Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „W kierunku strategii UE na rzecz zwiększania umiejętności i kompetencji ekologicznych dla wszystkich”

(opinia z inicjatywy własnej)

(2021/C 56/01)

Sprawozdawczyni:

Tatjana BABRAUSKIENĖ

Decyzja Zgromadzenia Plenarnego	20.2.2020
Podstawa prawna	Art. 32 ust. 2 regulaminu wewnętrznego Opinia z inicjatywy własnej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Obywatelstwa
Data przyjęcia przez sekcję	11.11.2020
Data przyjęcia na sesji plenarnej	2.12.2020
Sesja plenarna nr	556
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	241/4/8

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

EKES podkreśla, że odpowiedzialność za środowisko naturalne jest obowiązkiem każdego człowieka. Zrównoważony rozwój środowiska wymaga radykalnych przemian społecznych, w tym indywidualnej i zbiorowej zmiany mentalności, zachowań, stylu życia, a także zmiany organizacji społecznej, politycznej i gospodarczej naszych krajów i społeczeństw.

1.2.

EKES pilnie wzywa państwa członkowskie, aby wspólnie z partnerami społecznymi i odpowiednimi zainteresowanymi stronami opracowały skuteczne strategie krajowe, które umożliwią podjęcie działań na rzecz pilnej realizacji celów zrównoważonego rozwoju wyznaczonych przez ONZ. Ich wdrożenie wymaga od państw członkowskich wprowadzenia wysokiej jakości edukacji sprzyjającej włączeniu społecznemu i równemu traktowaniu (cel 4) oraz działań w zakresie przeciwdziałania zmianom klimatu (cel 13). W szczególności chodzi o cel 13.3, który mówi o tym, że należy: „zwiększyć poziom edukacji oraz potencjał ludzki i instytucjonalny, podnieść poziom świadomości na temat łagodzenia zmian klimatycznych, adaptacji i skutków zmian klimatycznych oraz systemów wczesnego ostrzegania przed zagrożeniami”. Cel 4.7 przypomina natomiast, aby „zapewnić, że wszyscy uczący się przyswoją wiedzę i nabędą umiejętności potrzebne do promowania zrównoważonego rozwoju”, co sprzyja nie tylko rozwijaniu umiejętności i wspieraniu gospodarki, ale także realizacji celów globalnego obywatelstwa i pokoju. Edukacja odgrywa kluczową rolę w tej zmianie, która wykracza poza zajęcie się wyłącznie kwestiami środowiskowymi w programie nauczania.

1.3.

EKES wzywa Komisję Europejską i państwa członkowskie, by realizowały pierwszą zasadę Europejskiego filaru praw socjalnych, która mówi o tym, że wysokiej jakości kształcenie, szkolenie i uczenie się przez całe życie sprzyjające włączeniu społecznemu jest prawem wszystkich mieszkańców Europy. Komitet apeluje o jej stosowanie wobec wszystkich w celu doskonalenia umiejętności i kompetencji ekologicznych w zakresie ochrony środowiska oraz podnoszenia kwalifikacji zawodowych, aby wspierać jej wdrażanie za pomocą stabilnego finansowania publicznego uzgodnionego z partnerami społecznymi i społeczeństwem obywatelskim.

1.4.

EKES wyraża przekonanie, że umiejętności w zakresie ekologii, odpowiedzialność za środowisko naturalne i zrównoważony rozwój powinny zostać włączone przekrojowo do efektów uczenia się (wiedza, umiejętności, postawy i wartości) w ramach formalnego, nieformalnego i pozaformalnego procesu nabywania wiedzy przez osoby uczące się w każdym wieku w każdym sektorze edukacji, w ramach praktyk zawodowych i programów szkolenia pracowników w sektorach ekologicznych i poza nimi.

1.5.

EKES zwraca się do Komisji Europejskiej i państw członkowskich, aby lepiej łączyły politykę ochrony środowiska z polityką zatrudnienia i polityką edukacyjną. Dzięki temu można by również skupić się na przewidywaniu i rozwijaniu umiejętności osób bezrobotnych lub pracujących, których szkolenie powinno obejmować odpowiedzialność za środowisko i kłaść szczególny nacisk na umiejętności ekologiczne. Należy zatem zadbać o to, by problem zmiany klimatu wpisywał się – w kontekście uczenia się i nauczania – w demokratyczną kulturę szkoły i w warunki uczenia się zielonej kultury, w ramach której powstają zielone szkoły. Dzięki odpowiedniej infrastrukturze uwzględniającej zmianę klimatu i ochronę środowiska są one prowadzone w sposób zrównoważony we współpracy ze wszystkimi zainteresowanymi stronami reprezentującymi środowisko szkolne i przygotowują uczniów do tego, aby jako aktywni obywatele i przyszli pracownicy mogli przeciwdziałać zmianie klimatu.

1.6.

EKES wzywa Komisję Europejską, by przeprowadziła na szczeblu UE badania nad rozwojem umiejętności i kompetencji ekologicznych w państwach członkowskich i na ich podstawie przygotowała swoją strategię działania. Szkoły są dla uczniów kluczowym źródłem wiedzy na temat zagadnień związanych z ochroną środowiska, zwłaszcza w czasach wszechwiedzącego internetu, mediów społecznościowych i fałszywych informacji. Brakuje jednak informacji na temat polityki państw członkowskich UE w zakresie łączenia świadomości w kwestii zmiany klimatu, odpowiedzialności za środowisko i zrównoważonego rozwoju, jako umiejętności i kompetencji ekologicznych, z polityką edukacyjną i programami nauczania na poziomie edukacji początkowej, kształcenia ogólnego i szkolnictwa wyższego. Badania takie powinny też obejmować społeczne i zawodowe umiejętności i kompetencje ekologiczne w obszarach: kształcenia i szkolenia zawodowego (VET), kształcenia i szkolenia zawodowego wstępnego (IVET) oraz ustawicznego kształcenia i szkolenia zawodowego (CVET), a także podnoszenia kwalifikacji i przekwalifikowania osób bezrobotnych i pracujących.

1.7.

EKES przypomina, że umiejętności i kompetencje w zakresie ekologii są potrzebne wszystkim obywatelom – zarówno młodszym, jak i starszym. Dlatego też należy poświęcić więcej uwagi ich równoległemu wdrażaniu z europejskimi ramami kompetencji kluczowych (1) we wszystkich obszarach edukacji i wykorzystywać je do poprawy kompetencji obywatelskich, które są niezbędne do przejmowania odpowiedzialności za środowisko oraz „kompetencji matematycznych i kompetencji w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii” mających na celu wspieranie zrównoważenia środowiskowego, zwłaszcza w kontekście postępu naukowego i technologicznego. Ponadto we wszystkich przedmiotach nauczania, w szczególności w geografii, etyce i filozofii, należy uwzględnić kwestie związane z umiejętnościami ekologicznymi i odpowiedzialnością za środowisko.

1.8.

EKES z zadowoleniem przyjmuje fakt, że nowy europejski program na rzecz umiejętności (2) (2020 r.) opracowany przez Komisję Europejską poświęca szczególną uwagę umiejętnościom ekologicznym, ale wyraża ubolewanie, że nie określono w nim konkretnego celu dla państw, dotyczącego udziału dorosłych w wysokiej jakości szkoleniach o charakterze włączającym w zakresie przynajmniej podstawowych umiejętności i kompetencji ekologicznych, podczas gdy zaproponowano w nim cel zakładający udział osób dorosłych w szkoleniach z zakresu podstawowych umiejętności cyfrowych.

1.9.

EKES wyraża zadowolenie z faktu, że w Europejskim Zielonym Ładzie (3) (2019 r.) zaprezentowano kompleksową strategię UE w zakresie przeciwdziałania zmianie klimatu i ochrony środowiska w celu osiągnięcia neutralności klimatycznej UE do 2050 r. oraz że zapowiedziano różne strategie, które będą realizowane w oparciu o planowane rozporządzenia, fundusze i reformy krajowe. EKES zwraca się do państw członkowskich, aby opracowały w ramach polityki krajowej strategie, które będą dotyczyły także edukacji w zakresie odpowiedzialności za środowisko i umiejętności ekologicznych oraz będą zachęcały do aktywnego podnoszenia kwalifikacji zawodowych i przekwalifikowania w celu ułatwienia wszystkim sprawiedliwego przejścia na gospodarkę ekologiczną, zwłaszcza pracownikom sektorów upadających. EKES przypomina, że takie reformy powinny odbywać się w ramach skutecznego dialogu społecznego ze związkami zawodowymi nauczycieli i pracowników, z pracodawcami oraz w porozumieniu z odpowiednimi organizacjami społeczeństwa obywatelskiego.

1.10.

EKES z zadowoleniem przyjmuje propozycję, zawartą w Europejskim Zielonym Ładzie, dotyczącą wprowadzenia europejskich ram kompetencji i zaleca, by Komisja we współpracy z przedstawicielami ministerstw edukacji, partnerami społecznymi z sektora kształcenia i szkolenia oraz innymi zainteresowanymi stronami, takimi jak organizacje pozarządowe działające na rzecz młodzieży i edukacji, opracowała takie ramy, które będą miały zastosowanie w procesie formalnego, nieformalnego i pozaformalnego uczenia się w ramach otwartej metody współpracy.

1.11.

EKES wyraża aprobatę w związku z tym, że Parlament Europejski przyjął rezolucję w sprawie Europejskiego Zielonego Ładu (4) i podkreślił, że strategia przemysłowa musi uwzględnić zarówno jej wpływ na siłę roboczą, jak i szkolenie, przekwalifikowanie i podnoszenie kwalifikacji pracowników (5). EKES popiera regionalny wymiar tej strategii i solidne zarządzanie nią z uwzględnieniem dialogu społecznego. EKES podkreśla, że przedsiębiorstwa powinny również opracować strategie w zakresie ochrony środowiska, w ramach których konieczne jest też podnoszenie kwalifikacji przez pracodawców.

1.12.

EKES wzywa kolejne prezydencje UE i Komisję Europejską do zacieśnienia współpracy między Radą ds. Edukacji, Radą ds. Zatrudnienia i Radą ds. Środowiska, tak by organy decyzyjne na najwyższym szczeblu łączyły walkę ze zmianą klimatu z koniecznością zapewnienia rozwoju umiejętności i kompetencji ekologicznych we wszystkich grupach wiekowych, z uwzględnieniem każdej formy i rodzaju kształcenia i szkolenia.

1.13.

EKES wzywa do opracowania kompleksowej strategii na szczeblu UE, takiej jak zalecenie Rady, w sprawie podniesienia poziomu kształcenia i szkolenia w zakresie umiejętności i kompetencji ekologicznych. Apeluje o opracowanie strategii na rzecz propagowania ekologicznych szkół, a także o zapewnienie dorosłym w miejscu pracy i poza nim możliwości podnoszenia kwalifikacji i ich zmiany w ramach kompetencji potrzebnych z punktu widzenia ochrony środowiska, społeczeństwa i ekologizacji gospodarki. Takie zalecenie Rady mogłoby stanowić kontynuację sugestii zawartych w nowym europejskim programie na rzecz umiejętności, aby skupić się na tym, jak kształtować postawy proekologiczne, sprawić, by odpowiedzialność za środowisko stała się przekrojową kompetencją w ramach kształcenia i szkolenia w europejskim obszarze edukacji, oraz skoncentrować się na równym rozwoju umiejętności ekologicznych we wszystkich grupach wiekowych, zwłaszcza w tych znajdujących się w niekorzystnej sytuacji społeczno-gospodarczej. Takie wdrażanie strategii powinno się wiązać również z wymogiem, by temu doskonaleniu kształcenia i szkolenia towarzyszyły trwałe i odpowiednie zasoby techniczne, finansowe i kadrowe, a także by środki te były finansowane z budżetu publicznego.

1.14.

EKES uważa, że państwa członkowskie powinny wprowadzić kompleksowe strategie polityczne i zapewnić środki finansowe, aby wspierać początkowy i ustawiczny rozwój zawodowy nauczycieli i instruktorów w zakresie ochrony środowiska. Jest to zagadnienie przekrojowe, które dotyczy nauczycieli wszystkich przedmiotów, na różnych poziomach i w różnych formach kształcenia i szkolenia. Państwa członkowskie powinny też wprowadzić specjalne szkolenia w zakresie umiejętności i kompetencji ekologicznych. Państwa członkowskie powinny również zapewnić odpowiednie wsparcie zawodowe nauczycielom i szkoleniowcom oraz wyposażyć ich w odpowiednie, aktualne materiały dydaktyczne, narzędzia, metody i praktyki szkoleniowe w tej dziedzinie.

1.15.

EKES przypomina, że nabywanie umiejętności ekologicznych w miejscu pracy zwiększyłoby odporność i zdolność adaptacji pracowników, kadry kierowniczej i zainteresowanych stron, a jednocześnie przyczyniłoby się do ekologicznego wzrostu gospodarczego. EKES wzywa do wzmocnienia współpracy i łączenia zasobów między przedsiębiorstwami (zwłaszcza MŚP), aby zaspokoić potrzeby szkoleniowe w zakresie miękkich i twardych umiejętności i kompetencji ekologicznych.

1.16.

EKES apeluje o dopilnowanie, by finansowanie UE na rzecz rozwoju umiejętności ekologicznych i kompetencji w zakresie ochrony środowiska, czyli w ramach programu Erasmus+, EFS+, pakietu na rzecz odbudowy i Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji, dotyczyło przede wszystkim wsparcia finansowego dla rozwoju umiejętności ekologicznych wśród uczących się osób w każdym wieku.

1.17.

EKES wzywa do nadania ekologicznego charakteru europejskiemu semestrowi (6) i zwraca się do Komisji, by we współpracy z ministerstwami edukacji, odpowiednimi partnerami społecznymi i organizacjami reprezentującymi społeczeństwo obywatelskie opracowała zalecenia dla poszczególnych państw członkowskich UE w sprawie zwiększenia oferty edukacyjnej w zakresie doskonalenia umiejętności i kompetencji ekologicznych na wszystkich poziomach i we wszystkich formach kształcenia i szkolenia, począwszy od wczesnej edukacji, a skończywszy na szkolnictwie wyższym i kształceniu dorosłych, z uwzględnieniem efektywnego wsparcia dla osób dorosłych w miejscach pracy i poza nimi.

2.   Uwagi ogólne

2.1.

Przeciwdziałanie zmianom klimatycznym wywiera ogromny wpływ na warunki socjalne, edukację, zatrudnienie i rynek pracy. Szczególnie ważna była mobilizacja mieszkańców Europy w 2019 r., zwłaszcza uczniów i studentów, którzy zwrócili się do organów publicznych o podjęcie pilnych i ambitnych działań na rzecz walki ze zmianą klimatu. Odpowiedzialność za środowisko i umiejętności ekologiczne są potrzebne wszystkim – zarówno konsumentom, jak i całemu społeczeństwu, a także osobom odpowiedzialnym za wyznaczanie kierunków polityki, przedsiębiorstwom i pracownikom. Znajdują one zastosowanie w każdym sektorze i działalności, zarówno w życiu zawodowym (począwszy od zadań związanych z planowaniem strategicznym i innowacjami, a skończywszy na pracy na poziomie lokalnym w fabrykach i usługach), jak i w życiu codziennym (w kwestiach dotyczących np. domu, transportu i konsumpcji), stanowiąc przede wszystkim integralną część każdej profesji, choć niektóre z nich można uznać za specjalistyczne zawody związane z ochroną środowiska.

2.2.

Zakłócenia w gospodarce spowodowane pandemią COVID-19 nie powinny obniżać znaczenia polityki klimatycznej wśród rządów i ludności w całej Europie. Europejscy politycy, przedsiębiorstwa, ustawodawcy i działacze wezwali przywódców państw, aby przeznaczyli środki na inwestycje ekologiczne w celu przywrócenia wzrostu gospodarczego po pandemii COVID-19. Przyjmuje się, że walka ze zmianą klimatu i wspieranie bioróżnorodności przyczynią się do odbudowy silniejszych gospodarek. Pakiety bodźców fiskalnych, wprowadzane po pandemii COVID-19, będą stanowiły dobrą okazję, aby zapoczątkować proces przemian i ekologicznej odbudowy poprzez tworzenie zielonych miejsc pracy.

2.3.

Równocześnie w kilku krajach doszło do masowych protestów, które były wynikiem prowadzonych reform fiskalnych i społecznych postrzeganych przez część ich obywateli jako niesprawiedliwe. Te niedawne wydarzenia pokazują, jak pilna i potrzebna jest ambitna i poważna polityka klimatyczna, która sprzyjałaby włączeniu społecznemu i wspieraniu najbardziej narażonych na zagrożenia regionów, sektorów, pracowników i ogółu obywateli. Polityka klimatyczna oczywiście oddziałuje na formalne, nieformalne i pozaformalne procesy uczenia się osób w każdym wieku, a umiejętności ekologiczne, odpowiedzialność za środowisko i zrównoważony rozwój powinny być włączane w sposób przekrojowy do efektów uczenia się (tj. do wiedzy, umiejętności, postaw i wartości) w obrębie każdego obszaru edukacji, do praktyk zawodowych oraz do oferty szkoleń dla pracowników w sektorach związanych z ochroną środowiska oraz w innych sektorach. Umiejętności i kompetencje w zakresie ochrony środowiska powinniśmy zatem traktować jako niezbędne dla społeczeństwa i gospodarki w odniesieniu do wymogów ochrony środowiska. Kwestie związane ze środowiskiem naturalnym obejmują szeroki zakres zagadnień, począwszy od zmiany klimatu i emisji zanieczyszczeń po zasoby naturalne i bioróżnorodność.

2.4.

Edukacja odgrywa kluczową rolę w podnoszeniu świadomości na temat wyzwań związanych z ochroną środowiska oraz w kształtowaniu postaw i zachowań, które mogą przyczynić się do zmian. Choć wielu piętnastolatków ma pesymistyczne nastawienie do swojej przyszłości widzianej z perspektywy ochrony środowiska (7), to według OECD (8) wiele krajów wprowadziło już do programów nauczania tematy związane z ochroną środowiska, w których podejmuje się kwestie takie jak recykling, struktury codziennej konsumpcji i zrównoważone zachowania. Szkoły są dla uczniów kluczowym źródłem wiedzy na temat zagadnień związanych z ochroną środowiska oraz miejscem do przygotowania odpowiedzialnych i krytycznie myślących obywateli świadomych przyczyn i konsekwencji problemów środowiskowych oraz rozumiejących je, a także dysponujących wiedzą, umiejętnościami i postawami niezbędnymi do znalezienia bardziej zrównoważonych rozwiązań. Brakuje jednak informacji na temat polityki państw członkowskich UE w zakresie łączenia świadomości w kwestii zmiany klimatu, odpowiedzialności za środowisko i zrównoważonego rozwoju, jako umiejętności i kompetencji ekologicznych, z programami nauczania na poziomie edukacji początkowej, kształcenia ogólnego i szkolnictwa wyższego.

2.5.

Umiejętności i kompetencje w zakresie ekologii są potrzebne wszystkim obywatelom, zarówno młodszym, jak i starszym. Są one pojęciem przekrojowym i wiążą się z umiejętnością łączenia kwestii środowiskowych z innymi kompetencjami. Do tego potrzebne są odpowiednie wyczucie i wiedza na temat kwestii związanych ze środowiskiem, a także solidne zaplecze w postaci umiejętności ogólnych i tych związanych z pracą. Europejskie ramy kompetencji kluczowych (9) podają, że kompetencje matematyczne i kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii powinny wspierać zrównoważony rozwój w dziedzinie ochrony środowiska, zwłaszcza w kontekście postępu naukowo-technicznego i kompetencji obywatelskich, aby można było przejąć na siebie odpowiedzialność za stan środowiska. Kompetencje STEM stanowią niezbędną podstawę, aby zrozumieć problemy związane z ochroną środowiska, a także wypracować ich rozwiązania. Kompetencje, takie jak myślenie krytyczne, kreatywność i współpraca/praca zespołowa, są również ważne w kształtowaniu świadomej i aktywnej postawy obywatelskiej wobec środowiska.

2.6.

Zgodnie z danymi OECD, o ile w większości krajów tylko mniejszość szkół prowadzi zajęcia poświęcone środowisku naturalnemu, o tyle kwestia ta jest często poruszana w ramach innych głównych programów nauczania, a wiele szkół prowadzi zajęcia pozaszkolne, które dotyczą problematyki ochrony środowiska (10). Nadal jednak nie przeprowadzono odpowiednich międzynarodowych badań nad krajowymi strategiami i programami nauczania w zakresie nauk przyrodniczych, postaw wobec środowiska naturalnego i rozwijania konkretnych umiejętności ekologicznych oraz oceny tych umiejętności. Z tego względu EKES wzywa Komisję Europejską, by wspierała realizację badań w zakresie rozwoju umiejętności i kompetencji ekologicznych w państwach członkowskich i na ich podstawie przygotowała swoją strategię działania.

2.7.

Ekologizacja gospodarki oznacza wytwarzanie produktów i świadczenie usług przy mniejszym zużyciu energii, mniejszej ilości surowców i obniżonej emisji dwutlenku węgla. Dotyczy to wszystkich rodzajów działalności gospodarczej we wszystkich sektorach i obejmuje swoim zakresem zarówno pracowników, jak i konsumentów (11). Przejście na gospodarkę niskoemisyjną prowadzi do zmian strukturalnych we wszystkich sektorach i zawodach w miarę pojawiania się nowych, ekologicznych stanowisk pracy lub wzrostu popytu na nie. Jednak w pierwszej kolejności niezbędna jest ekologizacja tych dotychczas istniejących. Wiąże się to z zapotrzebowaniem na nowe zestawy umiejętności, zaś ich rozwijanie wymaga aktualizacji programów nauczania, a nawet zdobywania nowych kwalifikacji na wszystkich poziomach kształcenia i szkolenia.

2.8.

Każdy zawód charakteryzuje się własnymi specyficznymi aspektami związanymi z ochroną środowiska, które należy wziąć pod uwagę. Ekologizacja gospodarki pociąga za sobą potrzebę rozwijania nowych umiejętności, szczególnie potrzebnych w określonych sektorach, takich jak efektywność energetyczna i efektywne wykorzystanie zasobów, budownictwo lub produkcja, zaś przejście na gospodarkę o obiegu zamkniętym rodzi zapotrzebowanie na ekologiczne umiejętności w wielu gałęziach przemysłu. Różne obszary edukacji, w tym kształcenie i szkolenie zawodowe (VET), kształcenie i szkolenie początkowe (IVET), ustawiczne kształcenie i szkolenie zawodowe (CVET), a także programy praktyk zawodowych, powinny uwzględniać w swoich programach nauczania również te nowe zestawy umiejętności. Te nowe umiejętności ekologiczne mogą przybierać zróżnicowane formy – od ściśle technicznych i specyficznych dla danego zawodu po bardziej miękkie, takie jak np. odpowiedzialne korzystanie z zasobów, które mogą okazać się ważne na wielu stanowiskach pracy, szczeblach hierarchii zawodowej i w różnych sektorach (12).

2.9.

W dalszym ciągu nie ma kompleksowej strategii na szczeblu UE, takiej jak zalecenie Rady, która dotyczyłaby poprawy kształcenia i szkolenia w zakresie umiejętności i kompetencji ekologicznych, opracowania strategii na rzecz ekologicznych szkół oraz zapewnienia dorosłym w miejscu pracy i poza nim możliwości podnoszenia kwalifikacji i ich zmiany w zakresie kompetencji niezbędnych z punktu widzenia ochrony środowiska, społeczeństwa i ekologizacji gospodarki. EKES z zadowoleniem przyjmuje fakt, że nowy europejski program na rzecz umiejętności (13) (2020) opracowany przez Komisję Europejską poświęca szczególną uwagę umiejętnościom ekologicznym, ale wyraża ubolewanie, że nie określono w nim konkretnego celu dla państw w zakresie zwiększenia liczby osób dorosłych posiadających co najmniej podstawowe umiejętności i kompetencje ekologiczne, podczas gdy zaproponowano w nim cel zakładający udział tych osób w szkoleniach z zakresu podstawowych umiejętności cyfrowych. EKES Proponuje, by Rada wydała zalecenie jako kontynuację sugestii zawartych w nowym europejskim programie na rzecz umiejętności, aby skupić się na tym, jak kształtować postawy proekologiczne, sprawić, by odpowiedzialność za środowisko stała się przekrojową kompetencją w ramach kształcenia i szkolenia w europejskim obszarze edukacji, oraz skoncentrować się na równym nabywaniu umiejętności ekologicznych wszystkich grup wiekowych, wszystkich płci oraz grup znajdujących się w niekorzystnej sytuacji społeczno-gospodarczej.

2.10.

Przejście na niskoemisyjną gospodarkę o obiegu zamkniętym doprowadzi do nieuniknionych zmian w strukturach sektorów i miejsc pracy, a oprócz nowych możliwości przyniesie także wyzwania, w tym likwidację upadających sektorów i sytuację, w której sektory będą borykać się z wąskimi gardłami w zatrudnieniu. Patrząc z tej perspektywy, indywidualne podejście do grupy pracowników bardziej narażonych na zagrożenia, takich jak osoby nisko wykwalifikowane (14), przyniosłoby dodatkowe korzyści społeczno-gospodarcze.

2.11.

Należy wprowadzić kompleksowe strategie i zapewnić środki finansowe, aby wspierać początkowy i ustawiczny rozwój zawodowy nauczycieli i instruktorów w zakresie ochrony środowiska. Jest to zagadnienie przekrojowe, które dotyczący nauczycieli wszystkich przedmiotów, na różnych poziomach i w różnych formach kształcenia i szkolenia. Należy też wprowadzić specjalne szkolenia w zakresie umiejętności i kompetencji ekologicznych. Należy także zapewnić odpowiednie wsparcie zawodowe nauczycielom i szkoleniowcom oraz wyposażyć ich w odpowiednie, aktualne materiały dydaktyczne, narzędzia, metody i praktyki szkoleniowe w tej dziedzinie.

2.12.

Ostatnie badania (15) wskazują, że programy szkoleń w zakresie rozwoju umiejętności osób bezrobotnych lub pracujących na ogół rzadko obejmują konkretnie kompetencje ekologiczne, chociaż organizacje sektorowe i charytatywne/non profit czasem aktywnie włączają się w ich rozwijanie. Może to świadczyć o słabym powiązaniu między polityką dotyczącą środowiska naturalnego a polityką w zakresie zatrudnienia i rozwoju umiejętności, w tym przewidywania potrzeb w zakresie umiejętności. W krajach, w których przeprowadzono badanie, umiejętności i miejsca pracy związane z ochroną środowiska nie stanowią na ogół głównego przedmiotu uregulowań prawnych, polityki i programów strategicznych. Jednocześnie rzadko spotyka się dopłaty i zachęty skierowane do przedsiębiorstw w zakresie rozwoju umiejętności ekologicznych.

3.   Uwagi szczegółowe

3.1.

EKES zwraca uwagę, że cele zrównoważonego rozwoju ONZ wymagają od państw podjęcia działań w zakresie zapewnienia wszystkim edukacji o wysokiej jakości sprzyjającej włączeniu społecznemu (cel 4) oraz w zakresie zmiany klimatu (cel 13). W szczególności chodzi o cel 13.3, który mówi o tym, że należy: „zwiększyć poziom edukacji oraz potencjał ludzki i instytucjonalny, podnieść poziom świadomości na temat łagodzenia zmian klimatycznych, adaptacji i skutków zmian klimatycznych oraz systemów wczesnego ostrzegania przed zagrożeniami”. Cel 4.7 przypomina natomiast, aby „zapewnić, że wszyscy uczący się przyswoją wiedzę i nabędą umiejętności potrzebne do promowania zrównoważonego rozwoju”, co sprzyja nie tylko rozwijaniu umiejętności i wspieraniu gospodarki, ale także realizacji celów globalnego i aktywnego demokratycznego obywatelstwa i pokoju.

3.2.

EKES podkreśla konieczność wdrożenia pierwszej zasady Europejskiego filaru praw socjalnych, która obejmuje wprowadzenie w Europie powszechnego prawa do dobrej jakości kształcenia, szkolenia i uczenia się przez całe życie sprzyjającego włączeniu społecznemu w ramach doskonalenia umiejętności i kompetencji ekologicznych dla wszystkich oraz wspieranie realizacji tej zasady za pomocą trwałego finansowania publicznego uzgodnionego z partnerami społecznymi i społeczeństwem obywatelskim.

3.3.

EKES wyraża zadowolenie z faktu, że w Europejskim Zielonym Ładzie (16), opublikowanym 11 grudnia 2019 r., zaprezentowano kompleksową strategię UE w zakresie przeciwdziałania zmianie klimatu i ochrony środowiska w celu osiągnięcia neutralności klimatycznej UE do 2050 r. oraz że zapowiedziano różne strategie, które będą realizowane w oparciu o planowane rozporządzenia, fundusze i reformy krajowe. EKES ze szczególnym zadowoleniem przyjmuje fakt, że Europejski Zielony Ład przywiązuje dużą wagę do tego, że „szkoły, instytucje szkoleniowe i uniwersytety są dobrze przygotowane do współpracy z uczniami, rodzicami i szerszą społecznością w zakresie zmian niezbędnych do pomyślnej transformacji”. W Europejskim Zielonym Ładzie podkreśla się także znaczenie aktywnego podnoszenia kwalifikacji i przekwalifikowania, aby ułatwić sprawiedliwe przejście na zieloną gospodarkę wszystkim, zwłaszcza pracownikom sektorów upadających.

3.4.

Przedstawiono w nim plan Komisji Europejskiej dotyczący przygotowania europejskich ram kompetencji, aby pomóc w rozwijaniu i ocenie wiedzy, umiejętności i postaw w zakresie zmiany klimatu i zrównoważonego rozwoju. [Komisja] zapewni również materiały pomocnicze i ułatwi wymianę dobrych praktyk w ramach unijnych sieci programów doskonalenia zawodowego nauczycieli”. EKES z zadowoleniem przyjmuje tę propozycję i zaleca, by Komisja we współpracy z przedstawicielami ministerstw edukacji, partnerami społecznymi z sektora kształcenia i szkolenia oraz innymi zainteresowanymi stronami, takimi jak organizacje pozarządowe działające na rzecz młodzieży i edukacji, opracowała takie ramy, które będą miały zastosowanie w procesie formalnego, nieformalnego i pozaformalnego uczenia się w ramach otwartej metody współpracy.

3.5.

Z perspektywy formalnego uczenia się umiejętności ekologiczne i koncentracja na zmianie klimatu w uczeniu się i nauczaniu idą w parze z bardziej demokratycznym funkcjonowaniem szkół, a także z tworzeniem w środowisku edukacyjnym zielonej kultury, która sprzyja powstawaniu zielonych szkół. Dzięki odpowiedniej infrastrukturze uwzględniającej zmianę klimatu i ochronę środowiska są one prowadzone w sposób zrównoważony we współpracy ze wszystkimi zainteresowanymi stronami działającymi w szkole oraz przygotowują uczniów jako aktywnych obywateli i przyszłych pracowników do przeciwdziałania zmianie klimatu.

3.6.

Należy rozwijać ekologiczne umiejętności w ramach krajowych, aktywnych strategii kształcenia/szkolenia i rozwoju umiejętności we współpracy z odpowiednimi podmiotami, w ramach skutecznego dialogu społecznego i w porozumieniu ze stosownymi organizacjami reprezentującymi społeczeństwo obywatelskie, w tym z uczniami, młodzieżą, nauczycielami i organizacjami zrzeszającymi rodziców, na rzecz promowania niskoemisyjnej, zasobooszczędnej gospodarki sprzyjającej włączaniu społecznemu. Strategie te należy również kształtować i aktualizować, opierając się na skutecznym systemie przewidywania umiejętności i ich lepszego dopasowania (17), który obejmie wszystkie zainteresowane strony, w szczególności partnerów społecznych i organizacje pozarządowe działające na rzecz młodzieży i edukacji. Należy również wziąć pod uwagę inne cele polityczne, takie jak te związane z edukacją, zatrudnieniem, ochroną środowiska, gospodarką o obiegu zamknięty i migracją. Pozwoliłoby to na terminowe i ukierunkowane kształcenie i szkolenie w zakresie umiejętności ekologicznych, które odpowiadałyby potrzebom społeczeństwa i gospodarki. Przejście na gospodarkę o obiegu zamkniętym powinno być postrzegane jako cel strategiczny państw członkowskich, zaś wspieranie rozwoju umiejętności ekologicznych wymaga również dostosowania do krajowych strategii wzrostu, tak by inicjatywy w zakresie kształcenia i szkolenia spełniały krajowe cele strategiczne.

3.7.

Oprócz edukacji formalnej, środowiska nieformalne uczestniczą w edukacji na rzecz postawy obywatelskiej w zakresie ochrony środowiska, zapewniając możliwości i warunki, w których młodzież może zdobywać wiedzę, rozwijać umiejętności, kształtować wartości i postawy oraz podejmować działania na rzecz ochrony środowiska, dzięki którym młodzi ludzie staną się ekologicznymi obywatelami. „Obywatel odpowiedzialny za środowisko naturalne jest też upoważniony i zmotywowany do uczestniczenia w życiu społecznym jako podmiot pomagający w rozwiązywaniu współczesnych problemów dotyczących środowiska, przeciwdziałający powstawaniu nowych, dążący do zrównoważonego rozwoju i odbudowujący nasze (człowieka) relacje z przyrodą. Pedagogika, w tym edukacja oparta na nauczaniu w określonym miejscu, edukacja obywatelska w zakresie ekologii, pedagogika w zakresie ekosprawiedliwości, kompetencje do działania oraz uczenie się przez dociekanie zagadnień społecznych w oparciu o dane naukowe (ang. SSIBL) mogą przyczynić się do rozwoju kompetencji młodych ludzi w zakresie głębokiej partycypacji obywatelskiej niezbędnej do urzeczywistnienia zmian środowiskowych i społecznych” (18). Dlatego też ważne jest wspieranie pozaformalnych programów i organizacji edukacyjnych wykorzystujących te metody podnoszenia kwalifikacji, ponieważ stanowią one uzupełnienie edukacji formalnej w szkołach.

3.8.

Idąc za przykładem pierwszego w historii wspólnego posiedzenia Rady Ministrów Finansów i Edukacji UE w 2019 r. (19), wzywa kolejne prezydencje UE i Komisję Europejską do zacieśnienia współpracy między Radą ds. Edukacji, Radą ds. Zatrudnienia i Radą ds. Środowiska, tak by organy decyzyjne na najwyższym szczeblu łączyły walkę ze zmianą klimatu z koniecznością zapewnienia rozwoju umiejętności i kompetencji ekologicznych we wszystkich grupach wiekowych z uwzględnieniem każdej formy i rodzaju kształcenia i szkolenia.

3.9.

EKES wyraża aprobatę w związku z tym, że Parlament Europejski przyjął rezolucję w sprawie Europejskiego Zielonego Ładu (20), w której „podkreślił, że strategia przemysłowa musi odpowiednio uwzględnić wpływ na siłę roboczą, a także szkolenie, przekwalifikowanie i podnoszenie kwalifikacji pracowników (21); wzywa Komisję do uważnego przyjrzenia się regionalnemu wymiarowi tej strategii i do zadbania, by żadna osoba i żaden region nie pozostały w tyle; podkreśla, że strategia musi obejmować dialog społeczny, w który w pełni zaangażowani są pracownicy”. EKES podkreśla, że przedsiębiorstwa powinny również opracować strategie w zakresie ochrony środowiska, w ramach których konieczne jest też podnoszenie kwalifikacji przez pracodawców.

3.10.

Odpowiedzialność za środowisko naturalne rozpoczyna się wraz z przekazywaniem ludziom informacji o tym, jakie rozwiązania techniczne należy zastosować w celu ekologizacji gospodarki, życia prywatnego i gospodarstw domowych. W tym celu konieczne jest wprowadzenie środków, które umożliwią przedsiębiorstwom, organom publicznym i gospodarstwom domowym korzystanie z bardziej ekologicznych rozwiązań technologicznych, a także przeszkolenie w zakresie korzystania z tych rozwiązań dzięki uczeniu się przez działanie. W związku z tym strategia sprawiedliwej transformacji (22) powinna wspierać rozwój kompetencji i umiejętności osób dorosłych w każdym wieku, zarówno w miejscu pracy, jak i poza nim, a tym samym pomagać im w wyborze ścieżki kariery i przemian oraz w kierowaniu się zrównoważonym sposobem myślenia w życiu.

3.11.

Należy wdrożyć pierwszą zasadę Europejskiego filaru praw socjalnych, aby zapewnić wszystkim dorosłym równy dostęp do wysokiej jakości szkolenia sprzyjającego włączeniu społecznemu oraz uczenia się przez całe życie, zarówno w miejscach pracy, jak i poza nimi, w zakresie umiejętności ekologicznych, kompetencji, technologii ekologicznych oraz twardych i miękkich umiejętności ekologicznych w poszczególnych zawodach, co przyczyni się do uznania jakości szkoleń podnoszących poziom kwalifikacji. Skuteczne wsparcie na rzecz podnoszenia jakości szkoleń w zakresie umiejętności ekologicznych i umiejętności niezbędnych w zielonych miejscach pracy powinno dotyczyć wszystkich pracowników niezależnie od poziomu ich umiejętności i wielkości przedsiębiorstwa, a także bez względu na sektor i obszar geograficzny, w którym pracują. Tego rodzaju wsparcie powinno zostać rozwinięte w ramach strategii krajowej i sektorowej, przy udziale rad ds. umiejętności sektorowych i partnerów społecznych, ze szczególnym uwzględnieniem jakości szkolenia usługodawców.

3.12.

UE powinna wzmocnić swoje inwestycje służące ograniczeniu emisji dwutlenku węgla i śladu węglowego poprzez realizację projektów, które mogą również przyczynić się do tworzenia wysokiej jakości miejsc pracy. Środki finansowe na rozwijanie umiejętności ekologicznych i kompetencji w zakresie ochrony środowiska są niezbędnym elementem programu Erasmus+, aby wspierać projekty współpracy w dziedzinie edukacji i młodzieży w kontekście przeciwdziałania zmianie klimatu, zapewniające mobilność i wymianę studentów, młodzieży i nauczycieli biorących udział w procesie uczenia się i sprzyjające rozwojowi ekologicznych szkół i doskonaleniu zawodowemu nauczycieli. EKES zwraca uwagę, że Komisja pracuje nad tym, by zapewnić państwom członkowskim nowe środki finansowe w celu poprawy stanu infrastruktury szkolnej i jej funkcjonalności, tak by w 2020 r. mogły wykorzystać 3 mld EUR na inwestycje w tym obszarze. Popieramy inne fundusze UE, takie jak EFS+, pakiet na rzecz odbudowy i Fundusz na Rzecz Sprawiedliwej Transformacji, których celem jest zapewnienie wsparcia finansowego na rzecz rozwijania umiejętności ekologicznych wśród osób uczących się w każdym wieku. Jednocześnie musimy zadbać o zrównoważone inwestycje publiczne w edukację i szkolenia (23).

3.13.

Wspieranie szkoleń dla dorosłych przynosi istotne korzyści jednostkom, pracodawcom i całej gospodarce w ramach gruntownej przebudowy świata pracy, spowodowanej głównie zmianami klimatycznymi. Zasadnicze znaczenie ma tutaj finansowanie procesu podnoszenia kwalifikacji i zmiany kwalifikacji pracowników z wykorzystaniem środków EFS+, innych funduszy europejskich, krajowego wsparcia publicznych służb zatrudnienia oraz wkładu pracodawców, które powinno być wsparte efektywnymi strategiami w zakresie zmiany kwalifikacji i ich doskonalenia. Wzmocnienie współpracy i łączenie zasobów między przedsiębiorstwami w celu zaspokojenia potrzeb szkoleniowych może być szczególnie korzystne dla MŚP, którym brakuje czasu i środków na samodzielne szkolenie (24). Nabywanie umiejętności ekologicznych w miejscu pracy zwiększyłoby odporność i zdolność adaptacji pracowników, kadry kierowniczej i zainteresowanych stron, a jednocześnie przyczyniłoby się do ekologicznego wzrostu gospodarczego.

3.14.

EKES z zadowoleniem przyjmuje fakt, że 5 marca 2020 r. odbyło się posiedzenie Rady ds. Środowiska, na którym omawiano Zielony Ład i koncepcję ekologizacji europejskiego semestru (25), i zwraca się do Komisji, by we współpracy z ministerstwami edukacji, odpowiednimi partnerami społecznymi i organizacjami reprezentującymi społeczeństwo obywatelskie opracowała zalecenia dla państw członkowskich UE dotyczące zwiększenia oferty w zakresie rozwijania umiejętności i kompetencji ekologicznych na wszystkich poziomach i we wszystkich formach kształcenia i szkolenia, począwszy od edukacji wczesnoszkolnej, a skończywszy na szkolnictwie wyższym i kształceniu dorosłych, z jednoczesnym zapewnieniem efektywnego wsparcia osobom dorosłym w miejscach pracy i poza nimi.

---

(1)  Dz.U. C 189 z 4.6.2018, s. 1.

(2)  COM(2020) 274 final.

(3)  COM(2019) 640 final.

(4)  Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 15 stycznia 2020 r. w sprawie Europejskiego Zielonego Ładu.

(5)  Podkreślenie dodane przez EKES.

(6)  Rada ds. Środowiska (5 marca 2019 r.).

(7)  OECD (2019), Avvisati, F., Is there a generational divide in environmental optimism? [Czy istnieje różnica pokoleniowa w zakresie optymizmu środowiskowego?], PISA in Focus, nr 95.

(8)  OECD (2014), Trends shaping education 2014 Spotlight 4 [Trendy kształtujące edukację].

(9)  Dz.U. C 189 z 4.6.2018, s. 1.

(10)  OECD (2012), How „green” are today’s 15-year-olds? [Jak bardzo „zielony” jest dzisiejszy 15-latek?], PISA in Focus, nr 15.

(11)  Eurofound (2011), Industrial relations and sustainability: the role of social partners in the transition towards a green economy [Stosunki pracy a zrównoważony rozwój: rola partnerów społecznych w procesie przejścia na zieloną gospodarkę].

(12)  Cedefop (2019), Skills for green jobs: 2018 update [Umiejętności niezbędne w ekologicznych zawodach: aktualizacja 2018]. Europejskie sprawozdanie podsumowujące. Badania przeprowadzone przez Cedefop pokazują zmiany zachodzące w Niemczech, Danii, Hiszpanii, Estonii, Francji i Zjednoczonym Królestwie.

(13)  COM(2020) 274 final.

(14)  Zob. Cedefop (2020), Empowering adults through upskilling and reskilling pathways, Volume 1: adult population with potential for upskilling and reskilling, for a comprehensive overview of low-skilled adults in the EU 27 and the UK [Wzmocnienie pozycji osób dorosłych dzięki ścieżkom podnoszenia kwalifikacji i przekwalifikowania zawodowego, tom 1: populacja dorosłych z potencjałem w zakresie podnoszenia kwalifikacji i przekwalifikowania, kompleksowy przegląd osób dorosłych o niskich kwalifikacjach w UE-27 i w Zjednoczonym Królestwie].

(15)  Cedefop (2019), Skills for green jobs: 2018 update [Umiejętności niezbędne w ekologicznych zawodach: aktualizacja 2018]. Europejskie sprawozdanie podsumowujące. Badania przeprowadzone przez Cedefop pokazują zmiany zachodzące w Niemczech, Danii, Hiszpanii, Estonii, Francji i Zjednoczonym Królestwie.

(16)  COM(2019) 640 final.

(17)  Więcej informacji na temat przewidywania i dostosowywania umiejętności w ramach kompleksowego systemu zarządzania umiejętnościami można znaleźć na stronie internetowej Cedefop poświęconej przewidywaniu i dostosowywaniu umiejętności. Aby dowiedzieć sie więcej na temat przewidywania umiejętności potrzebnych w ekologicznych zawodach, zobacz Cedefop (2019), Skills for green jobs: 2018 update [Umiejętności niezbędne w ekologicznych zawodach: aktualizacja 2018].

(18)  Paraskeva-Hadjichambi, D. i in., (2020) Educating for Environmental Citizenship in Non-formal Frameworks for Secondary Level Youth [Edukacja na rzecz ekologicznego obywatelstwa w ramach nieformalnych ram dla młodzieży na poziomie szkoły średniej] [w:] Hadjichambi, A. i in. Conceptualizing Environmental Citizenship for 21st Century Education [(red.) Koncepcja obywatelstwa środowiskowego na rzecz edukacji w XXI wieku]. Environmental Discourses in Science Education [Dyskursy środowiskowe w edukacji naukowej], t. 4. Springer, Cham.

(19)  Wspólna sesja ministrów edukacji i ministrów finansów.

(20)  Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 15 stycznia 2020 r. w sprawie Europejskiego Zielonego Ładu.

(21)  Podkreślenie dodane przez EKES.

(22)  Mechanizm sprawiedliwej transformacji jest częścią planu inwestycyjnego na rzecz zrównoważonej Europy i zapewni co najmniej 100 mld EUR na inwestycje w celu zagwarantowania dodatkowego celowego wsparcia regionom, które najbardziej odczuwają skutki przejścia na gospodarkę neutralną dla klimatu i które mają mniejsze możliwości sprostania temu wyzwaniu.

(23)  Dz.U. C 262 z 25.7.2018, s. 1.

(24)  Cedefop (2019), Skills for green jobs: 2018 update [Umiejętności niezbędne w ekologicznych zawodach: aktualizacja 2018]. Badania przeprowadzone przez Cedefop pokazują zmiany zachodzące w Niemczech, Danii, Hiszpanii, Estonii, Francji i Zjednoczonym Królestwie.

(25)  Rada ds. Środowiska (5 marca 2019 r.).