KOMISJA EUROPEJSKA

Bruksela, dnia 26.8.2022

COM(2022) 416 final

SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY

z wdrażania funduszu innowacyjnego, w tym przeglądu, o którym mowa w art. 24 rozporządzenia (UE) NR 1031/2010

SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY

z wdrażania funduszu innowacyjnego, w tym przeglądu, o którym mowa w art. 24 rozporządzenia (UE) NR 1031/2010

1. Wprowadzenie 

Fundusz innowacyjny jest jednym z największych na świecie programów finansowania komercyjnej demonstracji innowacyjnych technologii niskoemisyjnych, którego celem jest wprowadzenie na rynek rozwiązań przemysłowych służących obniżeniu emisyjności w Europie i wspieraniu transformacji tego kontynentu w kierunku neutralności klimatycznej. Wśród szerokiego wachlarza instrumentów finansowych dostępnych na szczeblu UE fundusz ten odgrywa wyjątkową rolę ze względu na swoją wielkość i skupienie się na ostatnich etapach wdrażania innowacyjnych czystych technologii.

Fundusz innowacyjny, na który przeznaczono ponad 38 mld EUR 1 ze sprzedaży na aukcji uprawnień w unijnym systemie handlu uprawnieniami do emisji, jest ukierunkowany na:

sektory energochłonne, w tym bezpieczne dla środowiska wychwytywanie i utylizacja dwutlenku węgla (CCU), które przyczyniają się znacząco do łagodzenia zmiany klimatu, a także na produkty zastępujące produkty wysokoemisyjne;

projekty dotyczące bezpiecznego dla środowiska wychwytywania i geologicznego składowania CO2 (CCS);

innowacyjne technologie produkcji energii ze źródeł odnawialnych; oraz

technologie magazynowania energii.

Jego celem jest stworzenie odpowiednich zachęt finansowych dla przedsiębiorstw do inwestowania w czyste technologie już teraz oraz umożliwienie im stania się światowymi liderami w dziedzinie czystych technologii.

Rys. 1: Fundusz innowacyjny w ogólnym zarysie

Proponowana zmiana dyrektywy EU ETS, którą Komisja przedstawiła w lipcu 2021 r. w ramach pakietu „Gotowi na 55” 2 , ma na celu dalsze wzmocnienie funduszu przez zwiększenie liczby uprawnień w ramach EU ETS, a tym samym budżetu dostępnego dla funduszu, jak również rozszerzenie jego zakresu na sektor transportu morskiego i drogowego oraz sektor budowlany.

DG ds. Działań w dziedzinie Klimatu ponosi ogólną odpowiedzialność za fundusz innowacyjny, w tym za określanie wielkości i priorytetów politycznych zaproszeń do składania wniosków oraz istotnych elementów tych zaproszeń, a także za przyjmowanie decyzji o przyznaniu wsparcia. Do zadań Europejskiej Agencji Wykonawczej ds. Klimatu, Infrastruktury i Środowiska (CINEA) należą organizacja zaproszeń do składania wniosków, przeprowadzanie ocen, sporządzanie i podpisywanie umów o udzielenie dotacji oraz codzienne monitorowanie projektów. Europejski Bank Inwestycyjny zapewnia pomoc w zakresie opracowywania projektu. Decyzje w sprawie finansowania i wykaz wybranych projektów konsultowane są z państwami członkowskimi, a państwa te odgrywają zasadniczą rolę w docieraniu do potencjalnych wnioskodawców na swoim terytorium i wspieraniu ich w składaniu wniosków dotyczących projektów (np. w ramach systemów wsparcia) i ich realizacji (np. przez ułatwianie uzyskiwania pozwoleń).

1.2. Cel niniejszego sprawozdania

Zgodnie z art. 23 ust. 6 rozporządzenia delegowanego (UE) 2019/856 z dnia 26 lutego 2019 r. uzupełniającego dyrektywę 2003/87/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w odniesieniu do działania funduszu innowacyjnego (zwanego dalej „rozporządzeniem delegowanym”) Komisja corocznie składa Radzie i Parlamentowi Europejskiemu sprawozdanie z postępów we wdrażaniu funduszu.

Niniejsze sprawozdanie spełnia wymóg w odniesieniu do lat 2020 i 2021 poprzez podsumowanie wyników dwóch pierwszych zaproszeń do składania wniosków w ramach funduszu, które to wyniki były dostępne dopiero pod koniec 2021 r.: pierwszego zaproszenia do składania wniosków dotyczących projektów na dużą skalę (zdefiniowanych jako projekty, których łączne wydatki kapitałowe przekraczają 7,5 mln EUR) oraz pierwszego zaproszenia do składania wniosków dotyczących projektów na małą skalę (zdefiniowanych jako projekty, których łączne wydatki kapitałowe nie przekraczają 7,5 mln EUR). Pierwsze zaproszenie do składania wniosków dotyczących projektów na dużą skalę ogłoszono 3 lipca 2020 r., a wyniki – 16 listopada 2021 r., natomiast pierwsze zaproszenie do składania wniosków dotyczących projektów na małą skalę ogłoszono 1 grudnia 2020 r., a wyniki – 27 lipca 2021 r.

W niniejszym sprawozdaniu przeanalizowano wyniki tych zaproszeń oraz ich wkład w realizację celów funduszu, przy czym skoncentrowano się na zdobytych doświadczeniach i wnioskach istotnych dla polityki.

Chociaż drugie zaproszenie do składania wniosków dotyczących projektów na dużą skalę ogłoszono 26 października 2021 r., a drugie zaproszenie do składania wniosków dotyczących projektów na małą skalę – 31 marca 2022 r., zaproszenia te nadal są w toku, dlatego ich wyniki zostaną przedstawione w drugim sprawozdaniu z wdrażania funduszu innowacyjnego.

Art. 24 ust. 3 rozporządzenia w sprawie sprzedaży na aukcji 3 stanowi, że Komisja dokonuje przeglądu rozdziału uprawnień pozostających do sprzedaży na aukcji po podjęciu decyzji o udzieleniu zamówienia z funduszu innowacyjnego w ramach każdego zaproszenia do składania wniosków oraz innych aspektów związanych z działaniami prowadzonymi w ramach tego funduszu. Takie przeglądy mają miejsce co dwa lata, a pierwszy przegląd odbywa się nie później niż 30 czerwca 2022 r. Niniejsze sprawozdanie również służy temu celowi.

2. Rezultat dwóch pierwszych zaproszeń do składania wniosków o wsparcie z funduszu innowacyjnego

2.1. Zainteresowanie sektora prywatnego funduszem innowacyjnym

Dzięki szeroko zakrojonej kampanii informacyjnej i ponad 30 warsztatom podnoszącym świadomość z udziałem licznych unijnych stowarzyszeń branżowych i państw członkowskich, które zorganizowano w latach 2019 i 2020 4 , w odpowiedzi na oba zaproszenia złożono imponującą liczbę wniosków: 311 5 dotyczących projektów na dużą skalę i 232 6 dotyczących projektów na małą skalę. Wnioski obejmowały wszystkie kwalifikujące się sektory i państwa członkowskie, co tym samym przyczyniało się do osiągnięcia celu funduszu, jakim jest finansowanie projektów reprezentujących szerokie spektrum sektorowe i geograficzne.

Liczba wniosków pokazuje, że przemysł jest zainteresowany opracowaniem rozwiązań w zakresie czystych technologii, które to rozwiązania przyczyniają się do neutralności klimatycznej UE, oraz że w ramach funduszu można dokonywać wyboru ze zróżnicowanego wachlarza zielonych projektów, które potrzebują wsparcia i przyciągnięcia kapitału prywatnego. W porównaniu z zaproszeniem do składania wniosków dotyczących projektów na dużą skalę w odpowiedzi na pierwsze zaproszenie do składania wniosków dotyczących projektów na małą skalę napłynęło mniej wniosków z sektorów energochłonnych oraz z branży wychwytywania, składowania i utylizacji dwutlenku węgla, ale więcej wniosków z sektorów odnawialnych źródeł energii i magazynowania energii.

2.2. Jakość wniosków

W odniesieniu do obu zaproszeń do składania wniosków Komisja zapewniła wnioskodawcom szeroko zakrojoną pomoc dotyczącą poszczególnych zaproszeń w trakcie całej procedury składania wniosków. Ogólna jakość wniosków była wysoka, czego efektem była silna konkurencja między projektami w ramach obu zaproszeń. Jakość wniosków była jednak niższa w przypadku zaproszenia do składania wniosków dotyczących projektów na małą skalę, o czym świadczy niższa liczba wniosków osiągających wszystkie minimalne progi.

W odniesieniu do każdego zaproszenia Komisja i CINEA zorganizowały specjalne seminaria internetowe 7 i dni informacyjne. Szczegółowo wyjaśniono tekst zaproszeń, udzielono odpowiedzi na pytania potencjalnych wnioskodawców i zapewniono materiały wyjaśniające, aby ułatwić przedsiębiorstwom przygotowanie wniosków. Jednocześnie specjalny punkt informacyjny udzielił odpowiedzi na ponad 1 500 pytań w odniesieniu do obu zaproszeń. Po zamknięciu zaproszeń przedstawiono i opublikowano sprawozdanie na temat najlepszych praktyk, które mogłyby być pomocne potencjalnym wnioskodawcom 8 .

W przypadku pierwszego zaproszenia do składania wniosków dotyczących projektów na dużą skalę spośród 311 otrzymanych wniosków 19 (5 %) uznano za niedopuszczalne lub niekwalifikowalne na pierwszym etapie 9 . W przypadku pierwszego zaproszenia do składania wniosków dotyczących projektów na małą skalę spośród 232 10 otrzymanych wniosków 55 projektów (24 %) uznano za niedopuszczalne lub niekwalifikowalne, dwa pominięto (wnioski testowe), co dało łącznie 175 kwalifikujących się wniosków konkurujących o dotacje (zob. Figure 2 ).

Rys. 2: Liczba kwalifikowalnych i dopuszczalnych wniosków w podziale na zaproszenia do składania wniosków

Wybór projektów opierał się na pięciu kryteriach wyboru określonych w rozporządzeniu delegowanym i tekście zaproszeń do składania wniosków (w przypadku projektów na małą skalę kryteria wyboru były uproszczone):

1.stopniu innowacyjności;

2.skuteczności pod względem unikania emisji gazów cieplarnianych;

3.stopniu zaawansowania projektu;

4.skalowalności; oraz

5.skuteczności w zakresie kosztów.

Ogólnie rzecz biorąc, pod względem kryteriów wyboru projekty w ramach pierwszego zaproszenia do składania wniosków dotyczących projektów na dużą skalę uzyskały wyższą liczbę punktów niż wnioski dotyczące projektów na małą skalę, a konkurencja między projektami była większa (zob. Figure 3 ). W ramach zaproszenia do składania wniosków dotyczących projektów na dużą skalę, które składało się z dwóch rund oceny, wnioskodawców 70 najlepiej ocenionych kwalifikowalnych wniosków z pierwszego etapu zaproszono do drugiego etapu. Z tych 70 wniosków złożono 66 wniosków. Ostatecznie do etapu przygotowania dotacji zaproszono wnioskodawców siedmiu projektów, natomiast 41 wysoko ocenionych projektów (tj. przekraczających minimalny próg w odniesieniu do wszystkich kryteriów wyboru) nie mogło zostać sfinansowanych z powodu niewystarczającego budżetu w ramach zaproszenia do składania wniosków dotyczących projektów na dużą skalę.

W pierwszym zaproszeniu do składania wniosków dotyczących projektów na małą skalę 137 ze 175 ocenionych wniosków nie osiągnęło wszystkich progów wyboru. Tylko sześć wniosków przekraczało wszystkie progi, ale nie mogły zostać sfinansowane ze względu na niewystarczający budżet. Do etapu przygotowania dotacji zaproszono wnioskodawców 32 projektów. Ostatecznie dotacje przyznano w przypadku 30 projektów, natomiast dwa projekty zostały wycofane.

Ocena kryteriów wyboru wskazuje na znaczne różnice w rozkładzie mediany wyniku między dwoma zaproszeniami do składania wniosków. W pierwszym zaproszeniu do składania wniosków dotyczących projektów na dużą skalę więcej wniosków uzyskało wynik powyżej wszystkich progów, w związku z czym konkurencja o finansowanie była silniejsza (41 wniosków miało wynik powyżej progu, a do finansowania zakwalifikowano siedem), podczas gdy w pierwszym zaproszeniu do składania wniosków dotyczących projektów na małą skalę tylko 38 wniosków uzyskało wynik powyżej progów, a do finansowania zakwalifikowano 32 wnioski. Wnioski zakwalifikowane do finansowania w ramach zaproszenia do składania wniosków dotyczących projektów na małą skalę uzyskały jednak stosunkowo wyższe wyniki niż wnioski zakwalifikowane do finansowania w ramach zaproszenia do składania wniosków dotyczących projektów na dużą skalę.

Rys. 3: Poziom konkurencji między projektami w ramach pierwszego zaproszenia do składania wniosków dotyczących projektów na dużą skalę i na małą skalę – klasyfikacja końcowa

Komisja kontynuuje działania w zakresie udzielania pomocy przedsiębiorstwom ubiegającym się o wsparcie w ramach funduszu, organizując liczne seminaria internetowe na potrzeby każdego zaproszenia do składania wniosków, publikując wytyczne i sprawozdania dotyczące najlepszych praktyk, a także udostępniając innowacyjne narzędzia takie jak kwestionariusz do samokontroli opracowany do celów drugiego zaproszenia do składania wniosków dotyczących projektów na małą skalę.

Bardzo duża liczba wniosków złożonych w ramach obu zaproszeń oraz znaczna nadwyżka zapotrzebowania w stosunku do budżetu świadczyły o tym, że konkurencja o finansowanie będzie silna. Dotacje przyznano tylko na nieliczne projekty, natomiast wiele projektów, które przekroczyły wszystkie progi, nie otrzymało wsparcia, zwłaszcza w przypadku zaproszenia do składania wniosków dotyczących projektów na dużą skalę. Wskazuje to na poważne zainteresowanie przedsiębiorstw funduszem, w związku z czym Komisja zwiększyła o 50 % budżet drugiego zaproszenia do składania wniosków dotyczących projektów na dużą skalę, a także ułatwiła ponowne składanie wniosków dotyczących projektów wyłonionych w pierwszej rundzie zaproszeń, zmieniając rozporządzenie delegowane, aby umożliwić jednoetapowe składanie wniosków.

2.3. Dotacje, o które wnioskowano, a dostępny budżet

W obu zaproszeniach, a w szczególności w przypadku zaproszenia do składania wniosków dotyczących projektów na dużą skalę, na projekty, których dotyczyły wnioski, ubiegano się o znacznie wyższe finansowanie niż kwoty dostępne w ramach odpowiednich zaproszeń. W związku z tym Komisja maksymalnie zwiększyła budżety zaproszeń, korzystając z elastyczności na poziomie 20 % zgodnie z decyzją w sprawie finansowania. Na projekty w ramach pierwszego zaproszenia do składania wniosków dotyczących projektów na dużą skalę ubiegano się łącznie o 21,7 mld EUR – kwotę znacznie przekraczającą dostępny budżet wynoszący 1 mld EUR. W przypadku pierwszego zaproszenia do składania wniosków dotyczących projektów na małą skalę nadwyżka zapotrzebowania była nieco mniejsza: wnioskowano o 12,1 mld EUR, czyli kwotę 10 razy większą niż dostępny budżet. Aby rozwiązać problem nadwyżki zapotrzebowania, Komisja maksymalnie zwiększyła budżety zaproszeń, korzystając z elastyczności na poziomie 20 % zgodnie z decyzją w sprawie finansowania, i przyznała dotacje w wysokości 1 145 586 747 EUR w wyniku pierwszego zaproszenia do składania wniosków dotyczących projektów na dużą skalę oraz 109 163 733 EUR w wyniku pierwszego zaproszenia do składania wniosków dotyczących projektów na małą skalę.

2.4. Wkład projektów finansowanych z funduszu innowacyjnego w neutralność klimatyczną UE

2.4.1. Redukcja emisji gazów cieplarnianych

Pierwsze dwa zaproszenia do składania wniosków w ramach funduszu innowacyjnego miały na celu wsparcie projektów wykazujących znaczący potencjał redukcji emisji gazów cieplarnianych i przyczynienia się do neutralności klimatycznej UE.

Projekty, na które przyznano dotacje w pierwszej rundzie zaproszeń do składania wniosków o wsparcie z funduszu innowacyjnego, mają doprowadzić do redukcji w wysokości 77,4 Mt ekwiwalentu CO2 w ciągu pierwszych 10 lat ich eksploatacji. Pierwszych wyników w zakresie redukcji emisji można się spodziewać od 2023 r. wraz z rozpoczęciem eksploatacji pierwszych projektów, które zakwalifikowano do finansowania.

Rys. 4: Spodziewane uniknięte emisje gazów cieplarnianych w ujęciu bezwzględnym w ciągu 10 lat eksploatacji projektów, które zakwalifikowano do finansowania

2.4.2. Wysoce innowacyjne projekty o znaczącym potencjale skalowalności

Pierwsze dwa zaproszenia do składania wniosków o wsparcie z funduszu innowacyjnego mają na celu wsparcie wysoce innowacyjnych projektów, które ułatwią transformację całych ekosystemów przemysłowych w kierunku neutralności klimatycznej. Aby projekty zostały wzięte pod uwagę przy przyznawaniu finansowania, muszą one oferować więcej niż stopniowe innowacje w porównaniu z najnowocześniejszymi rozwiązaniami w UE, natomiast częściej innowacje te są oceniane jako bardzo silne lub przełomowe. Projekty, które zakwalifikowano do finansowania, mają znaczący potencjał skalowalności, wskazujący na możliwość osiągnięcia dalszej redukcji emisji gazów cieplarnianych dzięki transferowi technologii lub zastosowanie jej w innych obiektach i sektorach oraz wiążący się ze współpracą różnych podmiotów w gospodarce regionalnej i europejskiej.

Projekty ocenione na pierwszym etapie pierwszego zaproszenia do składania wniosków dotyczących projektów na dużą skalę cechowały się dużą różnorodnością ścieżek technologicznych i innowacyjnych rozwiązań w zakresie czystych technologii 11 . Ta różnorodność utrzymała się na drugim etapie zaproszenia do składania wniosków oraz wśród siedmiu projektów, które zakwalifikowano do finansowania. 

Siedem projektów wybranych w ramach pierwszego zaproszenia do składania wniosków dotyczących projektów na dużą skalę 12 jest ukierunkowane na wyzwania w różnych sektorach: stali, chemikaliów (amoniaku, metanolu, tlenku etylenu), wodoru (zielonego i niebieskiego), produkcji ogniw fotowoltaicznych, cementu, betonu służącego do wychwytywania i utylizacji dwutlenku węgla oraz w sektorach energii elektrycznej, ogrzewania i chłodzenia. Projekty, które zakwalifikowano do finansowania, będą przełomowe i będą przyczyniać się do obniżenia emisyjności w swoich sektorach, państwach członkowskich i regionach.

Zastosowane technologie są przełomowe i pierwsze w swoim rodzaju w proponowanej skali oraz mają duży potencjał skalowalności we wszystkich sektorach i w całej gospodarce:

·zakład produkujący stal metodą bezpośredniej redukcji z wykorzystaniem wodoru odnawialnego przy zdolności produkcyjnej 1,2 Mt rocznie (25 % produkcji stali w Szwecji) w ramach projektu demonstracyjnego HYBRIT;

·elektrolizer o mocy 500 MW w ramach projektu demonstracyjnego HYBRIT, elektrolizer o mocy 50 MW w ramach projektu SHARC;

·zakład o mocy 3 GW produkujący dwustronne heterozłączowe ogniwa fotowoltaiczne (B-HJT) w ramach projektu TANGO;

·wychwytywanie i składowanie CO2 w cemencie (K6), reforming parowy metanu, produkcja amoniaku i tlenku etylenu (Kairos@C), przygotowanie do wychwytywania i utylizacji dwutlenku węgla w rafineriach w ramach projektu SHARC;

·pierwszy w swoim rodzaju statek do transportu CO2 w ramach projektu Kairos@C;

·cztery projekty polegające na dostarczaniu CO2 do celów geologicznego składowania w różnych lokalizacjach na Morzu Północnym (Kairos@C, BECCS@STHLM, SHARC, K6);

·przekształcanie stałych odpadów komunalnych w metanol w ramach projektu ECOPLANTA zamiast odzyskiwania z nich energii przez spalanie;

·pochłanianie dwutlenku węgla netto w ramach projektu BECCS@STHLM.

Głównymi lokalizacjami, w których zrealizowane zostaną te projekty, są Belgia, Włochy, Szwecja (2), Francja, Hiszpania i Finlandia, ale z uwagi na transport i składowanie CO2 Niderlandy i Norwegia będą niezbędnymi partnerami.

Solidna lista przygotowywanych projektów obejmująca blisko 300 wniosków w ramach pierwszego zaproszenia do składania wniosków dotyczących projektów na dużą skalę ukazuje bardzo dużą różnorodność ścieżek technologicznych, które mogą prowadzić do zielonej transformacji wielu sektorów.

W kategorii obejmującej sektory energochłonne określono trzy główne ścieżki technologiczne: (i) wodór, (ii) wychwytywanie lub składowanie dwutlenku węgla oraz (iii) biorozwiązania, przy czym w szeregu projektów wykorzystuje się więcej niż jedną z tych głównych ścieżek i łączy się je z innymi rozwiązaniami technicznymi. Inne wspólne ścieżki to recykling (np. złomu, tworzyw sztucznych), piroliza, zgazowanie i elektryfikacja. W znacznej liczbie wniosków (7 %) w kategorii obejmującej sektory energochłonne łączono dystrybucję wodoru i jego wykorzystanie w różnych rodzajach transportu (np. pojazdach ciężkich, autobusach, pojazdach napędzanych ogniwami paliwowymi i wodorem, statkach). W około jednej piątej całkowitej liczby wniosków uwzględniono różne rodzaje biomasy jako surowca, głównie odpady i pozostałości.

W kategorii obejmującej wychwytywanie, składowanie i utylizację dwutlenku węgla (CCUS) większość wniosków skupia się na jednej części łańcucha wartości CCUS – przy czym CO2 jest wychwytywany z różnych źródeł (biorafinerii, produkcji metali żelaznych i nieżelaznych, cementu i wapna, rafinerii, chemikaliów, elektrociepłowni bio- i geotermalnych, przetwarzania odpadów do celów odzysku energii lub z powietrza) – i ma na celu wytwarzanie różnych produktów (energii elektrycznej i ciepła, wodoru, metanolu, paliw lotniczych, metanu, materiałów budowlanych, innych chemikaliów i innych paliw).

W kategorii obejmującej odnawialne źródła energii można znaleźć wszystkie główne rodzaje technologii: energię wiatrową na lądzie i na morzu, fundamenty pływające i naziemne, skupianie światła słonecznego, fotowoltaikę, instalacje do produkcji ogniw i modułów fotowoltaicznych, energię pływów, fal, dyfuzji, energię wodną i głęboką energię geotermalną. W wielu wnioskach dotyczących energii ze źródeł odnawialnych łączy się różne technologie w tej dziedzinie, np. skupianie światła słonecznego i fotowoltaikę, skupianie światła słonecznego i biomasę, energię wiatrową i fotowoltaikę. Odnawialne źródła energii o nieprzewidywalnej charakterystyce produkcji często są łączone z magazynowaniem energii w akumulatorach lub przechowywaniem energii cieplnej bądź z produkcją wodoru.

W kategorii obejmującej magazynowanie energii wiele wniosków służy znalezieniu rozwiązań w zakresie międzydziennego magazynowania energii elektrycznej, podczas gdy inne wnioski obejmują inne rodzaje magazynowania, takie jak: magazynowanie energii w bateriach, magazynowanie energii za pomocą sprężonego i ciekłego powietrza, przechowywanie energii cieplnej, przechowywanie wodoru i elektrownie szczytowo-pompowe. Niektóre wnioski obejmują środki po stronie popytu z uwagi na zastosowanie inteligentnych sieci lub rozwiązań w zakresie elektrowni wirtualnych, inne zaś dotyczą zakładów produkujących baterie.

Rys. 5: Ścieżki technologiczne w pierwszym zaproszeniu do składania wniosków dotyczących projektów na dużą skalę: wnioski, których wnioskodawców zaproszono do udziału w drugim etapie, i projekty, które zakwalifikowano do finansowania  13  

W ramach pierwszego zaproszenia do składania wniosków dotyczących projektów na małą skalę przyznano dotacje na 30 projektów 14 . Główne cechy niektórych projektów przedstawiono poniżej:

·wprowadzenie pierwszych w swoim rodzaju technologii w nowych sektorach: np. opracowanie pierwszej mobilnej baterii termicznej umożliwiającej odzyskiwanie 6 GWh rocznie przemysłowego ciepła odpadowego w celu dostarczenia energii w przypadku braku infrastruktury ciepłowniczej lub chłodniczej (projekt WH) lub budowa i eksploatacja jednego z pierwszych na świecie powietrznych systemów wiatrowych mogącego wytwarzać 1,2 MW energii ze źródeł odnawialnych (projekt NAWEP);

·zastosowanie pierwszych w swoim rodzaju technologii w istniejących procesach przemysłowych: np. regeneracja wysokiej jakości oleju z oleju odpadowego, co pomaga uniknąć konieczności produkcji pierwotnego oleju na bazie kopalin (projekt SKFOAAS) lub przełomowa technologia zwiększająca odzysk biometanu i poprawiająca jego jakość, tak aby nadawał się do użytku w sieci energetycznej, oparta na wykorzystaniu istniejącego gazu składowiskowego (projekt W4W);

·wprowadzenie nowatorskiego połączenia istniejących technologii: np. produkcja niskoemisyjnych kruszyw w ramach połączenia działań rafinerii, przedsiębiorstwa zajmującego się przetwarzaniem odpadów i producenta materiałów budowlanych (projekt AGGREGACO2), przekształcenie portu morskiego w pierwszy europejski port zdolny do działania pozasieciowego dzięki samodzielnie zarządzającej się wspólnocie energetycznej wykorzystującej 6 300 MWh energii ze źródeł odnawialnych rocznie (projekt GREENMOTRIL) lub połączenie technologii z zakresu powietrznych systemów wiatrowych, fotowoltaiki i magazynowania energii w bateriach redoks, zaspokajające 73 % zużycia energii przy obciążeniu podstawowym potrzebnej w magazynie gazu (projekt AQUILON);

·zastąpienie istniejących technologii: np. wprowadzenie innowacyjnego rozwiązania modernizacyjnego w celu zastąpienia paliw kopalnych paliwem z biomasy w piecu wapiennym w celulozowni (projekt LK2BM).

Projekty zgłoszone w ramach pierwszego zaproszenia do składania wniosków dotyczących projektów na małą skalę również charakteryzują się dużą różnorodnością ścieżek technologicznych w mniejszych sektorach oraz innowacyjnych rozwiązań w nowych sektorach i na nowych rynkach. Ścieżki technologiczne 30 projektów, w przypadku których podpisano umowę o udzielenie dotacji, można podzielić na siedem szerzej zakrojonych ścieżek technologicznych, przy czym większość projektów obejmuje magazynowanie energii, energię ze źródeł odnawialnych i wodór.

Rys. 6: Pierwsze zaproszenie do składania wniosków dotyczących projektów na małą skalę (projekty, które zakwalifikowano do finansowania)

2.4.3. Projekty zaawansowane

Pierwsze dwa zaproszenia do składania wniosków w ramach funduszu innowacyjnego miały na celu wsparcie projektów o wysokim stopniu zaawansowania finansowego i biznesowego.

Ponieważ celem funduszu innowacyjnego jest wspieranie rozwiązań w zakresie czystych technologii, które można szybko wdrożyć, zamknięcie finansowe 15 projektów należy osiągnąć w ciągu maksymalnie czterech lat od podpisania umowy o udzielenie dotacji, tj. najpóźniej w latach 2025–2026 w przypadku pierwszych dwóch zaproszeń do składania wniosków. Na poniższym wykresie przedstawiono, że spośród 37 projektów, które zakwalifikowano do finansowania, w przypadku 20 (54 %) zamknięcie finansowe ma nastąpić w ciągu jednego roku, w przypadku 13 (35 %) – w ciągu dwóch lat, a w przypadku 4 (11 %) – w ciągu trzech lat. W projektach na małą skalę planuje się stosunkowo szybsze osiągnięcie zamknięcia finansowego, co jest powiązane z ich niższymi kosztami i zazwyczaj prostszą strukturą finansową.

Rys. 7: Liczba projektów, w których planuje się osiągnąć zamknięcie finansowe w poszczególnych kwartałach 16

Ponadto we wszystkich projektach, na które przyznano dotacje w ramach pierwszych zaproszeń do składania wniosków o wsparcie z funduszu innowacyjnego, rozpoczęcie eksploatacji ma nastąpić do 2026 r., co świadczy o wysokim stopniu zaawansowania operacyjnego. W przypadku większości projektów – 29 z 37 – rozpoczęcie eksploatacji ma nastąpić do pierwszego kwartału 2025 r. Zapewniłoby to redukcję emisji jeszcze przed końcem dekady.

2.4.4. Pomoc w zakresie opracowywania projektu w przypadku mniej zaawansowanych projektów

Fundusz innowacyjny obejmuje specjalny instrument – pomoc w zakresie opracowywania projektu 17 – mający na celu zwiększenie stopnia zaawansowania projektów dzięki wysokiej jakości wsparciu technicznemu i finansowemu w formie doradztwa udzielanemu przez Europejski Bank Inwestycyjny (EBI) i dostosowanemu do potrzeb projektów. Pomoc taka ma być w szczególności udzielana projektom na małą skalę i projektom w państwach członkowskich o niższych dochodach, co pomoże osiągnąć zrównoważony pod względem geograficznym rozdział wsparcia z funduszu innowacyjnego. Pomoc w zakresie opracowywania projektu jest dostępna zarówno w przypadku projektów na dużą skalę, jak i projektów na małą skalę oraz może przyczynić się do zwiększenia ich szans na osiągnięcie zamknięcia finansowego i rozpoczęcie eksploatacji. W kwietniu 2021 r. podpisano z Europejskim Bankiem Inwestycyjnym umowę o przyznanie wkładu dotyczącą udzielania pomocy w zakresie opracowywania projektu, która to umowa jest już wdrażana.

W ramach każdego zaproszenia do składania wniosków w przypadku maksymalnie 20 odrzuconych wniosków oferuje się pomoc w zakresie opracowywania projektu: w kontekście pierwszego zaproszenia do składania wniosków dotyczących projektów na dużą skalę w odniesieniu do 15 wniosków 18 zaoferowano dostęp do pomocy w zakresie opracowywania projektu mającej wartość 4,4 mln EUR, a w kontekście pierwszego zaproszenia do składania wniosków dotyczących projektów na małą skalę 10 projektom udzielono tego rodzaju pomocy o wartości 1,7 mln EUR.

Projekty, w odniesieniu do których udzielono pomocy w zakresie opracowywania projektu, również obejmują bardzo szeroki zakres ścieżek technologicznych: od zielonego wodoru i syntetycznych paliw lotniczych w sektorach energochłonnych po magazynowanie energii. Oczekuje się, że projekty te zostaną ponownie zgłoszone w odpowiedzi na przyszłe zaproszenia do składania wniosków o wsparcie z funduszu innowacyjnego, co przyczyni się do utworzenia ciągłej listy doskonałych przygotowywanych projektów do sfinansowania. Jeżeli chodzi o położenie geograficzne, pomoc w zakresie opracowywania projektu przyczynia się również do dobrego rozłożenia na państwa członkowskie projektów wspieranych z funduszu innowacyjnego.

W przyszłych zaproszeniach do składania wniosków nacisk zostanie położony na jeszcze większe wykorzystanie potencjału tej pomocy do wsparcia projektów w państwach niedostatecznie reprezentowanych oraz projektów zgłoszonych przez mniejszych wnioskodawców.

2.4.5. Zrównoważenie pod względem geograficznym i sektorowym

Celem funduszu innowacyjnego jest osiągnięcie zrównoważenia pod względem geograficznym i sektorowym w okresie jego funkcjonowania do 2030 r. Jak przedstawiono poniżej, w ramach dwóch zakończonych zaproszeń do składania wniosków wpłynęły wnioski z prawie wszystkich państw członkowskich, projekty są opracowywane w wielu państwach członkowskich, choć państwa wschodnioeuropejskie są w tym gronie mniej licznie reprezentowane. Istnieje wiele projektów międzysektorowych i transgranicznych o znacznym potencjale obniżenia emisyjności całych regionów i sektorów ponad granicami krajowymi i sektorowymi.

Rys. 8: Pierwsze zaproszenie do składania wniosków dotyczących projektów na dużą skalę: wnioski w podziale na państwa

Wdrażając fundusz, Komisja będzie dążyć do dalszej poprawy zrównoważenia pod względem geograficznym na trzy konkretne sposoby. Po pierwsze, regularne zaproszenia do składania wniosków dotyczących projektów na małą skalę, których koszty nie przekraczają 7,5 mln EUR, mogą być bardziej odpowiednie dla przedsiębiorstw z mniejszych państw członkowskich, które to przedsiębiorstwa chcą inwestować w czyste technologie na mniejszą skalę. Po drugie, pomoc w zakresie opracowywania projektu udzielana przez Europejski Bank Inwestycyjny w odniesieniu do projektów na dużą i na małą skalę może przyczynić się do tego, że przedsiębiorstwa będą przygotowywały lepsze wnioski i będą miały większe szanse na otrzymanie dotacji z funduszu innowacyjnego. Po trzecie, Komisja ustanowiła sieć krajowych punktów kontaktowych ds. funduszu innowacyjnego we wszystkich państwach członkowskich UE oraz w Islandii i Norwegii, 19 które to punkty mogą dostarczać potencjalnym wnioskodawcom informacji na temat funduszu i jego powiązań z krajowymi instrumentami finansowania i innymi programami unijnymi dostępnymi w każdym państwie członkowskim.

W ramach dwóch pierwszych zaproszeń do składania wniosków wsparcie otrzymały projekty z niemal wszystkich sektorów. Ścieżki technologiczne projektów zgłoszonych i projektów, które zakwalifikowano do finansowania, przedstawione w sekcji 2.4.2, odzwierciedlają różnorodność cechującą listę przygotowywanych projektów i pokazują, że fundusz innowacyjny może służyć wszystkim sektorom, które obecnie się kwalifikują i które mogą kwalifikować się w przyszłości. Wsparcia z funduszu innowacyjnego udzielono już na przykład na projekty dotyczące transportu wodnego i drogowego, a do 2030 r. fundusz może wspierać zieloną transformację całej gospodarki UE, finansując rozwiązania w zakresie czystych technologii obejmujące produkcję energii, sektory energochłonne, transport, budynki i rolnictwo. Na poniższym wykresie przedstawiono dotychczasowy wpływ funduszu innowacyjnego w podziale na sektory.

Rys. 9: Wpływ funduszu innowacyjnego w podziale na sektory

2.4.6. Wsparcie finansowe dostosowane do potrzeb projektów

Wsparcie z funduszu innowacyjnego jest dostosowane do potrzeb rynku i profilów ryzyka wspieranych projektów. Pomaga to przyciągnąć dodatkowe zasoby publiczne i prywatne.

Budżet początkowy (1 100 000 000 EUR) na pierwsze dwa zaproszenia do składania wniosków o wsparcie z funduszu innowacyjnego w całości rozdysponowano. Aby rozwiązać problem nadwyżki zapotrzebowania, wykorzystano również elastyczność budżetową na poziomie 20 % dozwoloną na podstawie decyzji w sprawie finansowania 20 .

Łączne oczekiwane wydatki kapitałowe, obliczone i podane przez wnioskodawców w ich wnioskach, wykorzystuje się jako wskaźnik zastępczy dla łącznych oczekiwanych wielkości inwestycji zmobilizowanych dzięki dotacjom z funduszu.

Łączne oczekiwane wydatki kapitałowe we wszystkich projektach, które zakwalifikowano do finansowania w ramach ogłoszonych w 2020 r. zaproszeń do składania wniosków, wynoszą 4 783 136 117 EUR (z czego 91 % w ramach zaproszenia do składania wniosków dotyczących projektów na dużą skalę, a 9 % w ramach zaproszenia do składania wniosków dotyczących projektów na małą skalę). Na rys. 12 pokazano, że dzięki dotacjom z funduszu innowacyjnego pozyskane zostaną inwestycje czterokrotnie większe niż wielkość tych dotacji.

Rys. 10: Łączna kwota przyznanych dotacji w porównaniu z wydatkami kapitałowymi w ramach pierwszych zaproszeń do składania wniosków o wsparcie z funduszu innowacyjnego

Łączne oczekiwane wydatki kapitałowe w projektach, które zakwalifikowano do finansowania, znacznie przewyższają wysokość przyznanych dotacji z funduszu innowacyjnego. Świadczy to o potrzebie dodatkowych inwestycji prywatnych i publicznych w te rozwiązania w zakresie czystych technologii, o zaangażowaniu się przedsiębiorstw w pozyskanie środków finansowych na swoje innowacyjne rozwiązania ekologiczne oraz o pozytywnym efekcie mnożnikowym dotacji z funduszu innowacyjnego.

Rys. 11: Pierwsze zaproszenie do składania wniosków dotyczących projektów na dużą skalę: przykłady finansowania

2.5. Wkład w realizację innych celów polityki UE

2.5.1. Gospodarka o obiegu zamkniętym, efektywność energetyczna i energia ze źródeł odnawialnych

Projekty, które zakwalifikowano do finansowania, przyniosą gospodarce europejskiej inne korzyści dla środowiska w ramach Europejskiego Zielonego Ładu i przyczynią się do realizacji strategii UE dotyczących wodoru, integracji sektorowej i gospodarki o obiegu zamkniętym. Projekty, które zakwalifikowano do finansowania, na przykład:

-przyczynią się do powstania rozwiązań w zakresie znaczącego obniżenia emisyjności sektorów energochłonnych, takich jak technologia produkcji żelaza bezpośrednio zredukowanego z wykorzystaniem wodoru 21 w sektorze stalowym lub rozwiązania w dziedzinie CCUS w przemyśle cementowym;

-dostarczą rozwiązań ułatwiających włączenie odnawialnych źródeł energii do systemu, takich jak oferowanie energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych w okresach zapotrzebowania szczytowego oparte na powtórnym wykorzystaniu akumulatorów samochodowych;

-posłużą promowaniu łączenia sektorów i pośredniej elektryfikacji dzięki produkcji zielonego wodoru w sektorach trudnych do zelektryfikowania;

-będą wspomagać stosowanie zasad gospodarki o obiegu zamkniętym i efektywności energetycznej na różnych poziomach, np. przez recykling pozostałości materiałów i wykorzystanie ciepła, które w przeciwnym razie zostałoby utracone, oraz dzięki współpracy różnych sektorów; będą wspierać zastępowanie paliw kopalnych i wdrażanie dodatkowej innowacyjnej mocy wytwórczej energii ze źródeł odnawialnych, takich jak: energia wiatrowa, słoneczna i geotermalna.

2.5.2. Pozytywne skutki uboczne dla innych sektorów

Chociaż celem funduszu innowacyjnego jest wsparcie obniżenia emisyjności sektorów energii i przemysłu dzięki produkcji i wykorzystywaniu nośników energii ze źródeł odnawialnych, w tym wodoru i paliw syntetycznych, udało się zapewnić wsparcie z funduszu na wiele różnych projektów mających zastosowanie w sektorach obecnie nieobjętych systemem handlu uprawnieniami do emisji, takich jak transport morski, drogowy i kolejowy oraz rolnictwo:

·wsparcie rozwoju nowych sektorów lub rynków: np. produkcja wodoru na potrzeby transportu bezemisyjnego (projekty H2 VALCAMONICA i ZE PAK green H2) lub zastąpienia tworzyw sztucznych opartych na paliwach kopalnych (projekt TLP Production);

·obniżenie emisyjności transportu morskiego dzięki produkcji niskoemisyjnego skroplonego biogazu ziemnego (bio-LNG) w celu zastąpienia konwencjonalnego paliwa morskiego (projekt FirstBio2Shipping). W ramach pomocy w zakresie opracowywania projektu wsparto trzy inne istotne projekty: pchacz łączący baterię i ogniwo paliwowe wykorzystywany w transporcie towarowym (projekt HyPush); duży jacht wycieczkowy wykorzystujący innowacyjną technologię napędu wiatrowego (projekt WAVE) oraz bezemisyjny statek napędzany wielkoskalowym systemem ogniw paliwowych, wykorzystujący wyłącznie zielony wodór ze źródeł odnawialnych (projekt HYDROGEN EU-ROPAX);

·korzyści dla rolnictwa dzięki zintegrowanym systemom nawadniającym i fotowoltaicznym o dużej mocy, które nie wymagają baterii zasilania rezerwowego i znacznie ograniczają ryzyko związane z integralnością infrastruktury dystrybucji wody (projekt CO2-FrAMed);

·przyczynianie się do redukcji emisji w infrastrukturze transportowej: w porcie morskim (projekt GREENMOTRIL) i porcie lotniczym (projekt PIONEER) zmaksymalizowane będzie wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych.

2.5.3. Korzyści społeczne i gospodarcze

Projekty, które zakwalifikowano do finansowania, przyniosą również korzyści społeczne i gospodarcze, takie jak: większy wzrost w nowych sektorach (np. produkcji zielonego wodoru), tworzenie wysokiej jakości miejsc pracy związanych z zieloną transformacją, wsparcie gospodarek lokalnych oraz współpraca między różnymi gałęziami przemysłu w celu wspierania innowacji i zrównoważoności. Ponadto przyniosą one konkretne korzyści gospodarcze, na przykład wynikające z obniżenia cen nowych technologii i produktów oraz z tworzenia nowych rynków. Fundusz innowacyjny może również przyczynić się do uwzględnienia społecznych i związanych z rynkiem pracy aspektów sprawiedliwej zielonej transformacji.

2.5.4. Synergia z innymi instrumentami finansowania

Celem funduszu innowacyjnego jest zapewnienie synergii z innymi instrumentami wsparcia inwestycji, takimi jak InvestEU lub programy pożyczkowe Europejskiego Banku Inwestycyjnego, oraz z innymi odpowiednimi unijnymi programami finansowania, takimi jak program „Horyzont Europa” lub instrument „Łącząc Europę”.

Program InvestEU

Ponieważ przyciąganie dodatkowych zasobów publicznych i prywatnych to podstawowy cel funduszu, ważna jest synergia z InvestEU, który jest głównym narzędziem UE ukierunkowanym na wsparcie inwestycji (w formie pożyczek i innego rodzaju wsparcia) potrzebnych do odbudowy, zielonego wzrostu, tworzenia miejsc pracy i sprawiedliwej transformacji. Możliwe jest łączenie środków finansowych z InvestEU i funduszu innowacyjnego na konkretny projekt. Ponadto Europejski Bank Inwestycyjny w ramach Programu InvestEU wdraża tzw. produkt tematyczny dotyczący zielonej transformacji 22 . Produkt ten będzie dostępny dla wysoce ryzykownych projektów o wysokiej politycznej wartości dodanej, kwalifikowalnych w ramach segmentów polityki dotyczących zrównoważonej infrastruktury, badań naukowych, innowacji i cyfryzacji. Na produkt ten przeznaczone zostanie dodatkowe finansowanie z funduszu innowacyjnego 23 , co posłuży dalszemu wspieraniu projektów dotyczących znaczącego obniżenia emisyjności w sektorach energii i przemysłu.

Partnerstwo UE i Breakthrough Energy Catalyst (BEC) umożliwi zwiększenie wpływu produktu dotyczącego zielonej transformacji. W partnerstwie tym uczestniczą Komisja Europejska, Europejski Bank Inwestycyjny i Breakthrough Energy Catalyst 24 . Protokół ustaleń między tymi stronami podpisano podczas konferencji klimatycznej ONZ w Glasgow (COP26). Celem partnerstwa jest zmobilizowanie do 820 mln EUR (1 mld USD) na innowacyjne projekty w UE w latach 2022–2027.

W styczniu Breakthrough Energy Catalyst Europe opublikowało zaproszenie do składania wniosków 25 dotyczących projektów na dużą skalę. Zaproszenie to jest skoncentrowane na obszarach czystego wodoru, zrównoważonych paliw lotniczych, wychwytywania dwutlenku węgla bezpośrednio z powietrza i jego składowania oraz długotrwałego magazynowania energii. Finansowanie unijne na rzecz partnerstwa pochodzi z programu „Horyzont Europa” 26 (w formie dotacji, które mają być wykorzystywane jako instrumenty łączone na potrzeby wybranych operacji) oraz z funduszu innowacyjnego (w formie dodatkowego finansowania przeznaczonego na gwarancję UE dostępną w celu zmniejszenia ryzyka, którym obarczone są pożyczki EBI), zarządzanego w ramach produktu InvestEU dotyczącego zielonej transformacji. Finansowanie ze strony Breakthrough Energy Catalyst (w formie dotacji i finansowania kapitałowego) pochodzi od organizacji dobroczynnych i przedsiębiorstw. Europejski Bank Inwestycyjny i Breakthrough Energy Catalyst zapewnią równoważne kwoty na finansowanie projektów. 

Przykłady synergii osiągniętej dzięki projektom, które zakwalifikowano do finansowania

Skuteczna i operacyjna synergia z innymi programami unijnymi, zwłaszcza w celu promowania szybszego upowszechniania i wykorzystania wyników badań naukowych i innowacji oraz w celu umożliwienia realizacji wspólnych celów i działań we wspólnych obszarach, była osadzona w celach różnych programów unijnych.

Szereg projektów, które zakwalifikowano do finansowania w ramach pierwszej rundy zaproszeń do składania wniosków o wsparcie z funduszu innowacyjnego, już wykazuje istniejącą silną synergię między funduszem a innymi unijnymi i krajowymi mechanizmami finansowania:

·sześć projektów (CarBatteryReFactory, CO2-FrAMed, GtF, Silverstone, TLP oraz TANGO) opiera się na wcześniejszych pracach objętych wsparciem w ramach programów poprzedzających „Horyzont Europa”, tj. „Horyzont” i 7PR;

·w przypadku trzech projektów (CCGeo, FirstBio2Shipping i HELEXIO line) uzyskano również wsparcie z innych instrumentów UE, takich jak: NER300, program LIFE i zaproszenie do składania wniosków w dziedzinie transportu w ramach instrumentu „Łącząc Europę”; oraz

oprócz powyższych projektów pięć z siedmiu projektów na dużą skalę, które zakwalifikowano do finansowania (Kairos-at-C, BECCS at STHLM, K6, projekt demonstracyjny HYBRIT i SHARC), już uzyskało wsparcie finansowe od władz krajowych lub regionalnych lub jest to planowane. Wsparcie finansowe może stanowić pomoc państwa w rozumieniu art. 107 TFUE. Komisja ma wyłączną kompetencję do oceny zgodności środków pomocy państwa z rynkiem wewnętrznym, a państwa członkowskie muszą zgłaszać wszelką taką pomoc na podstawie art. 108 TFUE.

2.5.5. Dzielenie się wiedzą na temat rozwiązań w zakresie czystych technologii

Aby zapewnić zmniejszenie kosztów i przyspieszoną komercjalizację czystych technologii w całej Europie, fundusz innowacyjny wspiera dzielenie się wiedzą między projektami i zainteresowanymi stronami na temat rozwiązań w zakresie czystych technologii.

Rozporządzenie delegowane zawiera wymóg, aby warunkiem zawarcia umowy o udzielenie dotacji było dzielenie się wiedzą przez beneficjenta dotacji. Wnioskodawca projektu jest zobowiązany przedłożyć na etapie składania wniosku plan dzielenia się wiedzą obejmujący cały cykl projektu. Te wymogi dotyczące dzielenia się wiedzą mają kluczowe znaczenie dla ochrony interesu publicznego, a jednocześnie dla przestrzegania zasady nieujawniania szczególnie chronionych informacji handlowych. Wymogi te ułatwiają penetrację rynku przez demonstrowane technologie i zmniejszają ryzyko związane z przejściem na produkcję i stosowanie na dużą skalę produktów niskoemisyjnych. Dzielenie się wiedzą musi rozpocząć się w chwili udzielenia dotacji, tak aby na krytycznym etapie między udzieleniem dotacji a zamknięciem finansowym, jak również między zamknięciem finansowym a rozpoczęciem eksploatacji można było wykorzystać doświadczenia związane z napotkanymi wyzwaniami i strategie ich przezwyciężenia. Oczekuje się, że pierwsze sprawozdania na temat dzielenia się wiedzą zostaną przedłożone w ramach projektów, które zakwalifikowano do finansowania, w latach 2022–2023. Później, na etapie eksploatacji, działania w zakresie dzielenia się wiedzą będą skoncentrowane na technologicznym wdrażaniu projektów.

W latach 2020 i 2021 z powodzeniem zorganizowano ponad 10 wirtualnych wydarzeń mających umożliwić wszystkim rodzajom zainteresowanych stron lepsze zrozumienie obecnych rozwiązań w zakresie czystych technologii i ich potencjalnego rozwoju w UE, takie jak specjalne wydarzenie dotyczące dzielenia się wiedzą na temat innowacyjnych projektów w zakresie czystych technologii „From NER300 to the Innovation Fund” 27 , konferencje na temat finansowania czystych technologii 28 , seminaria internetowe na temat procesu składania wniosków o wsparcie z funduszu oraz na temat zdobytych doświadczeń 29 , a także ogólne wydarzenie poświęcone funduszowi innowacyjnemu podczas Tygodnia Zrównoważonej Energii w 2020 r. Komisja zorganizowała regularne posiedzenia grupy ekspertów ds. funduszu innowacyjnego w celu omówienia wdrażania funduszu i jego kierunków w przyszłości z państwami członkowskimi i przedstawicielami przemysłu. Ponadto DG CLIMA lub CINEA uczestniczyły w licznych wydarzeniach organizowanych przez osoby trzecie, aby zwiększać świadomość i wiedzę o funduszu.

2.6. Przegląd, o którym mowa w art. 24 ust. 3 rozporządzenia (UE) nr 1031/2010

Zgodnie z art. 24 ust. 3 akapit drugi rozporządzenia (UE) nr 1031/2010 (zwanego również rozporządzeniem w sprawie sprzedaży na aukcji) Komisja co dwa lata dokonuje przeglądu liczby uprawnień, które mają zostać sprzedane na aukcji na rzecz funduszu innowacyjnego, zwracając szczególną uwagę na „wsparcie dostępne w ramach przyszłych zaproszeń do składania wniosków, maksymalną kwotę wsparcia z funduszu innowacyjnego udostępnioną na pomoc w opracowywaniu projektów, część całkowitej kwoty dostępnego wsparcia z funduszu innowacyjnego udostępnioną na potrzeby zaproszenia do zgłaszania projektów na małą skalę zarezerwowaną przez Komisję, wsparcia przewidzianego na zakwalifikowane do finansowania projekty, a także wypłaty i stopy odzysku”. 

Ta część niniejszego sprawozdania stanowi pierwszy taki przegląd.

Kwota dostępna w ramach każdego zaproszenia do składania wniosków, w tym maksymalna kwota dostępna na pomoc w zakresie opracowywania projektu, jest określona w każdej decyzji w sprawie finansowania i w tekście zaproszenia. Na poniższym wykresie pokrótce przedstawiono decyzję w sprawie finansowania na 2020 r. 30  

Rys. 12: Decyzja w sprawie finansowania na 2020 r. 

Na poniższym wykresie przedstawiono łączne kwoty dotacji i pomocy w zakresie opracowywania projektu przyznane w ramach poszczególnych zaproszeń do składania wniosków.

Rys. 13: Kwoty dotacji i pomocy w zakresie opracowywania projektu w ramach poszczególnych zaproszeń do składania wniosków

Poniższa tabela zawiera podsumowanie liczby uprawnień sprzedanych na aukcji na rzecz funduszu innowacyjnego na lata 2020 i 2021 oraz środki (w EUR) dostępne na rachunku funduszu innowacyjnego w połowie maja 2022 r.

Dostępne aktywa obejmują kwoty przeznaczone na projekty, które otrzymały dotacje w ramach dwóch pierwszych zaproszeń do składania wniosków. Na rzecz projektów w ramach funduszu innowacyjnego nie dokonano jeszcze żadnych płatności.

Zasadniczo tempo sprzedaży uprawnień na aukcji na rzecz funduszu innowacyjnego odpowiada potrzebom projektów w zakresie czystych technologii. W kontekście Planu RePowerEU podjęto decyzję, że jesienią tego roku Komisja podwoi środki dostępne z funduszu innowacyjnego na potrzeby zaproszenia do składania wniosków dotyczących projektów na dużą skalę w 2022 r. do około 3 mld EUR. Utworzone zostaną specjalne segmenty REPowerEU mając wspierać 1) elektryfikację i zastosowania wodoru w przemyśle, 2) produkcję czystych technologii oraz 3) średniej wielkości projekty pilotażowe dotyczące zatwierdzania wysoce innowacyjnych rozwiązań.

3. Wnioski i dalsze kroki

Pierwsze dwa zaproszenia do składania wniosków o wsparcie z funduszu innowacyjnego spotkały się z dużym zainteresowaniem ze strony przedsiębiorstw, a otrzymane wnioski znacznie przekroczyły dostępny budżet każdego z zaproszeń, czego efektem była silna konkurencja między projektami w zakresie czystych technologii. Świadczy to wyraźnie o istnieniu solidnej i zróżnicowanej listy przygotowywanych projektów w zakresie czystych technologii, na które można uzyskać wsparcie z funduszu w ramach kolejnych zaproszeń do składania wniosków, co wymaga dalszego zwiększenia budżetu. Trzecie zaproszenie do składania wniosków dotyczących projektów na dużą skalę zaplanowano na jesień 2022 r.

Zaproszenia do składania wniosków dotyczących projektów na małą skalę odgrywają wyjątkową rolę we wspieraniu projektów o niższych kosztach kapitałowych (od 2,5 do 7,5 mln EUR), ale mających potencjał obniżenia emisyjności w nowych sektorach i w mniejszych państwach członkowskich UE. Drugie zaproszenie do składania wniosków dotyczących projektów na małą skalę ogłoszono 31 marca 2022 r. Jego budżet wynosi 100 mln EUR, a wnioski dotyczące projektów można składać do 31 sierpnia 2022 r.

Już dzięki pierwszym dwóm zaproszeniom do składania wniosków oraz zapewnieniu pewnym projektom pomocy w zakresie opracowywania projektu fundusz innowacyjny umożliwił wsparcie projektów we wszystkich kwalifikujących się sektorach i państwach. Fundusz obejmuje szereg instrumentów, które służą dalszemu wspieraniu zrównoważenia projektów, które zakwalifikowano do finansowania, pod względem geograficznym i sektorowym. Instrumentami tymi są: specjalny instrument pomocy w zakresie opracowywania projektu udzielanej przez Europejski Bank Inwestycyjny w przypadku projektów obiecujących, ale jeszcze niezaawansowanych, sieć krajowych punktów kontaktowych, punkt informacyjny udzielający odpowiedzi na pytania wnioskodawców na temat każdego zaproszenia, liczne ukierunkowane seminaria internetowe i dni informacyjne oraz kwestionariusz do samokontroli. Instrumenty te okazały się pomocne przedsiębiorstwom w przygotowaniu wniosków o wsparcie z funduszu. Komisja będzie dalej rozwijać i wykorzystywać te narzędzia, aby osiągnąć lepsze zrównoważenie wsparcia z funduszu pod względem geograficznym i sektorowym.

Jeżeli chodzi o zarządzanie, jasne określenie zakresu obowiązków (Komisji Europejskiej, Europejskiej Agencji Wykonawczej ds. Klimatu, Infrastruktury i Środowiska, Europejskiego Banku Inwestycyjnego i państw członkowskich) oraz współpraca między tymi podmiotami zapewniły skuteczne wdrażanie funduszu innowacyjnego w przewidzianych ramach czasowych. .

W komunikacie w sprawie REPowerEU 31 uznano fundusz za jeden z kluczowych instrumentów służących szybszemu obniżeniu emisyjności przemysłu i określono trzy sposoby, w jakie fundusz może przyczynić się do tego celu.

Po pierwsze, wyższe dochody wynikające z wyższej opłaty za emisję gazów cieplarnianych mogą umożliwić zwiększenie budżetu zaproszeń. Jak wynika z doświadczeń uzyskanych w ramach pierwszych zaproszeń do składania wniosków, lista przygotowywanych projektów świadczy o tym, że rynek może wchłonąć większy dostępny budżet, a jednocześnie można zachować podejście, w myśl którego finansowanie otrzymują jedynie projekty wysoce innowacyjne, o dużym wpływie i gotowe do wprowadzenia na rynek.

Po drugie, w funduszu innowacyjnym można poszerzyć gamę instrumentów wspierających projekty w zakresie czystych technologii. Na przykład ogólnounijny mechanizm przetargów konkurencyjnych (np. kontrakty różnicowe lub kontrakty na transakcje różnicowe dotyczące dwutlenku węgla) w odniesieniu do konkretnych koszyków technologicznych może być potężnym instrumentem zachęcającym do opracowywania i opłacalnego wdrażania rozwiązań niskoemisyjnych. Komisja już zaproponowała taki instrument w pakiecie „Gotowi na 55”.

Po trzecie, przy zachowaniu podejścia oddolnego i opartego na kryterium doskonałości fundusz innowacyjny może być bardziej skoncentrowany na priorytetach strategicznych, które przedstawiono w Planie REPowerEU 32 .

(1)

W zależności od wysokości opłaty za emisję gazów cieplarnianych; wielkość tę oszacowano przy użyciu opłaty za emisję gazów cieplarnianych wynoszącej 75 EUR/t CO2.

(2)

  Gospodarka i społeczeństwo UE mają osiągnąć ambitne cele klimatyczne (europa.eu)

(3)

Rozporządzenie Komisji (UE) nr 1031/2010 z dnia 12 listopada 2010 r. w sprawie harmonogramu, kwestii administracyjnych oraz pozostałych aspektów sprzedaży na aukcji uprawnień do emisji gazów cieplarnianych na mocy dyrektywy 2003/87/WE Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającej system handlu przydziałami emisji gazów cieplarnianych w Unii  EUR-Lex – 02010R1031-20191128 – PL – EUR-Lex (europa.eu)

(4)

  Policy development [Rozwój polityki] (europa.eu) , sekcja „Stakeholder Engagement” [„Zaangażowanie zainteresowanych stron”]

(5)

  First Innovation Fund call for large-scale projects: 311 applications for the EUR 1 billion EU funding for clean tech projects [Pierwsze zaproszenie do składania wniosków dotyczących projektów na dużą skalę w ramach funduszu innowacyjnego: 311 wniosków o finansowanie unijne w wysokości 1 mld EUR na projekty w zakresie czystych technologii].

(6)

  First Innovation Fund call for small-scale projects: 232 applications for the EUR 100 million EU funding for small clean tech projects [Pierwsze zaproszenie do składania wniosków dotyczących projektów na małą skalę w ramach funduszu innowacyjnego: 232 wnioski o finansowanie unijne w wysokości 100 mln EUR na małe projekty w zakresie czystych technologii].

(7)

  Large-scale projects [Projekty na dużą skalę] (europa.eu) i Small-scale projects [Projekty na małą skalę] (europa.eu) , sekcja „Webinars” [„Seminaria internetowe”]

(8)

  policy_innovation-fund_best_practice_en_0.pdf (europa.eu)

(9)

Rozporządzenie delegowane umożliwia przeprowadzanie zaproszeń do składania wniosków dotyczących projektów na dużą skalę w jednym etapie lub dwóch etapach, podczas gdy zaproszenia do składania wniosków dotyczących projektów na małą skalę są realizowane w jednym etapie. Pierwsze zaproszenie do składania wniosków dotyczących projektów na dużą skalę przeprowadzono w dwóch etapach.

(10)

232 wnioski wstępne, z których dwa pominięto przed oceną.

(11)

  Statistics of the proposals received for the first large-scale call of the Innovation Fund in October 2020 [Statystyki dotyczące wniosków otrzymanych w odpowiedzi na pierwsze zaproszenie do składania wniosków dotyczących projektów na dużą skalę w ramach funduszu innowacyjnego w październiku 2020 r.] (europa.eu)

(12)

  policy_funding_innovation-fund_large-scale_successful_projects_en.pdf (europa.eu)

(13)

  policy_innovation-fund_lsc_statistics_en_0.pdf (europa.eu)

(14)

  Small-scale projects [Projekty na małą skalę] (europa.eu)

(15)

W ramach funduszu innowacyjnego zamknięcie finansowe definiuje się następująco: taka chwila w cyklu opracowywania projektu, w której wszystkie umowy w sprawie projektu i w sprawie finansowania zostały podpisane i spełnione zostały wszystkie wymagane warunki 
zawarte w tych umowach.

(16)

Dane oparte na formularzu wniosku i w razie potrzeby dostosowane na podstawie najnowszych informacji od koordynatorów projektów.

(17)

  https://ec.europa.eu/clima/eu-action/funding-climate-action/innovation-fund/project-development-assistance_en  

(18)

Umowę z EBI w sprawie wsparcia w postaci pomocy w zakresie opracowywania projektu podpisano w przypadku 14 wniosków dotyczących projektów na dużą skalę, ponieważ jeden projekt wycofano z tego procesu.

(19)

  National Contact Points [Krajowe punkty kontaktowe] (europa.eu)

(20)

  https://ec.europa.eu/info/funding-tenders/opportunities/docs/2021-2027/innovfund/wp-call/wp_innovfund-2020_en.pdf  

(21)

Ang. hydrogen direct reduced iron.

(22)

EBI, Relevance of Thematic Impact Finance for Innovation Fund eligible projects [Znaczenie tematycznego finansowania projektów kwalifikowalnych do wsparcia z funduszu innowacyjnego] (prezentacja z 06.07.2021 r. na 8. posiedzeniu IFEG). Dostępna pod adresem: https://ec.europa.eu/clima/system/files/2021-07/20210706_ifeg_4_en.pdf  

(23)

Decyzja Komisji C(2021) 7404 z dnia 19 października 2021 r. w sprawie działań związanych z funduszem innowacyjnym, stanowiąca decyzję w sprawie finansowania na 2021 r. i decyzję o ogłoszeniu drugiego zaproszenia do składania wniosków oraz załącznik do niej .

(24)

  https://www.breakthroughenergy.org/scaling-innovation/catalyst  

(25)

  EU-Catalyst Partnership: Request for proposals of pioneering green technology projects is launched [Partnerstwo UE i Catalyst: ogłoszono zaproszenie do składania wniosków dotyczących pionierskich projektów w zakresie zielonych technologii] | Komisja Europejska (europa.eu)

(26)

W pkt 15 załącznika IV do rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/695 z dnia 28 kwietnia 2021 r. ustanawiającego program „Horyzont Europa” szczegółowo określono synergię między funduszem innowacyjnym a programem „Horyzont Europa”, a w sekcji 5.1 decyzji Rady (UE) 2021/764 z dnia 10 maja 2021 r. ustanawiającej program szczegółowy służący realizacji programu „Horyzont Europa” określono potrzebę komplementarności między funduszem innowacyjnym a klastrem 5 programu „Horyzont Europa”.

(27)

  From NER 300 to the Innovation Fund: knowledge-sharing for innovative clean tech projects [Od NER 300 do funduszu innowacyjnego: dzielenie się wiedzą na potrzeby innowacyjnych projektów w zakresie czystych technologii] (europa.eu)

(28)

  First Financing Innovative Clean Tech virtual conference [Pierwsza wirtualna konferencja dotycząca finansowania czystych technologii] (europa.eu)   
How can the Innovation Fund foster innovative clean tech small-scale projects? [W jaki sposób fundusz innowacyjny może wspierać projekty na małą skalę w zakresie czystych technologii?] (europa.eu)  
Delivering on the European Green Deal: Financing clean technology with the Innovation Fund [Realizacja Europejskiego Zielonego Ładu: finansowanie czystych technologii z funduszu innowacyjnego] (europa.eu)

(29)

  Events and webinars [Wydarzenia i seminaria internetowe] (europa.eu)

(30)

Decyzja Komisji zmieniająca decyzję C(2020) 4352 z dnia 2 lipca 2020 r. w sprawie ogłoszenia zaproszenia do składania wniosków dotyczących projektów na małą skalę w 2020 r.

(31)

COM(2022) 108, komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady Europejskiej, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „REPowerEU: Wspólne europejskie działania w kierunku bezpiecznej i zrównoważonej energii po przystępnej cenie”.

(32)

COM(2022) 230, komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady Europejskiej, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „Plan REPowerEU”.