1.

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Tribunale ordinario di Roma (sąd pierwszej instancji w Rzymie, Włochy) dotyczy przede wszystkim wykładni art. 33 Konwencji o ujednoliceniu niektórych zasad dotyczących międzynarodowego przewozu lotniczego ( 2 ) (zwanej dalej „konwencją montrealską”), które to postanowienie określa sąd właściwy w odniesieniu do powództwa o odszkodowanie przeciwko przewoźnikowi lotniczemu, wchodzącego w zakres stosowania tego instrumentu prawnego.

2.

Sąd odsyłający zwraca się zasadniczo do Trybunału o rozstrzygnięcie relacji między tą konwencją i rozporządzeniem (UE) nr 1215/2012 ( 3 ), które reguluje, w szczególności, jurysdykcję w dziedzinie objętej tym rozporządzeniem ( 4 ), w sytuacji gdy powództwo mające na celu uzyskanie różnego rodzaju świadczeń odszkodowawczych wytaczają pasażerowie linii lotniczych.

3.

Wniosek ten został złożony w ramach sporu o charakterze transgranicznym między przewoźnikiem lotniczym a szeregiem pasażerów w przedmiocie kwot, których żądają ci ostatni jednocześnie z tytułu ujednoliconych rekompensat ustanowionych w rozporządzeniu (WE) nr 261/2004 ( 5 ) i w ramach zindywidualizowanego naprawienia szkód i krzywd, które zostały im wyrządzone przez odwołanie lotu do miejsca przeznaczenia oraz opóźnienie lotu powrotnego, przy czym oba loty wykonywał ten sam przewoźnik.

4.

W pierwszej kolejności Trybunał będzie musiał wypowiedzieć się, czy w takich okolicznościach właściwy miejscowo sąd powinien być określany na podstawie art. 33 konwencji montrealskiej, czy art. 7 pkt 1 rozporządzenia nr 1215/2012, czy też obu. Z powodów i na warunkach, które zostaną przedstawione poniżej, przychylam się do rozdzielnego stosowania tych dwóch instrumentów prawnych, w zależności od przedmiotu rozpatrywanych żądań.

5.

W drugiej kolejności, w razie gdyby uznano, jak zamierzam zaproponować, że w tej sytuacji art. 33 konwencji montrealskiej ma zastosowanie, Trybunał będzie musiał rozstrzygnąć kwestię, czy postanowienie to należy interpretować w ten sposób, że rozdziela ono jurysdykcję jedynie na szczeblu międzynarodowym – pomiędzy zainteresowanymi państwami, czy również na szczeblu krajowym – pomiędzy sądami danego państwa. Przychylam się do tej ostatniej wykładni.

6.

W trzeciej kolejności, na wypadek gdyby orzeczono, że art. 33 konwencji montrealskiej nie określa sądu właściwego miejscowo również na szczeblu krajowym, do Trybunału zwrócono się o wyjaśnienie, czy w celu ustalenia sądu właściwego postanowienie to należy stosować w sposób wyłączny, czy też w powiązaniu z art. 7 pkt 1 rozporządzenia nr 1215/2012. Biorąc pod uwagę odpowiedzi, jakich należałoby moim zdaniem udzielić na dwa wcześniejsze pytania prejudycjalne, uważam, że nie ma potrzeby orzekać w przedmiocie pytania trzeciego, które zostało zadane jedynie tytułem ewentualnym.

7.

Konwencja montrealska weszła w życie w odniesieniu do Unii Europejskiej w dniu 28 czerwca 2004 r.

8.

Z motywu trzeciego preambuły tej konwencji wynika między innymi, że państwa będące stronami tej konwencji „uzna[ją] wagę zapewnienia ochrony interesów konsumentów w międzynarodowym przewozie lotniczym i potrzebę sprawiedliwej rekompensaty opartej na zasadzie naprawienia szkody”. Ponadto, zgodnie z akapitem piątym, „zbiorowe działanie państw dla dalszej harmonizacji i kodyfikacji niektórych zasad regulujących międzynarodowy przewóz lotniczy, poprzez nową konwencję, jest najwłaściwszym środkiem do osiągnięcia sprawiedliwej równowagi interesów”.

9.

Artykuł 19 rzeczonej konwencji, zatytułowany „Opóźnienie”, zawarty w jej rozdziale III, zatytułowanym „Odpowiedzialność przewoźnika i zakres odszkodowania za szkody”, stanowi, że „[p]rzewoźnik ponosi odpowiedzialność za szkodę wynikłą z opóźnienia w przewozie lotniczym osób, bagażu lub ładunku. Jednakże przewoźnik nie ponosi odpowiedzialności za szkodę spowodowaną opóźnieniem, jeżeli udowodni, że on sam i osoby za niego działające podjęli wszelkie środki, jakich można było oczekiwać, w celu uniknięcia szkody, albo że podjęcie takich środków było dla nich niemożliwe”.

10.

Zawarty w tym samym rozdziale III art. 33, zatytułowany „Właściwość sądów”, stanowi w ust. 1 i 4:

„1.   Powództwo o odszkodowanie musi zostać wytoczone, według wyboru powoda, na terytorium jednego z państw-stron albo przed sądem właściwym dla siedziby przewoźnika albo jego głównego miejsca prowadzenia działalności, albo miejsca prowadzenia działalności, w ramach której zawarta została umowa, albo przed sądem miejsca przeznaczenia.

[…]

4.   Zagadnienia procedury są regulowane prawem sądu orzekającego”.

11.

Artykuł 1 rozporządzenia nr 261/2004, zatytułowany „Przedmiot”, przewiduje w ust. 1 lit. b) i c), że rozporządzenie to „przyznaje, na warunkach wymienionych poniżej, minimalne prawa dla pasażerów [między innymi] w następujących sytuacjach: odwołania ich lotu [i] opóźnienia ich lotu”.

12.

Artykuł 5 tego rozporządzenia, zatytułowany „Odwołanie”, stanowi w ust. 1 i 2:

„1.   W przypadku odwołania lotu pasażerowie, których to odwołanie dotyczy:

2.   Gdy pasażerowie zostali poinformowani o odwołaniu, otrzymują oni wyjaśnienie dotyczące możliwości alternatywnego połączenia”.

13.

Artykuł 7 tego rozporządzenia, zatytułowany „Prawo do odszkodowania”, stanowi w ust. 1 lit. a), że „pasażerowie otrzymują odszkodowanie w wysokości […] 250 EUR dla wszystkich lotów o długości do 1500 kilometrów”, na warunkach wskazanych w tym artykule.

14.

Artykuł 9 wspomnianego rozporządzenia, zatytułowany „Prawo do opieki”, stanowi w ust. 1 i 2:

„1.   W przypadku odwołania do niniejszego artykułu pasażerowie otrzymują bezpłatnie:

2.   Ponadto pasażerom bezpłatnie przysługują dwie rozmowy telefoniczne lub dwa dalekopisy, dwie przesyłki faksowe lub e‑mailowe”.

15.

Artykuł 12 rozporządzenia nr 261/2004, zatytułowany „Dalsze odszkodowanie”, stanowi w ust. 1, że rozporządzenie to „nie narusza praw pasażerów do dochodzenia dalszego odszkodowania. Odszkodowanie na podstawie [rzeczonego] rozporządzenia może zostać potrącone z takiego odszkodowania”.

16.

Biorąc pod uwagę, że powództwo wytoczone przed sądem odsyłającym zostało wniesione po dniu 10 stycznia 2015 r., w sporze w postępowaniu głównym ma zastosowanie ratione temporis rozporządzenie nr 1215/2012, zgodnie z jego art. 66 ust. 1 ( 6 ).

17.

Artykuł 7 pkt 1 lit. a) i b), zawarty w rozdziale II rozporządzenia nr 1215/2012, zatytułowanym „Jurysdykcja”, w sekcji 2, zatytułowanej „Jurysdykcja szczególna”, stanowi, że „[o]soba, która ma miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego, może być pozwana w innym państwie członkowskim:

18.

W sekcji 4 tego samego rozdziału, zatytułowanej „Jurysdykcja w sprawach dotyczących umów konsumenckich”, art. 17 ust. 3 tego rozporządzenia stanowi, że sekcja ta „nie ma zastosowania do umów przewozu, z wyjątkiem umów przewidujących w zamian za cenę ryczałtową połączone świadczenia przewozu i noclegu”.

19.

Artykuł 67 tego rozporządzenia, znajdujący się w rozdziale VII, zatytułowanym „Stosunek do innych aktów prawnych”, stanowi, że ten instrument prawny „nie narusza stosowania przepisów, które regulują jurysdykcję lub uznawanie i wykonywanie orzeczeń w sprawach szczególnych i które zawarte są w unijnych aktach prawnych lub w prawie poszczególnych państw członkowskich, zharmonizowanym poprzez wykonanie takich aktów”.

20.

Artykuł 71 wspomnianego rozporządzenia, znajdujący się w tym samym rozdziale VII, stanowi w ust. 1, że ów instrument prawny „nie narusza konwencji, których państwa członkowskie są stronami i które w sprawach szczególnych regulują jurysdykcję, uznawanie lub wykonywanie orzeczeń”.

21.

Adriano Guaitoli, Alessandro Celano Tomassoni, Mario Giuli, Concepción Casan Rodriguez, Antonia Cirilli, Lucia Cortini oraz Patrizia Padroni (zwani dalej „A. Guaitoli i in.”) kupili bilety lotnicze na loty w obie strony pomiędzy Fiumicino (Włochy) i Korfu (Grecja) wykonywane przez easyJet Airline Company Ltd (zwaną dalej „easyJet”), przewoźnika lotniczego mającego siedzibę w Luton (Zjednoczone Królestwo).

22.

W trakcie lotu do miejsca przeznaczenia, który został zaplanowany na dzień 4 sierpnia 2015 r. o godz. 20.20, A. Guaitoli i in. doświadczyli rosnącego opóźnienia, a następnie odwołania ich lotu, który został przesunięty na następny dzień na godz. 16.45. Podczas oczekiwania nie otrzymali żadnej propozycji polecenia lotem innego przewoźnika ani też posiłków czy napojów lub innej pomocy, ani żadnego zwrotu lub odszkodowania w jakiejkolwiek postaci, mimo formalnego wniosku skierowanego w tym względzie do easyJet.

23.

Podczas lotu powrotnego zaplanowanego na dzień 14 sierpnia 2015 r. na godz. 23.25 podróżni również doznali dużego opóźnienia, którego czas trwania nie został sprecyzowany w postanowieniu odsyłającym.

24.

W dniu 28 czerwca 2016 r. A. Guaitoli i in. wnieśli do Tribunale ordinario di Roma (sądu pierwszej instancji w Rzymie), w którego obszarze właściwości zamieszkują, powództwo na podstawie art. 5, 7, 9 i 12 rozporządzenia nr 261/2004 zmierzające do zobowiązania easyJet, w ramach odszkodowania za szkody wynikające z odwołania lotu do miejsca przeznaczenia i z opóźnienia lotu powrotnego, do wypłacenia im zryczałtowanego, odszkodowania zwrotu kosztów nienależnie poniesionych, a także naprawienia dalszych szkód i zadośćuczynienia za krzywdy ( 7 ).

25.

Na swoją obronę easyJet podniósł na wstępie dwa zarzuty braku właściwości. Jeśli chodzi o pierwszy z nich, dotyczący wartości sporu, Tribunale ordinario di Roma (sąd pierwszej instancji w Rzymie) go oddalił. Co się tyczy drugiego zarzutu, dotyczącego właściwości miejscowej, sąd ten uznał, że należało określić właściwe przepisy, w szczególności w świetle związku pomiędzy art. 33 konwencji montrealskiej i art. 5 rozporządzenia nr 44/2001 (obecnie art. 7 rozporządzenia nr 1215/2012), a także ewentualnej roli pozostawionej krajowym przepisom jurysdykcyjnym, przy uściśleniu, że miejsce zamieszkania powodów w postępowaniu głównym leży w obszarze właściwości tego sądu, podczas gdy port lotniczy Fiumicino należy do właściwości Tribunale di Civitavecchia (sądu w Civitavecchia, Włochy).

26.

W tych okolicznościach, postanowieniem z dnia 26 lutego 2018 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 26 marca 2018 r., Tribunale ordinario di Roma (sąd pierwszej instancji w Rzymie) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

27.

Uwagi na piśmie zostały przedstawione Trybunałowi przez A. Guaitolego i in., przez easyJet, rząd włoski oraz Komisję Europejską. Nie przeprowadzono rozprawy.

28.

Przed przystąpieniem do badania istoty trzech pytań przedłożonych przez sąd odsyłający w postaci przedstawionej powyżej ( 8 ) uważam za użyteczne przedstawienie pewnych rozważań wynikających z orzecznictwa Trybunału, które dotyczą tych pytań w całości.

29.

Przede wszystkim, co się tyczy wykładni konwencji montrealskiej, pragnę przypomnieć, że jej postanowienia stanowią integralną część porządku prawnego Unii ( 9 ), a zatem Trybunał jest właściwy do orzekania w przedmiocie jej wykładni, zgodnie z normami prawa międzynarodowego, które obowiązują Unię, a w szczególności art. 31 konwencji wiedeńskiej ( 10 ), wedle którego wykładni traktatu należy dokonywać w dobrej wierze, zgodnie ze zwykłym znaczeniem, jakie należy przypisywać użytym w nim wyrazom w ich kontekście, oraz w świetle zarówno jego przedmiotu, jak i celu ( 11 ). Ponadto, biorąc pod uwagę przedmiot konwencji montrealskiej, którym jest ujednolicenie przepisów dotyczących międzynarodowego przewozu lotniczego, Trybunał orzekł już, że pojęcia zawarte w tej konwencji, które nie są w niej zdefiniowane, „powinny być interpretowane w sposób jednolity i autonomiczny, niezależnie od różnego znaczenia nadawanego tym pojęciom w prawach krajowych państw będących stronami tej konwencji” ( 12 ).

30.

Pragnę następnie podkreślić, że nawet jeśli sąd odsyłający formalnie w całym swoim postanowieniu powołuje się na art. 5 rozporządzenia nr 44/2001, w szczególności w pytaniach pierwszym i trzecim, należy odnieść się do przepisów o równorzędnym brzmieniu zawartych w art. 7 rozporządzenia nr 1215/2012 ( 13 ), które ma zastosowanie ratione temporis w niniejszej sprawie ( 14 ). Podkreślam w tym względzie, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunał może, w celu udzielenia użytecznej odpowiedzi sądom krajowym, wziąć pod uwagę normy prawa Unii, do których sądy te nie odwołały się w treści pytań prejudycjalnych ( 15 ).

31.

Po tych uwagach o charakterze generalnym należy teraz przeanalizować kolejno każde z pytań zadanych w niniejszej sprawie.

32.

W pierwszym pytaniu prejudycjalnym zwrócono się do Trybunału w istocie o orzeczenie, czy w przypadku gdy pasażer, który doświadczył opóźnienia lub odwołania lotu międzynarodowego, żąda przed sądem nie tylko zryczałtowanego odszkodowania i zwrotu kosztów, o których mowa w art. 5, 7 i 9 rozporządzenia nr 261/2004, lecz również naprawienia dalszych szkód w rozumieniu art. 12 tego rozporządzenia ( 16 ), sąd właściwy ratione loci należy ustalić na podstawie art. 33 konwencji montrealskiej, art. 7 rozporządzenia nr 1215/2012, czy też obu tych przepisów.

33.

Adriano Guaitoli i in. proponują wspólną odpowiedź na trzy pytania prejudycjalne i twierdzą, że zarówno art. 33 konwencji montrealskiej, jak i art. 7 rozporządzenia nr 1215/2012 określają jedynie łączniki pozwalające na określenie państwa członkowskiego, w którym spór należy rozstrzygnąć, a nie sądu właściwego miejscowo ( 17 ). Natomiast easyJet twierdzi, że zawsze gdy pasażer wnosi na podstawie tej konwencji o naprawienie szkody wynikającej z opóźnienia lotu, należy uwzględnić jej art. 33. Zdaniem rządu włoskiego jurysdykcję sądu, przed który wytoczono powództwo, należy oceniać z uwzględnieniem, po pierwsze, rozporządzenia nr 1215/2012 w odniesieniu do żądania odszkodowawczego opartego na rozporządzeniu nr 261/2004, a po drugie, konwencji montrealskiej w odniesieniu do żądania naprawienia szkody wynikającej z uchybienia rozpatrywanej umowie przewozu. Podobnie Komisja uważa, że jurysdykcja powinna być normowana, po pierwsze, przez art. 7 pkt 1 lit. b) rozporządzenia nr 1215/2012 w odniesieniu do części powództwa zmierzającej do uzyskania rekompensat wynikających z rozporządzenia nr 261/2004, a po drugie, przez art. 33 konwencji montrealskiej w odniesieniu do tej części powództwa, która zmierza na dodatek do uzyskania dalszego odszkodowania za szkody wynikłe z opóźnienia i objęte zakresem stosowania tej konwencji.

34.

Zgadzam się z tymi ostatnimi poglądami. Zanim wyjaśnię, w jaki sposób, moim zdaniem, w postępowaniu takim jak postępowanie główne należy zastosować rozdzielnie zasady jurysdykcji przewidziane, odpowiednio, w rozporządzeniu nr 1215/2012 i w art. 33 konwencji montrealskiej, uważam za niezbędne opisanie relacji między przepisami prawa materialnego odnoszącymi się do odpowiedzialności przewoźnika lotniczego, które znajdują się, odpowiednio, w rozporządzeniu nr 261/2004 i w tej konwencji. To bowiem z połączenia obu tych systemów odpowiedzialności przewidzianych przez te dwa instrumenty prawne wynika moim zdaniem związana z nim konieczność stosowania jednocześnie zasad jurysdykcji ustanowionych w rozporządzeniu nr 1215/2012 i ustanowionych w art. 33 wspomnianej konwencji.

35.

Jak wskazuje większość zainteresowanych stron, które przedłożyły uwagi w niniejszej sprawie, z utrwalonego orzecznictwa Trybunału wynika, że istnieją dwa systemy odpowiedzialności przewoźnika lotniczego – pierwszy oparty na rozporządzeniu nr 261/2004, a drugi oparty na konwencji montrealskiej, przy czym i pierwszy, i drugi mogą znaleźć zastosowanie w postępowaniu głównym.

36.

Pragnę przypomnieć, że Trybunał wielokrotnie orzekał, iż prawa oparte, odpowiednio, na przepisach rozporządzenia nr 261/2004 oraz na postanowieniach konwencji montrealskiej należą do różnych „ram prawnych”. Trybunał podkreślił, że rozporządzenie nr 261/2004 ustanawia system ujednoliconego i natychmiastowego ( 18 ) naprawiania szkód, jakie stanowią niewygody związane z opóźnieniami i odwołaniem lotów, który ma pierwszeństwo wobec mechanizmu ustanowionego przez konwencję montrealską, a zatem jest niezależny od systemu wynikającego z tej konwencji ( 19 ).

37.

W odróżnieniu od przepisów rozporządzenia nr 261/2004 art. 19 i nast. konwencji montrealskiej określają warunki, w jakich w przypadku opóźnienia lotu pasażerowie, których to opóźnienie dotyczy, mogą wnosić powództwa zmierzające do uzyskania naprawienia szkód indywidualnych w postaci odszkodowania, co wymaga zindywidualizowanej oceny a casu ad casum rozmiaru spowodowanych szkód i może w konsekwencji stanowić wyłącznie przedmiot zindywidualizowanego świadczenia odszkodowawczego a posteriori ( 20 ).

38.

Artykuł 1 rozporządzenia nr 261/2004 podkreśla minimalny charakter praw, które rozporządzenie ustanawia na rzecz pasażerów linii lotniczych. Ponadto jego art. 12 przewiduje, po pierwsze, że rozporządzenie to stosuje się bez uszczerbku dla ich prawa do dalszego odszkodowania na podstawie innych instrumentów prawnych ( 21 ), a po drugie, że odszkodowanie przyznane na mocy wspomnianego rozporządzenia może zostać potrącone z takiego odszkodowania ( 22 ). W związku z tym sąd krajowy ma prawo zasądzić od przewoźnika lotniczego wypłatę odszkodowania pasażerom za całość szkody, jaką ponieśli w związku z uchybieniem przez niego zobowiązaniom umownym, w oparciu o podstawę prawną odrębną od rozporządzenia nr 261/2004, w szczególności na podstawie konwencji montrealskiej lub też przepisów prawa krajowego ( 23 ). Trybunał wyjaśnił, że podobnie jak na mocy przepisów rozdziału III wspomnianej konwencji, szkoda, która może podlegać „dalszemu” odszkodowaniu na podstawie art. 12 wspomnianego rozporządzenia, może być zarówno szkodą materialną, jak i krzywdą ( 24 ).

39.

W szczególności w niniejszym przypadku przyjmuje się, że prawo pasażera do zryczałtowanego i ujednoliconego odszkodowania w następstwie odwołania lub dużego opóźnienia lotu, oparte na art. 5–7 rozporządzenia nr 261/2004 ( 25 ), stanowi prawo niezależne od zindywidualizowanego naprawienia szkody spowodowanej opóźnieniem lotu, o które pasażer ten może się ubiegać w ramach art. 19 konwencji montrealskiej ( 26 ).

40.

Ponadto Trybunał orzekł, że jeżeli przewoźnik lotniczy uchybia zobowiązaniom w zakresie pokrycia kosztów ciążących na nim na mocy art. 5 ust. 1 lit. b) i art. 9 rozporządzenia nr 261/2004, pasażer może wystąpić z wnioskiem o odszkodowanie na podstawie tych przepisów, przy czym taki wniosek o równoważne wykonanie rzeczonych zobowiązań nie może być rozumiany w ten sposób, że zmierza on do uzyskania odszkodowania w celu naprawienia w drodze zindywidualizowanego odszkodowania szkody wynikającej z odwołania danego lotu na warunkach przewidzianych w konwencji montrealskiej. Roszczeń pasażerów lotniczych opartych na prawach przyznanych im przez wspomniane rozporządzenie nie można bowiem uznać za objęte „dalszym odszkodowaniem” w rozumieniu art. 12 tego rozporządzenia ( 27 ).

41.

Po tym niezbędnym przypomnieniu zasadniczych wniosków płynących z orzecznictwa odnoszącego się do relacji między przepisami materialnymi zawartymi odpowiednio w rozporządzeniu nr 261/2004 i w konwencji montrealskiej należy teraz zająć się kwestią tego, które przepisy powinny znaleźć zastosowanie w celu wskazania sądu właściwego do rozpatrzenia różnych żądań sformułowanych w postępowaniu głównym, które charakteryzują się tą szczególną cechą, że należą jednocześnie do zakresu rozporządzenia nr 261/2004 i konwencji montrealskiej.

42.

Z powodów przedstawionych poniżej uważam, że w przypadku powództwa o odszkodowanie o charakterze mieszanym, takiego jak powództwo w postępowaniu głównym, właściwy sąd powinien być określony, po pierwsze, na podstawie właściwych przepisów rozporządzenia nr 1215/2012 w odniesieniu do żądań objętych rozporządzeniem nr 261/2004, a po drugie, na mocy art. 33 konwencji montrealskiej w odniesieniu do żądań objętych tą konwencją. Odniosę się ponadto do praktycznych konsekwencji zaproponowanej w ten sposób wykładni.

43.

Trybunał stwierdził już, że „skoro prawa, które wynikają, odpowiednio, z przepisów rozporządzenia nr 261/2004 oraz z postanowień konwencji montrealskiej, należą do zakresu odrębnych regulacji prawnych, przewidziane w tej konwencji przepisy regulujące jurysdykcję krajową nie znajdują zastosowania do roszczeń dochodzonych wyłącznie na podstawie rozporządzenia nr 261/2004, które to roszczenia należy badać w świetle rozporządzenia nr 44/2001” ( 28 ). Podkreślone przez mnie sformułowanie może sugerować, jak wskazuje sąd odsyłający, że analiza ta może być istotna tylko w odniesieniu do powództw opartych wyłącznie na przepisach rozporządzenia nr 261/2004.

44.

Jednakże rozważania zawarte w tym orzecznictwie są moim zdaniem istotne mutatis mutandis dla sporu takiego jak rozpatrywany w postępowaniu głównym, w którym roszczenia skarżących są oparte jednocześnie w części na przepisach rozporządzenia nr 261/2004, a w części na innych przepisach prawa. Istnienie różnych ram prawnych wiąże się bowiem w tym przypadku również z tym, że różne przepisy dotyczące jurysdykcji międzynarodowej mają zastosowanie do praw wywodzonych, odpowiednio, z rozporządzenia nr 261/2004 i konwencji montrealskiej ( 29 ).

45.

Moim zdaniem wynika z tego, że jurysdykcja międzynarodowa sądu państwa członkowskiego do orzekania w przedmiocie pierwszej części tych roszczeń zależy od właściwych przepisów rozporządzenia nr 44/2001, czy raczej w niniejszej sprawie rozporządzenia nr 1215/2012, jako mającego zastosowanie ratione temporis, a nie od postanowień art. 33 rzeczonej konwencji. Innymi słowy – jestem zdania, że w odniesieniu do żądań zapłaty zryczałtowanego odszkodowania i zwrotu kosztów, których podstawą prawną są przepisy rozporządzenia nr 261/2004, sąd rozpoznający sprawę powinien dokonać oceny swojej właściwości w świetle rozporządzenia nr 1215/2012, a w szczególności w postępowaniu głównym w świetle art. 4 i 7 tego rozporządzenia ( 30 ).

46.

Przypominam, że zgodnie z art. 4 ust. 1 rozporządzenia nr 1215/2012 pozwany mający miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego może być pozwany przed sądy tego państwa członkowskiego. Niemniej jednak art. 7 pkt 1 tego rozporządzenia ustanawia zasadę jurysdykcji szczególnej w sprawach dotyczących umowy, która pozwala powodowi na wybór innego łącznika, to jest miejsca wykonania zobowiązania, na którym opiera się żądanie, za które uznaje się zgodnie z lit. b) wspomnianego art. 7 pkt 1 miejsce, w którym dana usługa była świadczona albo miała być świadczona. Jak wskazuje sąd odsyłający w pierwszym pytaniu prejudycjalnym, Trybunał orzekł, że zasada ta określa zarówno sąd sprawujący jurysdykcję na szczeblu międzynarodowym, jak i właściwy na szczeblu krajowym ( 31 ). Co się tyczy, w szczególności, usług międzynarodowego przewozu lotniczego Trybunał dokonał wykładni tego przepisu w ten sposób, że powód ma wybór między sądem, w którego obszarze właściwości leży miejsce wylotu lub w którego obszarze właściwości leży miejsce przylotu, zgodnie z ustaleniem tych miejsc w odnośnej umowie ( 32 ).

47.

Podobnie jak easyJet, rząd włoski i Komisja uważam, że jeśli chodzi o powództwa oparte na konwencji montrealskiej, czy mówiąc ściślej w niniejszym przypadku żądania objęte zakresem stosowania tej konwencji, zastosowanie mają zasady jurysdykcji zawarte w jej art. 33 ( 33 ).

48.

Stosowanie art. 33 konwencji montrealskiej jest bowiem możliwe w świetle przepisów rozporządzenia nr 1215/2012, które określają relacje z innymi instrumentami prawnymi regulującymi jurysdykcję na terytorium Unii, a mianowicie art. 67 i art. 71 ust. 1 tego rozporządzenia. Te ostatnie umożliwiają stosowanie zasad jurysdykcji w sprawach szczególnych, do których bez wątpienia należy transport lotniczy, które zawarte są, odpowiednio, w unijnych aktach prawnych lub w konwencjach, których stronami są państwa członkowskie. Tymczasem konwencja montrealska stanowi już integralną część porządku prawnego Unii ( 34 ), a w dziedzinach objętych jej własnym zakresem stosowania ma ona również pierwszeństwo przed aktami prawa wtórnego Unii, takimi jak rozporządzenie nr 261/2004 ( 35 ).

49.

W związku z tym uważam, że w przypadku powództwa objętego w części postanowieniami konwencji montrealskiej, a w szczególności jej art. 19 dotyczącym odszkodowania za szkody spowodowane przez opóźnienie lotu ( 36 ), sąd rozpoznający sprawę powinien ustalić swoją właściwość do orzekania w odniesieniu do tej części powództwa na podstawie art. 33 tej konwencji, który pozwala powodowi na pozwanie danego przewoźnika lotniczego na terytorium jednego z państw będących stronami albo przed sąd, w którego obszarze właściwości znajduje się siedziba tego przewoźnika lub istnieje inny porównywalny łącznik ( 37 ), albo przed sąd, w którego obszarze właściwości znajduje się miejsce przeznaczenia danego lotu.

50.

Z powyższego wynika moim zdaniem, że w ramach powództwa o odszkodowanie przeciwko przewoźnikowi lotniczemu, takiego jak rozpatrywane w postępowaniu głównym, sąd, przed który wytoczono powództwo, powinien dokonać ustalenia swojej właściwości poprzez zastosowanie w sposób rozdzielny, po pierwsze, art. 4 ust. 1 w związku z art. 7 pkt 1 rozporządzenia nr 1215/2012 w odniesieniu do żądań opartych na przepisach rozporządzenia nr 261/2004, a po drugie, art. 33 konwencji montrealskiej w odniesieniu do żądań objętych jej art. 19.

51.

Podkreślam, że w przypadku gdyby Trybunał przyjął zaproponowaną w ten sposób wykładnię, ryzyko rozbicia pomiędzy sądy różnych państw jurysdykcji do orzekania w przedmiocie takiego powództwa o charakterze hybrydowym byłoby moim zdaniem stosunkowo ograniczone w praktyce. Można bowiem stwierdzić, że istnieją dwa kryteria jurysdykcji, które są wspólne dla rozporządzenia nr 1215/2012 i konwencji montrealskiej, a mianowicie nie tylko miejsce zamieszkania pozwanego, lecz również miejsce przeznaczenia lotu ( 38 ), między którymi to kryteriami pasażerowie mogą swobodnie wybierać ( 39 ) w przypadku pozwania przewoźnika lotniczego, co pozwala na rozpatrzenie wszystkich ich żądań przez jeden i ten sam sąd. Ponadto ewentualne działanie norm kolizyjnych przewidzianych w art. 30 rozporządzenia nr 1215/2012 mogłoby pozwolić na uniknięcie występowania mnogich, a nawet równoległych postępowań sądowych.

52.

W świetle tych rozważań na zadane pytanie pierwsze należy moim zdaniem udzielić odpowiedzi, że w przypadku gdy powództwo wytoczone przez pasażerów linii lotniczej zmierza, po pierwsze, do wyegzekwowania zryczałtowanych i ujednoliconych świadczeń wynikających z art. 5, 7, 9 i 12 rozporządzenia nr 261/2004, a po drugie, do naprawienia dalszej szkody objętej zakresem stosowania konwencji montrealskiej, sąd państwa członkowskiego, przed który wytoczono powództwo, powinien ustalić swoją właściwość w odniesieniu do pierwszej części tych żądań w świetle istotnych przepisów rozporządzenia nr 1215/2012, a w odniesieniu do części drugiej w świetle art. 33 tej konwencji.

53.

Drugie pytanie prejudycjalne zostało przedstawione Trybunałowi na wypadek udzielenia odpowiedzi na pytanie pierwsze w ten sposób – jak zaproponowałem powyżej – że art. 33 konwencji montrealskiej ma zastosowanie przy ustalaniu jurysdykcji, w okolicznościach takich jak okoliczności sporu w postępowaniu głównym, w odniesieniu do żądań dotyczących zindywidualizowanego naprawienia szkody objętych tą konwencją, a nie rozporządzeniem nr 261/2004.

54.

W istocie do Trybunału zwrócono się z bezprecedensowym zagadnieniem, czy w takim przypadku wspomniany art. 33, a w szczególności jego ust. 1 ( 40 ), ma na celu podział właściwości ratione loci w przypadku sporu o charakterze transgranicznym jedynie na szczeblu międzynarodowym, to znaczy pomiędzy państwami będącymi stronami tej konwencji, czy również na szczeblu krajowym, to znaczy między sądami każdego z tych państw.

55.

Tribunale ordinario di Roma (sąd pierwszej instancji w Rzymie) ma wątpliwości co do wykładni art. 33 konwencji montrealskiej, najwyraźniej dzielone też przez Corte suprema di cassazione (sąd kasacyjny, Włochy) ( 41 ), zdaniem którego postanowienie to wskazuje jedynie państwo będące stroną konwencji, którego porządek prawny jest właściwy w sporach transgranicznych, bez wpływu na stosowanie obowiązujących w tym państwie przepisów krajowych regulujących ustalenie sądu właściwego w ramach tego państwa.

56.

Sąd ten wskazuje, że jeżeli taka wykładnia jest prawidłowa, zastosowanie włoskich przepisów proceduralnych prowadziłoby do uznania, że właściwy dla rozstrzygnięcia sporu w postępowaniu głównym jest właśnie ów sąd ( 42 ). Natomiast gdyby ów art. 33 interpretować w ten sposób, że bezpośrednio określa on sąd właściwy w ramach każdego państwa będącego stroną konwencji, bez uszczerbku dla stosowania krajowego prawa procesowego w pozostałym zakresie, właściwość uzyskałby Tribunale di Civitavecchia (sąd w Civitavecchia), w którego obszarze właściwości znajduje się port lotniczy wylotu lotu do miejsca przeznaczenia i przylotu lotu powrotnego.

57.

Konflikt między dwoma wyżej wymienionymi podejściami, który obecny jest w orzecznictwie innych państw będących stronami konwencji montrealskiej ( 43 ), widać również w uwagach przedstawionych w niniejszej sprawie. Adriano Guaitoli i in. oraz rząd włoski utrzymują bowiem, że art. 33 konwencji montrealskiej reguluje jedynie podział jurysdykcji między państwami sygnatariuszami ( 44 ), podczas gdy EasyJet i Komisja uważają, że kryteria określone w tym postanowieniu mają na celu również określenie wewnętrznej właściwości miejscowej w każdym państwie. Ja także podzielam ów ostatni pogląd, z powodów przedstawionych poniżej, które są zgodne omówionymi wyżej zasadami wykładni ( 45 ).

58.

Co się tyczy brzmienia art. 33 konwencji montrealskiej, pragnę podkreślić, że za „autentyczne” uznanych zostało jedynie sześć wersji językowych tego aktu prawnego, wśród których znajdują się trzy wersje odpowiadające językom urzędowym Unii, a mianowicie wersje w języku angielskim, hiszpańskim i francuskim ( 46 ). Z powyższego wynika, że przedstawione w niniejszej sprawie argumenty odnoszące się konkretnie do tłumaczenia wspomnianego art. 33 na język włoski nie mogą być rozstrzygające.

59.

Ponadto pragnę przypomnieć, że pojęcia zawarte w konwencji montrealskiej powinny być przedmiotem wykładni jednolitej i autonomicznej, w związku z czym Trybunał powinien przy dokonywaniu wykładni owych pojęć w ramach odesłania prejudycjalnego wziąć pod uwagę nie tyle różne znaczenia, które mogły zostać im przypisane w prawach krajowych państw członkowskich Unii, ile wiążące Trybunał zasady wykładni powszechnego prawa międzynarodowego ( 47 ).

60.

W niniejszym przypadku wydaje mi się, że w przeciwieństwie do tego, co twierdzi rząd włoski i co, jak się wydaje, przyjął Corte suprema di cassazione (sąd kasacyjny) ( 48 ), tytuł art. 33 konwencji montrealskiej, przynajmniej w wersjach językowych angielskiej, hiszpańskiej i francuskiej ( 49 ), nie oznacza, że redaktorzy tego postanowienia chcieli zawęzić zakres norm zapisanych w tym artykule do podziału właściwości wyłącznie na szczeblu państw będących stronami. Przeciwnie, uważam w szczególności, że wyrażenie „Juridiction compétente”, które zostało przyjęte we francuskiej wersji językowej, wskazuje raczej na to, że właściwość nie jest przypisana państwu, lecz „juridiction”, który to termin jest zwykle używany w tym języku na oznaczenie w sposób ogólny każdego rodzaju organu wykonującego władzę sądowniczą.

61.

Moje przekonanie potwierdza brzmienie art. 33 ust. 1 ( 50 ), przynajmniej w jego wersjach w języku angielskim, hiszpańskim i francuskim. W istocie, podobnie jak sąd odsyłający, easyJet i Komisja, stwierdzam, że postanowienie to przypisuje jurysdykcję konkretnemu sądowi w podziale na etapy. Wpierw ów ustęp 1 wskazuje na „terytorium jednego z Państw-Stron” ( 51 ), a następnie precyzuje, który sąd – spośród orzekających w tym obszarze – może stwierdzić swoją właściwość ratione loci, używając słowa „sąd” ( 52 ) w liczbie pojedynczej, a nie w liczbie mnogiej, i to dwukrotnie ( 53 ), i wreszcie wymienia on różne łączniki, na których powód może oprzeć swoje powództwo o odszkodowanie, przy czym każdy z tych łączników wskazuje ponadto konkretne miejsce ( 54 ).

62.

Użycie takich terminów nie jest bez znaczenia, jak zostało to podkreślone w podobnym kontekście, a mianowicie w kontekście konwencji brukselskiej ( 55 ), która również zawiera zasady jurysdykcji mające zastosowanie do powództw dotyczących odpowiedzialności cywilnej. Tego rodzaju sformułowanie ma na celu umożliwienie powodowi wytoczenie powództwa bezpośrednio przed określony w ten sposób sąd, bez konieczności uwzględniania krajowych przepisów regulujących właściwość miejscową obowiązujących w danym państwie, w tym również w przypadku, gdy przepisy te nie przyznają właściwości temu sądowi ( 56 ).

63.

Trybunał dokonał zresztą wykładni przepisów prawa Unii regulujących jurysdykcję sądów, które są sformułowane w sposób analogiczny do postanowienia rozpatrywanego w niniejszym pytaniu prejudycjalnym, mianowicie ustanawiających łącznik z sądem zapisanym w liczbie pojedynczej, w ten sposób, że przepisy te „określają[…] zarówno jurysdykcję międzynarodową, jak i właściwość terytorialną” i „ma[ją] na celu ujednolicenie norm kolizyjnych w zakresie jurysdykcji, a tym samym bezpośrednie wyznaczenie właściwego sądu, bez odsyłania do przepisów wewnętrznych państw członkowskich” ( 57 ). Moim zdaniem w niniejszej sprawie ma miejsce taka sama sytuacja ( 58 ).

64.

Podsumowując: uważam, podobnie jak sąd odsyłający, easyJet i Komisja, że gdyby celem art. 33 ust. 1 konwencji montrealskiej było rzeczywiście ustalenie jurysdykcji sądów jednego państwa jako całości i pozostawianie wyznaczonemu państwu swobody w zakresie określenia sądu właściwego miejscowo zgodnie z jego przepisami wewnętrznymi, jak sugerują A. Guaitoli i in., a także rząd włoski, redaktorzy tego przepisu bez wątpienia posłużyliby się innymi sformułowaniami, lepiej odzwierciedlającymi ów cel.

65.

W świetle celów zadeklarowanych w konwencji montrealskiej oraz celów widocznych w jej art. 33 ust. 1 uważam, że proponowana przeze mnie wykładnia tego postanowienia w większym stopniu przyczyni się do realizacji wspomnianych celów niż wykładnia odmienna.

66.

Trybunał wielokrotnie podkreślał bowiem, że z preambuły do konwencji montrealskiej ( 59 ) wynika, iż państwa będące jej stronami zawarły konwencję nie tylko celem „zapewnienia ochrony interesów konsumentów w międzynarodowym przewozie lotniczym”, ale również „dalszej harmonizacji i kodyfikacji niektórych zasad regulujących [ten przewóz w celu] osiągnięcia sprawiedliwej równowagi interesów”, w szczególności w odniesieniu do interesów przewoźników lotniczych oraz interesów pasażerów ( 60 ).

67.

W niniejszym przypadku gdyby art. 33 ust. 1 rzeczonej konwencji był interpretowany w ten sposób, że ustanowione w nim zasady przyznają jurysdykcję wyłącznie jednemu z państw będących stronami, a nie bezpośrednio określonemu sądowi, nie byłoby to według mnie adekwatne do zamiaru daleko idącej unifikacji, wyrażonego przez autorów tego instrumentu prawnego ( 61 ), który to zamysł zakłada unikanie, w miarę możliwości, odsyłania do poszczególnych ustawodawstw krajowych. Ponadto uważam, że taka wykładnia nie pozwala na wystarczającą ochronę interesów konsumentów przy jednoczesnym zapewnieniu sprawiedliwej równowagi z interesami przewoźników lotniczych.

68.

W tym względzie pragnę podkreślić, że przyjęcie zasad, które określają sąd właściwy miejscowo w sposób bezpośredni, ma zasadniczo na celu, po pierwsze, ułatwienie stosowania tych zasad zarówno przez władze państw, jak i przez zainteresowane jednostki, a po drugie, zapewnienie odpowiedniej bliskości między tym sądem a przedmiotem rozstrzyganego sporu ( 62 ). Ponadto uważam, że tego typu zasady zapewniają w interesie zarówno powodów, jak i pozwanych większą przewidywalność i dalej idącą pewność prawa, niż gdyby właściwe mogły być wszystkie sądy danego państwa, w związku z czym strony sporu, dla określenia, który z tych sądów jest właściwy miejscowo, musiałyby analizować normy krajowe ( 63 ). Wydaje mi się, że rozsądne jest założenie, iż przy wyborze wspomnianego sformułowania autorami wspomnianego art. 33 ust. 1 kierowały właśnie takie intencje. W przypadku zatem wykładni przeciwnej niż proponuję skuteczność (effet utile) tego postanowienia mogłaby, moim zdaniem, zostać zagrożona.

69.

Zalecany przeze mnie sposób wykładni art. 33 ust. 1 konwencji montrealskiej nie jest według mnie w żaden sposób sprzeczny z kontekstem, w jaki przepis ten się wpisuje.

70.

W tym względzie pragnę zauważyć, że rząd włoski powołuje się na ww. orzecznictwo Corte suprema di cassazione (sądu kasacyjnego) ( 64 ), zgodnie z którym ust. 1 wspomnianego art. 33 powinien regulować wyłącznie rozdział jurysdykcji między państwami, które są stronami konwencji montrealskiej, w szczególności z uwagi na treść ust. 4 tego artykułu, zgodnie z którym „[z]agadnienia procedury są regulowane prawem sądu orzekającego” ( 65 ). Rząd ów wnioskuje z tego ostatniego postanowienia, że w ramach autonomii proceduralnej państw będących stronami pozostawiono im uregulowanie wszelkich aspektów proceduralnych, które nie są wyraźnie uregulowane w tej konwencji, i w związku z tym w celu określenia właściwego miejscowo sądu krajowego konieczne jest zastosowanie wewnętrznych przepisów proceduralnych.

71.

W tym samym duchu A. Guaitoli i in. podnoszą zasadniczo, że gdyby autorzy art. 33 konwencji montrealskiej mieli zamiar uregulowania wewnętrznej właściwości miejscowej każdego państwa będącego stroną, powinni byli ustanowić przepisy regulujące również właściwość związaną z wartością sporu, lecz nie uczynili tego.

72.

Jednakże moim zdaniem argumenty te należy oddalić. Uważam bowiem, podobnie jak sąd odsyłający i easyJet, że art. 33 ust. 1 w związku z jego ust. 4 należy interpretować w ten sposób, że wyraźnym celem tego pierwszego postanowienia jest uregulowanie właściwości ratione loci nie tylko na szczeblu państw będących stronami, lecz również na szczeblu ich sądów, bez uszczerbku dla stosowania obowiązujących przepisów prawa w państwie członkowskim, w którym znajduje się sąd orzekający, w zakresie pozostałych kwestii o charakterze proceduralnym.

73.

Innymi słowy – jestem zdania, że odesłanie do prawa krajowego, które zostało dokonane w art. 33 ust. 4 konwencji montrealskiej, należy rozumieć w ten sposób, że dotyczy ono pozostałych nieuregulowanych zagadnień, ponieważ odnosi się do norm proceduralnych innych niż ujednolicone łączniki regulujące właściwość miejscową ustanowione w art. 33 ust. 1. Przedmiot pozostałych odesłań do prawa sądu orzekającego, zapisanych w art. 35 i 45 tej konwencji ( 66 ), potwierdza moje stanowisko.

74.

Na podstawie autonomii pozostawionej w ten sposób w kwestiach proceduralnych państwom będącym stronami tej konwencji przysługuje im moim zdaniem swoboda określenia właściwości miejscowej i rzeczowej sądów orzekających na ich terytorium ( 67 ). Pragnę uściślić, że według mnie autonomia ta powinna jednak być ograniczona koniecznością niepodważania celów tej konwencji i niepozbawiania jej postanowień skuteczności (effet utile) przez stosowanie zasad wynikających z lex fori ( 68 ).

75.

W konsekwencji należy moim zdaniem odpowiedzieć na drugie pytanie prejudycjalne, że art. 33 ust. 1 konwencji montrealskiej należy interpretować w ten sposób, iż w odniesieniu do powództw o naprawienie szkody objętych zakresem stosowania tej konwencji ( 69 ) reguluje on nie tylko rozdział jurysdykcji między państwami będącymi stronami tej konwencji, lecz również podział właściwości miejscowej między sądy każdego z tych państw.

76.

Trzecie pytanie prejudycjalne zostało zadane na wypadek, gdyby Trybunał orzekł, inaczej niż proponuję powyżej, że art. 33 konwencji montrealskiej, mający zastosowanie w sytuacji, gdy wytoczone powództwo jest objęte postanowieniami tej konwencji, służy uregulowaniu jedynie rozdziału jurysdykcji między państwami będącymi stronami tej konwencji.

77.

Tribunale ordinario di Roma (sąd pierwszej instancji w Rzymie) zmierza zasadniczo do ustalenia, czy w takim przypadku należałoby zastosować wyłącznie art. 33 tej konwencji, tak że stanowiłby on przeszkodę dla stosowania art. 7 rozporządzenia nr 1215/2012, czy też należałoby zastosować oba te przepisy jednocześnie w celu bezpośredniego ustalenia zarówno jurysdykcji danego państwa, jak i właściwości miejscowej jednego z sądów orzekających w tym państwie.

78.

Sąd ten uściśla, że w przypadku wyłącznego stosowania konwencji montrealskiej i określenia krajowej właściwości miejscowej przez ustawodawstwo krajowe, zgodnie z wykładnią dokonaną przez Corte suprema di cassazione (sąd kasacyjny) ( 70 ), jest on właściwy do rozstrzygnięcia sporu w postępowaniu głównym. Natomiast w przypadku wspólnego stosowania tej konwencji w celu podziału jurysdykcji między państwa i uzupełniająco wspomnianego rozporządzenia w celu podziału właściwości wewnętrznej właściwy byłby Tribunale di Civitavecchia (sąd w Civitavecchia).

79.

Niemniej jednak w świetle odpowiedzi, które zaproponowałem w ramach dwóch pierwszych pytań dotyczących relacji pomiędzy konwencją montrealską a rozporządzeniem nr 1215/2012, uważam, że nie ma potrzeby odpowiadania na pytanie trzecie, które stało się bezprzedmiotowe, ani nawet przedstawienia bardziej wyczerpujących uwag na temat tego pytania.

80.

W świetle powyższych rozważań proponuję, aby na pytania prejudycjalne przedłożone mu przez Tribunale ordinario di Roma (sąd pierwszej instancji w Rzymie, Włochy) Trybunał odpowiedział w następujący sposób: