KOMISJA EUROPEJSKA

Strasburg, dnia 8.3.2016

COM(2016) 127 final

KOMUNIKAT KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW

Rozpoczęcie konsultacji w sprawie europejskiego filaru praw socjalnych

{SWD(2016) 50 final}
{SWD(2016) 51 final}

1. Wprowadzenie

Przewodniczący Komisji Europejskiej (KE) Jean-Claude Juncker zapowiedział utworzenie europejskiego filaru praw socjalnych w swoim orędziu o stanie Unii wygłoszonym w Parlamencie Europejskim w dniu 9 września 2015 r. Inicjatywa ta jest ujęta w programie prac Komisji na 2016 r. i wpisuje się w działania Komisji na rzecz pogłębionej i bardziej sprawiedliwej unii gospodarczej i walutowej (UGW) 1 .

W orędziu o stanie Unii przewodniczący KE Jean-Claude Juncker powiedział: „Musimy zintensyfikować prace nad uczciwym i prawdziwie paneuropejskim rynkiem pracy. (...) W ramach tych działań będę chciał stworzyć europejski filar praw socjalnych, który bierze pod uwagę zmieniające się realia europejskich społeczeństw i świata pracy. Filar ten może służyć za kompas wyznaczający kierunek działań na rzecz odnowionej konwergencji w strefie euro. Ten europejski filar praw socjalnych powinien być uzupełnieniem tego, co już razem osiągnęliśmy w dziedzinie ochrony pracowników w UE. Będę oczekiwał od partnerów społecznych, że odegrają kluczową rolę w tym procesie. Wierzę, że dobrze postępujemy, zapoczątkowując tę inicjatywę w strefie euro i pozwalając pozostałym państwom członkowskim UE, by przyłączyły się do niej, jeśli zechcą”.

W niniejszym komunikacie przedstawiono plan działania prowadzący do utworzenia europejskiego filaru praw socjalnych. Zawarto w nim uzasadnienie inicjatywy, omówiono jej rolę, zakres i charakter oraz rozpoczęto szerokie konsultacje mające na celu zebranie informacji zwrotnych. Wstępny projekt filaru załączony do niniejszego komunikatu ma na celu ułatwienie dyskusji na temat proponowanej inicjatywy. Niniejszemu komunikatowi towarzyszą dwa dokumenty robocze służb Komisji: pierwszy z nich opisuje najważniejsze tendencje gospodarcze, społeczne i dotyczące rynku pracy, w odpowiedzi na które ma zostać wprowadzony filar, a drugi omawia najważniejszy dorobek prawny na poziomie UE 2 .

2. Co przemawia za europejskim filarem praw socjalnych

2.1. Społeczna gospodarka rynkowa o wysokiej konkurencyjności

Działanie na szczeblu UE odzwierciedla zasady leżące u podstaw Unii i opiera się na przekonaniu, że rozwój gospodarczy powinien zwiększać postęp społeczny i spójność społeczną, gwarantując jednocześnie odpowiednie zabezpieczenia socjalne, zgodnie z europejskimi wartościami; polityka społeczna powinna być również postrzegana jako czynnik zwiększający produktywność poprzez ograniczenie nierówności, tworzenie większej liczby miejsc pracy i zapewnienie optymalnych warunków rozwoju dla europejskiego kapitału ludzkiego. Przekonanie to znajduje potwierdzenie w danych dotyczących zatrudnienia i postępu społecznego. Państwa członkowskie osiągające najlepsze wyniki gospodarcze prowadzą ambitniejszą i skuteczniejszą politykę społeczną; polityka ta stanowi centralny element ich modelu wzrostu, a nie zwykłe następstwo zaawansowania gospodarki. Kluczem do sukcesu jest stworzenie takich systemów bezpieczeństwa socjalnego i instytucji rynku pracy, które dobrze pełnią swoją rolę i wspierają tworzenie miejsc pracy.

Takie podejście stanowi również fundament programu gospodarczego Komisji, co obrazuje roczna analiza wzrostu gospodarczego na 2016 r. W swoich dążeniach mających na celu wspieranie reform strukturalnych, inwestycji i odpowiedzialnej polityki budżetowej Komisja kładzie wyraźny nacisk na kwestie społeczne i sprawiedliwość społeczną.

Zgodnie z zasadą pomocniczości kształtowanie polityki zatrudnienia i polityki społecznej leży w gestii przede wszystkim państw członkowskich. Dotyczy to również kwestii prawa pracy i organizacji systemów bezpieczeństwa socjalnego. Taki podział kompetencji jest potwierdzony w traktatach unijnych; od czasu powstania Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej traktaty te przewidują również, że UE może uzupełniać działania państw członkowskich. Artykuł 3 Traktatu o Unii Europejskiej odzwierciedla ten ogólny cel, zgodnie z którym Unia „[d]ziała na rzecz trwałego rozwoju Europy, którego podstawą jest zrównoważony wzrost gospodarczy oraz stabilność cen, społeczna gospodarka rynkowa o wysokiej konkurencyjności zmierzająca do pełnego zatrudnienia i postępu społecznego oraz wysoki poziom ochrony i poprawy jakości środowiska”.

Z tego właśnie powodu proces tworzenia i pogłębiania jednolitego rynku europejskiego szedł w parze z rozwojem socjalnego dorobku prawnego (acquis) na szczeblu UE, aby zapewnić równe warunki działania, ograniczyć ryzyko dumpingu socjalnego lub „równania w dół” oraz ułatwić integrację gospodarczą i społeczną. Z tego też względu zatrudnienie i kwestie socjalne stanowią od lat 90. XX wieku nieodzowny element procesu koordynacji polityki gospodarczej na poziomie UE – obecnie znanego jako europejski semestr. Projekt europejskiego filaru praw socjalnych kieruje się tą samą logiką i ma dwojaki cel: wyjście z kryzysu i przygotowanie się na przyszłe wyzwania oraz przyczynienie się do powstania pogłębionej i bardziej sprawiedliwej UGW.

2.2. Wyjście z kryzysu i przygotowanie się na przyszłe wyzwania

Europa przeszła najpoważniejszy kryzys od dziesięcioleci: każde państwo członkowskie z osobna i cała UE zmagają się z jego skutkami politycznymi, gospodarczymi i społecznymi, starając się jednocześnie przewidzieć dalszy rozwój sytuacji. Kryzys miał dotkliwe skutki dla europejskich społeczeństw i gospodarek – skutki, które są wciąż widoczne. Systemy bezpieczeństwa socjalnego złagodziły nieco skutki kryzysu, ale nastąpił wzrost bezrobocia, duży odsetek ludności jest zagrożony ubóstwem, finanse publiczne są mocno napięte, a sytuacja gospodarcza poszczególnych państw bardzo się zróżnicowała. Szczególnie poważne skutki dla jednostek i społeczeństw ma utrzymujące się od lat wysokie bezrobocie: blisko 22 miliony osób pozostaje bez pracy i szuka zatrudnienia (w tym prawie 17 mln w strefie euro), a 10 milionów spośród nich jest bezrobotnych dłużej niż jeden rok.

Pewne długookresowe trendy o fundamentalnym znaczeniu są częściowo maskowane przez kryzys, a inne stały się bardziej widoczne. Należą do nich np. zmiany struktur społecznych, rodzinnych i modeli pracy; wydłużenie i większa zmienność życia zawodowego; bardziej zróżnicowana siła robocza i rozpowszechnianie się nowych form pracy; paradoksalny związek pomiędzy rosnącym poziomem wykształcenia a coraz powszechniejszym niedopasowaniem umiejętności do potrzeb rynku pracy; narastające nierówności; nowe potrzeby i nowe możliwości związane z dłuższym średnim trwaniem życia oraz starzeniem się społeczeństwa; zmiany technologiczne oraz cyfryzacja społeczeństwa i gospodarki.

Skala i charakter wyzwań, jakie stoją przed światem pracy i ogółem społeczeństwa, zmieniła się radykalnie w porównaniu z XX wiekiem. Europa będzie się musiała przystosować do wielu nowych trendów – obecnie i w przyszłości. Cele polityki społecznej i jej skuteczność są poddawane poważnej próbie. Europa musi posiadać dobrze funkcjonujące i sprawiedliwe rynki pracy oraz systemy bezpieczeństwa socjalnego, aby móc zwiększyć produktywność, konkurować na światowych rynkach, zwiększyć spójność społeczną i zapewnić stały wzrost poziomu życia swoim obywatelom.

Ten sposób myślenia zaczyna dochodzić do głosu zarówno na arenie międzynarodowej, jak i we wszystkich państwach członkowskich 3 . Mimo wielu niewiadomych dotyczących przyszłości, na świecie pojawia się konsensus – poparty coraz liczniejszymi dowodami – w sprawie konieczności ściślejszego powiązania rozwoju gospodarczego, społecznego i ekologicznego oraz przekonanie, że nierówności hamują rozwój gospodarczy i że należy zbudować bardziej integracyjny model wzrostu. Świadczą o tym chociażby cele zrównoważonego rozwoju przyjęte we wrześniu 2015 r. przez Organizację Narodów Zjednoczonych i konkluzje z posiedzeń grupy G20. Te globalne plany działania czerpią z licznych badań organizacji międzynarodowych, takich jak Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju, Bank Światowy, Międzynarodowa Organizacja Pracy i Międzynarodowy Fundusz Walutowy.

Publikacje te podkreślają, że inwestycje w kapitał ludzki przyczyniają się w znaczącym stopniu do długoterminowego wzrostu gospodarczego, równości i postępu społecznego. Potwierdzają one również, że w długim okresie nierówność dochodów może wpływać niekorzystnie na potencjał wzrostu gospodarczego, ponieważ konsoliduje i wzmacnia brak równych szans, ogranicza rozwój umiejętności i utrudnia mobilność zawodową i społeczną. W rozwiniętych gospodarkach, które opierają swój dobrobyt na wzroście produktywności i na zdolności do innowacji, rozwój społeczny i gospodarczy idą ręka w rękę.

Fundamentem nowoczesnej polityki społecznej powinny być: inwestycje w kapitał ludzki oparte na zasadzie równych szans; zapobieganie ryzyku socjalnemu i ochrona przed nim; utrzymywanie skutecznych zabezpieczeń socjalnych; stosowanie zachęt do wejścia na rynek pracy – tak aby umożliwić obywatelom prowadzenie godnego życia, płynne dostosowywanie się do zmian sytuacji osobistej i zawodowej w ciągu ich życia oraz jak najlepsze wykorzystanie zdolności.

2.3. W kierunku pogłębionej i bardziej sprawiedliwej unii gospodarczej i walutowej

Strefa euro wyciąga wnioski z kryzysu, jaki miał miejsce w ostatnich latach, i rozpoczyna proces głębszej integracji i konsolidacji. Działania te obejmują oczywiście wymiar społeczny. W sprawozdaniu pięciu przewodniczących poświęconym dokończeniu budowy europejskiej UGW 4 podkreślono, że „[w] kwestiach społecznych Europa powinna dążyć do uzyskania najwyższej oceny”, a „[p]omyślne wdrożenie UGW wymaga, aby rynki pracy i siatki bezpieczeństwa socjalnego funkcjonowały sprawnie i w sposób sprawiedliwy we wszystkich państwach członkowskich strefy euro”. W sprawozdaniu tym przyznano, że nie istnieje uniwersalny model, ale podkreślono jednocześnie, że wyzwania w różnych państwach członkowskich są często podobne. Wezwano również do położenia większego nacisku na zatrudnienie i postęp społeczny w ramach szerszego procesu konwergencji w kierunku bardziej odpornych struktur gospodarczych w obrębie strefy euro.

Zalecenia te to coś więcej niż tylko imperatywy polityczne czy społeczne – ich realizacja jest konieczna z ekonomicznego punktu widzenia. Doświadczenia ostatnich piętnastu lat pokazały, że zakłócenia równowagi makroekonomicznej utrzymujące się w jednym państwie członkowskim lub w kilku państwach członkowskich mogą zagrozić stabilności całej strefy euro i że niezdolność tych państw do zlikwidowania zakłóceń może doprowadzić do jeszcze głębszych rozbieżności, które są bardzo kosztowne dla gospodarek. Po kryzysie z lat 2007–2008, który dotknął szczególnie mocno niektóre państwa, sytuacja w strefie euro przestała być jednorodna. Zmniejszenie tych różnic wymaga czasu. W dalszej perspektywie jest oczywiste, że pomyślna przyszłość strefy euro zależy w dużym stopniu od sprawnego funkcjonowania krajowych rynków pracy i systemów bezpieczeństwa socjalnego oraz od skutecznego absorbowania skutków wstrząsów makroekonomicznych przez gospodarkę i jej zdolności dostosowawczych.

Aby rynki pracy działały efektywnie i sprzyjały włączeniu społecznemu, muszą odpowiednio godzić ze sobą elastyczność i bezpieczeństwo stosunku pracy, dbając w ten sposób zarówno o zdolności dostosowawcze, jak i wysoki poziom zatrudnienia. Związany z tą koncepcją model elastycznego rynku pracy i bezpieczeństwa socjalnego (ang. flexicurity) nie jest nowy, ale w świetle skutków kryzysu i zmian zachodzących na rynku pracy nadszedł czas, aby na nowo rozważyć, w jaki sposób najlepiej stosować go w praktyce. Przedsiębiorstwom zależy na przewidywalnym otoczeniu biznesowym, które cechuje pewność prawa; chcą one przyciągać wykwalifikowanych i wydajnych pracowników, ale jednocześnie być w stanie reagować na szybko zmieniające się realia rynkowe. Pracownicy są z kolei zainteresowani bezpieczeństwem zatrudnienia i dochodów. Chcą być w stanie godzić pracę i życie prywatne, ale także podejmować nowe wyzwania i adaptować się do nowych sytuacji w trakcie swojej kariery zawodowej oraz stale gromadzić cenne umiejętności w perspektywie całego życia. Osoby bezrobotne i bierne zawodowo często starają się powrócić na rynek pracy, ale boją się utknięcia na nisko płatnych stanowiskach, które nie oferują im żadnych perspektyw ani podstawowych praw socjalnych. W interesie gospodarek i społeczeństw, szczególnie w obrębie strefy euro, leży lepszy rozwój i wykorzystywanie umiejętności, większa sprawność i odporność, spójność społeczna oraz sprawiedliwy i efektywny podział praw, obowiązków i dochodów, w tym również między pokoleniami.

W świetle wysokiego bezrobocia i starzenia się społeczeństwa oraz presji na finanse publiczne i konieczności ograniczania efektów zewnętrznych wynikających z zakłóceń równowagi makroekonomicznej w pojedynczych państwach szczególnego znaczenia nabierają różnego rodzaju kwestie związane z działaniem krajowych systemów opieki społecznej: po pierwsze, czy są adekwatne do potrzeb i mają zapewnione stabilne finansowanie w długim okresie, w kontekście zmieniających się potrzeb społecznych, w tym konieczności walki z ubóstwem; po drugie, jaki mają wpływ na tworzenie miejsc pracy, zarówno z perspektywy pracodawców, jak i osób poszukujących pracy, w tym na motywację tych ostatnich do podjęcia zatrudnienia, oraz czy przyczyniają się do poprawy umiejętności jednostek i ich pełniejszego uczestnictwa w życiu społecznym; po trzecie – aspekt ten ma szczególne znaczenie w przypadku strefy euro – czy są w stanie amortyzować wstrząsy makroekonomiczne i pełnić funkcję automatycznych stabilizatorów. Wysokie zatrudnienie, niskie bezrobocie i dobrze skonstruowane systemy bezpieczeństwa socjalnego są niezwykle ważne dla zdrowej kondycji finansów publicznych, a zbyt duże różnice dotyczące rynków pracy i sytuacji społecznej zagrażają funkcjonowaniu strefy euro. Dzięki debacie na temat jakości finansów publicznych (na którą duży wpływ mają również systemy bezpieczeństwa socjalnego), podjętej w ramach działań służących poprawie nadzoru budżetowego na szczeblu UE, zwrócono większą uwagę na kwestie sprawiedliwości i skuteczności dochodów i wydatków publicznych.

2.4. Wykorzystanie bogatych doświadczeń

Przy tworzeniu europejskiego filaru praw socjalnych można skorzystać z dotychczasowych bogatych doświadczeń i istniejących praktyk: w przypadku wielu obszarów liderzy osiągający najlepsze na świecie wyniki znajdują się właśnie w Europie, a stosowane przez nich rozwiązania są dobrze znane. Biorąc jednak pod uwagę skalę dzisiejszych wyzwań, nie ma już miejsca na bierne samozadowolenie ani trzymanie się status quo. Wiele lekcji można również wyciągnąć z szybko zmieniających się realiów na świecie.

Filar uwzględnia znaczące różnice pomiędzy państwami członkowskimi, ale może jednocześnie opierać się na tych wartościach i zasadach, które są wspólne na poziomie krajowym, europejskim i międzynarodowym. Te wartości i zasady zajmują ważne miejsce w takich dokumentach, jak Traktat o Unii Europejskiej (TUE), Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE), Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, i w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, a także w instrumentach międzynarodowych, takich jak Europejska karta społeczna przyjęta przez Radę Europy czy zalecenia przedstawiane przez MOP.

Tego typu ramy obejmują często szeroki zakres dziedzin i określają dla nich ogólne zasady lub minimalne standardy, które są uzupełniane na szczeblu krajowym, regionalnym lub lokalnym. Wyzwanie dla Europy stanowi zatem nie tyle uznawanie praw, co korzystanie z nich w praktyce oraz ich wdrażanie, ze względu na szybkie zmiany otoczenia społecznego, prawnego i ekonomicznego.

Na przestrzeni lat Komisja podejmowała inicjatywy w celu wzmocnienia działań realizujących pilne priorytety i aktualizujących unijny acquis. Działania takie są zgodne ze strategią lepszych uregulowań prawnych: nie chodzi tu o mniejszą liczbę uregulowań, tylko o takie podejście do regulacji, które w pełni uwzględnia realne skutki gospodarcze, społeczne i środowiskowe, aby zagwarantować, że każda inicjatywa osiągnie swój cel w najlepszy możliwy sposób. Podczas swojej obecnej kadencji Komisja rozpoczęła programy europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych na lata 2014–2020, przy czym blisko 20 % środków jest uruchamianych poprzez Europejski Fundusz Społeczny. Komisja podjęła również działania w wielu obszarach polityki, które obejmują między innymi:

zwrócenie większej uwagi na aspekty społeczne w ramach europejskiego semestru na rzecz koordynacji polityki gospodarczej, stosowanie wskaźników społecznych w procedurze dotyczącej zakłóceń równowagi makroekonomicznej, promowanie kryteriów społecznych (tzw. „benchmarking społeczny”) oraz ocenę skutków społecznych nowego programu pomocy stabilizacyjnej dla Grecji;

uwzględnianie celów społecznych w inicjatywach przewodnich, takich jak plan inwestycyjny dla Europy, unia energetyczna i jednolity rynek cyfrowy;

przedstawienie dokumentu „Strategiczne zaangażowanie na rzecz równości płci w latach 2016–2019”;

skoncentrowane, wczesne wsparcie finansowe dla państw członkowskich w celu umożliwienia im wprowadzenia programu gwarancji dla młodzieży, który przewiduje, że wszyscy młodzi ludzie poniżej 25. roku życia powinni otrzymać dobrej jakości, konkretną ofertę zatrudnienia w ciągu 4 miesięcy od zakończenia formalnego kształcenia lub utraty pracy;

wydanie wytycznych dla państw członkowskich w sprawie ponownej integracji na rynku pracy osób długotrwale bezrobotnych;

przedstawienie wniosku dotyczącego europejskiego aktu w sprawie dostępności, aby ułatwić dostęp na jednolitym rynku do podstawowych dóbr i usług dla osób niepełnosprawnych;

zaproponowanie przeglądu dyrektywy o delegowaniu pracowników w celu wsparcia zasady równości wynagrodzeń za taką samą pracę w tym samym miejscu pracy.

W 2016 r. prowadzone są również prace nad kilkoma dodatkowymi aspektami, które będą kontynuowane równolegle do konsultacji w sprawie filaru. Są to prace w sprawie: „nowego początku” dla pracujących rodziców, aby pomóc im w osiągnięciu równowagi pomiędzy życiem zawodowym a prywatnym; europejskiego programu na rzecz umiejętności; oraz szczegółowej analizy 24 dyrektyw dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy, która powinna pomóc ocenić ich aktualność, skuteczność i spójność; działanie to ma służyć zapewnieniu wysokiego poziomu ochrony zdrowia i bezpieczeństwa pracowników w świetle nowych zagrożeń, a także uproszczeniu i modernizacji obowiązujących przepisów oraz ułatwieniu ich stosowania przez MŚP. Powyższe przykłady pokazują, że UE może działać w sferze społecznej wspierająco, przedstawiać wytyczne i ramowe regulacje, oraz dają pojęcie o dalszych działaniach, które mogą być podjęte w związku z utworzeniem filaru.

Ważnym priorytetem dla obecnej Komisji jest także zachęcanie do dialogu społecznego na wszystkich szczeblach. Po konferencji wysokiego szczebla rozpoczynającej na nowo unijny dialog społeczny, która odbyła się w marcu 2015 r., europejscy partnerzy społeczni uzgodnili na szczeblu międzysektorowym, że przeprowadzą wspólnie szczegółową analizę zatrudnienia, oraz ustalili wspólny program prac na lata 2015–2017. Rozpoczęto negocjacje w sprawie niezależnego porozumienia ramowego dotyczącego aktywnego starzenia się; przygotowywane są wspólne wnioski w sprawie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym. grupa robocza bada wdrożenie przez jej członków poprzednich niezależnych porozumień ramowych. Sektorowi partnerzy społeczni UE, reprezentujący 43 różnych sektorów i 75 % siły roboczej, kontynuowali również realizację swoich wspólnych programów prac.

3. Europejski filar praw socjalnych: rola, zakres i charakter prawny

Celem filaru jest sformułowanie pewnych kluczowych zasad, które będą wspierać sprawnie działające i sprawiedliwe rynki pracy oraz systemy bezpieczeństwa socjalnego. Jak wskazał przewodniczący KE Jean-Claude Juncker, filar ten zostanie utworzony w strefie euro, a pozostałe państwa członkowskie UE będą miały możliwość dobrowolnego przyłączenia się do tej inicjatywy.

Filar praw socjalnych będzie zatem stanowić rozwinięcie i uzupełnienie istniejącego na szczeblu UE dorobku socjalnego, a jego zasady będą kładły szczególny nacisk na potrzeby i wyzwania dotyczące strefy euro. Po zatwierdzeniu filar powinien stać się ramami odniesienia umożliwiającymi monitorowanie zatrudnienia i sytuacji społecznej w uczestniczących państwach członkowskich, przeprowadzanie reform na szczeblu krajowym oraz w szczególności ukierunkowanie nowej konwergencji w strefie euro.

3.1. Określenie zasad odpowiadających obecnym i przyszłym realiom

Do niniejszego komunikatu załączono wstępny projekt filaru, który stanowi podstawę do dyskusji. Przy wyborze poszczególnych zasad kierowano się ich znaczeniem dla osiągania wyników gospodarczych i postępów społecznych przez uczestniczące państwa członkowskie.

Struktura projektu opiera się na trzech głównych osiach:

równość szans i dostęp do zatrudnienia, w tym rozwój umiejętności i uczenie się przez całe życie oraz aktywne wsparcie na rzecz zatrudnienia, aby zwiększyć szanse na zatrudnienie, ułatwić wejście lub powrót na rynek pracy i poruszanie się po tym rynku oraz poprawić umiejętności przystosowania zawodowego;

uczciwe warunki pracy zapewniające właściwy i stabilny podział praw i obowiązków pomiędzy pracownikami a pracodawcami oraz odpowiednią równowagę pomiędzy elastycznością a bezpieczeństwem zatrudnienia, aby ułatwić tworzenie nowych miejsc pracy i podejmowanie zatrudnienia oraz wspierać zdolności adaptacji przedsiębiorstw i dialog społeczny;

odpowiednia i zrównoważona ochrona socjalna, jak również dostęp do niezbędnych usług o wysokiej jakości, w tym opieki nad dziećmi, ochrony zdrowia i opieki długoterminowej, aby zapewnić godne życie i ochronę przed zagrożeniami oraz możliwość pełnego udziału w życiu zawodowym i społecznym.

W projekcie wskazano pewną liczbę dziedzin polityki i przypisano do nich określone zasady. Zasady te wyprowadzono z uprawnień socjalnych, które znajdują się już w prawie unijnym i innych odpowiednich źródłach prawa; określają one bardziej szczegółowo, w jaki sposób można realizować te prawa socjalne. Przy ich formułowaniu korzystano również z wytycznych istniejących na szczeblu UE, np. w kontekście koordynacji polityki gospodarczej, starając się jednocześnie uwzględnić najbardziej aktualne tendencje.

W przypadku każdej z tych zasad istnieją duże różnice pomiędzy poszczególnymi państwami europejskimi; konieczne jest także uporanie się z wieloma trudnościami praktycznymi, o różnej skali. Dotyczą one zwykle rozbieżności interesów obywateli, przedsiębiorstw i społeczeństwa; ewentualnych kompromisów pomiędzy krótko- i długookresowymi rozwiązaniami; istnienia szarej strefy, także w wyniku rozmywania się tradycyjnej koncepcji pracy; kwestii podziału kosztów pomiędzy sektorem prywatnym a publicznym. Kolejnym wyzwaniem jest opracowanie nowych standardów i praktyk w taki sposób, aby odpowiadały one potrzebom dynamicznie zmieniającej się gospodarki i wspierały proces konwergencji na poziomie regionów i całych państw członkowskich.

Koncepcja filaru, ani też debata prowadząca do jego utworzenia, nie powinna służyć zamaskowaniu tych różnic i napięć, ale ich ujawnieniu i przeanalizowaniu z nowej perspektywy, uwzględniającej zmiany realiów świata pracy i odmienne sytuacje państw członkowskich. W ten sposób filar powinien przyczynić się do modernizacji, rozszerzenia i pogłębienia praw socjalnych w pracy i w życiu społecznym poprzez ułatwienie korzystania z nich w praktyce i rozpowszechnianie praktyk przynoszących korzyści obywatelom, przedsiębiorstwom i całemu społeczeństwu.

3.2. Wartość dodana dla strefy euro i całej UE

Filar nie powiela ani nie parafrazuje unijnego acquis: doprecyzowuje on zasady i zobowiązania, które mogą przyczynić się do większej konwergencji w strefie euro. Na analogicznej zasadzie – podobnie jak filar nie zastępuje acquis – zaproponowane tutaj zasady nie zastępują istniejących praw: oferują one możliwość dokonania oceny, a w przyszłości także wyrównania w górę wyników krajowych polityk zatrudnienia i polityk socjalnych.

Proces prowadzący do ustanowienia filaru powinien stać się również okazją do przeglądu acquis. Obecny dorobek prawny był tworzony stopniowo, przez długi okres; poszczególne dziedziny różnią się też stopniem regulacji. Przy okazji konsultacji w sprawie filaru można przyjrzeć się całemu acquis, ocenić jego adekwatność w kontekście nowych tendencji i zidentyfikować obszary, które mogą wymagać w przyszłości podjęcia działań na odpowiednim szczeblu.

Takie podsumowanie powinno służyć w szczególności znalezieniu odpowiedzi na następujące pytania: czy istnieje deficyt we wdrażaniu acquis? Czy prawa socjalne ustanowione na szczeblu UE wykazują jakiekolwiek poważne luki? W jaki sposób można przeciwdziałać takim deficytom i lukom? Z tego też względu proces konsultacji prowadzący do utworzenia filaru będzie otwarty dla wszystkich państw członkowskich i powinien pomóc państwom spoza strefy euro w decyzji, czy chcą przyłączyć się do filaru.

Prace nad ustanowieniem filaru będą dopełniać inne działania służące pogłębieniu UGW 5 i będą stanowić wkład w przygotowanie białej księgi w sprawie przyszłości europejskiej unii gospodarczej i walutowej, zaplanowanej na wiosnę 2017 r. W szczególności, sprawozdanie pięciu przewodniczących w sprawie dokończenia budowy europejskiej UGW podkreśla potrzebę kontynuowania procesu konwergencji w celu osiągnięcia zbliżonego poziomu odporności struktur gospodarczych oraz nadania temu procesowi bardziej wiążącego charakteru w perspektywie średniookresowej. Cele te zostałyby osiągnięte poprzez uzgodnienie wspólnego zbioru wysokich standardów, które powinny skupiać się m.in. na rynkach pracy. 

Oprócz tego, charakter prawny samego filaru będzie musiał uwzględniać zakres i ograniczenia prawne, zarówno na poziomie UE, jak i strefy euro. I tak na przykład art. 153 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej wyraźnie przewiduje, że Unia nie ma kompetencji do stanowienia prawa dotyczącego „wynagrodzeń”.

Na potrzeby ustanowienia filaru można wziąć pod uwagę szereg instrumentów, m.in. zalecenie, ale zasadnicze znaczenie dla Komisji będzie miało zaangażowanie Parlamentu i Rady oraz innych instytucji UE oraz uzyskanie szerokiego poparcia dla wprowadzenia tego środka.

4. Cele konsultacji

Utworzenie filaru praw socjalnych stanowi okazję do refleksji nad istniejącymi prawami socjalnymi, szczególnymi potrzebami strefy euro, zmieniającymi się realiami w świecie pracy i nad reformami, które są potrzebne na wszystkich szczeblach. Konsultacje powinny mieć zatem możliwie jak najszerszy zasięg.

4.1. Pożądane wyniki konsultacji

Proces konsultacji ma trzy główne cele.

Pierwszym celem jest dokonanie oceny obecnie obowiązującego unijnego acquis. W szczególności konsultacje powinny pomóc ustalić, w jakim stopniu istniejące prawa znajdują zastosowanie w praktyce i są adekwatne z punktu widzenia obecnych i przyszłych wyzwań, oraz czy należy w związku z tym rozważyć nowe sposoby działania.

Drugim celem konsultacji jest refleksja nad nowymi tendencjami w modelach pracy i w życiu społeczeństw, które pojawiają się na skutek zmian demograficznych, nowych technologii i innych czynników mających wpływ na życie zawodowe i warunki społeczne. Należy aktywnie zachęcać do wskazywania najlepszych praktyk i praktycznych doświadczeń z dziedziny innowacji społecznych.

Trzecim celem jest zebranie opinii i informacji zwrotnych na temat projektu europejskiego filaru praw socjalnych. Konsultacje powinny służyć przedyskutowaniu jego zakresu i treści oraz roli, jaką ma on pełnić w kontekście społecznego wymiaru UGW, refleksji nad szczególnymi potrzebami strefy euro, omówieniu specyfiki zasad zaproponowanych w niniejszym komunikacie oraz przeanalizowaniu wyzwań, które się z nimi wiążą. Konsultacje powinny również pomóc państwom członkowskim spoza strefy euro w decyzji, czy chcą przyłączyć się do filaru.

Konsultacje powinny zakończyć się do dnia 31 grudnia 2016 r.; w oparciu o ich wyniki Komisja przedstawi ostateczny projekt filaru na początku 2017 r.

4.2. Pobudzenie debaty

W nadchodzących miesiącach Komisja będzie aktywnie współpracować z pozostałymi instytucjami UE, organami krajowymi i parlamentami, związkami zawodowymi i stowarzyszeniami przedsiębiorców, organizacjami pozarządowymi, podmiotami świadczącymi usługi społeczne, ekspertami ze środowisk akademickich, jak również z ogółem społeczeństwa. Na szczeblu krajowym Komisja będzie zachęcać do debaty za pośrednictwem swoich przedstawicielstw w państwach członkowskich.

Unijni partnerzy społeczni zostaną poproszeni o czynny udział w kształtowaniu filaru. Komisja zwróci się również o opinię Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów.

4.3. Zbieranie informacji zwrotnych

W celu dostarczenia materiałów do debaty Komisja będzie prowadzić – obok konsultacji społecznych – dodatkowe prace w trzech nurtach – każdy z nich odpowiada jednemu z pożądanych wyników konsultacji, o których wspomniano wcześniej:

Podsumowanie dorobku socjalnego UE.

Przyszłość rynków pracy i systemów bezpieczeństwa socjalnego – wyzwania i szanse.

Rola europejskiego filaru praw socjalnych w ramach pogłębionej i bardziej sprawiedliwej unii gospodarczej i walutowej.

Przed końcem 2016 r. Komisja zorganizuje konferencję europejską, aby poznać opinie zainteresowanych stron.

4.4. Przygotowanie dyskusji

Na potrzeby konsultacji utworzono specjalną stronę internetową: http://ec.europa.eu/priorities/deeper-and-fairer-economic-and-monetary-union/european-pillar-social-rights  

Znajdą się na niej następujące materiały:

niniejszy komunikat i uzupełniające go dokumenty robocze służb Komisji;

komplet arkuszy informacyjnych przygotowanych przez służby Komisji, opisujących bardziej szczegółowo argumenty ekonomiczne i prawne, które uzasadniają wybór dziedzin objętych filarem (zob. projekt filaru załączony do niniejszego komunikatu);

zaplanowane działania w ramach każdego z trzech nurtów prac, o których wspomniano powyżej;

wykaz spotkań i wydarzeń na szczeblu unijnym i krajowym zaplanowanych na nadchodzące miesiące.

5. Pytania do konsultacji

Komisja zachęca wszystkie zainteresowane strony do udzielenia odpowiedzi na pytania postawione w niniejszym komunikacie, a także do przekazania wszelkich dodatkowych uwag do dnia 31 grudnia 2016 r. 

Można to zrobić poprzez wypełnienie internetowej ankiety dostępnej na wspomnianej powyżej stronie internetowej lub przesłanie odpowiedzi pocztą elektroniczną na następujący adres:

EMPL-EUROPEAN-PILLAR-OF-SOCIAL-RIGHTS@ec.europa.eu  

albo pocztą zwykłą na adres:

EUROPEAN COMMISSION

Directorate-General Employment, Social Affairs and Inclusion

Rue Joseph II, 27 – 00/120

B-1049 BRUXELLES 6  

Komisja Europejska pragnie poznać opinie na temat następujących kwestii:

Sytuacja społeczna a dorobek socjalny UE

1.Jakie kwestie uważają Państwo za najpilniejsze priorytety w dziedzinie zatrudnienia i sytuacji społecznej?

2.W jaki sposób możemy uwzględnić istniejące w Europie różnice w zakresie zatrudnienia i sytuacji społecznej?

3.Czy unijny acquis jest wciąż aktualny i czy widzą Państwo potrzebę dalszych działań na szczeblu UE?

Przyszłość rynków pracy i systemów bezpieczeństwa socjalnego

4.Jakie tendencje przeobrażą najbardziej, Państwa zdaniem, rynki pracy i systemy bezpieczeństwa socjalnego?

5.Jakie są najważniejsze zagrożenia i szanse związane z tymi tendencjami?

6.Czy mogą Państwo wskazać (już istniejące albo dopiero wprowadzane) strategie polityczne, instytucje albo praktyki przedsiębiorstw, które mogą posłużyć jako punkt odniesienia?

Europejski filar praw socjalnych

7.Czy zgadzają się Państwo z opisanym w niniejszym komunikacie podejściem dotyczącym ustanowienia europejskiego filaru praw socjalnych?

8.Czy uważają Państwo za właściwe zakres, dziedziny i zasady filaru, które zaproponowano w niniejszym komunikacie? Czy istnieją jakieś kwestie, które zostały pominięte lub nieodpowiednio potraktowane w dotychczasowych rozważaniach?

9.Jakie dziedziny i zasady będą odgrywać najważniejszą rolę w ramach „odnowionej” konwergencji w strefie euro?

10.W jaki sposób należy je wyrazić i realizować? W szczególności, czy widzą Państwo możliwość (i wartość dodaną) wprowadzenia w niektórych obszarach minimalnych standardów lub wartości odniesienia, a jeśli tak, to jakich?

Mogą również Państwo przedstawić uwagi do każdej dziedziny i zasady proponowanego filaru poprzez wypełnienie bardziej szczegółowego kwestionariusza online, który znajduje się na stronie internetowej poświęconej konsultacji.

(1)

Wytyczne polityczne na następną kadencję Komisji Europejskiej, 15 lipca 2014 r.: „Nowy początek dla Europy: Mój program na rzecz zatrudnienia, wzrostu, sprawiedliwości oraz zmian demokratycznych”.

(2)

 Dokumenty robocze służb Komisji „Główne tendencje w dziedzinie gospodarki, spraw socjalnych i zatrudnienia leżące u podstaw europejskiego filaru praw socjalnych” (SWD(2016) 51) i „Dorobek socjalny UE” (SWD(2016) 50) z dnia 8 marca 2016 r.

(3)

 Zob. na przykład MOP (2015) „The future of work centenary initiative”; OECD (2016) „Policy forum on the future of work”; Bertelsmann Stiftung (2015) „Redesigning European welfare states – Ways forward”; Bundesministerium für Arbeit und Soziales (2015) „Green Paper: Re-Imagining Work. Work 4.0”; Światowe Forum Ekonomiczne (2016) „The Future of Jobs: Employment, Skills and Workforce Strategy for the Fourth Industrial Revolution”; OECD, MFE, Bank Światowy i MOP (2015) „Income inequality and labour income share in G20 countries: Trends, Impacts and Causes”.

(4)

„Dokończenie budowy europejskiej unii gospodarczej i walutowej”, sprawozdanie opracowane przez Jeana-Claude'a Junckera we współpracy z Donaldem Tuskiem, Jeroenem Dijsselbloemem, Mario Draghim i Martinem Schulzem, czerwiec 2015 r. W swoim wspólnym wkładzie w sprawozdanie Francja i Niemcy podkreśliły m.in. potrzebę zacieśnienia współpracy i ustalenia wspólnych kierunków działań w niektórych obszarach, takich jak aktywna polityka rynku pracy i systemy zabezpieczenia społecznego. Zob. także European Political Strategy Center (2015) „The Social Dimension of Economic and Monetary Union”. 

(5)

COM (2015) 600 z dnia 21 października 2015 r. w sprawie działań na rzecz dokończenia budowy unii gospodarczej i walutowej.

(6)

Zwracamy uwagę, że wszystkie otrzymane odpowiedzi oraz dane respondenta zostaną opublikowane w internecie, chyba że respondent sprzeciwi się publikacji swoich danych osobowych, powołując się na konieczność ochrony swoich uzasadnionych interesów. W takim przypadku uwagi mogą zostać opublikowane anonimowo. W przeciwnym razie odpowiedź nie zostanie opublikowana, a jej treść nie zostanie uwzględniona.

KOMISJA EUROPEJSKA

Strasburg, dnia 8.3.2016

COM(2016) 127 final

ZAŁĄCZNIK

Pierwszy wstępny zarys europejskiego filaru praw socjalnych

Dokument towarzyszący

KOMUNIKATOWI KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW

Rozpoczęcie konsultacji w sprawie europejskiego filaru praw socjalnych

{SWD(2016) 50 final}
{SWD(2016) 51 final}

Spis treści

ROZDZIAŁ I: RÓWNE SZANSE I DOSTĘP DO ZATRUDNIENIA

1.Umiejętności, kształcenie i uczenie się przez całe życie

2.Elastyczne i bezpieczne zatrudnienie

3.Bezpieczne przekwalifikowanie zawodowe

4.Aktywne wsparcie na rzecz zatrudnienia

5.Równouprawnienie płci i równowaga między życiem zawodowym a prywatnym

6.Równość szans

ROZDZIAŁ II: UCZCIWE WARUNKI PRACY

7.Warunki zatrudnienia

8.Wynagrodzenie

9.Bezpieczeństwo i higiena pracy

10.Dialog społeczny i społeczne zaangażowanie pracowników

ROZDZIAŁ III: ODPOWIEDNIA I ZRÓWNOWAŻONA OCHRONA SOCJALNA

11.Zintegrowane świadczenia i usługi społeczne

12.Opieka zdrowotna i świadczenia chorobowe

13.Emerytury

14.Świadczenia dla bezrobotnych

15.Minimalny dochód

16.Renty inwalidzkie

17.Opieka długoterminowa

18.Opieka nad dziećmi

19.Polityka mieszkaniowa

20.Dostęp do niezbędnych usług

Objaśnienie

Niniejszy załącznik zawiera pierwszy wstępny zarys europejskiego filaru praw socjalnych, przeznaczony do konsultacji z opinią publiczną. Założeniem jest ustanowienie filaru w ramach strefy euro, jednak dobrowolnie mogą do niego przystąpić również pozostałe państwa członkowskie.

Punktem wyjścia przy opracowywaniu filaru były cele społeczne i prawa socjalne zapisane w prawie pierwotnym UE, w którego skład wchodzą Traktat o Unii Europejskiej (TUE), Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE), Karta praw podstawowych Unii Europejskiej i orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Filar obejmuje zarówno obszary wchodzące w zakres kompetencji legislacyjnych UE, jak i obszary, za które odpowiadają przede wszystkim państwa członkowskie i w których UE odgrywa jedynie wspierającą i uzupełniającą rolę. Dzięki temu zakres konsultacji jest dostatecznie szeroki. Inspirację czerpano również z praktyk stosowanych na szczeblu krajowym i z międzynarodowych źródeł prawa.

W obrębie planowanego filaru w dalszym ciągu obowiązywać będą istniejące dzisiaj prawa – nie będą one na nowo definiowane ani zmieniane. Celem filaru jest ich uzupełnienie poprzez wyszczególnienie szeregu podstawowych zasad, które powinny dla uczestniczących państw członkowskich stanowić wspólną podstawę polityki zatrudnienia i polityki społecznej. Szczególny nacisk położono na potrzeby i wyzwania dotyczące strefy euro. Po zatwierdzeniu filar powinien stać się ramami odniesienia umożliwiającymi monitorowanie zatrudnienia i sytuacji społecznej w uczestniczących państwach członkowskich, przeprowadzanie reform na szczeblu krajowym oraz w szczególności ukierunkowanie nowej konwergencji w strefie euro.

Przedstawione tutaj zasady podzielono na 20 dziedzin polityki, które uznano za kluczowe dla sprawnie funkcjonujących i sprawiedliwych rynków pracy i systemów bezpieczeństwa socjalnego. Uwzględniają one uwarunkowania gospodarcze i społeczne, dynamiczne realia oraz różnorodną sytuację w różnych europejskich państwach. Poruszają najważniejsze zagadnienia dotyczące pogłębionej i bardziej sprawiedliwej unii gospodarczej i walutowej, takie jak konieczność pobudzenia konkurencyjności, zwiększenia udziału obywateli w rynku pracy, wypracowania odpowiedniego minimum ochrony socjalnej, pełnego wykorzystania potencjału poszczególnych obywateli, zapewnienia stabilności finansów publicznych oraz zwiększenia zdolności dostosowawczej i odporności struktur gospodarczych.

Przedstawione tutaj zasady dotyczą obywateli Unii oraz obywateli państw trzecich legalnie mieszkających w UE, czynnych i biernych zawodowo, zgodnie z brzmieniem poszczególnych zasad. Wstępnie, do celów konsultacji, termin „pracownik” oznacza każdą osobę, która w danym okresie czasu świadczy na rzecz innej osoby pracę, za tę pracę otrzymuje wynagrodzenie i działa pod kierownictwem tej innej osoby, w szczególności jeżeli chodzi o czas i miejsce pracy oraz zakres wykonywanych zadań.

„Samozatrudnienie” odnosi się do wszystkich osób prowadzących działalność zarobkową na własny rachunek. „Osoby pracujące” to zarówno pracownicy, jak i osoby samozatrudnione. Zakres stosowania tych terminów może wymagać doprecyzowania w procesie konsultacji.

Dobór i brzmienie zasad opierają się m.in. na istniejących wytycznych w ramach europejskiego semestru na rzecz koordynacji polityki gospodarczej, prawie wtórnym UE i wytycznych „prawa miękkiego”, o ile takie istnieją. Aby każda poszczególna zasada znalazła się w odpowiednim kontekście, niniejszy dokument zawiera opis najważniejszych nierozwiązanych problemów oraz potencjalnej wartości dodanej każdej zasady. W stosownych przypadkach w ramkach podano odpowiednie przepisy prawa pierwotnego. Przedstawione zasady powinny zostać szeroko przedyskutowane i doprecyzowane w procesie konsultacji. Docelowo prace nad wnioskiem w sprawie europejskiego filaru praw socjalnych powinny zakończyć się w 2017 r.

ROZDZIAŁ I: RÓWNE SZANSE

I DOSTĘP DO ZATRUDNIENIA

1.Umiejętności, kształcenie i uczenie się przez całe życie

Dla znacznej części społeczeństwa – zarówno dzieci, jak i dorosłych – wyzwaniem nadal są podstawowe umiejętności językowe, podstawowa umiejętność czytania i pisania oraz rozumowania matematycznego i podstawowe umiejętności w zakresie technologii informacyjno-komunikacyjnych, stanowiące fundament procesu uczenia się. Aby jakość i adekwatność wyników nauczania wzrosła, systemy kształcenia i szkolenia muszą być bardziej wydajne i sprawiedliwe. Muszą też w większym stopniu odpowiadać na potrzeby rynku pracy i potrzeby społeczeństwa. Szanse na zdobycie podstawowych umiejętności i kluczowych kompetencji w ramach kształcenia formalnego nie mogą być zależne od posiadanych środków finansowych. Oprócz tego dorosłym należy zapewnić faktyczną możliwość nabycia podstawowych umiejętności i kluczowych kompetencji na każdym etapie życia. Starzenie się społeczeństwa, wydłużenie życia zawodowego i wzrost imigracji z państw trzecich to zjawiska, które zwiększają zapotrzebowanie na podnoszenie kwalifikacji i uczenie się przez całe życie w celu pomyślnego dostosowania się do zmian technologicznych i dynamicznych rynków pracy.

a.Każda osoba powinna mieć dostęp do wysokiej jakości kształcenia i szkolenia przez całe życie, aby móc opanować podstawowe umiejętności i kluczowe kompetencje na odpowiednim poziomie i dzięki temu aktywnie uczestniczyć w życiu społecznym i zawodowym. Należy zachęcać osoby o niskich kwalifikacjach – zarówno młodzież, jak i osoby w wieku produkcyjnym – do podnoszenia ich umiejętności.

2.Elastyczne i bezpieczne zatrudnienie

Elastyczne umowy mogą ułatwić wejście na rynek pracy i rozwój kariery zawodowej. Jednocześnie umożliwiają pracodawcom reagowanie na zmiany popytu. Gospodarka cyfrowa zmienia modele pracy i prowadzi do nowych form zatrudnienia, np. samozatrudnienia. Może to pomóc zdywersyfikować sposoby wejścia na rynek pracy oraz pomagać w utrzymaniu aktywności zawodowej. Jednak warunki zatrudnienia mogą znacznie się różnić w zależności od rodzaju umowy.

Ponadto problemem są „szare strefy”, na przykład ekonomicznie zależne i fikcyjne samozatrudnienie, prowadzące do sytuacji prawnie niejasnych i ograniczające dostęp do ochrony socjalnej. Skutkiem takich zjawisk mogą być niepewność zatrudnienia lub dwupoziomowość i segmentacja rynków pracy, które utrudniają wzrost wydajności i prowadzą do wykluczenia społecznego. Brak stałej pracy może zwiększać ryzyko niepewności zatrudnienia. Wpływają na to niższy poziom ochrony przed zwolnieniem, niższe wynagrodzenie oraz ograniczony dostęp do ochrony socjalnej i szkoleń. Dzięki wprowadzeniu umów o porównywalnych zabezpieczeniach i kosztach zatrudnienie czasowe może stać się krokiem na drodze do stabilnego i pewnego zatrudnienia, a jednocześnie zwiększyć odporność rynków pracy na wstrząsy.

a.Należy zagwarantować równe traktowanie, niezależnie od umowy, na podstawie której praca jest wykonywana – chyba że różne traktowanie jest obiektywnie uzasadnione. Należy zapobiegać niewłaściwemu stosowaniu niepewnych i niestałych form zatrudnienia.

b.Elastyczne warunki zatrudnienia mogą ułatwić wejście na rynek pracy i umożliwić pracodawcom szybkie reagowanie na zmiany popytu – należy jednak zagwarantować przechodzenie na umowy na czas nieokreślony.

3.Bezpieczne przekwalifikowanie zawodowe

Współczesne ścieżki zawodowe stają coraz bardziej różnorodne. Kariera zawodowa może dziś objąć wiele stanowisk i form zatrudnienia, przerwy w pracy, większą mobilność i wiele zmian. Aby w pełni wykorzystać zmiany technologiczne i dynamiczne rynki pracy, należy przyspieszyć i ulepszyć wsparcie na rzecz przekwalifikowania zawodowego i osób zmieniających pracę oraz wspierać stałe podnoszenie kwalifikacji przez całe życie zawodowe.

Podnoszenie kwalifikacji to inwestycja, jakiej dokonują poszczególni pracownicy, przedsiębiorstwa i społeczeństwo. W przypadku zmiany pracy nie zawsze łatwo jest przenieść niektóre prawa do ochrony socjalnej – np. emerytury zakładowe, świadczenia dla bezrobotnych, ubezpieczenie zdrowotne lub możliwości szkoleniowe. Prawa te mogą też nie być waloryzowane lub nabywane przy podjęciu samozatrudnienia. Z drugiej strony niektóre świadczenia przysługujące osobom poszukującym pracy lub osobom biernym zawodowo nie powinny zniechęcać do ponownego podjęcia pracy lub założenia własnej działalności gospodarczej.

a.Każda osoba w wieku produkcyjnym powinna mieć dostęp do indywidualnej pomocy w poszukiwaniu pracy. Należy ją zachęcać do uczestnictwa w szkoleniach i podnoszenia kwalifikacji w celu zwiększenia jej szans na rynku pracy, ułatwienia założenia własnej działalności gospodarczej, szybszej zmiany pracy lub przekwalifikowania zawodowego.

b.Należy zagwarantować możliwość utrzymania i przenoszenia praw do ochrony socjalnej i szkoleń nabytych w trakcie pracy zawodowej, co ułatwia zmianę pracy lub przekwalifikowanie zawodowe.

4.Aktywne wsparcie na rzecz zatrudnienia

Stałe, nawracające i długotrwałe bezrobocie, szczególnie wśród ludzi młodych i osób o niskich kwalifikacjach, wymaga odpowiedniego, ukierunkowanego wsparcia na rzecz (ponownego) podejmowania pracy przez te osoby; konieczne jest także wdrożenie działań mających na celu zdobywanie przez nie umiejętności, kwalifikacji lub doświadczenia zawodowego umożliwiających podejmowanie pracy w nowym zawodzie. Szybki i skuteczny dostęp do takich środków może zapobiegać wykluczeniu z rynku pracy i wykluczeniu społecznemu.

a.Wszyscy młodzi ludzie w wieku do 25 lat powinni – w ciągu czterech miesięcy od uzyskania statusu osoby bezrobotnej lub zakończenia kształcenia formalnego – otrzymać dobrej jakości ofertę zatrudnienia, dalszego kształcenia, przygotowania zawodowego lub stażu.

b.Należy również zagwarantować, by najpóźniej po 18 miesiącach bezrobocia osoby długotrwale bezrobotne zarejestrowane w urzędach pracy otrzymały indywidualną ocenę, doradztwo i umowę w sprawie integracji zawodowej, obejmującą indywidualną ofertę usług i określającą pojedynczy punkt kontaktowy.

5.Równouprawnienie płci i równowaga między życiem zawodowym a prywatnym

Odsetek kobiet wśród pełnoetatowych pracowników jest nadal zbyt niski. Odsetek kobiet wśród osób pracujących w niepełnym wymiarze czasu i w sektorach charakteryzujących się niższymi wynagrodzeniami – zbyt wysoki. Za godzinę swojej pracy kobiety nadal otrzymują niższe wynagrodzenie – mimo że są lepiej wykształcone niż mężczyźni. Wspieranie uczestnictwa kobiet w rynku pracy ma kluczowe znaczenie dla zapewnienia równości szans i w związku ze starzeniem się siły roboczej staje się ekonomiczną koniecznością.

Brak odpowiednich uregulowań dotyczących urlopów na opiekę nad dziećmi i innymi niesamodzielnymi krewnymi oraz brak odpowiednich możliwości zapewnienia im opieki może zniechęcać osoby pełniące obowiązki opiekuńcze – głównie kobiety – do kontynuowania pracy lub ponownego podejmowania zatrudnienia. Bariery utrudniające kobietom udział w rynku pracy obejmują brak odpowiedniej polityki dotyczącej równowagi między życiem zawodowym a prywatnym, czynniki podatkowe zniechęcające drugich żywicieli rodziny do podejmowania pracy, nadmierne opodatkowanie pracy i stereotypy dotyczące kierunków kształcenia i zawodów.

Osoby samozatrudnione lub pracownicy, którzy nie pracują w pełnym wymiarze godzin na podstawie umowy o pracę, mogą mieć bardzo różny dostęp do płatnych urlopów ze względów rodzinnych i systemów ubezpieczeń. Ponadto mężczyźni nie mają wystarczającej możliwości brania takich urlopów i nie są do tego w odpowiednim stopniu zachęcani. W rezultacie utrwala się schemat, zgodnie z którym obowiązki opiekuńcze spadają głównie na kobiety, co ma negatywny wpływ na zatrudnienie kobiet.

Poprawie uległy możliwości elastycznej organizacji pracy – częściowo dzięki pracy wykonywanej w otoczeniu cyfrowym oraz łączeniu różnych zawodów w ramach gospodarki dzielenia się. Elastyczna organizacja pracy może ułatwić zachowanie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym, umożliwiając zarówno osobom pracującym, jak i przedsiębiorstwom dostosowanie grafików i harmonogramów pracy do swoich potrzeb.

a.Należy wspierać równouprawnienie płci na rynku pracy i w edukacji, zapewniając równe traktowanie we wszystkich obszarach, w tym w obszarze wynagrodzeń. Należy również rozwiązać problem barier utrudniających integrację zawodową kobiet i zapobiegać segregacji na rynku pracy.

b.Wszyscy rodzice oraz osoby pełniące obowiązki opiekuńcze powinni mieć dostęp do odpowiednich urlopów na opiekę nad dziećmi i innymi niesamodzielnymi krewnymi oraz dostęp do usług w zakresie opieki 1 . Wszyscy pracownicy, niezależnie od płci, powinni być zachęcani do równego korzystania z urlopów, np. za pośrednictwem środków obejmujących udzielanie płatnych urlopów rodzicielskich zarówno mężczyznom, jak i kobietom.

c.W oparciu o porozumienia pomiędzy pracodawcami i pracownikami należy udostępniać i wspierać elastyczne formy organizacji pracy, w tym w obszarze czasu pracy, z uwzględnieniem potrzeb zarówno pracowników, jak i pracodawców.

6.Równość szans

Dyskryminacja ze względu na płeć, rasę lub pochodzenie etniczne, religię lub światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną jest w UE zabroniona. Jednak niektóre grupy społeczne mają trudności w dostępnie do rynku pracy. W szczególności zbyt małe jest zatrudnienie obywateli państw trzecich i członków mniejszości etnicznych. Są oni też w większym stopniu narażeni na ubóstwo i wykluczenie społeczne. Należy usunąć bariery utrudniające im podejmowanie pracy, które mogą obejmować bariery językowe oraz niedoskonałości w systemie uznawania umiejętności i kwalifikacji. Jeżeli chodzi o dyskryminację ze względu na przynależność państwową lub pochodzenie etniczne, doświadczenie pokazuje, że zarówno pracodawcy, jak i osoby dyskryminowane nie posiadają wystarczającej wiedzy na temat niedyskryminacyjnych praktyk naboru.

Kluczowe znaczenie dla zapewnienia równości szans ma wspieranie uczestnictwa kobiet w rynku pracy; w związku ze starzeniem się siły roboczej staje się ono ekonomiczną koniecznością.

a. Należy zwiększyć obecność na rynku pracy tych grup, wśród których zatrudnienie jest zbyt niskie, zapewniając im równe traktowanie we wszystkich obszarach, w tym poprzez kampanie uświadamiające i walkę z dyskryminacją.

ROZDZIAŁ II: UCZCIWE WARUNKI PRACY

7.Warunki zatrudnienia

Nowe elastyczne formy zatrudnienia wymagają zwrócenia szczególnej uwagi na takie kwestie, jak określenie charakteru, ilości i czasu trwania pracy, zdefiniowanie pracodawcy, określenie odpowiedniego poziomu ochrony socjalnej oraz unikanie nadużyć związanych z okresami próbnymi. Decentralizacja pracy oraz praca na własną rękę mogą zwiększyć autonomię pracowników oraz pobudzić rozwój przedsiębiorczości, ale jednocześnie prowadzą do słabszej znajomości praw wśród pracowników i niejasnych wymogów informacyjnych wobec pracodawców. Istniejące przepisy prawa unijnego, nakazujące informowanie pracowników o warunkach zatrudnienia, nie mają zastosowania od początku zatrudnienia; ponadto ich stosowanie staje się coraz trudniejsze ze względu na coraz bardziej transnarodowe, mobilne, cyfrowe i oparte na outsourcingu modele organizacji przedsiębiorstw. Złożone, kosztowne i niejasne przepisy regulujące wypowiedzenie umowy na czas określony sprawiają, że przedsiębiorstwa niechętnie zatrudniają nowych pracowników. Prowadzą też do niejednolitego przestrzegania obowiązujących przepisów.

a.Każdy pracownik przed rozpoczęciem zatrudnienia powinien otrzymać na piśmie informację na temat praw i obowiązków wynikających ze stosunku zatrudnienia.

b.Okres próbny, o ile jest stosowany, powinien trwać przez rozsądny okres czasu; przed jego rozpoczęciem pracownik powinien otrzymać informacje na temat warunków okresu próbnego.

c.Zwolnienie pracownika musi być uzasadnione i poprzedzone odpowiednim okresem wypowiedzenia. Powinno wiązać się z odpowiednią rekompensatą oraz dostępem do szybkiego i skutecznego bezstronnego mechanizmu rozstrzygania sporów.

8.Wynagrodzenie

Minimalne wynagrodzenie za pracę na odpowiednim poziomie zapewnia godny standard życia pracownikom i ich rodzinom oraz przyczynia się do ograniczenia ubóstwa pracujących. Jego szeroki zakres zapobiega zakłóceniom prowadzącym do dwupoziomowości rynków pracy. Przewidywalna ewolucja wynagrodzeń ma duże znaczenie dla stabilności otoczenia biznesowego. Minimalne wynagrodzenie za pracę musi być ustalane na takim poziomie, aby nie pogarszać perspektyw zatrudnienia dla pracowników o niskich kwalifikacjach i jednocześnie motywować do pracy osoby bezrobotne i bierne zawodowo. Uzależnienie ewolucji wynagrodzeń od wydajności okazało się niezwykle ważne dla konkurencyjności, szczególnie w strefie euro.

a.Wszelka praca powinna być sprawiedliwie wynagradzana oraz powinna umożliwiać życie na godnym poziomie. Minimalne wynagrodzenie za pracę należy ustalać w oparciu o przejrzysty i przewidywalny mechanizm, w sposób gwarantujący dostęp do zatrudnienia i motywację do poszukiwania pracy. Zmiany wynagrodzenia powinny być uzależnione od zmian wydajności oraz konsultowane z partnerami społecznymi zgodnie z praktyką krajową.

9.Bezpieczeństwo i higiena pracy

W związku ze zmniejszeniem stabilności stosunków zatrudnienia, nowymi modelami pracy i starzeniem się siły roboczej pojawiły się nowe wyzwania dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy. Zapewnienie ochrony przed wypadkami przy pracy i chorobami zawodowymi wszystkim pracownikom – niezależnie od formy zatrudnienia – oraz rozwiązanie problemu „szarych stref”, na przykład ekonomicznie zależnego i fikcyjnego samozatrudnienia, prowadzącego do sytuacji prawnie niejasnych, ma duże znaczenie dla ograniczenia niepewności zatrudnienia, kosztów społecznych i zwiększenia wydajności przedsiębiorstw. Zwiększenie wysiłków na rzecz reintegracji i rehabilitacji wymaga zwiększonego zaangażowania pracodawców w zakresie przekwalifikowania i dostosowania miejsca pracy. Jednak wdrożenie środków zapobiegawczych i naprawczych pozostaje dużym obciążeniem dla małych przedsiębiorstw.

a.Należy zapewnić odpowiedni poziom ochrony przed wszelkim ryzykiem, jakie może wystąpić w miejscu pracy, oraz odpowiednie wsparcie dla działań mających na celu wdrożenie tego poziomu ochrony, w szczególności w mikroprzedsiębiorstwach i małych przedsiębiorstwach.

10.Dialog społeczny i społeczne zaangażowanie pracowników

Aby dialog społeczny dobrze funkcjonował, partnerzy społeczni muszą być autonomiczni i reprezentatywni oraz muszą być w stanie osiągnąć zbiorowe porozumienie. Z uwagi na spadek gęstości organizacyjnej i reprezentatywności partnerzy społeczni muszą nadal rozwijać swój potencjał, by móc prowadzić sprawniejszy i bardziej skuteczny dialog społeczny. Zaangażowanie partnerów społecznych na szczeblu unijnym i krajowym ma kluczowe znaczenie dla pomyślnego opracowywania i wdrażania polityki gospodarczej i społecznej, w tym działań na rzecz ochrony zatrudnienia w okresach pogorszenia koniunktury gospodarczej. Ponadto ze względu na nowe formy organizacji pracy, np. w sektorze usług i gospodarce cyfrowej, zaangażowanie pracowników jest niejednolite, a proces informacji i konsultacji – bardziej złożony.

a.Podczas opracowywania i wdrażania polityki zatrudnienia i polityki społecznej należy konsultować się z partnerami społecznymi. Należy ich zachęcać do zawierania układów zbiorowych w sprawach, które ich dotyczą, z poszanowaniem tradycji w danym kraju, autonomii partnerów społecznych i ich prawa do podejmowania działań zbiorowych.

b.Procesem informacji i konsultacji powinni być objęci wszyscy pracownicy, również pracownicy pracujący zdalnie lub za granicą, lub ich przedstawiciele. Proces powinien mieć miejsce odpowiednio wcześnie, w szczególności w przypadku zwolnień grupowych, przesunięć, restrukturyzacji oraz łączenia przedsiębiorstw.

ROZDZIAŁ III: ODPOWIEDNIA I ZRÓWNOWAŻONA OCHRONA SOCJALNA

11.Zintegrowane świadczenia i usługi społeczne

W niektórych przypadkach mnogość świadczeń, usług, agencji i wniosków może utrudniać osobom potrzebującym dostęp do pomocy. Brak integracji świadczeń i usług ogranicza też ich skuteczność w walce z ubóstwem oraz we wspieraniu integracji społecznej i na rynku pracy. Kluczem do skutecznego wsparcia jest wzajemne dostosowanie trzech czynników: świadczeń społecznych, aktywnego wsparcia na rzecz zatrudnienia i usług społecznych. Powiązania te powinny dotyczyć kryteriów kwalifikowalności, zakresu, koordynacji oferowanego wsparcia i utrzymania niektórych świadczeń po ponownym podjęciu pracy lub samozatrudnienia. Lepsza integracja świadczeń i usług może zwiększyć efektywność kosztową ochrony socjalnej.

a.Świadczenia i usługi wchodzące w zakres ochrony socjalnej należy w miarę możliwości integrować, aby zwiększyć ich spójność i skuteczność oraz wesprzeć integrację społeczną i na rynku pracy.

12.Opieka zdrowotna i świadczenia chorobowe

Starzenie się społeczeństwa i wysokie koszty leczenia wywierają coraz większą presję na stabilność finansowania systemów opieki zdrowotnej i możliwość powszechnego zapewnienia odpowiedniej opieki zdrowotnej. Stwierdzono, że głównymi czynnikami utrudniającymi dostęp do opieki medycznej są koszty leczenia zbyt wysokie w stosunku do dochodów lub zbyt długie kolejki. Zapewnienie powszechnego dostępu do opieki zdrowotnej na wysokim poziomie oraz zagwarantowanie stabilności finansowania systemów opieki zdrowotnej, wspieranie gospodarnego świadczenia opieki zdrowotnej, a także promowanie zdrowia i zapobiegania chorobom wymaga zdwojonych wysiłków na rzecz zwiększenia odporności, efektywności i skuteczności systemów opieki zdrowotnej; dzięki temu wzrośnie również zdolność systemów do pokonywania problemów. Zapewnienie powszechnego dostępu do opieki zdrowotnej i rozwiązanie problemu nierówności pod względem stanu zdrowia i dostępu do opieki zdrowotnej zwiększy spójność społeczną oraz poprawi rezultaty gospodarcze.

Warunki dotyczące świadczeń chorobowych lub płatnych zwolnień chorobowych znacznie się różnią pod względem okresu karencji, czasu trwania, stosunku świadczeń do zarobków i mechanizmów kontroli. Wyzwaniem pozostaje zapewnienie odpowiedniego minimalnego stosunku świadczeń chorobowych do zarobków oraz wspieranie rehabilitacji i reintegracji, przy jednoczesnym utrzymaniu stabilności finansowania takich programów.

a.Wszyscy powinni mieć szybki dostęp do profilaktycznej i leczniczej opieki zdrowotnej na wysokim poziomie. Konieczność korzystania z opieki zdrowotnej nie powinna być przyczyną ubóstwa lub problemów finansowych. 

b.Aby zwiększyć odporność i stabilność finansowania systemów opieki zdrowotnej, systemy te powinny promować efektywne pod względem kosztów świadczenie opieki zdrowotnej, zdrowie i zapobieganie chorobom.

c.W przypadku choroby wszyscy pracownicy, niezależnie od rodzaju umowy, powinni mieć możliwość skorzystania z odpowiednio płatnego zwolnienia chorobowego. Należy promować udział osób samozatrudnionych w systemach ubezpieczeń. Należy promować skuteczną reintegrację i rehabilitację mającą na celu szybki powrót do pracy.

13.Emerytury

Wzrost średniego trwania życia i spadająca liczba ludności w wieku produkcyjnym to podwójne wyzwanie dla stabilności finansowania emerytur i możliwości zapewnienia emerytom wystarczających dochodów. Aby pogodzić długoterminową stabilność finansów publicznych z zapewnieniem sprawiedliwości międzypokoleniowej, konieczne jest połączenie ustawowego wieku emerytalnego ze średnim dalszym trwaniem życia oraz ograniczenie różnicy między rzeczywistym wiekiem przejścia na emeryturę a ustawowym wiekiem emerytalnym poprzez zapobieganie wcześniejszemu opuszczaniu rynku pracy.

W niektórych państwach członkowskich dodatkowym wyzwaniem jest wysokość emerytur. W większości krajów istnieje też znaczne zróżnicowanie emerytur ze względu na płeć – kobiety zarabiają mniej i mają więcej przerw w pracy, co prowadzi do zgromadzenia niższych składek emerytalnych i w efekcie do niższych świadczeń emerytalnych.

Problem niskich emerytur i braku emerytur zakładowych dotyczy też osób samozatrudnionych i zatrudnionych na nietypowych warunkach

a.Emerytury powinny zapewniać godne życie wszystkim osobom w wieku emerytalnym. Należy podjąć odpowiednie działania, aby zlikwidować zróżnicowanie emerytur ze względu na płeć, np. poprzez należyte uwzględnienie okresów opieki nad dziećmi i innymi członkami rodziny. Należy promować udział osób samozatrudnionych w systemach emerytalnych, uwzględniając specyfikę poszczególnych krajów.

b.Systemy emerytalne powinny być projektowane tak, aby by zagwarantować stabilność i adekwatność przyszłych świadczeń emerytalnych, zapewniając szerszą bazę naliczania składek, łącząc ustawowy wiek emerytalny ze średnim dalszym trwaniem życia oraz ograniczając różnicę między rzeczywistym wiekiem przejścia na emeryturę a ustawowym wiekiem emerytalnym poprzez zapobieganie wcześniejszemu opuszczaniu rynku pracy.

14.Świadczenia dla bezrobotnych

Skuteczne świadczenia dla bezrobotnych umożliwiają poszukiwanie pracy i pozwalają na dostosowanie umiejętności bezrobotnych do potrzeb rynku pracy, zapewniają bezpieczeństwo finansowe w okresach bezrobocia, zapobiegają ubóstwu i umożliwiają automatyczną stabilizację w okresach pogorszenia koniunktury gospodarczej. W niektórych przypadkach surowe zasady przyznawania świadczeń dla bezrobotnych sprawiają, że grupa beneficjentów tych świadczeń jest bardzo ograniczona. Obawy budzi okres wypłacania świadczeń w niektórych państwach członkowskich oraz egzekwowanie warunków dotyczących poszukiwania pracy i udziału w działaniach wspierających aktywne poszukiwanie pracy.

a.Aktywne wsparcie dla bezrobotnych powinno obejmować wymóg aktywnego poszukiwania pracy i udziału w działaniach wspierających aktywne poszukiwanie pracy, połączony z odpowiednimi świadczeniami dla bezrobotnych. Okres wypłacania świadczeń powinien być wystarczająco długi, by umożliwić znalezienie pracy, a jednocześnie powinien stanowić bodziec do szybkiego powrotu do zatrudnienia 2 .

15.Minimalny dochód

Większość państw członkowskich (chociaż nie wszystkie) gwarantuje minimalny dochód osobom zagrożonym ubóstwem i pozbawionym innych środków utrzymania. Jednak utrzymujące się wyzwania obejmują nieadekwatną wysokość świadczeń, która uniemożliwia świadczeniobiorcom ucieczkę przed ubóstwem, a także niedostateczny zakres oraz niepobieranie świadczeń zapewniających minimalne wsparcie dochodu ze względu na skomplikowane procedury. W przypadku osób w wieku produkcyjnym brak powiązania świadczeń tego typu z aktywnym wsparciem na rzecz zatrudnienia i usługami społecznymi oraz brak systemu stopniowego ograniczania świadczeń przy ponownym podjęciu pracy może prowadzić do wpadania w pułapkę świadczeń i zniechęcać do podejmowania pracy. Koordynacja świadczeń dla bezrobotnych i świadczeń związanych z dochodem minimalnym jest niedostateczna, w związku z czym osoby, którym świadczenia dla bezrobotnych już nie przysługują, nie posiadają wystarczającego bezpieczeństwa finansowego. W przypadku osób starszych w większości państw członkowskich przepisy w sprawie dochodu minimalnego nie wystarczają, aby wyrwać z ubóstwa osoby nieposiadające środków do życia.

a.Osobom pozbawionym wystarczających środków do godnego życia należy zapewnić odpowiednie świadczenia gwarantujące minimalny dochód. W przypadku osób w wieku produkcyjnym świadczenia te powinny obejmować wymóg uczestnictwa w działaniach wspierających aktywne poszukiwanie pracy i (ponowną) integrację na rynku pracy.

16.Niepełnosprawność

Osoby niepełnosprawne są znacznie bardziej narażone na ubóstwo i wykluczenie społeczne niż reszta społeczeństwa. Zmagają się one z brakiem odpowiedniego dostępu do miejsc pracy, dyskryminacją i demobilizującymi czynnikami podatkowo-socjalnymi. Formuła rent inwalidzkich może prowadzić do powstania pułapki świadczeń – np. jeżeli (ponowne) podjęcie pracy powoduje całkowitą utratę świadczeń. Także dostępność usług wsparcia może mieć wpływ na możliwość udziału w życiu zawodowym i społecznym.

a.Osobom niepełnosprawnym należy zapewnić usługi wspierające i podstawowe bezpieczeństwo finansowe, pozwalające im na życie na godnym poziomie. Warunki pobierania świadczeń nie powinny hamować podejmowania zatrudnienia.

17.Opieka długoterminowa

Starzenie się społeczeństwa, zmiana modelu rodziny i większa aktywność kobiet na rynku pracy sprawiają, że rośnie zapotrzebowanie na usługi w zakresie opieki długoterminowej. Lukę powstałą w wyniku braku dostępu do opieki instytucjonalnej lub zbyt wysokich kosztów takiej opieki często wypełniają krewni – zazwyczaj kobiety sprawujące opiekę nad członkami rodziny. Formalne usługi zdrowotne w domu pacjenta są wprawdzie często opcją preferowaną przez pacjentów i członków rodziny, jednak nadal są słabo rozwinięte. W rezultacie dla wielu rodzin nierzadko jedynym wyborem pozostaje opieka nieformalna – związana z dużym obciążeniem finansowym. Zapewnienie dostępu do usług w zakresie opieki długoterminowej, gwarantujące stabilność finansowania systemów tej opieki, wymaga zatem zwiększonych wysiłków na rzecz poprawy dostępu do opieki długoterminowej i jej finansowania.

a.Należy zapewnić dostęp do przystępnych cenowo usług w zakresie opieki długoterminowej na wysokim poziomie, w tym usług zdrowotnych w domu pacjenta, świadczonych przez odpowiednio wykwalifikowany personel.

b.Należy wzmocnić i poprawić świadczenie i finansowanie usług w zakresie opieki długoterminowej w celu zapewnienia dostępu do odpowiedniej opieki w sposób zrównoważony pod względem finansowym.

18.Opieka nad dziećmi

Odpowiednia opieka nad dziećmi stymuluje ich rozwój poznawczy i społeczny, zwłaszcza w przypadku dzieci ze środowisk defaworyzowanych. Poprawia ich perspektywy edukacyjne i zwiększa ich szanse na rynku pracy w dorosłym życiu. Formalna opieka nad dziećmi ma też kluczowe znaczenie dla zachowania równowagi między życiem zawodowym a prywatnym, zachęcając rodziców – zwłaszcza matki – do podejmowania pracy. Jednak jej ograniczona oferta i ograniczony dostęp do niej, wysoki koszt i niska jakość pozostają dużymi problemami, utrudniając dzieciom rozwój. Wyzwaniem pozostaje też zapewnienie dostępu do tych usług dzieciom ze środowisk defaworyzowanych.

a.Wszystkim dzieciom należy zapewnić przystępną cenowo opiekę na wysokim poziomie, sprawowaną przez odpowiednio wykwalifikowany personel.

b.Aby zapobiegać ubóstwu wśród dzieci, na jak najwcześniejszym etapie należy podejmować odpowiednie kroki oraz prowadzić działania zapobiegawcze, w tym specjalne działania mające na celu zwiększenie zakresu korzystania z opieki przez dzieci ze środowisk defaworyzowanych.

19.Polityka mieszkaniowa

Brak odpowiednich zasobów mieszkaniowych oraz niepewna sytuacja mieszkaniowa pozostają dużym problemem w całej UE. Prowadzą do podejmowania zwiększonego ryzyka finansowego, eksmisji, zaległych płatności za wynajem lub zaległości w spłacie kredytów mieszkaniowych, a w skrajnych przypadkach – do bezdomności. Do braku dostępności mieszkań przyczyniają się również ograniczona podaż w sektorze mieszkaniowym i zakłócenia na rynku najmu. Brak odpowiednich zasobów mieszkaniowych ogranicza też mobilność pracowników oraz utrudnia młodym ludziom wejście na rynek pracy, realizację planów życiowych i usamodzielnienie się.

a.Osobom potrzebującym należy zapewnić dostęp do mieszkań socjalnych lub pomocy mieszkaniowej. Należy zapewnić ochronę osób wymagających szczególnej troski przed eksmisją oraz pomagać gospodarstwom domowym o niskich i średnich dochodach w zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych.

b.Osobom bezdomnym należy zapewnić schronienie, połączone z innymi usługami społecznymi, aby wspierać integrację społeczną.

20.Dostęp do niezbędnych usług

Niezbędne usługi, takie jak komunikacja elektroniczna, transport, energia (np. elektryczna i cieplna) oraz usługi finansowe (np. konta bankowe), zapewniają pełne włączenie społeczne oraz równe szanse w dostępie do zatrudnienia – jednak dla wielu osób, które ich potrzebują, pozostają nieosiągane lub niedostępne. Dostęp do nich ograniczają m.in. brak przystępności cenowej, brak infrastruktury lub – w przypadku osób niepełnosprawnych – niespełnienie wymogów dostępności.

a.Należy powszechnie zapewnić dostęp do niezbędnych usług, w tym komunikacji elektronicznej, transportu, energii oraz usług finansowych. Osoby potrzebujące wsparcia w zakresie dostępu do tych usług będą mogły skorzystać z odpowiednich środków.

(1)  Zgodnie z zasadami 17–18 poniżej.

(2) Zgodnie z zasadą 3 powyżej.