται σε γενικές γραμμές τις προσεκτικές επικρίσεις (9) που διατυπώνονται, ιδίως όσον αφορά το γεγονός ότι οι εν λόγω στρατηγικές θα πρέπει να προάγουν τη μεγαλύτερη συμμετοχή των τοπικών και περιφερειακών αρχών, τη στενότερη συνεργασία με την κοινωνία των πολιτών, τη χορήγηση επαρκών πόρων για τη δέουσα χρηματοδότηση των διαφόρων καθηκόντων και στόχων, την περαιτέρω παρακολούθηση και την ενδεδειγμένη αξιολόγηση των σχετικών πολιτικών, καθώς και την επίταση των προσπαθειών για την καταπολέμηση των πάσης μορφής διακρίσεων.

4.3   Σχεδόν ταυτόχρονα με το ερωτηματολόγιο που καταρτίστηκε κατόπιν αιτήματος της ΕΟΚΕ, η Ευρωπαϊκή Συμμαχία Πολιτικής για τους Ρομά (ERPC)·πραγματοποίησε μια έρευνα με παρεμφερή μεθοδολογία και παρόμοιες ερωτήσεις. Τα σχετικά αποτελέσματα δημοσιεύθηκαν σε μια κοινή μελέτη, μαζί με αξιολόγηση των εθνικών στρατηγικών ένταξης των Ρομά (10).

4.3.1   Βάσει των δυνατοτήτων που της παρέχονται από το δικό της δίκτυο, η ERPC έλαβε 90 αξιοποιήσιμες απαντήσεις (εκ των οποίων οι 78 προέρχονταν από κράτη μέλη της ΕΕ) στα ερωτηματολόγια που απέστειλε σε ένα ευρύ φάσμα οργανώσεων των Ρομά και εκπροσώπων των συμφερόντων της εν λόγω κοινότητας. Κατά κανόνα, και παρά την ύπαρξη διαφορών από τη μια χώρα στην άλλη, οι ερωτηθέντες αναφέρουν περιορισμένη συμμετοχή στη διαδικασία διαμόρφωσης των στρατηγικών, αλλά και μειωμένη επίδραση σε περίπτωση τέτοιας συμμετοχής. Σύμφωνα με την έρευνα της ERPC, το εν λόγω χαμηλό επίπεδο συμμετοχής και επίδρασης σχετίζεται με το γεγονός ότι στα περισσότερα κράτη μέλη τόσο η διαδικασία διαμόρφωσης των στρατηγικών όσο και η δημοσίευση των αποτελεσμάτων είναι περιορισμένης κλίμακας και στερείται διαφάνειας (11).

4.3.2   Για να διευκολυνθεί η ευρύτερη και αποτελεσματικότερη συμμετοχή της κοινωνία των πολιτών, η ERPC συνιστά την καλλιέργεια πνεύματος διαρκούς διαλόγου σε όλα τα επίπεδα, πέραν της απλής υποχρέωσης διαβούλευσης, τη δημιουργία κατάλληλων μηχανισμών συμμετοχής, τη διασφάλιση υψηλού βαθμού διαφάνειας ως προς τις δράσεις των κυβερνήσεων, καθώς και την επιδίωξη τακτικής ενημέρωσης σχετικά με τις λαμβανόμενες αποφάσεις. Στα συμπεράσματά της, η ERPC επισημαίνει ότι: «… οι εθνικές στρατηγικές ένταξης των Ρομά καταδεικνύουν την ύπαρξη προφανών και ανησυχητικών διαφορών από πλευράς πολιτικής βούλησης για την εξάλειψη των διακρίσεων και των προκαταλήψεων εις βάρος των Ρομά, αλλά και για την τροποποίηση των εθνικών πολιτικών με στόχο να μεγιστοποιηθεί η συμμετοχή τους σε όλα τα πεδία συλλογικής δράσης της κοινωνίας».

4.4   Απαντήσεις στο ερωτηματολόγιο της διαδικτυακής έρευνας που πραγματοποιήθηκε για λογαριασμό της ΕΟΚΕ  (12).

4.4.1   Το επιγραμμικό ερωτηματολόγιο, το οποίο περιελάμβανε ερωτήσεις ταξινομημένες σε κλειστές κατηγορίες, απεστάλη από τους ερευνητές σε περίπου 2 000 οργανώσεις και ακτιβιστές της κοινωνίας των πολιτών που ασχολούνται με θέματα σχετικά με τους Ρομά (13). Ακριβώς όπως και στην περίπτωση της έρευνας της ERPC, το ποσοστό ανταπόκρισης υπήρξε εξαιρετικά χαμηλό (14).

4.4.2   Η ικανοποίηση ως προς το περιεχόμενο των ενωσιακών και των εθνικών στρατηγικών –η οποία βαθμολογήθηκε σύμφωνα με κλίμακα 5 σημείων που καθορίστηκε βάσει 14 διαφορετικών προσεγγίσεων ανάλυσης (15)– αξιολογήθηκε κατά μέσο όρο σε επίπεδο χαμηλότερο του 2 (16). Ως εκ τούτου, η πλειονότητα των ερωτηθέντων εκτιμά ότι οι εθνικές στρατηγικές ένταξης των Ρομά δεν συνιστούν μέχρι στιγμής ούτε μια επιτυχημένη προσπάθεια ούτε μια πειστική πολιτική. Αυτή η έντονα αρνητική άποψη, θα μπορούσε κατά πάσα πιθανότητα να εξηγήσει το εξαιρετικά χαμηλό ποσοστό ανταπόκρισης.

4.4.3   Σε γενικές γραμμές, η έρευνα αυτή αντανακλά –εκτός από εκτεταμένη έλλειψη πληροφόρησης και τεράστια δυσαρέσκεια– μια ορισμένη απογοήτευση και δυσπιστία μεταξύ πολυάριθμων εκπροσώπων της κοινότητας των Ρομά, καθώς και μεταξύ των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών και των εκπροσώπων τους: οι εθνικές στρατηγικές ένταξης των Ρομά δεν κατόρθωσαν να ανταποκριθούν στις αυξανόμενες προσδοκίες και στις ειλικρινείς ελπίδες της συγκεκριμένης κοινότητας για την ουσιαστική συμβολή των εν λόγω στρατηγικών στην αισθητή βελτίωση της κοινωνικής ένταξής τους. Τα χαμηλά επίπεδα ανταπόκρισης και ικανοποίησης αποτελούν επίσης ενδείξεις ότι – παρά τις δεδηλωμένες προθέσεις – οι οργανώσεις που εκπροσωπούν τα ενδιαφερόμενα μέρη δεν συμμετείχαν επαρκώς στον στρατηγικό σχεδιασμό, ότι οι θεμελιώδεις μηχανισμοί συμμετοχής δεν δημιουργήθηκαν ή ότι οι υφιστάμενες διαδικασίες απέτυχαν να εμπνεύσουν ικανοποιητική εμπιστοσύνη στους εκπροσώπους των ενδιαφερομένων, εξαιτίας των συχνά μακραίωνων εμπειριών που διαθέτουν ως θύματα διακρίσεων και απομόνωσης.

4.4.4   Τα αποτελέσματα των ερευνών αυτών επιβεβαιώνουν και τεκμηριώνουν σε μεγάλο βαθμό τις συστάσεις που διατυπώνονται στη διερευνητική γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με σκοπό τη μεγιστοποίηση της συμμετοχής της κοινωνίας των πολιτών.

5.   Γενικές παρατηρήσεις

5.1   Κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών, τα θεσμικά και λοιπά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης κατέβαλαν μεγάλες προσπάθειες και μόχθησαν για τη βελτίωση της κοινωνικής ένταξης των Ρομά, καθώς και για την καταπολέμηση των φαινομένων κοινωνικού αποκλεισμού και ακραίας φτώχειας από τα οποία πλήττονται συχνά, προκειμένου να επιτευχθεί η πολιτική, οικονομική και κοινωνική ενσωμάτωση των Ρομά στην κοινωνία και να αντιμετωπίζονται φυσιολογικά ως πολίτες τόσο της Ευρωπαϊκής Ένωσης όσο και των μεμονωμένων κρατών μελών της με πλήρη δικαιώματα.

5.2   Εντούτοις, όλες αυτές οι προσπάθειες απέφεραν μέχρι στιγμής αποτελέσματα τα οποία, στην καλύτερη περίπτωση, μπορούν να χαρακτηριστούν ως περιορισμένα. Από την ανάλυση των εθνικών στρατηγικών ένταξης των Ρομά φαίνεται να προκύπτει σύγκλιση απόψεων όσον αφορά το γεγονός ότι πρόκειται για μια απολύτως αναγκαία, αλλά συγχρόνως και για μία εντελώς ανεπαρκή, διαδικασία η οποία έχει ως αποτέλεσμα τα ενδιαφερόμενα άτομα, αφενός, να στερούνται πληροφόρησης και να αισθάνονται μεγάλη καχυποψία απέναντί της και, αφετέρου, να μην είναι σε μεγάλο βαθμό ικανοποιημένα ούτε από τους προβλεπόμενους στόχους ούτε από την πιθανότητα επίτευξης τους. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο, η υιοθέτηση των στρατηγικών προγραμμάτων θα πρέπει να θεωρείται ως απαρχή και όχι ως αποτέλεσμα της διαδικασίας ένταξης.

5.3   Οι συστάσεις μας εστιάζονται πρωτίστως στην επίτευξη ευρείας συμφωνίας επί της αρχής και ισχυρής πολιτικής συναίνεσης, με σκοπό τη δημιουργία θεσμικών μηχανισμών για την ένταξη των Ρομά τόσο στα κράτη μέλη (καθώς και στο εσωτερικό τους, σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο) όσο και στο επίπεδο της ΕΕ· οι εν λόγω μηχανισμοί θα πρέπει να εκτείνονται σε διάφορα πεδία πολιτικής, να χαρακτηρίζονται από διαφάνεια, να βασίζονται σε τεκμηριωμένα στοιχεία, να οδηγούν στην επίτευξη του προσδοκώμενου αποτελέσματος κατά τρόπο ορθολογικό και προβλέψιμο, να διαθέτουν ένα εκ των προτέρων προγραμματισμένο σύστημα λειτουργίας και να διασφαλίζουν την ευρεία συμμετοχή ολόκληρης της κοινωνίας, και ειδικότερα των Ρομά και των κοινωνικών φορέων που τους υποστηρίζουν.

5.4   Παρότι οι στόχοι που τίθενται στις περισσότερες στρατηγικές είναι κατά κανόνα κατάλληλοι, κρίνεται σκόπιμο να ληφθεί υπόψη το γεγονός ότι τα μέσα και οι πόροι που διατίθενται για την επίτευξη αυτών των στόχων δεν φαίνεται να επαρκούν για την αντιστάθμιση των αρνητικών επιπτώσεων που προκύπτουν εξαιτίας των συνεχιζόμενων διακρίσεων και του αποκλεισμού εις βάρος της ποιότητας ζωής και των προοπτικών των ενδιαφερομένων πολιτών. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα σε περιόδους οικονομικής και κοινωνικής κρίσης κατά τις οποίες επηρεάζονται πρωτίστως αρνητικά οι πιο ευάλωτες κοινωνικές ομάδες –πρόκειται για γεγονός το οποίο είναι βεβαίως προφανές, αλλά τεκμηριώνεται και από τις σχετικές έρευνες. Στην περίπτωση των εν λόγω ομάδων, ο αποκλεισμός είναι τόσο εκτεταμένος ώστε η ποιότητα ζωής και οι κοινωνικές ευκαιρίες να είναι πλέον ανύπαρκτες και να μην έχουν πια κανένα νόημα.

5.5   Συστάσεις πολιτικής φύσεως

5.5.1

Υφίσταται τεράστιος κίνδυνος το θετικό κλίμα που επικρατεί στην ΕΕ έναντι των θεμάτων που σχετίζονται με τους Ρομά να παραμείνει αναξιοποίητο και να παραχωρήσει τη θέση του σε μια νέα αποτυχία με σοβαρές συνέπειες. Γι’ αυτό τον λόγο, η ΕΟΚΕ θεωρεί εξαιρετικά σημαντικό το γεγονός ότι οι δημόσιες πολιτικές να υπόκεινται σε συνεχή παρακολούθηση και επανεξέταση όσον αφορά τις εθνικές στρατηγικές ένταξης των Ρομά, προκειμένου οι όποιες αρνητικές – ή ακόμη και επιβλαβείς επιπτώσεις τους – να μην επισκιάσουν τα προσδοκώμενα οφέλη από τις εν λόγω στρατηγικές. Κρίνεται σκόπιμο να τεθούν σε εφαρμογή αποτελεσματικοί μηχανισμοί για τον συντονισμό και τη διόρθωση των διαφόρων πολιτικών.

5.5.2

Η εξέταση των εθνικών στρατηγικών ένταξης των Ρομά καταδεικνύει την ύπαρξη ανησυχητικών διαφορών από πλευράς, αφενός, πολιτικής βούλησης για την εξάλειψη των διακρίσεων και του κοινωνικού αποκλεισμού εις βάρος των Ρομά και, αφετέρου, αποτελεσματικότητας των διαθέσιμων μέσων, πόρων και μηχανισμών. Η ΕΟΚΕ συνιστά την ανάληψη αποφασιστικότερης δράσης απ’ ό,τι κατά το παρελθόν για την αποτροπή της εκμετάλλευσης του συγκεκριμένου θέματος για πολιτικούς σκοπούς.

5.6   Δημόσια πολιτική κατά των διακρίσεων και ευρεία προβολή

5.6.1

Η ΕΟΚΕ θεωρεί κεφαλαιώδους σημασίας οι εθνικές στρατηγικές ένταξης των Ρομά να διαπνέονται πάντοτε από ένα όραμα βασισμένο στο Δίκαιο προκειμένου να εγγυώνται στους πολίτες των κρατών μελών τη δυνατότητα πλήρους απολαβής των ίδιων θεμελιωδών δικαιωμάτων που κατοχυρώνονται τόσο από την ευρωπαϊκή νομοθεσία όσο και από τις διεθνείς Συνθήκες και Συμβάσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα.

5.6.2

Ενδείκνυται να δοθεί προτεραιότητα στην καταπολέμηση των διακρίσεων σε όλους τους τομείς της κοινωνικής ζωής. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι οι πολιτικές της ΕΕ και των κρατών μελών της κατά των διακρίσεων θα πρέπει να συντελούν ακόμη περισσότερο στον εντοπισμό κρουσμάτων διακριτικής μεταχείρισης και στη συνακόλουθη επιβολή κυρώσεων, σύμφωνα με τις ευρωπαϊκές νομικές παραδόσεις.

5.6.3

Απαιτείται επίσης να επιδιωχθεί η προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των μεταναστών Ρομά, καθώς και η διασφάλιση της πλήρους εφαρμογής των εν λόγω δικαιωμάτων. Προς τον σκοπό αυτό, χρειάζεται να προαχθεί το δικαίωμα στην εκπαίδευση και το δικαίωμα στην κατάλληλη υγειονομική περίθαλψη. Αντί των πολιτικών απέλασης, θα ήταν προτιμότερη η εφαρμογή, στο μέτρο του δυνατού, μιας πιο ισόρροπης πολιτικής για την ένταξη των μεταναστών Ρομά που προέρχονται από κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (πολίτες της ΕΕ).

5.6.4

Ιδιαίτερη προσπάθεια θα πρέπει εξάλλου να καταβληθεί με σκοπό να καταστεί κοινή πρακτική η αποδοχή των Ρομά από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, την εκπαιδευτική κοινότητα και άλλους τομείς του δημόσιου βίου. Κρίνεται σκόπιμη η προώθηση προγραμμάτων για τη διάδοση της ιστορίας και του πολιτισμού των Ρομά, με παράλληλη ευαισθητοποίηση σχετικά με προβλήματα που αντιμετωπίζουν από πλευράς διακρίσεων και αποκλεισμού· κατά την εν λόγω διαδικασία ευαισθητοποίησης της κοινής γνώμης σημαντική θεωρείται η ενεργός συμμετοχή και των ίδιων των Ρομά.

5.6.5

Κρίνεται αναγκαίο να έρθουν στο φως όλα τα κρούσματα ρατσισμού και ξενοφοβίας στο πλαίσιο μιας συνεκτικής προσέγγισης και να επιβληθούν, εφόσον χρειάζεται, νομικές κυρώσεις. Εν προκειμένω, οι διαμορφωτές της κοινής γνώμης, συμπεριλαμβανομένης της «αφρόκρεμας» του πολιτικού κόσμου και των μέσων μαζικής ενημέρωσης, έχουν εξαιρετικά σημαντική ευθύνη.

5.6.6

Οι Ρομά θα ήταν ευκταίο να μην διώκονται ως εθνοτική ομάδα και να μην συνδέονται συνειρμικά με αρνητικά κοινωνικά φαινόμενα (εγκληματικότητα, συμπεριφορές που αντίκεινται προς τα ευρέως αποδεκτά κοινωνικά πρότυπα κλπ.), με σκοπό να εκλείψει ο κίνδυνος αυτού του είδους αντιμετώπισης και να διασφαλιστεί ότι τούτο θα εφαρμόζεται ιδιαίτερα στην περίπτωση του συστήματος ποινικής δικαιοσύνης και των μέσων μαζικής ενημέρωσης.

5.6.7

Η ΕΟΚΕ τονίζει εκ νέου ότι απαιτείται να γενικευθεί μια θετική προσέγγιση έναντι της κοινωνικής κατάστασης των Ρομά. Η ΕΟΚΕ προτρέπει τα θεσμικά όργανα της ΕΕ και τα δίκτυά τους να επιδιώξουν να μην παρουσιάζουν τους Ρομά και την κοινότητά τους αποκλειστικά και μόνο ως τμήμα ενός τεταμένου κοινωνικού πλαισίου και ως «φορείς» προβλημάτων και να προβάλλουν, αντ’ αυτού, ευρέως τα επιτυχή παραδείγματα μεμονωμένων ατόμων και κοινοτήτων Ρομά που αποτελούν πρότυπο κοινωνικής ένταξης και ανέλιξης και τα οποία είναι υπερήφανα για την ταυτότητά τους.

5.6.8

Αποφασιστικό παράγοντα για την υλοποίηση των πολιτικών ένταξης αποτελεί το γεγονός ότι τα άτομα πρέπει να διαθέτουν τη δύναμη, τα μέσα και τη δυνατότητα να διαμορφώσουν τα ίδια το μέλλον τους. Ως εκ τούτου, η πολιτική – στο σύνολό της, αλλά και όσον αφορά τις ιδιαίτερες πτυχές της – οφείλει να βοηθήσει, αφενός, τους ενδιαφερόμενους να αναπτύξουν την ικανότητα να καθορίζουν την τύχη τους – στο πλαίσιο του κράτους δικαίου – και, αφετέρου, το κοινωνικό σύνολο να αποδεχθεί αυτή την εξέλιξη βάσει της αρχής του αμοιβαίου συμφέροντος.

5.7   Συμμετοχή

5.7.1

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι η κοινωνία των πολιτών δεν θα πρέπει να έχει παθητικό ρόλο ως διακοσμητικό στοιχείο των διαδικασιών διαμόρφωσης των εθνικών στρατηγικών ένταξης των Ρομά, αλλά να δραστηριοποιηθεί ενεργά προς αυτή την κατεύθυνση.

5.7.2

Η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ της δημιουργίας του δικτύου των εθνικών σημείων επαφής για τους Ρομά που προβλέπεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, αλλά επισημαίνει ότι αυτό έχει νόημα μόνο εφόσον διαθέτουν τις δέουσες αρμοδιότητες και τους κατάλληλους –κυρίως χρηματοπιστωτικούς– πόρους· σε κάθε περίπτωση, η δράση των εν λόγω σημείων επαφής πρέπει να λάβει τη μορφή στενής και θεσμοθετημένης συνεργασίας με τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών.

5.7.3

Η Ευρωπαϊκή Πλατφόρμα για την ένταξη των Ρομά θα πρέπει να έχει επίσης συμμετοχή στη διαδικασία αξιολόγησης των στρατηγικών προγραμμάτων· προς τον σκοπό αυτό, απαιτείται να ενισχυθεί περαιτέρω η λειτουργία της.

5.7.4

Η οργανωμένη κοινωνία των πολιτών –συμπεριλαμβανομένων επίσης των οργανώσεων των Ρομά και των εκπροσώπων των συμφερόντων της εν λόγω κοινότητας– απαιτείται να συμμετέχει πλήρως σε όλα τα στάδια της διαδικασίας διαμόρφωσης των στρατηγικών ένταξης των Ρομά (χάραξη, υλοποίηση, παρακολούθηση και αξιολόγηση), όχι μόνο σε εθνικό αλλά και σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο. Η προσέγγιση αυτή χρήζει εφαρμογής σε όλα τα επίπεδα της διαδικασίας λήψης αποφάσεων και προς τον σκοπό αυτό απαιτείται να προσδιοριστεί ο τρόπος υλοποίησής της από πλευράς οργάνων διαβούλευσης, μεθόδων διασφάλισης της διαφάνειας, μέσων και πόρων.

5.7.5

Η ΕΟΚΕ τονίζει την ανάγκη καθιέρωσης μιας πολιτικής ικανής να διευκολύνει τη δραστηριοποίηση των πολιτών που θεωρούν τους εαυτούς τους ως μέλη κάποιας κοινότητας Ρομά και να προωθήσει την κοινωνική τους ένταξη, σε συνδυασμό με τη διαμόρφωση κατάλληλου μηχανισμού στήριξης.

5.8   Παρακολούθηση και αξιολόγηση

5.8.1

Δεδομένου ότι η παρακολούθηση και η αξιολόγηση είτε δεν προβλέπονται καθόλου στο πλαίσιο των εθνικών στρατηγικών ένταξης των Ρομά των κρατών μελών είτε αποτελούν ανεπαρκώς ανεπτυγμένη συνιστώσα τους, η ΕΟΚΕ προτείνει να συμπληρώσει κάθε κράτος μέλος το δικό του πρόγραμμα από αυτή την άποψη και να καθορίσει τις αρμόδιες οργανικές οντότητες, τις ενδεδειγμένες θεσμικές διαδικασίες, τους κατάλληλους δείκτες για τους εν λόγω στόχους, τη μεθοδολογία αξιολόγησης, τις πηγές πληροφοριών κλπ.

5.8.2

Οι εθνικές στρατηγικές ένταξης των Ρομά θα πρέπει επίσης να επανεξετάζονται και να παρακολουθούνται συνεχώς προκειμένου να διαπιστώνεται εάν προκρίνουν σφαιρικές και συνεκτικές πολιτικές και στους πέντε βασικούς τομείς παρέμβασης του στρατηγικού πλαισίου, εάν καλύπτουν τις ανεπάρκειες των υφιστάμενων πλαισίων, καθώς και εάν προβλέπουν τα ενδεδειγμένα προς τον σκοπό αυτό προγράμματα σε συνδυασμό με την απαιτούμενη χρηματοδότηση.

5.8.3

Τα κράτη μέλη οφείλουν να διασφαλίζουν ότι οι εθνικές στρατηγικές ένταξης των Ρομά συνάδουν με τις εθνικές, περιφερειακές και τοπικές αναπτυξιακές πολιτικές και είναι σε θέση να αναχαιτίσουν ή να αντισταθμίσουν τις τυχόν ανεπιθύμητες επιπτώσεις των πολιτικών αυτών στους στόχους των εθνικών στρατηγικών ένταξης των Ρομά.

5.8.4

Η ΕΟΚΕ συνιστά να δημιουργήσει η Επιτροπή δίκτυο ανεξάρτητων εμπειρογνωμόνων σε κάθε κράτος μέλος, επιφορτισμένο με την τεκμηριωμένη αξιολόγηση των εθνικών στρατηγικών ένταξης των Ρομά. Επιπλέον, η ΕΟΚΕ καλεί τα κράτη μέλη να διαθέσουν πόρους –ακόμη και στο πλαίσιο των επιχειρησιακών προγραμμάτων– για την παρακολούθηση εκ μέρους της ΕΕ και για την (ανεξάρτητη) αξιολόγηση από οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών. Η συνεκτίμηση της παραμέτρου «παρακολούθηση και αξιολόγηση» αποτελεί επιτακτική ανάγκη κατά τη χρηματοδότηση των προγραμμάτων.

5.8.5

Η ΕΟΚΕ προκρίνει επίσης, εκτός από τον συντονισμό στον οποίο προβαίνει η EUROSTAT, την κατάρτιση εκ μέρους του εξειδικευμένου προσωπικού των εθνικών στατιστικών υπηρεσιών, των δεικτών που είναι αναγκαίοι για την παρακολούθηση των στρατηγικών σχετικά με τους Ρομά βάσει τεκμηριωμένων στοιχείων, σε συνδυασμό με την καθιέρωση μιας ενιαίας στατιστικής μεθόδου για τον καθορισμό των εν λόγω δεικτών.

5.9   Πόροι

5.9.1

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι απαιτείται να προβλεφθούν επαρκείς πόροι, από χωριστές γραμμές του προϋπολογισμού, για την υλοποίηση των στόχων που τίθενται στα διάφορα έγγραφα πολιτικής.

5.9.2

Η κρίση πλήττει πρωτίστως τους πιο ευάλωτους. Για την επίτευξη των στόχων της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» μπορούν να πραγματοποιηθούν προσαρμογές όσον αφορά τόσο την πολιτική που διέπει τη διάθεση των πόρων όσο και τον καθορισμό των προτεραιοτήτων κατά τρόπο σύμφωνο προς την εξέλιξη της κατάστασης. Εντούτοις, οι προσαρμογές αυτές θα πρέπει να αποφασίζονται υπό συνθήκες διαφάνειας και βάσει μιας διαδικασίας λήψης αποφάσεων στο πλαίσιο της οποίας θα επιτυγχάνεται συναίνεση με τους εκπροσώπους των ενδιαφερομένων μερών.

Βρυξέλλες, 14 Νοεμβρίου 2012.

Ο Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Staffan NILSSON


(1)  Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ, της 16ης Ιουνίου 2011, με θέμα «Χειραφέτηση και κοινωνική ένταξη των πολιτών Ρομά στην Ευρώπη» (ΕΕ C 248, 25.08.2011, σελ. 16-21).

(2)  COM(2011) 173 final.

(3)  Οι δέκα κοινές βασικές αρχές για την ένταξη των Ρομά παρουσιάστηκαν στην πρώτη συνεδρίαση της πλατφόρμας στις 24 Απριλίου 2009. Ιδιαίτερη προσοχή εφιστάται στις ακόλουθες αρχές: «ρητή, αλλά όχι αποκλειστική στόχευση»· «διαπολιτισμική προσέγγιση»· και «η κοινωνική ενσωμάτωση ως στόχος».

(4)  http://register.consilium.europa.eu/pdf/el/11/st10/st10260.el11.pdf

(5)  Συμπεράσματα του Συμβουλίου σχετικά με ένα πλαίσιο της ΕΕ για εθνικές στρατηγικές ένταξης των Ρομά μέχρι το 2020.

(6)  Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ, της 16ης Ιουνίου 2011, με θέμα «Χειραφέτηση και κοινωνική ένταξη των πολιτών Ρομά στην Ευρώπη» (ΕΕ C 248, 25.08.2011, σελ. 16-21).

(7)  Review of EU Framework NRIS, (Επανεξέταση του πλαισίου της ΕΕ για τις εθνικές στρατηγικές ένταξης των Ρομά), OSI, 2012, http://www.soros.org/sites/default/files/roma-integration-strategies-20120221.pdf

(8)  «Εθνικές στρατηγικές για την ένταξη των Ρομά: ένα πρώτο βήμα προς την εφαρμογή του πλαισίου της ΕΕ» (COM(2012) 226)· και SWD(2012) 133, 21 Μαΐου 2012.

(9)  «… τα κράτη μέλη καταβάλλουν προσπάθειες για την κατάρτιση σφαιρικής προσέγγισης με στόχο την ένταξη των Ρομά. Ωστόσο, πρέπει να γίνουν πολύ περισσότερες ενέργειες σε εθνικό επίπεδο. Η κοινωνικοοικονομική ένταξη των Ρομά εξακολουθεί να αποτελεί πρωταρχική και κύρια ευθύνη των κρατών μελών και θα απαιτηθούν μεγαλύτερες προσπάθειες εκ μέρους τους για να αρθούν στο ύψος των ευθυνών τους, όπως λήψη πιο συγκεκριμένων μέτρων, καθορισμός σαφών στόχων για μετρήσιμα αποτελέσματα, σαφής διάθεση χρηματοδότησης σε εθνικό επίπεδο και αυστηρό εθνικό σύστημα παρακολούθησης και αξιολόγησης».

(10)  Analysis of National Roma Integration Strategies (Ανάλυση των εθνικών στρατηγικών ένταξης των Ρομά), ERPC, Μάρτιος 2012.

(11)  «(…) σύμφωνα με τη συντριπτική πλειονότητα των ερωτηθέντων σε όλα τα κράτη μέλη, η διαδικασία διαμόρφωσης των εθνικών στρατηγικών ένταξης των Ρομά στερείται διαφάνειας. Στις περισσότερες περιπτώσεις, η συμμετοχή των ενδιαφερόμενων μερών, και κυρίως των Ρομά, εξακολουθεί να είναι ασαφής όσον αφορά την εφαρμογή των εθνικών στρατηγικών ένταξης των Ρομά».

(12)  Μελέτη σχετικά με τη συμμετοχή και τις δραστηριότητες των Ρομά ή/και των μη κυβερνητικών οργανώσεων κατά τη διαμόρφωση και την υιοθέτηση των εθνικών στρατηγικών ένταξης των Ρομά. Kontra Ltd., Βουδαπέστη, 2012. Χειρόγραφο.

(13)  Τα ερωτηματολόγια απεστάλησαν σε περίπου 800 διευθύνσεις και –μέσω του φαινομένου της χιονοστιβάδας– έφθασαν σε σχεδόν 2 000 διευθύνσεις. Η άποψη των οργανώσεων αυτών ζητήθηκε τρεις φορές από τους ερευνητές.

(14)  Σε αμφότερες τις περιπτώσεις, επιστράφηκαν συμπληρωμένα 78 ερωτηματολόγια συνολικά. Απαντήσεις δόθηκαν από κάθε κράτος μέλος, αλλά –σε σχέση με το σύνολο των απαντήσεων– διαπιστώνονται σχετικά σημαντικές αποκλίσεις μεταξύ των διαφόρων κρατών μελών. Παρατηρείται δε η τάση οι περισσότερες απαντήσεις να προέρχονται από τις χώρες με μεγαλύτερο πληθυσμό Ρομά.

(15)  Οι προσεγγίσεις ανάλυσης αποσκοπούσαν στην αξιολόγηση, αφενός, της ικανοποίησης ως προς το περιεχόμενο των κυριότερων τομέων των εν λόγω στρατηγικών και, αφετέρου, της ικανοποίησης ως προς τη διαφάνεια της διαδικασίας διαμόρφωσης των στρατηγικών και τις παρεχόμενες δυνατότητες συμμετοχής.

(16)  Σύμφωνα με τους ερωτηθέντες ο μέσος αυτός όρος κυμαινόταν μεταξύ 1,6 και 2,7.


Top