15.1.2013   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 11/49

1.1

Η ευρωπαϊκή πολιτική περί κρατικών ενισχύσεων παρουσιάζει στρατηγική σημασία για την ΕΕ, σε μια άκρως ανταγωνιστική παγκοσμιοποιημένη οικονομία.

1.2

Η ΕΕ εκτιμά ότι η μεταρρύθμιση που προτείνει η Επιτροπή στην ανακοίνωσή της πρέπει να υποστηριχτεί, λαμβανομένων υπόψη των στόχων της:

1.3

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) συμμερίζεται την άποψη που εκφράζει η Επιτροπή ότι η σχέση μεταξύ των αποτελεσματικών κρατικών ενισχύσεων και του στόχου της βιώσιμης ανάπτυξης χωρίς αποκλεισμούς είναι θετική και πρέπει να ενισχυθεί. Μια στοχοθετημένη πολιτική περί κρατικών ενισχύσεων θα δώσει ώθηση στην καινοτομία (συμπεριλαμβανομένης της κοινωνικής καινοτομίας), την προσφυγή σε πράσινες τεχνολογίες και την ανάπτυξη του ανθρώπινου κεφαλαίου, αποφεύγοντας παράλληλα τις περιβαλλοντικές ζημίες. Μια καλά στοχοθετημένη δυναμική πολιτική περί κρατικών ενισχύσεων μπορεί να συμβάλει ενεργά στην επίτευξη υψηλών επιπέδων απασχόλησης και κοινωνικής συνοχής.

1.4

Η μεταρρύθμιση αυτή, φιλόδοξη ως προς τους στόχους, τις διαδικασίες και το χρονοδιάγραμμα, αξίζει ωστόσο να διασαφηνιστεί σε ορισμένα σημεία.

1.5

Η ΕΟΚΕ ζητά από την Επιτροπή να διευκρινίσει ορισμένες έννοιες που αναφέρονται στην ανακοίνωση:

1.6

Η ΕΟΚΕ διατυπώνει ορισμένες απορίες σχετικά με τις προτεινόμενες μεταρρυθμίσεις:

1.7

Τέλος, η ΕΟΚΕ προτείνει ορισμένες τροποποιήσεις που κρίνει ότι απαιτούνται, λαμβανομένης υπόψη της αναγνωρισθείσας από την Επιτροπή και το Συμβούλιο αναγκαιότητας να υποστηριχθούν οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις (ΜΜΕ), ειδικότερα όταν υφίστανται ανταγωνιστική πίεση από επιχειρήσεις τρίτων χωρών που λαμβάνουν άμεσες και έμμεσες κρατικές ενισχύσεις υψηλότερες σε όγκο και πιο αδιαφανείς ως προς τους όρους χορήγησης.

1.7.1

Λαμβάνοντας υπόψη το χαμηλό τους ύψος, τη θετική τους επίδραση στις ΜΜΕ και τις πολύ μικρές επιχειρήσεις και την περιορισμένη τους επίδραση στην εσωτερική αγορά, η ΕΟΚΕ προτείνει να αυξηθεί, σε μόνιμη βάση, το ανώτατο όριο των ενισχύσεων ήσσονος σημασίας («de minimis») από 200 000 ευρώ σε 500 000 ευρώ, δεδομένου ότι εκτιμάται για 3 συνεχή έτη όσον αφορά κάθε επιχείρηση, κατ’ αναλογία με όσα πρόσφατα αποφασίστηκαν για τις υπηρεσίες γενικού οικονομικού ενδιαφέροντος.

1.7.2

Λαμβάνοντας υπόψη ότι πρέπει να βοηθηθούν οι ευρωπαϊκές ΜΜΕ να αναπτύξουν την αγορά τους σε διεθνές επίπεδο, η ΕΟΚΕ προτείνει τροποποίηση του άρθρου 27 παράγραφος 3 του γενικού κανονισμού απαλλαγής κατά κατηγορία 800/2008, ώστε να κηρυχθούν συμβατές με την κοινή αγορά οι ενισχύσεις προς τις ΜΜΕ με στόχο τη συμμετοχή τους σε εμπορικές εκθέσεις και επιδείξεις για περίοδο που να μην υπερβαίνει τα τρία συναπτά έτη.

1.8

Υπό το φως της εμπειρίας της, η ΕΟΚΕ απευθύνει στην Επιτροπή τρεις πρακτικές συστάσεις:

2.1

Η Επιτροπή επιδιώκει τη μεταρρύθμιση της ευρωπαϊκής πολιτικής περί κρατικών ενισχύσεων προς τρεις κύριες κατευθύνσεις:

2.2

Η μεταρρύθμιση ανταποκρίνεται στον ανομοιογενή απολογισμό της ισχύουσας πολιτικής:

2.3

Για να αντιμετωπιστεί η κατάσταση αυτή, σε μια συγκυρία όπου απαιτείται η αξιοποίηση όλων των δυνατοτήτων της ενιαίας αγοράς (ενέργεια, μεταφορές, ψηφιακές τεχνολογίες), η Επιτροπή προτείνει την υιοθέτηση μιας μεταρρύθμισης φιλόδοξης ως προς τους στόχους, τις διαδικασίες και το χρονοδιάγραμμά της.

2.4

Ως προς τους στόχους, η προτεινόμενη μεταρρύθμιση είναι φιλόδοξη δεδομένου ότι επιδιώκεται, αφενός, να τεθεί στην υπηρεσία της ευρωπαϊκής οικονομικής ανάπτυξης μία από τις παλαιότερες και τις πιο ολοκληρωμένες πολιτικές της ΕΕ και, αφετέρου, να επιτευχθούν αρκετά ριζοσπαστικές διαδικαστικές βελτιώσεις, παρότι δεν αξιολογούνται ποσοτικά ούτε αναλύονται συγκεκριμένα στην ανακοίνωση.

2.5

Ως προς τις διαδικασίες, η μεταρρύθμιση είναι φιλόδοξη επειδή η Επιτροπή προτείνει την ταυτόχρονη προώθηση ενός συνεκτικού συνόλου αναθεωρήσεων, στα πλαίσια μιας ολοκληρωμένης στρατηγικής:

2.6

Τέλος, ως προς το χρονοδιάγραμμα, η μεταρρύθμιση είναι φιλόδοξη εφόσον η Επιτροπή αποβλέπει στην υιοθέτηση των προτάσεων αναθεώρησης των διαδικαστικών και των εξουσιοδοτικών κανονισμών εντός του φθινοπώρου του 2012 και στην υιοθέτηση των άλλων στοιχείων της δέσμης έως τα τέλη του 2013, δηλαδή πριν από την έναρξη της ισχύος των δημοσιονομικών προοπτικών 2014-2020.

3.1.1

Η ΕΟΚΕ επικροτεί τους στόχους που εξαγγέλλει η Επιτροπή στην ανακοίνωσή της, οι οποίοι αναμένεται να «διευκολύνουν την εξέταση εκείνων των ενισχύσεων οι οποίες είναι καλά σχεδιασμένες, στοχοθετημένες σε προσδιορισμένες αδυναμίες της αγοράς και σε στόχους κοινού συμφέροντος», χάρη στη συγκέντρωση των ελέγχων στις υποθέσεις που έχουν τον μεγαλύτερο αντίκτυπο στην εσωτερική αγορά, με απλούστευση των κανόνων και με ταχύτερη λήψη αποφάσεων.

Η προσέγγιση αυτή εγγράφεται στα πλαίσια μιας γενικότερης εξέλιξης του δικαίου περί ανταγωνισμού, τόσο σε επίπεδο δικαίου των πρακτικών αθέμιτου ανταγωνισμού (συμπράξεις και κατάχρηση δεσπόζουσας θέσης) όσο και σε επίπεδο ελέγχου των συγκεντρώσεων.

3.1.2

Πρακτικές αθέμιτου ανταγωνισμού: ο εκσυγχρονισμός του δικαίου περί ανταγωνισμού, που δρομολογήθηκε με τον κανονισμό αριθ. 1/2003 (1) και τις πράξεις που τον συνοδεύουν, σηματοδότησε την έναρξη μιας αποκέντρωσης όσον αφορά την εφαρμογή του δικαίου περί ανταγωνισμού, μέσα από την κατάργηση του συστήματος της εκ των προτέρων κοινοποίησης. Έτσι, η Επιτροπή έχει την ευχέρεια να εστιάζει τη δράση της στην καταπολέμηση των σοβαρότερων περιορισμών και καταχρήσεων, ειδικότερα δε των συμπράξεων. Ο εκσυγχρονισμός αυτός συνοδεύτηκε από ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ των εθνικών αρχών ανταγωνισμού, συγκροτημένων σε δίκτυο, αφενός, και της Επιτροπής, αφετέρου.

3.1.3

Έλεγχος των συγκεντρώσεων: ο Επίτροπος κ. J. Almunia ανήγγειλε πρόσφατα το ενδεχόμενο προσεχούς μεταρρύθμισης του ευρωπαϊκού συστήματος ελέγχου των συγκεντρώσεων, με στόχο, ειδικότερα, να μπορεί η Επιτροπή να εστιάσει την προσοχή της στις συγκεντρώσεις που κινδυνεύουν περισσότερο να επηρεάσουν την αγορά (2). Βραχυπρόθεσμα, το ζητούμενο είναι να απλουστευθεί η διευθέτηση των λιγότερο προβληματικών περιπτώσεων με βελτίωση της «απλουστευμένης διαδικασίας» και να αναθεωρηθεί η διαδικασία της προηγούμενης κοινοποίησης. Σε μεγαλύτερο βάθος χρόνου, το ίδιο το καθεστώς ελέγχου των συγκεντρώσεων ενδέχεται να αναθεωρηθεί, με εξέταση των περιπτώσεων εξαγοράς μειοψηφικής μη ελέγχουσας συμμετοχής, καθώς και με καλύτερη συνάρθρωση μεταξύ του ευρωπαϊκού συστήματος και των εθνικών σχετικά με τις παραπομπές και τα κατώτατα όρια.

3.2.1

Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει ότι υποστηρίζει μια γενική πλαισίωση των κρατικών ενισχύσεων, με άξονα τα παρακάτω κριτήρια (3):

3.3.1

Η ΕΟΚΕ κατανοεί ότι η επικέντρωση των ελέγχων της Επιτροπής στις πλέον προβληματικές υποθέσεις θα μπορούσε να στηριχτεί κυρίως στη διεύρυνση των μέτρων ενίσχυσης που απαλλάσσονται από την υποχρέωση κοινοποίησης. Αυτό θα έπρεπε κατ’ ανάγκη να συνοδεύεται από ενισχυμένες ευθύνες των κρατών μελών. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι αυτό προϋποθέτει να ληφθούν υπόψη οι ιδιαιτερότητες του δικαίου περί κρατικών ενισχύσεων. Το κράτος, και γενικότερα το σύνολο των κρατικών και δημόσιων φορέων που δύνανται να χορηγήσουν ενισχύσεις, κατά κάποιον τρόπο γίνονται ταυτόχρονα κριτής και κρινόμενος.

3.3.2

Η αύξηση των αρμοδιοτήτων των κρατών μελών σε θέματα ελέγχου των ενισχύσεων θα κινδύνευε να οδηγήσει σε υποκειμενική εφαρμογή των κανόνων από τα κράτη μέλη και σε αθέμιτους ελιγμούς μεταξύ κρατών, με την επάνοδο ενός οικονομικού πατριωτισμού, που θα οδηγούσε τελικά σε μεγαλύτερη έλλειψη ασφάλειας δικαίου για τις επιχειρήσεις.

3.3.3

Για να περιοριστεί στο ελάχιστο αυτός ο κίνδυνος, μπορούν να εξεταστούν διάφορες μέθοδοι:

3.4.1

Η Επιτροπή και τα κράτη μέλη έχουν επιδείξει ικανότητες αντίδρασης στην οικονομική και χρηματοπιστωτική κρίση μεταξύ 2008 και 2011, υιοθετώντας μια δέσμη ειδικών πράξεων (5). Χάρη, κυρίως, στην αυξημένη συνεργασία εκ μέρους των κρατών μελών και στην έντονη κινητοποίηση των υπηρεσιών της Επιτροπής, στάθηκε δυνατή η ταχεία λήψη αποφάσεων, προς ικανοποίηση των κρατών μελών και των επιχειρήσεων.

3.4.2

Ωστόσο, σε γενικές γραμμές, οι διαδικασίες παραμένουν υπερβολικά χρονοβόρες και περίπλοκες για τα ενδιαφερόμενα μέρη. Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει, λοιπόν, τη βούληση της Επιτροπής να αντιμετωπίσει τη βραδύτητα διεκπεραίωσης των υποθέσεων βελτιώνοντας τις διοικητικές πρακτικές και επικαλούμενη την ευθύνη των κρατών μελών για την εξασφάλιση διαφάνειας και αποτελεσματικότητας. Οι προθεσμίες διεκπεραίωσης είναι σημαντικό να συντονίζονται, κατά το δυνατόν, με τον ρυθμό της οικονομικής δραστηριότητας.

3.4.3

Υπό την έννοια αυτή, η «απλοποιημένη διαδικασία» για την εξέταση ορισμένων κατηγοριών κρατικών ενισχύσεων (6) θα μπορούσε να επεκταθεί, παραμένοντας οριοθετημένη. Δυνάμει της διαδικασίας αυτής, η Επιτροπή εξακριβώνει μόνο τη συμβατότητα του εκάστοτε μέτρου ενίσχυσης με τις υφιστάμενες διατάξεις και πρακτικές.

3.5.1

Η αποτελεσματική εφαρμογή του δικαίου περί κρατικών ενισχύσεων έχει καίρια σημασία. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ διαπιστώνει ότι συχνά τα εθνικά δικαιοδοτικά όργανα δεν είναι σε θέση να την εξασφαλίσουν, ιδίως όσον αφορά την εγγύηση των δικαιωμάτων των επιχειρήσεων που θίγονται από τη χορήγηση παράνομων ενισχύσεων σε ανταγωνιστές τους. Διάφοροι λόγοι θα μπορούσαν να αναφερθούν, μεταξύ των οποίων η ανεπαρκής γνώση του ευρωπαϊκού δικαίου περί ανταγωνισμού εκ μέρους των δικαστών και οι εγγενείς σε οιαδήποτε ένδικη διαδικασία δικονομικοί περιορισμοί.

3.5.2

Πρέπει να εξευρεθούν λύσεις ώστε να ενισχυθεί στην πράξη η επιβολή του δικαίου περί κρατικών ενισχύσεων. Οι επιχειρήσεις, αλλά και τα εθνικά δικαιοδοτικά όργανα, θα πρέπει να διαθέτουν αποτελεσματικότερους μηχανισμούς και διαδικασίες.

4.1.1

Η ΕΟΚΕ επικροτεί τον στόχο να εγκρίνονται αποκλειστικά τα μέτρα ενίσχυσης τα οποία: (i) συντελούν στην υποστήριξη της οικονομικής ανάπτυξης, επιδιώκοντας την αντιμετώπιση μιας ανεπάρκειας της αγοράς (η χορήγηση κρατικής ενίσχυσης δεν πρέπει να υποκαθιστά αλλά να συμπληρώνει μια ιδιωτική δαπάνη) και (ii) λειτουργούν ως κίνητρο, δηλαδή παροτρύνουν τον δικαιούχο να αναπτύξει δραστηριότητες τις οποίες δεν θα αναλάμβανε χωρίς την ενίσχυση.

4.1.2

Στο πλαίσιο αυτό, η έννοια της «ανεπάρκειας της αγοράς» πρέπει οπωσδήποτε να αποσαφηνιστεί και να δοθούν σχετικά παραδείγματα σε διαφόρους τομείς, ειδικότερα βάσει της υφιστάμενης ευρωπαϊκής νομολογίας, ώστε να βοηθηθούν τόσο οι δημόσιες αρχές όσο και οι επιχειρήσεις να αποδίδουν ενιαία ερμηνεία στην έννοια αυτή και να την ενσωματώσουν στο στάδιο της χάραξης των μέτρων ενίσχυσης.

4.2.1

Στα σημεία 16 και 17 της ανακοίνωσης, θίγεται το ζήτημα της πολιτικής ανταγωνισμού των τρίτων χωρών. Η Επιτροπή συμπεραίνει ότι η ΕΕ διαθέτει διαφανέστερο πλαίσιο, το οποίο επιτρέπει παράλληλα την επίτευξη ενισχύσεων ανάλογου επιπέδου. Η δήλωση αυτή στηρίζεται σε συγκριτική μελέτη που διεξήγαγε ο ΠΟΕ το 2006. Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να ζητήσει από τον ΠΟΕ τη διεξαγωγή πιο επίκαιρης μελέτης, δεδομένου ότι, λόγω της κρίσης, πολλές χώρες μέλη του ΠΟΕ που δεν είναι μέλη της ΕΕ προσέφυγαν σε μαζικές επιδοτήσεις, ιδίως στους κλάδους της μεταποιητικής βιομηχανίας. Η μελλοντική πολιτική ανταγωνισμού που θα ισχύει από το 2013 θα ήταν ευκταίο να στηριχτεί σε μια πρόσφατη και ακριβή εικόνα της κατάστασης που επικρατεί στις Ηνωμένες Πολιτείες, την Κίνα, την Ινδία και τη Βραζιλία, λόγου χάρη (συμπεριλαμβανομένων των ενισχύσεων που χορηγούνται από τις ομόσπονδες αρχές), σε μια περίοδο όπου ο οικονομικός ανταγωνισμός επιτείνεται λόγω της παγκόσμιας κρίσης.

4.2.2

Η εφαρμογή των κανόνων περί κρατικών ενισχύσεων πρέπει να επιτρέπει την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων στην εσωτερική και στη διεθνή αγορά. Οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις, όμως, αντιμετωπίζουν τον ανταγωνισμό από επιχειρήσεις με έδρα τρίτες χώρες, η νομοθεσία των οποίων ενίοτε δεν προβλέπει κανέναν περιορισμό στις κρατικές ενισχύσεις. Η κατάσταση αυτή μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρές στρεβλώσεις του ανταγωνισμού εις βάρος των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων, όπως επισημαίνει η Επιτροπή στην ανακοίνωσή της (7).

4.2.3

Στα πλαίσια των αρμοδιοτήτων της, η Επιτροπή αναλαμβάνει πρωτοβουλίες με σκοπό την καθιέρωση ισότιμων όρων ανταγωνισμού σε παγκόσμια κλίμακα, που βασίζονται στην έννοια του θεμιτού ανταγωνισμού. Κάθε μεταρρύθμιση των κανόνων για τη χορήγηση κρατικών ενισχύσεων θα πρέπει συνεπώς να συντονίζεται με τις δράσεις που αναλαμβάνει η Επιτροπή σε επίπεδο μέσων εμπορικής πολιτικής (κανόνες του ΠΟΕ, διμερείς συμφωνίες ελεύθερων συναλλαγών).

4.3.1

Στην πρόταση κανονισμού για τη θέσπιση προγράμματος για την ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων και τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις (2014-2020) [COM(2011) 834 final], η Επιτροπή αναγνωρίζει την ανάγκη στήριξης των ΜΜΕ για εξαγωγές στο εσωτερικό της ΕΕ και σε ολόκληρο τον κόσμο, με στόχο την αναζήτηση ευκαιριών ανάπτυξης. Προβλέπεται η παροχή στήριξης και υπηρεσιών υποστήριξης μέσω του δικτύου «Enterprise Europe Network» στις ΜΜΕ με προοπτικές ανάπτυξης.

4.3.2

Παράλληλα, όμως, το «δόγμα» της Επιτροπής φαίνεται υπερβολικά περιοριστικό, εφόσον, για παράδειγμα, όσον αφορά τη συμμετοχή των ΜΜΕ σε εμπορικές εκθέσεις και επιδείξεις, βάσει του άρθρου 27 του κανονισμού αριθ. 800/2008, της 6ης Αυγούστου 2008, θέτει πολλές σωρευτικές προϋποθέσεις: οι ενισχύσεις πρέπει να μην υπερβαίνουν το 50 % των επιλέξιμων δαπανών, να χορηγούνται σε επιχειρήσεις που εμπίπτουν στον ορισμό της ΕΕ για τις ΜΜΕ και αποκλειστικά για την πρώτη συμμετοχή τους σε συγκεκριμένη έκθεση.

4.3.3

Το τελευταίο κριτήριο, της πρώτης συμμετοχής, κρίνεται ότι δεν αρμόζει σε μια στρατηγική διεθνούς ανάπτυξης, που προϋποθέτει την παρουσία σε μια συγκεκριμένη αγορά τουλάχιστον για τριετή περίοδο προτού να μπορέσει να προσδιοριστεί η στρατηγική ανάπτυξης (αντιπρόσωπος, εγκατάσταση, διανομή). Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ προτείνει να αντικατασταθεί το κριτήριο της «πρώτης συμμετοχής», του άρθρου 27 παράγραφος 3, από το κριτήριο της «συμμετοχής σε συγκεκριμένη έκθεση εντός ορίου τριών συνεχόμενων ετών», χωρίς τροποποίηση των δύο άλλων κριτηρίων.

4.4.1

Η ΕΕ οφείλει να εγγυάται ότι οι κρατικές ενισχύσεις θα παρέχουν κίνητρα για καινοτομία —συμπεριλαμβανομένης της καινοτομίας στον κοινωνικό τομέα, με τις ενισχύσεις για «κοινωνική καινοτομία», που ήδη αναγνωρίζονται στην εμβληματική πρωτοβουλία «Ένωση καινοτομίας»—, για προσφυγή στις πράσινες τεχνολογίες και για πλήρη ανάπτυξη του ανθρώπινου κεφαλαίου σύμφωνα με ένα πρότυπο βιώσιμης ανάπτυξης. Η ΕΟΚΕ επικροτεί τη σταδιακή αναγνώριση των ενισχύσεων προς την κοινωνική καινοτομία ως ενισχύσεων συμβατών με την κοινή αγορά (8) και ελπίζει η τάση αυτή να ενταθεί στο μέλλον, στο πλαίσιο της διαδικασίας εκσυγχρονισμού των κρατικών ενισχύσεων.

4.4.2

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει επίσης μια αντίληψη περί κρατικών ενισχύσεων για έρευνα και ανάπτυξη, η οποία συμπεριλαμβάνει τη σύλληψη, κατασκευή και διάθεση στην αγορά προϊόντων, προγραμμάτων και υπηρεσιών προσβάσιμων σε ευάλωτες ομάδες (ειδικότερα στα άτομα με αναπηρία) κατά τη συμμετοχή τους στην κοινωνική ζωή (9).