Μετά την απρόκλητη και αδικαιολόγητη πλήρους κλίμακας εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, ο εφοδιασμός της ΕΕ με αέριο από τη Ρωσία έχει διαταραχθεί ως εσκεμμένη προσπάθεια να χρησιμοποιηθεί η ενέργεια ως πολιτικό όπλο. Εδώ και πολλά χρόνια η Ρωσία αποτελεί τον κύριο προμηθευτή αερίου της ΕΕ. Ιστορικά, η ΕΕ βασιζόταν στη Ρωσία για πάνω από το 40 % των προμηθειών της σε αέριο. Από τον Φεβρουάριο του 2022 ο εφοδιασμός με αέριο μειώνεται συνεχώς. Οι ροές αερίου μέσω αγωγών από τη Ρωσία ήταν μικρότερες από το 10 % των εισαγωγών αερίου της ΕΕ κατά το πρώτο εξάμηνο του 2023.

Η διατάραξη του εφοδιασμού που προκάλεσε η Ρωσία είχε σημαντικές επιπτώσεις στο επίπεδο των τιμών του αερίου στην ΕΕ. Ενώ οι τιμές κατά την προηγούμενη δεκαετία είχαν κυμανθεί εντός εύρους τιμών από 5 EUR/MWh έως 35 EUR/MWh με μέσο όρο περίπου τα 20 EUR/MWh, οι τιμές του αερίου αυξήθηκαν πάνω από τα 300 EUR/MWh τον Αύγουστο του 2022, στην κορύφωση της κρίσης, και έφθασαν σε επίπεδα κατά 1000 % υψηλότερα από τις μέσες τιμές που είχαν παρατηρηθεί προηγουμένως στην Ένωση. Τα υψηλότερα επίπεδα τιμών επιτεύχθηκαν σε μία εβδομάδα –5 συνεχόμενες ημέρες διαπραγμάτευσης– από τις 22 έως τις 26 Αυγούστου 2022, όταν οι τιμές υπερέβαιναν σταθερά τα 250 EUR/MWh και απέκλιναν από την τιμή αναφοράς ΥΦΑ κατά περισσότερο από 50 EUR/MWh. Μετά την κορύφωση της κρίσης, οι τιμές μειώθηκαν σημαντικά και κυμάνθηκαν μεταξύ 40 EUR/MWh και 50 EUR/MWh στις αρχές του φθινοπώρου του 2023. Ωστόσο, παραμένουν υπερδιπλάσιες απ᾽ ό,τι πριν από την κρίση.

Οι ακραίες εξάρσεις των τιμών είναι ιδιαίτερα επιζήμιες για την ευρωπαϊκή οικονομία. Το αέριο χρησιμοποιείται ευρέως σε πολλούς τομείς της οικονομίας της ΕΕ, από τις ΜΜΕ έως τη μεγάλη βιομηχανία, ιδίως δε στους υψηλής έντασης αερίου κλάδους όπως η κεραμουργία, η υαλουργία, η βιομηχανία λιπασμάτων, η βιομηχανία χάρτου και χαρτοπολτού και η βιομηχανία χημικών προϊόντων. Επιπλέον, οι υψηλές τιμές προξενούν αλυσιδωτές επιπτώσεις στις τιμές της ηλεκτρικής ενέργειας και συμβάλλουν στην αύξηση του συνολικού πληθωρισμού.

Στο πλαίσιο αυτό, το Συμβούλιο εξέδωσε στις 19 Δεκεμβρίου 2022 τον έκτακτης ανάγκης κανονισμό (ΕΕ) 2022/2578 του Συμβουλίου για τη θέσπιση μηχανισμού διόρθωσης της αγοράς αερίου («ΜΔΑ») για την προστασία των πολιτών της Ένωσης και της οικονομίας από υπερβολικά υψηλές τιμές.

Ο κανονισμός θα παύσει να εφαρμόζεται στις 31 Ιανουαρίου 2024. Η παρούσα πρόταση επιδιώκει να παρατείνει κατά ένα έτος την περίοδο εφαρμογής των διατάξεων του κανονισμού (ΕΕ) 2022/2578, λόγω των συνεχιζόμενων κινδύνων για τον ενεργειακό εφοδιασμό και, ως εκ τούτου, για τις τιμές στην Ένωση.

Ο κανονισμός (ΕΕ) 2022/2578 του Συμβουλίου, της 22ας Δεκεμβρίου 2022, θεσπίζει προσωρινό μηχανισμό διόρθωσης της αγοράς («ΜΔΑ») για εντολές διαπραγμάτευσης παραγώγων που συνδέονται με τα εικονικά σημεία συναλλαγών της ΕΕ και έχουν προθεσμίες λήξης μεταξύ επόμενου μήνα και επόμενου έτους.

Ο ΜΔΑ ενεργοποιείται όταν επέλθει γεγονός διόρθωσης της αγοράς, δηλαδή όταν η τιμή διακανονισμού παραγώγων TTF επόμενου μήνα υπερβεί τα 180 EUR/MWh και είναι κατά 35 EUR υψηλότερη από την τιμή αναφοράς (αντικατοπτρίζοντας τις τάσεις της παγκόσμιας τιμής ΥΦΑ) επί τρεις εργάσιμες ημέρες. Ο ΜΔΑ δεν έχει ενεργοποιηθεί μέχρι στιγμής, καθώς μετά την έναρξη ισχύος του κανονισμού (ΕΕ) 2022/2578 του Συμβουλίου οι τιμές TTF παρέμειναν κάτω από τα όρια ενεργοποίησης. 

Αν επέλθει γεγονός διόρθωσης της αγοράς, ο κανονισμός ΜΔΑ θέτει ένα δυναμικό όριο υποβολής προσφορών, σύμφωνα με το οποίο οι διαχειριστές αγοράς δεν θα πρέπει να αποδέχονται και οι συμμετέχοντες στην αγορά δεν θα πρέπει να υποβάλλουν εντολές για παράγωγα με τιμές ύψους 35 EUR/MWh πάνω από την τιμή αναφοράς που δημοσίευσε ο ACER την προηγούμενη ημέρα. O ΜΔΑ απενεργοποιείται αυτόματα μετά από 20 εργάσιμες ημέρες αν το δυναμικό όριο υποβολής προσφορών ανέλθει σε 180 EUR/MWh για τρεις διαδοχικές ημέρες.

Σύμφωνα με το άρθρο 6 του κανονισμού, το δυναμικό όριο υποβολής προσφορών μπορεί να ανασταλεί αμέσως και ανά πάσα στιγμή εάν οδηγήσει σε σοβαρές διαταραχές της αγοράς, οι οποίες επηρεάζουν την ασφάλεια του εφοδιασμού και τις ενδοενωσιακές ροές αερίου ή την ορθή λειτουργία των αγορών ενεργειακών παραγώγων.

Η αντίδραση της Ένωσης στο πλαίσιο του REPowerEU και των επακόλουθων πρωτοβουλιών, συμπεριλαμβανομένων των μέτρων που ορίζονται στον κανονισμό (ΕΕ) 2022/2578, προετοίμασε την ΕΕ για μια υποβαθμισμένη κατάσταση όσον αφορά την ασφάλεια του εφοδιασμού με αέριο. Αν δεν παραταθεί, ο κανονισμός θα παύσει να εφαρμόζεται στις 31 Ιανουαρίου 2024.

Ωστόσο, κατά την ημερομηνία έγκρισης της παρούσας πρότασης, εξακολουθούν να υπάρχουν σοβαρές δυσκολίες στον εφοδιασμό της Ένωσης με αέριο.

Λόγω της σημαντικής μείωσης των εισαγωγών ρωσικού αερίου μέσω αγωγών κατά το προηγούμενο έτος, η διαθεσιμότητα πηγών εφοδιασμού της Ένωσης με αέριο έχει μειωθεί σημαντικά σε σύγκριση με την περίοδο πριν από την κρίση. Με βάση τα σημερινά επίπεδα εισαγωγών αερίου μέσω αγωγών, η Ένωση αναμένεται να λάβει περίπου 20 bcm ρωσικών εισαγωγών μέσω αγωγών το 2023, και μόνο στην περίπτωση που οι εν λόγω αναξιόπιστες εισαγωγές δεν διαταραχθούν ολωσδιόλου. Αυτό αναλογεί σε περίπου 110 bcm λιγότερο απ’ ό,τι το 2021.

Οι παγκόσμιες αγορές αερίου εξακολουθούν να χαρακτηρίζονται από μεγάλη στενότητα και αυτό αναμένεται να συνεχιστεί για αρκετό χρονικό διάστημα. Όπως επισήμανε ο ΔΟΕ, ο 1 παγκόσμιος εφοδιασμός με ΥΦΑ αυξήθηκε ελαφρά μόνο το 2022 (4 %) και το 2023 (3 %) λόγω «τηςπεριορισμένης πρόσθετης δυναμικότητας υγροποίησης, των διακοπών σε μεγάλες εξαγωγικές εγκαταστάσεις και της μείωσης του εφοδιασμού με αέριο σε μονάδες ΥΦΑ που τροφοδοτούνται από γηράσκοντα πεδία». Σημαντική νέα δυναμικότητα υγροποίησης ΥΦΑ παγκοσμίως (ιδίως στις ΗΠΑ και το Κατάρ) αναμένεται να διατεθεί στο δίκτυο μόλις το 2025, αλλά «τα ισοζύγια της αγοράς παραμένουν επισφαλή στο άμεσο μέλλον». 2

Η κατάσταση αυτή εξακολουθεί να έχει αρνητικές συνέπειες στις τιμές του αερίου, οι οποίες, παρά το γεγονός ότι είναι πολύ χαμηλότερες από την κορύφωση που σημειώθηκε το καλοκαίρι του 2022, παραμένουν υψηλότερες απ᾽ ό,τι πριν από την κρίση, με αναπόφευκτες επιπτώσεις στην αγοραστική δύναμη των πολιτών της ΕΕ και στην ανταγωνιστικότητα των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων.

Η μεγάλη αστάθεια της αγοράς είναι επίσης συνέπεια της στενότητας της αγοράς και συνιστά πρόσθετο κίνδυνο για την οικονομία της ΕΕ. Το καλοκαίρι και το φθινόπωρο του 2023 σημειώθηκαν ορισμένα επεισόδια σημαντικής αστάθειας, όταν οι τιμές αυξήθηκαν κατά περισσότερο από 50 % σε λίγες εβδομάδες. Αυτό δείχνει ότι οι αγορές αερίου εξακολουθούν να είναι εύθραυστες και ενδέχεται να παρουσιάσουν ακραίες αντιδράσεις σε κάθε απρόβλεπτο και αιφνίδιο κλυδωνισμό στην προσφορά και στη ζήτηση, όπως συνέβη μετά την απεργία στις αυστραλιανές εγκαταστάσεις ΥΦΑ, την κρίση στη Μέση Ανατολή και τη διαταραχή του Balticconnector.

Διάφοροι παράγοντες κινδύνου μπορούν, αν γίνουν πραγματικότητα, να ενισχύσουν τον φόβο της έλλειψης και, δεδομένου του πόσο εύθραυστη είναι η αγορά λόγω της στενότητάς της, το γεγονός αυτό μπορεί πυροδοτήσει ευρύτερες αντιδράσεις με σοβαρό αντίκτυπο στις τιμές. Αυτοί οι παράγοντες κινδύνου περιλαμβάνουν την ανάκαμψη της ασιατικής ζήτησης υγροποιημένου φυσικού αερίου (ΥΦΑ) που θα μπορούσε να μειώσει τη διαθεσιμότητα αερίου στην παγκόσμια αγορά αερίου, 3 ακραίες καιρικές συνθήκες που ενδέχεται να επηρεάσουν την αποθήκευση υδροηλεκτρικής ενέργειας ή την πυρηνική παραγωγή, 4 οι οποίες θα απαιτούσαν μεγαλύτερη προσφυγή στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας με καύση αερίου, και περαιτέρω πιθανές διαταραχές του εφοδιασμού με αέριο, συμπεριλαμβανομένης της πλήρους διακοπής των εισαγωγών αερίου από τη Ρωσία ή της διαταραχής των υφιστάμενων κρίσιμων υποδομών αερίου.

Ένοπλες συγκρούσεις υψηλής έντασης πλήττουν σήμερα αρκετές από τις βασικές περιοχές εφοδιασμού της ΕΕ, εκτός από την Ουκρανία (Αζερμπαϊτζάν, Μέση Ανατολή), γεγονός που επιδεινώνει το τοπίο των απειλών.

Πρόσφατα παραδείγματα καταδεικνύουν την πιθανότητα και τη συνάφεια των κινδύνων που σχετίζονται με τη διαταραχή της λειτουργίας κρίσιμων υποδομών αερίου. Τον Σεπτέμβριο του 2022, ο αγωγός NordStream 1 υπέστη ζημίες από δολιοφθορά σε βαθμό που, επί του παρόντος, δεν μπορεί να μεταφέρει αέριο και δεν θα είναι σε θέση να το πράξει στο άμεσο μέλλον. Τον Οκτώβριο του 2023 διακόπηκε η λειτουργία του Balticconnector, ενός σημαντικού αγωγού που συνδέει τη Φινλανδία με την Εσθονία. Ως αποτέλεσμα της διαταραχής της λειτουργίας του Balticconnector, η Φινλανδία δεν είναι πλέον σε θέση να ικανοποιήσει το κριτήριο N-1 στο πλαίσιο του προτύπου υποδομής που ορίζεται στο άρθρο 5 του κανονισμού (ΕΕ) 2017/1938. Το κριτήριο N-1 διασφαλίζει ότι τα κράτη μέλη λαμβάνουν μέτρα ώστε, σε περίπτωση διακοπής της μεγαλύτερης υποδομής αερίου, να εξακολουθούν να έχουν την τεχνική ικανότητα να ικανοποιούν τη συνολική τους ζήτηση κατά τη διάρκεια μιας ημέρας αιχμής. Ως αποτέλεσμα της διαταραχής της λειτουργίας του Balticconnector, στις 27 Οκτωβρίου 2023 η Φινλανδία αύξησε το επίπεδο κρίσης σύμφωνα με το άρθρο 11 του κανονισμού (ΕΕ) 2017/1938 από την «έγκαιρη προειδοποίηση» σε «επιφυλακή», που είναι το τελευταίο επίπεδο κρίσης πριν από κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Αυτό το νέο περιστατικό στις υποδομές καταδεικνύει την πιθανότητα και τη συνάφεια των κινδύνων που σχετίζονται με νέες διαταραχές της λειτουργίας κρίσιμων υποδομών αερίου.

Σε σειρά μεταγενέστερων εκθέσεων του Δεκεμβρίου του 2022 και του Φεβρουαρίου, του Ιουλίου και του Οκτωβρίου 2023, ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας (ΔΟΕ) επισημαίνει συστηματικά τους επίμονους κινδύνους για την ασφάλεια εφοδιασμού της ΕΕ με αέριο και προειδοποιεί έναντι του εφησυχασμού λόγω της βελτίωσης της κατάστασης σε σύγκριση με την κορύφωση της κρίσης το καλοκαίρι του 2022. Σύμφωνα με την έκθεση του Οκτωβρίου 2023, «οπαγκόσμιος εφοδιασμός με αέριο αναμένεται να παραμείνει περιορισμένος το 2023» και «[β] η κάτω του μέσου όρου προσθήκη δυναμικότητας υγροποίησης ΥΦΑ αναμένεται να παρατείνει τις συνθήκες στενότητας εφοδιασμού έως το 2024». Στην έκθεση του Φεβρουαρίου, ο ΔΟΕ επισήμανε ότι «το παγκόσμιο ισοζύγιο υπόκειται σε ασυνήθιστα ευρύ φάσμα αβεβαιοτήτων και εξωγενών παραγόντων κινδύνου. Αυτό περιλαμβάνει τη δυνατότητα πλήρους παύσης των παραδόσεων ρωσικού αερίου μέσω αγωγών στην Ευρωπαϊκή Ένωση, καθώς και την ανάκαμψη των κινεζικών εισαγωγών ΥΦΑ σύμφωνα με τις μακροπρόθεσμες συμβάσεις ΥΦΑ της χώρας, καθώς και την ενδεχόμενη χαμηλότερη διαθεσιμότητα εφοδιασμού με ΥΦΑ». Ανέπτυξε σενάρια ακραίων καταστάσεων με διακοπή των παραδόσεων ρωσικού αερίου, περιορισμένο εφοδιασμό με ΥΦΑ και αύξησης της ζήτησης λόγω καιρικών συνθηκών, γεγονός που θα μπορούσε να οδηγήσει σε δυνητικό κενό προσφοράς-ζήτησης ύψους 40 bcm στην ΕΕ. Στην έκθεσή του του Ιουλίου 2023, ο ΔΟΕ τόνισε ότι «οικίνδυνοι και οι αβεβαιότητες παραμένουν ενόψει του χειμώνα 2023/24 στο βόρειο ημισφαίριο» και ότι «οιπλήρεις εγκαταστάσεις αποθήκευσης δεν αποτελούν εγγύηση για την αστάθεια του χειμώνα και τον κίνδυνο νέων εντάσεων στην αγορά». 5

Επιπλέον, το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Διαχειριστών Συστημάτων Μεταφοράς Αερίου (ΕΔΔΣΜ Αερίου) δημοσίευσε τις ετήσιες χειμερινές προοπτικές εφοδιασμού με επισκόπηση της θερινής περιόδου, σύμφωνα με το άρθρο 8 του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 715/2009. Το ΕΔΔΣΜ Αερίου κατέληξε στο συμπέρασμα ότι, αν και η γενική κατάσταση της ασφάλειας του εφοδιασμού στην ΕΕ έχει βελτιωθεί σημαντικά, ενδέχεται να χρειαστούν πρόσθετα μέτρα σε περίπτωση πλήρους διαταραχής του εφοδιασμού από τη Ρωσία. Επιπλέον, απαιτείται προσεκτική διαχείριση των εγκαταστάσεων αποθήκευσης καθ’ όλη τη διάρκεια του χειμώνα 2023-2024, καθώς, για την επίτευξη του στόχου αποθήκευσης του 90 % που ορίζεται στον κανονισμό (ΕΕ) 2022/10323, είναι πιθανό να απαιτηθεί επίπεδο πλήρωσης 46 % στην αρχή της περιόδου έγχυσης.

Η αντίδραση της Ένωσης στο πλαίσιο του REPowerEU και των επακόλουθων πρωτοβουλιών, συμπεριλαμβανομένου του μέτρου που ορίζεται στον κανονισμό (ΕΕ) 2022/2578, συνέβαλε στη βελτίωση της κατάστασης. Σε περίπτωση που παύσουν να ισχύουν τα σχετικά μέτρα της Ένωσης, υπάρχει κίνδυνος να μεταβληθεί η σταθεροποιημένη αλλά εύθραυστη κατάσταση που έχει επιτύχει η Ένωση, γεγονός που θα μπορούσε να επιδεινώσει την ανθεκτικότητα της ΕΕ σε δυσμενή γεγονότα.

Υπό το πρίσμα αυτών των συνεχιζόμενων σοβαρών δυσκολιών και κινδύνων για την ασφάλεια του εφοδιασμού της ΕΕ με αέριο και την ασφάλεια των τιμών του αερίου, και προκειμένου να μην μεταβληθεί η τρέχουσα εύθραυστη ισορροπία, είναι αναγκαίο και επείγον να παραταθεί ο κανονισμός (ΕΕ) 2022/2578. Ως εκ τούτου, η παρούσα πρόταση επιδιώκει να παρατείνει κατά ένα έτος την περίοδο εφαρμογής του κανονισμού (ΕΕ) 2022/2578.

Οι διάφορες διατάξεις του κανονισμού (ΕΕ) 2022/2578, τις οποίες επιδιώκει να παρατείνει η παρούσα πρόταση, είναι αναγκαίες για την αντιμετώπιση των προαναφερόμενων σοβαρών δυσκολιών και κινδύνων για την ασφάλεια του εφοδιασμού της ΕΕ με αέριο και την ασφάλεια των τιμών του αερίου.

Τον Μάρτιο του 2023, ο ACER και η ESMA αξιολόγησαν τον αντίκτυπο που είχε ο ΜΔΑ από την έναρξη της ισχύος του και κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι ο ΜΔΑ δεν είχε ενεργοποιηθεί και ότι δεν είχαν προκύψει αρνητικές επιπτώσεις στις αγορές ενέργειας (και στις σχετικές χρηματοπιστωτικές αγορές) μέχρι εκείνη τη χρονική στιγμή. Η Επιτροπή επέκτεινε την ανάλυση για να αξιολογήσει τις εξελίξεις της αγοράς κατά τους πιο πρόσφατους μήνες, διαπίστωσε ότι ο ΜΔΑ δεν ενεργοποιήθηκε ποτέ και δεν εντόπισε αρνητικές επιπτώσεις μετά την έναρξη ισχύος του κανονισμού ΜΔΑ:

Ο ΜΔΑ εμποδίζει τις τιμές να φθάσουν σε υπερβολικά υψηλά επίπεδα σε σύγκριση με τις διεθνείς τιμές στις αγορές παραγώγων αερίου και, ως εκ τούτου, περιορίζει τον αρνητικό αντίκτυπο των υψηλών τιμών στην αγοραστική δύναμη των πολιτών της ΕΕ και στην ανταγωνιστικότητα των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων.

Στις 23 Μαρτίου 2022, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε ανακοίνωση με τίτλο «Ασφάλεια του εφοδιασμού και προσιτές τιμές ενέργειας: επιλογές για άμεσα μέτρα και την προετοιμασία για τον επόμενο χειμώνα» [COM (2022) 138 final], στην οποία περιγράφεται ο στόχος της διασφάλισης του εφοδιασμού με αέριο με εύλογο κόστος για τον επόμενο χειμώνα και τη μετέπειτα περίοδο. Η ανακοίνωση αναφερόταν στην επιβολή ανώτατου ορίου ή στη διαφοροποίηση της τιμής του αερίου με κανονιστικά μέσα ως επιλογή που μπορεί να εξεταστεί για τον μετριασμό της απότομης αύξησης των τιμών της ενέργειας. Τον Οκτώβριο του 2022, υπό συνθήκες κλιμακούμενης κρίσης, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξέδωσε ανακοίνωση στην οποία επιβεβαίωσε την ανάγκη αντιμετώπισης των υψηλών τιμών της ενέργειας με στοχευμένα και συντονισμένα μέτρα. Στην ανακοίνωσή της, η Επιτροπή πρότεινε να τεθεί σε εφαρμογή ένας μηχανισμός για τον περιορισμό των τιμών μέσω του κύριου ευρωπαϊκού χρηματιστηρίου αερίου, του TTF, ο οποίος θα ενεργοποιείται όταν χρειάζεται. Με τον κανονισμό (ΕΕ) 2022/2578 εφαρμόζεται η πρόταση που διατύπωσε η Επιτροπή στις ανακοινώσεις της.

Ο μηχανισμός διόρθωσης της αγοράς και η παρούσα πρόταση για την παράταση της ισχύος του δεν θέτουν σε κίνδυνο τους στόχους και τις αρχές του κανονισμού (ΕΕ) 2017/1938 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 25ης Οκτωβρίου 2017, σχετικά με τα μέτρα κατοχύρωσης της ασφάλειας εφοδιασμού με φυσικό αέριο. Ο κανονισμός (ΕΕ) 2022/2578 διασφαλίζει ότι, σε περίπτωση περιφερειακής ή ενωσιακής κατάστασης έκτακτης ανάγκης, ο μηχανισμός διόρθωσης της αγοράς δεν θα περιορίσει αδικαιολόγητα τη ροή του αερίου εντός της εσωτερικής αγοράς κατά τρόπο που να θέτει σε κίνδυνο την ασφάλεια εφοδιασμού της Ένωσης με αέριο.

Ο κανονισμός 2022/2578 και η παρούσα πρόταση παράτασης αποτελεί μέρος ομάδας μέτρων για την αντιμετώπιση της τρέχουσας ενεργειακής κρίσης τα οποία ενέκρινε το Συμβούλιο τους τελευταίους μήνες. Ειδικότερα, ο κανονισμός (ΕΕ) 2022/2578 συνδέεται στενά με τον κανονισμό (ΕΕ) 2022/1369 του Συμβουλίου και συνάδει με τους στόχους του. Διασφαλίζει ιδίως ότι η Επιτροπή μπορεί να αναστείλει τον μηχανισμό διόρθωσης της αγοράς αν αυτός επηρεάζει αρνητικά την πρόοδο που έχει σημειωθεί όσον αφορά την υλοποίηση του στόχου εξοικονόμησης αερίου σύμφωνα με το άρθρο 3 του κανονισμού (ΕΕ) 2022/1369 του Συμβουλίου ή αν οδηγεί σε συνολική αύξηση της κατανάλωσης αερίου, με βάση τα δεδομένα για την κατανάλωση αερίου και τη μείωση της ζήτησης που λαμβάνονται από τα κράτη μέλη σύμφωνα με το άρθρο 8 του κανονισμού (ΕΕ) 2022/1369 του Συμβουλίου.

Η τακτική και αποτελεσματική παρακολούθηση και υποβολή εκθέσεων είναι ουσιαστικής σημασίας για την αξιολόγηση της προόδου που σημειώνουν τα κράτη μέλη όσον αφορά την εφαρμογή των μέτρων εθελοντικής και υποχρεωτικής μείωσης της ζήτησης. Για τον σκοπό αυτό, και επιπλέον των μέτρων παρακολούθησης και υποβολής εκθέσεων που προβλέπονται στον κανονισμό (ΕΕ) 2022/1369 του Συμβουλίου, το αργότερο δύο εβδομάδες μετά το γεγονός διόρθωσης της αγοράς, τα κράτη μέλη πρέπει να κοινοποιήσουν στην Επιτροπή τα μέτρα που έλαβαν για τη μείωση της κατανάλωσης αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας ως αντίδραση στο γεγονός διόρθωσης της αγοράς, εκτός αν η Επιτροπή έχει εκδώσει απόφαση αναστολής. Η μείωση της ζήτησης σε ολόκληρη την Ένωση αποτελεί έκφραση της αρχής της αλληλεγγύης, η οποία κατοχυρώνεται στη Συνθήκη.

Επιπλέον, ο κανονισμός (ΕΕ) 2022/2578 συμπληρώνει τους στόχους της θέσπισης του μηχανισμού διαχείρισης της ενδοημερήσιας αστάθειας για την αντιμετώπιση της βραχυπρόθεσμης αστάθειας της αγοράς, όπως ορίζεται στο κεφάλαιο III τμήμα 1 του κανονισμού 2022/2576. Ο μηχανισμός ενδοημερήσιας αστάθειας είναι ένα μέσο για τον περιορισμό των ακραίων μεταβολών εντός μιας ημέρας και δεν επαρκεί για την αντιμετώπιση προβλημάτων υπερβολικά υψηλών τιμών σαν αυτά που σημειώθηκαν το καλοκαίρι του 2022.

Επιπλέον, ο κανονισμός (ΕΕ) 2022/2578 και η παρούσα πρόταση συνάδουν με τους στόχους της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, ιδίως όσον αφορά τη διασφάλιση ασφαλούς και οικονομικά προσιτού ενεργειακού εφοδιασμού της ΕΕ, παρέχοντας έναν μηχανισμό που θα μετριάσει τις επιπτώσεις των εξαιρετικά υψηλών τιμών του αερίου για τους καταναλωτές της ΕΕ και στα κράτη μέλη της, ενώ, ταυτόχρονα, σχεδιάζεται κατά τρόπο ώστε να μην μειώνει διαρθρωτικά τις τιμές οι οποίες, αν μετακυλιστούν στους τελικούς καταναλωτές, ενδέχεται να οδηγήσουν σε αύξηση της κατανάλωσης αερίου.

Ο κανονισμός (ΕΕ) 2022/2578 και η παρούσα πρόταση παράτασης είναι συμβατά με άλλες πολιτικές της Ένωσης, ιδίως με τους κανόνες για την πολιτική εσωτερικής αγοράς, μεταξύ άλλων και σε ό,τι αφορά τους κανόνες ανταγωνισμού. Ο κανονισμός (ΕΕ) 2022/2578 δεν θίγει αδικαιολόγητα τις αρχές του δικαίου του ανταγωνισμού. Ειδικότερα, ο μηχανισμός διόρθωσης της αγοράς έχει σχεδιαστεί κατά τρόπο ώστε να περιορίζει την παρέμβαση σε καταστάσεις υπερβολικών τιμών, στις οποίες ο δείκτης TTF δεν είναι πλέον επαρκώς αντιπροσωπευτικός των τιμών ώστε να αποτυπώνει με ακρίβεια τη δυναμική των αγορών στην Ευρώπη.

Νομική βάση της παρούσας πράξης είναι το άρθρο 122 παράγραφος 1 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (στο εξής: ΣΛΕΕ). Οι προϋποθέσεις για την εφαρμογή της διάταξης αυτής απαιτούν το μέτρο να είναι «κατάλληλο για την αντιμετώπιση της οικονομικής κατάστασης», πράγμα που συμβαίνει ιδίως εάν υπάρχουν «σοβαρές δυσκολίες στον εφοδιασμό με ορισμένα προϊόντα». Τα μέτρα πρέπει επίσης να λαμβάνονται με «πνεύμα αλληλεγγύης» και, σύμφωνα με τη νομολογία, πρέπει να είναι προσωρινά και αναλογικά.

Η τρέχουσα έλλειψη εφοδιασμού με αέριο, σε συνδυασμό με την αστάθεια των τιμών που προκαλείται από την εύθραυστη ισορροπία στις παγκόσμιες αγορές αερίου, συνιστά σοβαρή δυσκολία εφοδιασμού με ενεργειακό προϊόν σύμφωνα με το άρθρο 122 της ΣΛΕΕ. Όπως επισημαίνεται ανωτέρω, στην παράγραφο 1 («Λόγοι και στόχοι της πρότασης»), εξακολουθούν να υφίστανται σοβαρές δυσκολίες και κίνδυνοι για την ασφάλεια εφοδιασμού της ΕΕ με αέριο.

Σε περίπτωση που παύσουν να ισχύουν τα μέτρα που ορίζονται στον κανονισμό (ΕΕ) 2022/2578, τα κράτη μέλη δεν θα διαθέτουν πλέον ένα εργαλείο για την άμεση αντιμετώπιση επεισοδίων υπερβολικά υψηλών τιμών που προκαλούνται από τέτοιες δυσκολίες και κινδύνους.

Όπως εξηγείται στην παράγραφο 1 («Λόγοι και στόχοι της πρότασης»), οι διατάξεις του κανονισμού είναι αναγκαίες και αναλογικές για την αντιμετώπιση των σοβαρών δυσκολιών και των δυνητικών κινδύνων για τις τιμές που θα μπορούσαν να προκύψουν λόγω της τρέχουσας εύθραυστης ισορροπίας στο σύστημα αερίου της ΕΕ.

Προκειμένου να αποφευχθεί μια κατακερματισμένη δράση, η οποία θα μπορούσε να διαιρέσει την ενοποιημένη αγορά αερίου της ΕΕ, απαιτείται κοινή δράση σε πνεύμα αλληλεγγύης. Επιπλέον, ο ΜΔΑ ενισχύει την αλληλεγγύη εντός της Ένωσης αποτρέποντας τις υπερβολικά υψηλές τιμές αερίου, οι οποίες, για πολλά κράτη μέλη, είναι μη βιώσιμες ακόμη και για σύντομα χρονικά διαστήματα. Ο ΜΔΑ μπορεί να συμβάλει ώστε οι επιχειρήσεις προμήθειας αερίου από όλα τα κράτη μέλη να είναι σε θέση να αγοράζουν αέριο σε λογικές τιμές, σε πνεύμα αλληλεγγύης.

Επιπλέον, οι κοινές διασφαλίσεις, οι οποίες ενδέχεται να είναι περισσότερο αναγκαίες στα κράτη μέλη χωρίς εναλλακτικές λύσεις εφοδιασμού από ό,τι στα κράτη μέλη με περισσότερες εναλλακτικές λύσεις, διασφαλίζουν μια συντονισμένη προσέγγιση ως έκφραση ενεργειακής αλληλεγγύης.

Ως εκ τούτου, θεωρείται σκόπιμο να βασιστεί η προτεινόμενη πράξη στο άρθρο 122 παράγραφος 1 της ΣΛΕΕ.

Οι διατάξεις του κανονισμού και η προτεινόμενη παράταση συνάδουν πλήρως με την αρχή της επικουρικότητας.

Λόγω του ενοποιημένου χαρακτήρα των αγορών αερίου και των χρηματοπιστωτικών αγορών, η δράση σε επίπεδο Ένωσης είναι ο αποτελεσματικότερος τρόπος για την αντιμετώπιση του προβλήματος των υψηλών τιμών σε ολόκληρη την Ένωση.

Οι διατάξεις του κανονισμού και η προτεινόμενη παράτασή τους συνάδουν με την αρχή της αναλογικότητας. Το μέτρο είναι αναλογικό με τη διάσταση και τον χαρακτήρα των προβλημάτων που έχουν καθοριστεί και την επίτευξη των στόχων που έχουν οριστεί.

Τα όρια υποβολής προσφορών αποτελούν σύνηθες χαρακτηριστικό στις χρηματιστηριακές αγορές για την αντιμετώπιση προβλημάτων στους μηχανισμούς διαμόρφωσης των τιμών τα οποία ενδέχεται να έχουν επιβλαβείς συνέπειες για τους καταναλωτές. Ένας τέτοιος μηχανισμός υπάρχει, για παράδειγμα, στις αγορές ηλεκτρικής ενέργειας της ΕΕ (βλ. π.χ. άρθρο 10 του κανονισμού (ΕΕ) 2019/943) και συναντάται επίσης σε αγορές εκτός της Ένωσης, όπως στις ΗΠΑ.

Επιπλέον, σκοπός του μηχανισμού δεν είναι να παρεμβαίνει στην κανονική αλληλεπίδραση μεταξύ ζήτησης και προσφοράς ή να περιορίζει τον συνήθη καθορισμό των τιμών θέτοντας «ανώτατα όρια». Μπορεί να ενεργοποιείται μόνο σε πολύ εξαιρετικές περιστάσεις κατά τις οποίες οι αυξήσεις των τιμών στο TTF δεν σχετίζονται με την εξέλιξη των τιμών σε διεθνές επίπεδο, γεγονός που θέτει στιγμιαία υπό αμφισβήτηση την καταλληλότητά τους ως τιμών αναφοράς. Ο μηχανισμός διόρθωσης της αγοράς θα ενεργοποιείται μόνο σε εξαιρετικές περιστάσεις για αυστηρά περιορισμένο χρονικό διάστημα.

Το όριο υποβολής προσφορών θα απενεργοποιείται αμέσως μόλις παύσουν να υφίστανται αυτές οι εξαιρετικές περιστάσεις. Εξάλλου, ο μηχανισμός διόρθωσης της αγοράς συνοδεύεται από ένα ολοκληρωμένο σύνολο διασφαλίσεων οι οποίες επιτρέπουν την αναστολή του μηχανισμού σε περίπτωση ακούσιων διαταραχών της αγοράς που επηρεάζουν αρνητικά την ασφάλεια του εφοδιασμού και τις ροές εντός της ΕΕ, καθώς και την εύρυθμη λειτουργία των αγορών παραγώγων.

Ως εκ τούτου, ο μηχανισμός διόρθωσης της αγοράς δεν υπερβαίνει τα αναγκαία για την επίτευξη του επιδιωκόμενου στόχου πολιτικής και είναι αναλογικός σε ό,τι αφορά την επίτευξη του στόχου του μετριασμού των επιπτώσεων των ασυνήθιστα υψηλών τιμών αερίου. Η παράταση κατά ένα έτος είναι αναγκαία λόγω της επίμονης φύσης των σοβαρών δυσκολιών για τον ενεργειακό εφοδιασμό και των επακόλουθων κινδύνων για τις τιμές και την ασφάλεια του εφοδιασμού, που αναμένεται να συνεχιστούν τουλάχιστον καθόλη τη διάρκεια του 2024, καθώς πιο διαρθρωτικές αλλαγές των συνθηκών της αγοράς αναμένεται να συμβούν μόλις το 2025. 

Λαμβάνοντας υπόψη τη διάσταση της ενεργειακής κρίσης και το μέγεθος των κοινωνικών, οικονομικών και δημοσιονομικών επιπτώσεών της, οι διατάξεις που επιδιώκει να παρατείνει η παρούσα πρόταση περιλαμβάνονται σε κανονισμό, που είναι γενικής εμβέλειας και άμεσης ισχύος και εφαρμογής. Ως εκ τούτου, η παράταση της περιόδου εφαρμογής των εν λόγω διατάξεων θα πρέπει επίσης να πραγματοποιηθεί μέσω της έκδοσης κανονισμού.

Λόγω της επείγουσας ανάγκης να καταρτιστεί η πρόταση παράτασης του κανονισμού ώστε να είναι δυνατή η έγκαιρη έγκρισή της από το Συμβούλιο, δεν κατέστη εφικτή η διεξαγωγή επίσημης διαβούλευσης με τα ενδιαφερόμενα μέρη.

Ωστόσο, οι υπηρεσίες της Επιτροπής αξιολόγησαν κατά πόσον είχαν προκύψει αρνητικές επιπτώσεις από την έναρξη ισχύος του ΜΔΑ.

Σύμφωνα με τις απαιτήσεις του άρθρου 8 του κανονισμού (ΕΕ) 2022/2578, στις εκθέσεις τους με τίτλο «Εκτίμηση επίδρασης» που δημοσιεύθηκαν στις 1 Μαρτίου 2023, ο ACER( 6 ) και η ESMA ( 7 ) ανέλυσαν ορισμένους δείκτες για να αξιολογήσουν τις επιπτώσεις του ΜΔΑ από την έναρξη ισχύος του. Οι δείκτες αυτοί καλύπτουν διάφορους τομείς, από την ασφάλεια του εφοδιασμού και τη ροή εντός της ΕΕ έως τις χρηματοπιστωτικές αγορές και τη σταθερότητα. Ο ACER και η ESMA κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι ο ΜΔΑ δεν ενεργοποιήθηκε και ότι δεν είχαν προκύψει αρνητικές επιπτώσεις έως τη δημοσίευση της έκθεσής τους.

Με βάση τους δείκτες που καθορίστηκαν από τον ACER και την ESMA στις εκθέσεις τους του Μαρτίου, η Επιτροπή επέκτεινε την ανάλυση για να αξιολογήσει τις εξελίξεις της αγοράς κατά τους πιο πρόσφατους μήνες. Ο ΜΔΑ δεν ενεργοποιήθηκε ποτέ και δεν εντοπίστηκαν αρνητικές επιπτώσεις μετά την έναρξη ισχύος του ΜΔΑ.

Τα αποτελέσματα της αξιολόγησης της Επιτροπής παρουσιάστηκαν στους αντιπροσώπους των κρατών μελών στην Ομάδα Εργασίας «Ενέργεια» του Συμβουλίου στις 5 Οκτωβρίου 2023.

Ο μηχανισμός διόρθωσης της αγοράς είναι προσωρινός και ενεργοποιείται μόνον όταν πληρούνται ορισμένες προϋποθέσεις. Οι προϋποθέσεις αυτές με τη σειρά τους αποτυπώνουν μια κατάσταση που είναι επιζήμια για την οικονομία της Ένωσης και την ενεργειακή της ασφάλεια και, ως εκ τούτου, θα πρέπει να αντιμετωπιστεί. Επιπλέον, ο μηχανισμός διόρθωσης της αγοράς περιλαμβάνει ισχυρές διασφαλίσεις που θα αποτρέψουν την εμφάνιση οποιουδήποτε ζητήματος που σχετίζεται με τα θεμελιώδη δικαιώματα. Καθιερώνει μηχανισμό απενεργοποίησης που θα τον τερματίσει αν η λειτουργία του δεν δικαιολογείται πλέον από την κατάσταση στην αγορά φυσικού αερίου. Ακόμη και αν εξακολουθούν να συντρέχουν οι συνθήκες που δικαιολογούν την ενεργοποίηση του μηχανισμού διόρθωσης της αγοράς, ο κανονισμός προβλέπει τη δυνατότητα αναστολής του μηχανισμού σε περίπτωση ακούσιων διαταραχών της αγοράς. Η Επιτροπή υποχρεούται να εκδίδει τέτοιες αποφάσεις αναστολής σε περίπτωση ακούσιων διαταραχών της αγοράς. Ως εκ τούτου, ο μηχανισμός διόρθωσης της αγοράς είναι αναλογικός και δεόντως αιτιολογημένος, υπό την έννοια ότι δεν έχει μεγαλύτερο αντίκτυπο από ό,τι είναι αναγκαίο για τα θεμελιώδη δικαιώματα, όπως η επιχειρηματική ελευθερία, σε σύγκριση με τις επιπτώσεις που θα είχε η μη ανάληψη δράσης στην οικονομία της Ένωσης και στην ενεργειακή της ασφάλεια.

Οι δημοσιονομικές επιπτώσεις στον προϋπολογισμό της ΕΕ που συνδέονται με την παρούσα πρόταση αφορούν τους ανθρώπινους πόρους της Γενικής Διεύθυνσης (ΓΔ) Ενέργειας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Αυτός ο άνευ προηγουμένου μηχανισμός συνεπάγεται καθήκοντα —μεταξύ άλλων όσον αφορά την παρακολούθηση της λειτουργίας των αγορών βασικών προϊόντων και την επίδρασή τους στην ασφάλεια του εφοδιασμού— τα οποία δεν εμπίπτουν συνήθως στις αρμοδιότητες της Επιτροπής. Λόγω του επιπέδου ευθύνης που συνδέεται με το καθήκον αυτό, είναι υψίστης σημασίας να διασφαλιστεί η κατάλληλη πλαισίωση από τις υπηρεσίες της Επιτροπής, με την ανάθεση ενισχυμένου ρόλου στη ΓΔ Ενέργειας, ιδίως όσον αφορά την παρακολούθηση και την αξιολόγηση του χρηματοπιστωτικού τομέα και της αγοράς (6 ΙΠΑ). Η στήριξη από τον ACER για την παρακολούθηση, την ενεργοποίηση και την αναστολή του μηχανισμού διόρθωσης της αγοράς θα είναι ζωτικής σημασίας για την αποτελεσματική εφαρμογή του. Ως εκ τούτου, οι δημοσιονομικές επιπτώσεις στον προϋπολογισμό της ΕΕ που συνδέονται με την παρούσα πρόταση αφορούν επίσης τους ανθρώπινους πόρους και άλλες διοικητικές δαπάνες του ACER (6 ΙΠΑ).

Οι προτεινόμενες αλλαγές είναι στοχευμένες και η εμβέλειά τους περιορίζεται στην παράταση κατά ένα έτος της περιόδου εφαρμογής των διατάξεων του κανονισμού (ΕΕ) 2022/2578.

Στο άρθρο 12, η περίοδος εφαρμογής του κανονισμού προτείνεται να τροποποιηθεί και να παραταθεί έως τις 31 Ιανουαρίου 2025.