15.1.2013   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 11/8

1.1

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι έχει καθοριστική σημασία η κατάρτιση προτάσεων για συγκεκριμένες δράσεις, προκειμένου τα διάφορα θεσμικά όργανα της Ένωσης να αναλαμβάνουν τις πρωτοβουλίες που τους αναλογούν για τον καθορισμό των κατάλληλων μέτρων όσον αφορά την εφαρμογή των παραγράφων 1 και 2 του άρθρου 11 της ΣΕΕ. Η διαδικασία αυτή πρέπει να θεωρηθεί ως ευκαιρία διεύρυνσης και ενίσχυσης του διαλόγου με την κοινωνία των πολιτών τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο.

1.2

Πυρήνας της δημοκρατίας παραμένει η αντιπροσωπευτική δημοκρατία. Η συμμετοχική δημοκρατία αποτελεί συμπληρωματική προσέγγιση και επ’ ουδενί εναλλακτική λύση της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας στην οποία βασίζονται όλες οι κοινωνίες μας. Ομοίως, ο διάλογος των πολιτών δεν ανταγωνίζεται τον κοινωνικό διάλογο καθώς, σύμφωνα με τις διατάξεις της Συνθήκης, ο καθένας διαδραματίζει πολύ συγκεκριμένο και χαρακτηριστικό ρόλο.

1.3

Είναι βεβαίως απαραίτητο να υλοποιηθεί μια αποτελεσματική, συμμετοχική δημοκρατία, όπως ορίζεται στη ΣΕΕ, που να αντανακλά τις αξίες και την ταυτότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Επιπλέον, λόγω της σημερινής οικονομικής, κοινωνικής και πολιτικής κρίσης, η πλήρης εφαρμογή του άρθρου 11 αποκτά πρωταρχική σημασία για την εδραίωση της δημοκρατικής νομιμότητας της Ευρωπαϊκής Ένωσης στη συνείδηση των πολιτών της. Τέλος, μόνο με τη μεγαλύτερη διαφάνεια, την ενδυνάμωση του αισθήματος οικείωσης και την ευρύτερη συμμετοχή των πολιτών και της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο, θα είναι σε θέση η Ευρώπη να αποφύγει τους εξτρεμισμούς, να προασπιστεί τις δημοκρατικές αξίες της και να θέσει τις βάσεις για ένα «κοινό πεπρωμένο».

1.4

Η εφαρμογή του άρθρου 11 παράγραφος 1 και 2 της ΣΕΕ πρέπει να θεωρηθεί ως ευκαιρία καθοριστικής σημασίας για την πρόοδο των υφιστάμενων διαδικασιών διαβούλευσης και συμμετοχής της κοινωνίας των πολιτών, που αναπτύχθηκαν σε ευρωπαϊκό επίπεδο από την εποχή της Λευκής Βίβλου 2001 για την Ευρωπαϊκή Διακυβέρνηση. Έχουν ήδη διαμορφωθεί διάφορες μέθοδοι συμμετοχής της κοινωνίας των πολιτών, ορισμένες εκ των οποίων προχωρούν πέραν της ανταλλαγής πληροφοριών και οι οποίες θα μπορούσαν να θεωρηθούν πρότυπα για την ανάπτυξη ενός πλαισίου διαρθρωμένου ευρωπαϊκού διαλόγου των πολιτών κατ' εφαρμογή του άρθρου 11 παράγραφοι 1 και 2.

1.5

Η ΕΟΚΕ διατυπώνει ωστόσο τις ακόλουθες συστάσεις:

1.6

Η σημαντική και ολοένα και πιο ουσιαστική συμμετοχή της ΕΟΚΕ στη διαμόρφωση του ευρωπαϊκού δημόσιου χώρου θα μπορούσε να συντελέσει στη μεγαλύτερη ενεργοποίηση του ρόλου της Επιτροπής, του Συμβουλίου και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για την εφαρμογή των παραγράφων 1 και 2 του άρθρου 11 της ΣΕΕ, και να φέρει σημαντικά αποτελέσματα τόσο από την άποψη της διαδικασίας, όσο και από την άποψη των επιδράσεών τους για το σύνολο των ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων και των ευρωπαϊκών ΟΚΠ.

2.1

Τα τελευταία 12 χρόνια, η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) έχει σημειώσει σημαντική πρόοδο σε ό,τι αφορά τον ευρωπαϊκό διάλογο των πολιτών, τον συμπληρωματικό του ρόλο στην αντιπροσωπευτική δημοκρατία και τον διακριτό χαρακτήρα του σε σχέση με τον κοινωνικό διάλογο. Ο διάλογος των πολιτών είναι μια δημοκρατική διαδικασία διαμόρφωσης της κοινής γνώμης που μπορεί να λάβει διάφορες μορφές ανάλογα με τους εμπλεκόμενους φορείς. Η ΕΟΚΕ έχει συμφωνήσει στον ορισμό των φορέων και των εννοιών του διαλόγου των πολιτών και της σύνδεσής του με τη συμμετοχική διακυβέρνηση  (1).

2.2

Η ΕΟΚΕ έχει επίσης επιβεβαιώσει την αρχή της επικουρικότητας σε ευρωπαϊκό επίπεδο· έχει προτείνει μια συγκεκριμένη ανάλυση 14 ποσοτικών και ποιοτικών κριτηρίων για την αξιολόγηση του βαθμού αντιπροσωπευτικότητας των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών που κλήθηκαν να συμμετάσχουν σε οριζόντιο, κάθετο και τομεακό διάλογο των πολιτών· έχει καθορίσει με ακρίβεια τη διαφορά μεταξύ της διαβούλευσης (διαδικασία «από την κορυφή προς τη βάση») και του διαλόγου των πολιτών (διαδικασία «από τη βάση προς την κορυφή» ή ακριβέστερα κυκλική). Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ έχει συμβάλει στις θεσμικές κατακτήσεις που κατοχυρώνονται τώρα με το άρθρο 11 της ΣΕΕ (2).

2.3

Η ΣΕΕ, που τέθηκε σε ισχύ τον Δεκέμβριο του 2009, αναγνωρίζει επίσημα τον ρόλο της συμμετοχικής δημοκρατίας (διάλογος των πολιτών, διαβούλευση, ΠΕΠ-πρωτοβουλία των ευρωπαίων πολιτών). Οι διατάξεις του άρθρου 11 (3) επαυξάνουν και ενισχύουν τον θεσμό της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας (άρθ. 10 και 12) (4), σηματοδοτώντας με τον τρόπο αυτό ένα καινοτόμο ευρωπαϊκό πρότυπο δημοκρατίας.

2.4

Πρέπει πλέον να αναληφθεί δράση για συγκεκριμένη εφαρμογή του άρθρου 11 και, ειδικότερα, πρέπει να ξεκινήσει η επεξεργασία των παραγράφων 1 και 2, δεδομένου ότι οι πρακτικές διαβούλευσης σύμφωνα με την παράγραφο 3 έχουν ήδη αναπτυχθεί ευρέως και η πρωτοβουλία των ευρωπαίων πολιτών έχει ήδη ρυθμιστεί (5). Στην πραγματικότητα, η ιστορία της ΕΟΚΕ μας έχει διδάξει ότι, για τη δημιουργία αποτελεσματικών δομών διαλόγου, πρέπει να υπάρχει ένα ακριβές ρυθμιστικό πλαίσιο και θεσμική συνέχεια.

2.5

Τον Μάρτιο του 2010, η ΕΟΚΕ κάλεσε την Επιτροπή να «υποβάλει μια Πράσινη Βίβλο για τον διάλογο με την κοινωνία των πολιτών σχετικά με τη συγκεκριμένη υλοποίηση του άρθρου 11, παράγραφος 1 και 2, που θα επιτρέψει την εξέταση των υφιστάμενων πρακτικών, τον σαφέστερο προσδιορισμό και την αξιολόγηση των διαδικασιών και των βασικών αρχών, καθώς και την επίτευξη βελτιώσεων σε συνεργασία με τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, και κυρίως τη δημιουργία σαφών δομών» (6). Ένα χρόνο μετά, το 2011, στο πλαίσιο μιας έκτακτης συνεδρίασης που διοργανώθηκε από την Ομάδα ΙΙΙ της ΕΟΚΕ με θέμα «Ποιες είναι οι προοπτικές για την συμμετοχική δημοκρατία στην Ευρώπη;» τέθηκαν εκ νέου αυτά τα θέματα και εγκρίθηκε ένας «χάρτης πορείας για τη συμμετοχική δημοκρατία» (7).

2.6

Η ΕΟΚΕ διαπιστώνει ότι, εκτός από την πρακτική της διαβούλευσης και τη ρύθμιση της ΠΕΠ, που τέθηκε σε ισχύ την 1η Απριλίου του 2012, δεν έχει σημειωθεί καμία πρόοδος σε ορισμένα θεσμικά όργανα ως προς τις διατάξεις που σχετίζονται με τον διάλογο των πολιτών (παράγραφοι 1 και 2 του άρθρου 11) και δεν έχει δοθεί ακόμη θετική απάντηση στο αίτημα εκπόνησης Πράσινης Βίβλου.

2.7

Επιπλέον, σε όλη την Ευρώπη έχει εξαπλωθεί μια διαρθρωτική οικονομική κρίση, η οποία θέτει σε αμφισβήτηση τα ίδια τα θεμέλια του ευρωπαϊκού οικοδομήματος και συντελεί στην ανάπτυξη ενός διττού και επικίνδυνου φαινομένου. Από τη μία πλευρά, η αναδίπλωση των διακυβερνητικών διαπραγματεύσεων για την εξεύρεση λύσεων όσον αφορά την κρίση πολλαπλασιάζει τις συνόδους κορυφής, και από την άλλη, η απόσταση ανάμεσα στους πολίτες και τις οργανώσεις τους και τα θεσμικά όργανα της Ένωσης ολοένα και αυξάνεται. Σε όλα αυτά, προστίθεται και η ευρέως διαδεδομένη αντίληψη ότι η Ένωση, όχι μόνο αδυνατεί να ηγηθεί της εξόδου από την κρίση, αλλά επιβάλλει πολιτικές λιτότητας που επηρεάζουν τις ζωές όλων των ευρωπαίων πολιτών, χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι απόψεις της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών σε όσα αποφασίζονται. Η αδυναμία κατανόησης και η απόσταση φαίνεται να έχουν αυξητική τάση, θέτοντας τις βάσεις για μια επικίνδυνη απώλεια νομιμότητας των θεσμικών οργάνων της Ένωσης.

2.8

Η ΕΟΚΕ είναι πεπεισμένη ότι η δυναμική που δημιουργείται από τη ΣΕΕ, καθώς και η ποικιλία και το εύρος των θεμάτων και των προτεραιοτήτων που εντάσσονται πλέον στην πολιτική ατζέντα της Ένωσης, απαιτούν τη δραστική και αποφασιστική ανάκαμψη της «κοινοτικής μεθόδου». Αυτό μπορεί να πραγματοποιηθεί μόνο με την ενίσχυση και την ανανέωση της μεθόδου αυτής, την ενίσχυση της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, που αποτελεί τη θεμελιώδη βάση των ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων, καθώς και με μια νέα εποχή όσον αφορά την άμεση συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών με στόχο την ενίσχυση της ευρωπαϊκής ταυτότητας και την τόνωση του ενδιαφέροντος των πολιτών. Η μεγαλύτερη συμμετοχή των πολιτών μέσω του διαλόγου των πολιτών, τόσο άμεσα όσο και μέσω των αντιπροσωπευτικών οργανώσεων, όπως προβλέπεται από το άρθρο 11, αποτελεί πρόκληση ζωτικής σημασίας για το μέλλον του ευρωπαϊκού οικοδομήματος. Πρόκειται πράγματι για την οικείωση, τη συμμετοχή, τη διαφάνεια και τη μεγαλύτερη δημοκρατική νομιμότητα των διαδικασιών λήψης αποφάσεων.

2.9

Συνεπώς, το άρθρο 11 και η εφαρμογή του αποτελούν ένα πολύτιμο εργαλείο για να αποκτήσει μια δυναμική η συμμετοχική δημοκρατία και η ΕΟΚΕ διαθέτει αναμφίβολα την εμπειρία ώστε να δράσει καταλυτικά στη διαδικασία ενίσχυσης της ευρωπαϊκής δημοκρατικής ζωής, συνεργαζόμενη στενά με τα διάφορα θεσμικά όργανα της Ένωσης και τα κύρια ευρωπαϊκά και εθνικά δίκτυα των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών.

2.10

Η ΕΟΚΕ γνωρίζει καλά ότι αντικατοπτρίζει μόνο μερικές από τις πτυχές του όρου «οργανωμένη κοινωνία των πολιτών» (8) και, για τον λόγο αυτόν, με μια ρεαλιστική προσέγγιση, έχει αναλάβει εδώ και αρκετό καιρό μια σειρά από πρωτοβουλίες για να εξασφαλίσει ακόμη ευρύτερη διάρθρωση των σχέσεών της με τις ευρωπαϊκές οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών. Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει ότι, σε περιόδους κρίσης, η ενίσχυση αυτού του είδους της «γέφυρας» μεταξύ των θεσμικών οργάνων και της κοινωνίας των πολιτών είναι πιο κρίσιμη παρά ποτέ και ότι μπορεί να δράσει επικουρικά στις διαρθρωτικές πολιτικές επιλογές και τις θεσμικές μεταρρυθμίσεις, στις οποίες πρέπει να προβεί η ΕΕ για να έχει μέλλον.

2.11

Το άρθρο 11 στο σύνολό του αποτελεί ένα σαφές μήνυμα εμπιστοσύνης στην προστιθέμενη αξία της ενεργού ιδιότητας του πολίτη, στην αξία της συμμετοχικής δημοκρατίας και στον ρόλο που αυτή μπορεί να διαδραματίσει στην ενίσχυση του αισθήματος συμμετοχής των πολιτών στο ευρωπαϊκό εγχείρημα, ώστε να συμβάλει στην ανάδειξη μιας ολοένα και περισσότερο ενημερωμένης και ουσιαστικής ευρωπαϊκής κοινής γνώμης. Το άρθρο 11, εντάσσοντας τις ήδη καθιερωμένες διαδικασίες διαβούλευσης (παράγραφος 3) στο πλαίσιο της συμμετοχής, με τις παραγράφους 1 και 2, πραγματοποιεί μια σημαντική στροφή προς ένα πιο εξελιγμένο μοντέλο διαρθρωμένου διαλόγου.

2.12

Μετά από 15 χρόνια ανάπτυξης θεωριών και εκπόνησης σημαντικών μελετών, οι οποίες επαναλαμβάνονται στο εγχειρίδιο που έχει ήδη αναφερθεί (9), απαιτούνται σήμερα συγκεκριμένες δράσεις και ειδικά εργαλεία για κάθε θεσμικό όργανο της Ένωσης, ενώ ταυτόχρονα πρέπει να αναπτυχθεί ένα συντονισμένο και συνεκτικό πλαίσιο που να συμβάλει στην επίτευξη του συνολικού στόχου που ορίζεται στο εν λόγω άρθρο.

2.13

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει ότι πρέπει να αποφευχθεί ο πειρασμός της μετατροπής του δεσμευτικού χαρακτήρα του άρθρου 11 (ειδικότερα των παραγράφων 1 και 2) σε κάτι απλά περιγραφικό, σαν να ήταν μια φωτογραφία αυτού της υφιστάμενης πραγματικότητας. Αυτό δεν αντικατοπτρίζει σε καμία περίπτωση την πρόθεση του νομοθέτη, ούτε ανταποκρίνεται στις υψηλές προσδοκίες των ευρωπαϊκών οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών.

3.1

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει ότι, για να ξεκινήσουν συγκεκριμένες δράσεις για την εφαρμογή των παραγράφων 1 και 2 του άρθρου 11, αφετηρία μας πρέπει να είναι οι υφιστάμενες ορθές πρακτικές.

3.2

Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, τα τελευταία δέκα χρόνια, έχουν σταδιακά αναπτυχθεί μορφές συνεργασίας με τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών. Σε πολύ μεγάλο βαθμό, πρόκειται για πρακτικές διαβούλευσης, που προωθούνται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

3.3

Όσον αφορά την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, πολλές Γενικές Διευθύνσεις έχουν αναπτύξει μια σειρά παρόμοιων διαβουλεύσεων, με διαφορετικούς στόχους, συχνότητα, μορφή και αποτελέσματα. Έχουν εξελιχθεί με τρόπο αυτόνομο και, ορισμένες φορές, έχουν μετατραπεί σε πραγματικά «συμβουλευτικά φόρουμ». Πρόκειται για μια ποικιλία καταστάσεων και αποτελεσμάτων, που, σε ορισμένες περιπτώσεις, έχουν ήδη μετατραπεί σε διαρθρωμένες μορφές μόνιμου διαλόγου με την κοινωνία των πολιτών (10). Η ΕΟΚΕ εκτιμά ωστόσο απαραίτητο να επαναλάβει ότι δεν πρέπει να συγχέεται η νομική δομή των διαβουλεύσεων με τον νέο θεσμό του διαλόγου των πολιτών, ο οποίος εξάλλου πρέπει να καταστεί διαρθρωμένος και μόνιμος.

3.4

Αναφέρονται ενδεικτικά το Φόρουμ Υγείας της Γενικής Διεύθυνσης Υγείας και Προστασίας των Καταναλωτών (SANCO) της ΕΕ, η πλατφόρμα για τα θεμελιώδη δικαιώματα του Οργανισμού Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων της ΕΕ, η ομάδα επαφής για την κοινωνία των πολιτών της Γενικής Διεύθυνσης Ανάπτυξης και Συνεργασίας της EuropeAid (DEVCO), ο Διάλογος με την κοινωνία των πολιτών που ξεκίνησε η Γενική Διεύθυνση Εμπορίου (TRADE).

3.5

Ο Διάλογος με την κοινωνία των πολιτών αποτελεί ίσως τον πιο εξελιγμένο διαρθρωμένο τομεακό διάλογο, τόσο όσον αφορά το μέγεθός του και τον αριθμό των φορέων που συμμετέχουν (περισσότεροι από 800 καταχωρημένοι οργανισμοί) όσο και λόγω του γεγονότος ότι σχεδόν οι μισοί από τους φορείς που συμμετέχουν βρίσκονται σε διαφορετικά κράτη μέλη και όχι στις Βρυξέλλες. Είναι, επίσης, ο μοναδικός που πραγματοποιεί εξωτερική αξιολόγηση (11), την οποία και διεξάγει η Γενική Διεύθυνση Εμπορίου.

3.6

Ένα δεύτερο παράδειγμα είναι το «Ευρωπαϊκό Φόρουμ για την Ένταξη» (12), που συστάθηκε το 2009 έπειτα από κοινή πρωτοβουλία της ΕΟΚΕ και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και απαρτίζεται σε μόνιμη βάση από εκατό περίπου ευρωπαϊκούς και εθνικούς φορείς. Επιπλέον, συμμετέχουν σταθερά σε αυτό το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, η Επιτροπή Περιφερειών και οι εκπρόσωποι των κυβερνήσεων των κρατών μελών της Ένωσης. Έπειτα από αρκετές δυσκολίες, το φόρουμ έχει πλέον εξελιχθεί σε βασικό εργαλείο του διαρθρωμένου διαλόγου με στόχο την πραγματική διεύρυνση της ατζέντας της Ένωσης ως προς τις πολιτικές ένταξης, ιδίως στην προκαταρκτική φάση.

3.7

Ένα τρίτο παράδειγμα είναι τα φόρουμ της κοινωνίας των πολιτών στο πλαίσιο του περίπλοκου συστήματος των εξωτερικών σχέσεων της Ένωσης. Υπενθυμίζεται ειδικότερα η επιτυχία των μικτών συμβουλευτικών επιτροπών, που συστήνονται στο πλαίσιο των διαπραγματεύσεων προσχώρησης στην ΕΕ, ο ρόλος της συμβουλευτικής επιτροπής Cariforum-ΕΕ στην παρακολούθηση της ειδικής συμφωνίας οικονομικής εταιρικής σχέσης μεταξύ της ΕΕ και των κρατών Cariforum, ο ρόλος της κοινωνίας των πολιτών στη Συμφωνία ελεύθερων συναλλαγών μεταξύ ΕΕ και Κορέας.

3.8

Η περίπτωση της Συμφωνίας του Κοτονού (13) είναι ίσως η πιο περίπλοκη τόσο λόγω του αριθμού των εμπλεκόμενων χωρών και φορέων όσο και λόγω του αριθμού των δράσεων που έχουν υλοποιηθεί. Σε αυτή αναγνωρίζεται επίσημα ο «συμπληρωματικός ρόλος και η δυνητική συνεισφορά των μη κρατικών φορέων (ορίζονται ως μη κρατικοί φορείς ο ιδιωτικός τομέας, οι οικονομικοί και κοινωνικοί εταίροι και η κοινωνία των πολιτών) στην αναπτυξιακή διαδικασία» (14). Βάσει μιας ειδικής εντολής, η ΕΟΚΕ διοργανώνει τακτικές συνεδριάσεις με τους οικονομικοκοινωνικούς παράγοντες των χωρών ΑΚΕ και της Ένωσης και έχει επίσης αναπτυχθεί ένα ειδικό πρόγραμμα οικονομικής ενίσχυσης προς αρκετές χώρες, το οποίο διαχειρίζονται οι αντίστοιχες αντιπροσωπείες της Ένωσης, με αυξανόμενη τη συμμετοχή αυτών των φορέων και των επενδύσεων στην δημιουργία υποδομών  (15).

3.9

Τέλος, σημειώνεται η πρωτοβουλία που έχει αναλάβει από το 2007 το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, που δεν διεξάγεται σε τακτική βάση και έχει ποικίλα αποτελέσματα, και η οποία αφορά τις τρεις Αγορές των Πολιτών με διαφορετικό θέμα η καθεμία, στις οποίες συμμετέχουν ευρέως οι ευρωπαϊκές οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών (16). Το έργο αυτό αποτελεί σήμερα αντικείμενο ειδικής εσωτερικής αξιολόγησης στο ΕΚ, προκειμένου να επαναληφθεί αποφασιστικότερα και αποτελεσματικότερα στο μέλλον.

3.10

Αξίζει, επίσης, να σημειωθούν μερικά ακόμα παραδείγματα που καταδεικνύουν την ενεργό συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών στη διαδικασία λήψης αποφάσεων σε διεθνές επίπεδο. Αξίζει να σημειωθεί η Σύμβαση του Aarhus (17) της Οικονομικής Επιτροπής των Ηνωμένων Εθνών για την Ευρώπη (UNECE) και ο Κώδικας ορθής πρακτικής για τη συμμετοχή των πολιτών στη διαδικασία λήψης αποφάσεων που εγκρίθηκε από τη Διάσκεψη των Διεθνών Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων (ΔΜΚΟ) του Συμβουλίου της Ευρώπης (18).

3.11

Η Σύμβαση του Aarhus δεν παρέχει μόνο στο κοινό και στις σχετικές οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών το δικαίωμα πρόσβασης σε «πληροφορίες σχετικά με το περιβάλλον» από δημόσιους φορείς, αλλά και το δικαίωμα «συμμετοχής του κοινού στη λήψη αποφάσεων για το περιβάλλον» και ενδεχομένως το δικαίωμα αμφισβήτησης των δημόσιων αποφάσεων. Επιπλέον, οι εκπρόσωποι της κοινωνίας των πολιτών μπορούν να ορίζουν μέλη τους στην Επιτροπή Συμμόρφωσης της Σύμβασης και να εκπροσωπούνται στο Προεδρείο. Τέλος, παρέχεται οικονομική ενίσχυση στις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών.

3.12

Όσον αφορά το Συμβούλιο της Ευρώπης, ο Κώδικας Καλών Πρακτικών, που έχει αναγνωριστεί από την Επιτροπή Υπουργών, αποσκοπεί στην ενίσχυση της συμμετοχής της κοινωνίας των πολιτών στην διαδικασία λήψης αποφάσεων σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο. Ο Κώδικας Καλών Πρακτικών περιγράφει τέσσερα διαφορετικά επίπεδα συμμετοχής (ενημέρωση, διαβούλευση, διάλογο και συνεργασία), τα οποία μπορούν να χρησιμοποιούνται ως βάση τόσο από την κοινωνία των πολιτών όσο και από τους δημόσιους φορείς.

3.13

Υπάρχουν επίσης αξιοσημείωτα παραδείγματα τόσο σε περιφερειακό όσο και σε εθνικό επίπεδο. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνεται η γαλλική δράση «Grenelle Environnement» που διοργανώθηκε το 2007 με πρωτοβουλία του Γάλλου Προέδρου (19). Στο φόρουμ συμμετείχαν εκπρόσωποι κρατών, τοπικών αρχών, ΜΚΟ και κοινωνικών εταίρων με σκοπό την ενίσχυση του διαλόγου και της συνεργασίας. Οι διεργασίες του φόρουμ οδήγησαν τελικά στην ψήφιση δύο σημαντικών νομοθετικών πακέτων σχετικά με το περιβάλλον το 2008 και το 2010 αντίστοιχα. Επιπλέον, κατόπιν πρότασης της «Grenelle Environnement», το 2008 η γαλλική ΟΚΕ μετονομάστηκε σε «Οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντική επιτροπή» και στους κόλπους της ορίστηκαν και εκπρόσωποι του περιβαλλοντικού τομέα (20). Υπενθυμίζονται τέλος άλλα πρότυπα διαλόγου των πολιτών που αναπτύχθηκαν σε εθνικό και τοπικό επίπεδο, που εμφανίζονται με τη μορφή «πλατφόρμας συνεργασίας», «σύμβασης», «συμφωνίας ή πρωτοκόλλου συνεργασίας», κλπ., και ως τέτοια θα πρέπει να αξιολογηθούν.

4.1

Στη σημερνική κατάσταση υπάρχουν ενδιαφέροντα παραδείγματα, τα οποία, στην πραγματικότητα, έχουν υπερβεί τις απλές μορφές διαβουλεύσεων, επιτυγχάνοντας σε πολλές περιπτώσεις, πιο σταθερές και διαρθρωμένες διαδικασίες ενεργού συμμετοχής και ενίσχυσης της συνεργασίας, που προεικονίζουν πιθανές μορφές διαρθρωμένου διαλόγου των πολιτών, όπως προβλέπεται στο άρθρο 11 της ΣΕΕ. Αυτές οι πρακτικές, ωστόσο, πέραν των εμπλεκόμενων φορέων σε κάθε τομέα, δεν είναι επαρκώς γνωστές και είναι αναγκαία η αξιολόγηση, η προώθηση, η διεύρυνση και η καθιέρωσή τους.

4.2

Ο τρόπος με τον οποίο τα εν λόγω φόρουμ γίνονται αντιληπτά από διάφορους ενδιαφερόμενους φορείς, ειδικότερα η αποτελεσματικότητά τους, εξαρτάται από διάφορους παράγοντες: από το επίπεδο διαφοροποίησης της οικείωσης της διαδικασίας, από το επίπεδο αντιπροσωπευτικότητας των φορέων (21), από τις οικονομικές συνθήκες που στηρίζουν κατά το μάλλον ή ήττον τη συμμετοχή λιγότερο δομημένων φορέων που δεν βρίσκονται στις Βρυξέλλες, από την τεχνική ικανότητα ενεργού συμβολής στη συζήτηση και παρακολούθησης της διαδικασίας, από τη συνέχιση της επενδυτικής τακτικής των ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων.

4.3

Θα πρέπει να επισημανθούν ορισμένες σημαντικές πτυχές αυτών των διαδικασιών:

4.4

Οι διαπιστώσεις αυτές αποκαλύπτουν τη δυνατότητα δημιουργίας μιας κρίσιμης μάζας που, εάν εισαχθεί στο σύστημα και γίνει επαρκώς γνωστή, θα μπορούσε να θέσει τις βάσεις για μία ισχυρή συμμετοχική δημοκρατία σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Εν πάση περιπτώσει, η κρίσιμη μάζα θα συνέβαλε στην προβολή αυτού του πυλώνα της ευρωπαϊκής δημοκρατίας τόσο στην κοινή γνώμη όσο και στα θεσμικά όργανα. Με τον τρόπο αυτό, η εξαιρετικά πολύτιμη συμβολή των ευρωπαϊκών οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών και το έργο τους στους κόλπους της Ένωσης θα έχαιρε μεγαλύτερης αναγνώρισης και εκτίμησης.

4.5

Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ προτείνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, με την ενεργό συνεργασία όλων των θεσμικών οργάνων, να προωθήσει και να ενθαρρύνει μια ευρύτερη και διαρθρωμένη μελέτη.

4.6

Δέκα χρόνια μετά τη Λευκή Βίβλο για την ευρωπαϊκή διακυβέρνηση  (23), η μελέτη αυτή θα πρέπει να προβεί σε έναν συνολικό απολογισμό όσον αφορά τα επιτευχθέντα αποτελέσματα, τον πραγματικό αντίκτυπο της νομοθετικής διαδικασίας, τις απρόσμενες αλλαγές και τα προβλήματα που εντοπίστηκαν, τις ελλείψεις, τις ασυνέπειες και τις δαπάνες, προσδιορίζοντας, τελικά, τα στοιχεία που είναι αναγκαία ώστε η συμμετοχή να καταστεί καταλληλότερη και ευρύτερη. Η μελέτη θα πρέπει επίσης να αξιολογήσει την πραγματική αποτελεσματικότητα και έκταση των υφιστάμενων δομημένων συνεργασιών με τις κοινωνίες των πολιτών, καθώς αποτελούν τις παραμέτρους και τις προϋποθέσεις της αποτελεσματικότητας και τις ορθές πρακτικές που πρέπει υιοθετηθούν ως πρότυπα περαιτέρω ανάπτυξης. Τέλος, θα πρέπει, επίσης, να αξιολογηθεί το κατά πόσον και με ποιον τρόπο το σημαντικό αυτό έργο θα γνωστοποιηθεί στο ευρύ κοινό, συμβάλλοντας στη διεύρυνση της δημοκρατικής συμμετοχής, της συμμετοχής στο ευρωπαϊκό εγχείρημα και, ως εκ τούτου, στη δημιουργία του ευρωπαϊκού δημόσιου χώρου. Μια τέτοια μελέτη θα πρέπει, επίσης, να συνοψίσει και να αξιολογήσει τον αντίκτυπο τόσο στα θεσμικά όργανα όσο και στους διάφορους φορείς της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών.

4.7

Σύμφωνα με το άρθρο 11 (24), που ενθαρρύνει την άμεση και ενεργό συμμετοχή των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, μια τέτοια μελέτη θα μπορούσε κάλλιστα να αποτελέσει τη βάση για τον προσδιορισμό των επόμενων κατευθυντήριων γραμμών και πρακτικών για την ανάπτυξη ενός διαρθρωμένου διαλόγου στο πλαίσιο του άρθρου 11 της ΣΕΕ. Θα μπορούσε να παράσχει τα στοιχεία που είναι αναγκαία για τον καθορισμό των επόμενων δράσεων που πρέπει να αναλάβουν η Επιτροπή και άλλα θεσμικά όργανα της Ένωσης, σύμφωνα με την Πράσινη Βίβλο που αναφέρεται στο σημείο 2.5 και τη σημασία της οποίας τονίζει η ΕΟΚΕ. Για να αναπτυχθεί μια σταθερή, αποτελεσματική, ολοκληρωμένη και διαφανής διαδικασία διαρθρωμένης συμμετοχής της κοινωνίας των πολιτών στο ευρωπαϊκό εγχείρημα, πρέπει να προσδιοριστούν οι πιθανές κοινές πρακτικές για όλα τα όργανα, με σεβασμό της αυτονομίας τους.

4.8

Η ΕΟΚΕ μπορεί βεβαίως να συμβάλλει με το έργο, την εμπειρία και τα δίκτυά της, συμμετέχοντας ενεργά στην υλοποίηση μιας τέτοιας μελέτης, από τη σύλληψη και την εκτέλεσή της έως τη διάδοση των αποτελεσμάτων της, κυρίως στα 27 κράτη.

4.9

Στις 23 Ιουνίου 2011, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο καθιέρωσαν ένα κοινό μητρώο διαφάνειας, που αντικαθιστά εκείνο που θέσπισε η Επιτροπή το 2008. Αριθμεί ήδη χιλιάδες οργανώσεις, από διαφορετικές συνιστώσες της ευρωπαϊκής κοινωνίας των πολιτών, οι οποίες πρέπει να παράσχουν μια σειρά από δομημένα στοιχεία και να αναλάβουν την υποχρέωση να τηρούν τον κοινό κώδικα δεοντολογίας (25). Ένα ενιαίο μητρώο, κοινό και για τα δύο θεσμικά όργανα και με το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο να έχει ήδη εκφράσει την επιθυμία να προσχωρήσει σε αυτό, καταδεικνύει μια σαφή κατεύθυνση και βούληση για συντονισμένη δράση των θεσμικών οργάνων της Ένωσης για ένα τόσο σημαντικό και λεπτό ζήτημα ως προς τις σχέσεις με την κοινωνία των πολιτών.

4.10

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι το εν λόγω μητρώο, που τώρα ασχολείται αποκλειστικά με τη διαφάνεια των φορέων που επικοινωνούν με τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα για να επηρεάσουν τις πολιτικές τους, θα μπορούσε σταδιακά να μετατραπεί σε εργαλείο για τον προσδιορισμό των φορέων του διαλόγου των πολιτών αναφορικά με τα κριτήρια αντιπροσωπευτικότητας. Στο πλαίσιο της προαναφερθείσας μελέτης, πρέπει επίσης να διερευνηθούν οι δυνατότητες ενός τέτοιου μητρώου για την ανάπτυξη του διαρθρωμένου διαλόγου των πολιτών.

4.11

Η Συνθήκη της Λισαβόνας προσφέρει επίσης νέες ευκαιρίες σε σχέση με το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, που αποτελεί πλέον μια μόνιμη δομή του οποίου ο Πρόεδρος εκλέγεται για θητεία δυόμισι ετών, με δυνατότητα ανανέωσης. Με τον τρόπο αυτόν, τίθενται τα θεμέλια για την ανάπτυξη μακροπρόθεσμων και σταθερών σχέσεων με τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο είναι υποχρεωμένο να τηρεί τις δεσμεύσεις του άρθρου 11 της ΣΕΕ και το γεγονός ότι σήμερα είναι υπεύθυνο για τον καθορισμό των γενικών προσανατολισμών της πολιτικής της Ένωσης, καθιστά ακόμη πιο επιβεβλημένη την ανάπτυξη στρατηγικής συνεργασίας που θα εξελιχθεί σταδιακά σε διαρθρωμένο διάλογο των πολιτών. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι το Συμβούλιο πρέπει να συγκροτήσει μια ειδική ομάδα επιφορτισμένη με την ανάπτυξη του διαλόγου με την κοινωνία των πολιτών και, στο πλαίσιο των ειδικών καθηκόντων της, η ΕΟΚΕ είναι πρόθυμη να συνεργαστεί στενά με το Συμβούλιο για την υλοποίηση αυτής της προοπτικής.

5.1

Τα τελευταία δέκα χρόνια, η ΕΟΚΕ έχει τροποποιήσει σημαντικά τις μεθόδους εργασίας της και, κυρίως, έχει διευρύνει τη συμμετοχή φορέων, εμπειρογνωμόνων και ευρωπαϊκών οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών στις εργασίες της.

5.2

Κάθε τομέας δράσης έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον: η παραδοσιακή εκτέλεση των εργασιών (οι γνωμοδοτήσεις) με αυξημένη συμμετοχή εμπειρογνωμόνων και πολλαπλασιασμό (με πιο ποικίλες διαστάσεις) των ακροάσεων· η δημιουργία της ομάδας επαφής με τις ΟΚΠ (οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών)· τα συνέδρια και οι εκδηλώσεις που διοργανώνονται στο πλαίσιο των προγραμμάτων των τμημάτων, των Ομάδων και των προεδριών είτε στις Βρυξέλλες είτε σε διάφορες χώρες της ΕΕ· το έργο που επιτελείται στο πλαίσιο της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» με τις οικονομικές και κοινωνικές επιτροπές και παρεμφερείς οργανισμούς των κρατών μελών· τέλος δε, το ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων που πραγματοποιούνται στο πλαίσιο των εξωτερικών της σχέσεων.

5.3

Αυτό που προκύπτει είναι μια πραγματικότητα που οδηγεί σταθερά στην ανάπτυξη σχέσεων και διαλόγου με τις πλέον ευρείες και ανομοιογενείς ευρωπαϊκές οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών. Πρόκειται για μια αρκετά δομημένη και πολυτομεακή ανάπτυξη, όπου η δράση του κάθε φορέα συνήθως δεν καθίσταται ευρέως γνωστή στους άλλους φορείς και δεν συνυπολογίζονται επαρκώς όλες οι υφιστάμενες δυνατότητες.

5.4

Για τον λόγο αυτόν, η ΕΟΚΕ πρέπει να δεσμευτεί:

5.5

Η ΕΟΚΕ πρέπει να αναπτύσσει όλες τις χρήσιμες συνεργασίες με τα άλλα θεσμικά όργανα της Ένωσης για να εξασφαλίσει την ορθή εφαρμογή του άρθρου 11. Για τον σκοπό αυτόν, η ΕΟΚΕ επιβεβαιώνει τη δέσμευσή της να διευρύνει τις προοπτικές εργασίας με το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο καθώς και να ενισχύσει και να επεκτείνει τις ήδη υπάρχουσες δυνατότητες συνεργασίας με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών.

5.6

Το νέο πρωτόκολλο συνεργασίας που υπέγραψε η ΕΟΚΕ με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή  (27), εδραιώνει και ενισχύει τον ρόλο της ΕΟΚΕ ως διαμεσολαβητή μεταξύ της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών και των θεσμικών οργάνων της Ένωσης, προσφέροντας πολλές δυνατότητες ανάπτυξης προς αυτή την κατεύθυνση. Το πρωτόκολλο αυτό εδραιώνει και ενισχύει τα πεδία συνεργασίας που έχουν αναπτυχθεί τα τελευταία χρόνια και θεσπίζει νέους, φιλόδοξους και συγκεκριμένους τρόπους για την από κοινού και σταδιακή εφαρμογή του άρθρου 11 της ΣΕΕ, προκειμένου να αναπτυχθεί η «συμμετοχική δημοκρατία σε επίπεδο Ένωσης, με στόχο να συμβάλουν στην ενίσχυση της δημοκρατικής της νομιμότητας» (28). Ειδικότερα, «η Επιτροπή εκλαμβάνει αυτή τη συνεργασία ως ένα προνομιακό μέσο για την οργάνωση ενός ανοικτού, διαφανούς και τακτικού διαλόγου με τις αντιπροσωπευτικές ενώσεις και την κοινωνία των πολιτών, όπως αναφέρεται στο άρθρο 11 της ΣΕΕ» (29).

5.7

Ειδικότερα, το πρωτόκολλο καθορίζει δύο σημαντικές φάσεις στην ανάπτυξη της συνεργασίας αυτής, οι οποίες μπορούν να αποτελέσουν ένα σταθερό και διαρθρωμένο πλαίσιο το οποίο θα περιλαμβάνει σταδιακά ένα ολοένα και ευρύτερο δίκτυο ευρωπαϊκών οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, αναπτύσσοντας τον διαρθρωμένο διάλογο των πολιτών, σύμφωνα με το άρθρο 11.2.

5.8

Η ΕΟΚΕ πρέπει, επίσης, να ασχοληθεί με τη σύναψη των πλέον κατάλληλων συνεργασιών με τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο, για την ανάπτυξη μιας διαρθρωμένης συνεργασίας και στα δύο επίπεδα.

5.9

Ειδικότερα, μια τέτοια δομημένη συνεργασία μπορεί να αναπτυχθεί σε εθνικό επίπεδο, στα πλαίσια της συμβολής που απαιτεί το πρωτόκολλο από την ΕΟΚΕ σχετικά με την «αξιολόγηση της εφαρμογής της νομοθεσίας της ΕΕ, ιδίως σε σχέση με τις οριζόντιες ρήτρες, όπως προβλέπεται από τα άρθρα 8 έως 12 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ)  (30)». Για τον λόγο αυτό, ενδείκνυται η ενίσχυση της υφιστάμενης συνεργασίας με τις εθνικές ΟΚΕ και Παρεμφερείς Οργανισμούς.

5.10

Τέλος, το 2004 η ΕΟΚΕ δημιούργησε την ομάδα επαφής με τις ευρωπαϊκές οργανώσεις και τα δίκτυα της κοινωνίας των πολιτών, η οποία αναφέρεται στο αναθεωρημένο πρωτόκολλο. Στο πλαίσιο των προοπτικών που περιγράφονται, η ΕΟΚΕ θεωρεί αναγκαία την αναθεώρηση, την αναδιάρθρωση και την ανανέωση του ρόλου της ομάδας επαφής, καθιστώντας την ανοιχτή σε όλους τους τομείς της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών και συσχετίζοντάς την με τη δομημένη σύνθεση των τριών Ομάδων της ΕΟΚΕ. Μια παρόμοια προοπτική ενίσχυσης θα μπορούσε να συμβάλει αποφασιστικά στην εφαρμογή κυρίως της παραγράφου 1 του άρθρου 11 της ΣΕΕ (οριζόντιος διάλογος με τους πολίτες), καθιστώντας την ΕΟΚΕ μια πλατφόρμα διευκόλυνσης της διαδικασίας αυτής. Η αναθεωρημένη και ενισχυμένη ομάδα επαφής θα μπορούσε να διαδραματίζει ολοένα και πιο σημαντικό ρόλο στο πλαίσιο της ΕΟΚΕ, ιδίως όσον αφορά στην παρακολούθηση της εφαρμογής του άρθρου 11 της ΣΕΕ.

6.1

Η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι πρέπει να προβάλλει ολοένα και περισσότερο ως κέντρο αριστείας του ευρωπαϊκού διαλόγου των πολιτών, αναπτύσσοντας και βελτιώνοντας συνεχώς τα υφιστάμενα μέσα, προωθώντας νέες μορφές διαρθρωμένου διαλόγου και ανοικτών και συμμετοχικών φόρουμ των ενδιαφερομένων μερών, στο πλαίσιο μιας συνολικής στρατηγικής και με την ολοένα και μεγαλύτερη συμμετοχή των ευρωπαϊκών οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, με σκοπό τον πολλαπλασιασμό των ορθών πρακτικών διαλόγου των πολιτών σε όλα τα επίπεδα. Με τον τρόπο αυτό, η ΕΟΚΕ θα συμβάλει καθοριστικά στην εφαρμογή του άρθρου 11.

6.2

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι θα πρέπει να υπάρξουν διορθωτικές ενέργειες για τη δημιουργία ενός χώρου που θα απεικονίζει αυτή τη νέα εποχή της συμμετοχικής δημοκρατίας, ο οποίος να αποτελεί καινοτομία από πλευράς ουσίας και μεθόδου, αλλά και ενθάρρυνση της συνολικής διαδικασίας καθώς και επικοινωνιακό γεγονός. Πρόκειται για μια σημαντική ευκαιρία προκειμένου να δοθεί μορφή και ουσία στην οικοδόμηση ενός ευρωπαϊκού χώρου ο οποίος κατά τον φιλόσοφο J. Habermas, αποτελεί θεμελιώδη προϋπόθεση για το ίδιο το ευρωπαϊκό εγχείρημα, που εξακολουθεί να απέχει πολύ από την υλοποίησή του. Η πορεία αυτή καθίσταται περισσότερο από ποτέ αναγκαία στο πλαίσιο της κρίσης και των ήδη ορατών κινδύνων φθοράς της δημοκρατικής ολοκλήρωσης του ευρωπαϊκού οικοδομήματος.

6.3

Η πρόταση για τη δημιουργία ενός τέτοιου χώρου έχει ήδη διατυπωθεί τόσο σε διασκέψεις που έχει διοργανώσει η ΕΟΚΕ (31), όσο και σε πρόσφατη και αξιόλογη γνωμοδότηση με θέμα την Ανανέωση της κοινοτικής μεθόδου  (32).

6.4

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει ότι ένας τέτοιος διαρθρωμένο χώρος για τον ευρωπαϊκό διάλογο των πολιτών μπορεί να λάβει τη μορφή ετήσιας εκδήλωσης, με τα ακόλουθα χαρακτηριστικά και σκοπούς:

6.5

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει ότι μια τέτοια εκδήλωση θα αποτελέσει κίνητρο για όλα τα θεσμικά όργανα της Ένωσης, ώστε να δραστηριοποιηθούν στον διάλογο των πολιτών όλες οι Γενικές Διευθύνσεις της Επιτροπής, όλες οι ομάδες εργασίας του Συμβουλίου και όλες τις επιτροπές του Κοινοβουλίου, με τρόπο διαφανή και ισορροπημένο, σεβόμενες τις διάφορες συνιστώσες της ευρωπαϊκής κοινωνίας των πολιτών, όπως έχει ζητήσει εδώ και πολύ καιρό το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (35).

6.6

Για την ενίσχυση αυτής της προοπτικής, η ΕΟΚΕ υποστηρίζει ότι η Επιτροπή πρέπει να προβεί στη διατύπωση μιας λεπτομερούς, τελικής πρότασης σχετικά με το ευρωπαϊκό καταστατικό των ευρωπαϊκών ενώσεων που ένθερμα υποστηρίζουν τόσο οι ευρωπαϊκές ΟΚΠ όσο και η ΕΟΚΕ στις γνωμοδοτήσεις της.